| - nidarhalb, praep.
- nidarhald, adj.
- nidarhaldên
- nidarhaldîg, adj.
- nidarhangag, adj.
- nidarhangên
- nidarhelden
- nidarhenken
- nidarhouuuan
- nidari
- nidari, adj.
- nidarî, st. f.
- fir-nidarida, st. f.
- nidar(i)fallan
- nidar(i)liggen
- nidarilig(g)ento
- nidarlâzan
- nidarleggen
- nidarmuotîg, adj.
- nidar[h]neigen
- nidarnessi, st. n.
- fir-nissî, st. f.
- fir-nidarnessi, st. n.
- nidar[h]nîgan
- nidar[h]nicken
- nidaro, adv.
- nidarort, adv.
- nidarortes, adv.
- nidarqueman
- nidarrinnan
- nidarrîs, st. m.
- nidarrîsan
- nidarrucken
- nidarsehan
- nidarseigi, adj.
- nidarseigîg, adj.
- nidarsenken
- nidarsenten
- nidarsezzen
- nidarsîgan
- nidarsihtîg, adj.
- nidarsinkan
- nidarsizzen
- nidarscouuuôn
- nidarscrecken
- nidarscreckî, st. f.
- nidarscricken
- nidarslahan
- nidarslîhhan
- nidarsniphen
- nidarspreiten
- nidarstarên
- nidarstehhan
- nidarstîg, st. m.
- nidarstîga, st. f.
- nidarstîgan
- nidarstôzan
- nidarstrecken
- nidarsucken
- nidartrîban
- nidartriofan
- nidarunga, st. f.
- nitharuuagon
- nidaruuelzen
- nidaruuentîga, sw. f.
- nidar-uuentgî, st. f.
- nidaruuerfan
- nidaruuertîg, adj.
- nidarziohan
- nidazuuuiht
- nîdbrustîg, adj.
- nithegang, aostndfrk. st. m.
- nîden, sw. v.
- nidergewæte, mhd. st. n.
- niderlichente
- gi-nîdi, st. n.
- nîdîg, adj.
- nîdîgo, adv.
- nidina
- nidiruilezzin
- nîdôn, sw. v.
- nîdsuuillîg, adj.
- nie . a
- niechus
- niedet
- niedsam
- nieht
- vor-nîen, s.
- nienetar
- niergin
- nierlîn, mhd. st. n.
- nies
- nies-, s.
- nieswurze, mhd. s.
- niet(-), s.
- nietemêr, andfrk. adv.
- nieuuergin, aostndfrk. adv.
- ge-nieʒ, mhd. st. m.
- nift, st. f.
- nifta, st. sw.?
- niftelîn, mhd. st. n.
- niftila, sw. f.
- h]nîgan, st. v.
- ana-[h]nîgan, st. v.
- gi-[h]nîgan, st. v.
- nidar-[h]nîgan, st. v.
- nigemo
- nigen
- nigentein
- nigi
- nigi
- nigi
- nigon
- nigortiu
- nigun
- nigunta, as. num. card.
- nihaltanti
- nih . e
- °nihein, pron. indef.
- nohein, pron. indef.
- niheinêst, adv.
- niheinîg, pron. indef.
- noheinîg, pron. indef.
- niheining, pron. indef.
- noheining, pron. indef.
- nihhus
- nihie
- nihontost
- nikaitfirbet
- nikilisen
- h]nicken, sw. v.
- fir-[h]nicken, sw. v.
- gi-[h]nicken, sw. v.
- int-[h]nicken, sw. v.
- nidar-[h]nicken, sw. v.
- nickus, st. m. n.
- nihhus, st. m. n.
- nickussa, st. f.
- niling
- h]nilla, st. sw.?
- nîmennisco, sw. m.
- nimid, as.
- nin
- nin
- nindrinnes
- ninevêtisc, adj.
- ninevisc, adj.
- ninih
- ninphallit
- ninu, partikel.
- °nio, adv. u. conj.
- nioadet
- nioil
- niol
- °nioman, pron. indef.
- °niomêr, adv.
- nionaltres, adv.
- °nione, adv.
- °nionêr, adv.
- nionêr ana
- nionot
- nioro, sw. m.
- h]niosan, st. v.
- h]niosan, st. n.
- h]niosôd, st. m.
- h]niosunga, st. f.
- h]niosuuurz, st. f.
- h]niosuuurza, sw. f.
- niot, st. m.
- niot, adj.
- bi-[h]niotan, st. v.
- niotîg, adj.
- niotgî, st. f.
- niotôn, sw. v.
- gi-niotôn, sw. v.
- niotsam, adj.
- nio[h]uuanne, adv.
- niouuiht
- niouuiht-
- gi-niouuihten, sw. v.
- niouuihtheit
- gi-nioz, adj.
- gi-niuzi, adj.
- niozan, st. v.
- thuruh-niozan, st. v.
- fir-niozan, st. v.
- gi-niozan, st. v.
- in(t)-niozan, st. v.
- uuidar-niozan, st. v.
- nipa
- niꝑeruodit
- nipo
- nis
- nis
- nis-
- nisan
- nisigo
- nislēdere
- nispila
- niss
| | nidarhalb praep. (vgl. nidarûn halba s. vv. nidari adj. u. halba st. sw. f.), mhd. Lexer niderhalbe (vgl. Grimm, Dt. Gr. 3,137), frühnhd. niderhalb (vgl. DWb. VII,763 s. v. niederhalb); vgl. mnl. nederhelfte f. — Graff IV,884. nider-halb: Nc 817,14 [136,7]. unterhalb von etw., mit Gen.: niderhalb tero sunnun ferte . unz ze demo manen . sizzent tie nah tien saligosten sint infra solis meatum . usque lunarem globum . secundae beatitatis numina.
nidarhald adj.; ae. niðerheald. — Graff IV,892 s. v. hald. nidar-haldaz: acc. sg. n. O 5,1,31 (PV); -hildaz: dass. ebda. (F; zum Übergang von -al zu -il vgl. Kelle 2,434. 536). waagerecht: leg iz (das Kreuz) nidarhaldaz — iz zeigot imo (Christus) iz allaz fiar halbun umbiring, allan thesan woroltring. Abl. nidarhaldîg; vgl. nidarhaldên, -helden.
nidarhaldên s. AWB nidar-haldên.
nidarhaldîg adj., mhd. Lexer niderheldic, frühnhd. niederhaldig (vgl. DWb. VII,763); mnd. nēderheldich. — Graff IV,894. nider-haldiger: nom. sg. m. Gl 2,487,12 (Sg 134, Gll. 10. Jh.). hingestreckt, niedergelegt: niderhaldiger [corpus licet fatiscens iaceat] recline (Glosse: reclinatum, vgl. PL 59) [paullum (Hs. paulo, vgl. Laa.), Prud., H. a. somn. (VI) 150].
nidarhangag adj.; vgl. frühnhd. niderhengig (vgl. Diefb., Gl. 461c s. v. proclivis). — Graff IV,771. nider-hangagiu: nom. sg. f. Gl 2,439,70 (Paris Nouv. acqu. lat. 241, Hs. 11. Jh., clm 14395, Hs. 10. Jh.; -iv). [Bd. 6, Sp. 1243] herabhängend, -wallend (vom langen Haar): niderhangagiv (clm 14395 dazu von anderer Hand daz zotaranta fahs) deflua caesaries [conpescitur ad breves capillos, Prud., P. Cypr. (XIII) 30]. Vgl. nidarhangên.
nidarhangên s. AWB nidar-hangên.
nidarhelden s. AWB nidar-helden.
nidarhenken s. AWB nidar-henken.
nidarhouuuan s. AWB nidar-houuuan.
nidari s. auch AWB nidare.
nidari adj., mhd. nidere, nhd. nieder; as. nithari, mnd. nēder, nedder, mnl. neder; vgl. as. nitharro, mnl. nederre, afries. nithera, nethera, ae. neoðera, niðera (alle comp.). — Graff II,988 ff. s. v. nidarer. nidorostin: superl. dat. sg. n. Gl 1,46,16 (K). nidar-: Grdf. -i O 5,4,18 (F); nom. sg. m. -er Gl 2,671,57; nom. sg. f. -iu 344,66 (clm 6325, Gll. 9. Jh.?); gen. sg. m. oder n. -es H 6,4,3 (fälschlich statt lat. voc. sg. m.); acc. sg. f. -a O 5,23,228 (PF); -un S 116,46; acc. pl. f. -o Gl 2,34,44; superl. nom. sg. f. -osta 1,282,42 (Jb-Rd, in Jb r ausrad.); dat. sg. m. oder n. -ostin 46,16 (Ra). 2,293,53/ 54 (M); -ostan 53 (M); acc. pl. n. -ostun AJPh. 55,232; -istun 231. nider-: Grdf. -i O 2,11,18 (F); nom. sg. m. -er Gl 2,34,51. 3,243,40 (SH a2, 2 Hss.); -or 1,798,6 (M, clm 22201, 12. Jh.); -o Nb 337,2 [254,28]; nom. sg. n. -a Nk 377,4 [16,2]; gen. sg. n. -en 7 [6]. Np 74,4 (2). 89,3; -in Nk 377,17/18 [16,18]; dat. sg. m. -en Nb 10,31 [9,6]; dat. sg. m. oder n. -en Np 42,4. 56,9; -an Npw 42,5; dat. sg. n. -in Nk 377,15 [16,14]; dat. sg. f. -un Nc 699,22. 823,31 [14,13. 143,6]. Np 67,30. 85,13; acc. sg. m. -un Npw 102,5; -en Nb 87,17. 337,1 [75,29. 254,27]. Np 102,5; -ren 81,3; acc. sg. n. -a Nb 60,27 [50,23]. Nm 856,25 [339,12]; acc. sg. f. -un Nc 816,10 [135,6]; nom. pl. m. -e Gl 2,702,50. NpNpw 33,19; -en Nb 344,7 [259,20]. Nc 818,5 [137,1]. NpNpw 113,16’; nom. pl. n. -en Nb 338,6 [255,22]; gen. pl. -ôn 337,26 [13]; dat. pl. -en Nb 353,17 [265,25] (-ên). Nc 705,1. 825,11 (-ên) [20,9. 144,19]. Nk 377,3 [16,1] (-ên). NpNpw 137,6 (= Npw 5; Np -ên). Npw 113,3’; acc. pl. m. -e NpNpw Cant. Mariae 52; -en Nb 344,2 [259,17]; acc. pl. n. -iu NpNpw 112,6 (2); -en Nb 337,22. 24 [255,11. 12/13]. Nc 799,19 [118,2]; comp. nom. sg. m. -ôro 20 [3]; dat. pl. -orun Mayer, Glossen S. 102,4; superl. nom. sg. m. -osto Nm 851,4. 855,19 [331,4. 338,6/7]; nom. sg. n. -osta 854,13/14 [337,5]; nom. sg. f. -osta Nk 379,8. 386,3 (beide -ô-) [18,21. 26,11]. Nm 855,5 [337,19]; dat. sg. f. -ostun 8 (-ôstûn). 10 (-ostûn). 28 [22. 23. 338,13]. Np 87,7; dat. sg. m. -osten Nm 853,29. 855,25 (-ô-) [336,19. 338,11]; dat. sg. n. -ôsten Nb 118,26 [102,20]; acc. sg. m. -osten Nc 722,8 [39,3]; acc. sg. n. -osta Nm 854,22 [337,12]; acc. sg. f. -ostun S 116,55. nidir-: Grdf. -i O 2,11,18 (PV). 5,4,18 (PV); nom. sg. f. -iu Gl 1,387,35 (Rb). 2,707,4; acc. sg. f. -a O 5,23,228 (V); acc. pl. n. -iu Gl 2,438,1; acc. pl. f. -o 679,18; comp. nom. sg. m. -eri 3,629,31; dat. pl. -erun Beitr. (Halle) 85,222,4 (clm 4549, Hs. 8./9. Jh.). nidrorun: comp. acc. pl. n.? Gl 2,163,50 (clm 6277, Hs. 9. Jh.). [nithiromo: comp. dat. sg. n. Wa 106,14.] Hierher vielleicht, verkürzt geschrieben: ni: für nom. sg. m.? Mayer, Glossen S. 61,26 (clm 4542, Hs. 9. Jh.; zu nidaroro zu erg., s. 4a?). [Bd. 6, Sp. 1244] 1) in geringer Höhe befindlich, (weit, weiter) unten befindlich, tiefer liegend (bezogen auf etw. anderes): a) eigentl.: nidaro [(Johannes:) non sum ... dignus, neque solvere summam qua ligat excelsas] humilis [corrigia plantas, Ar. II,81] Gl 2,34,44. nidarostan ultima [iam corporis parte praemortua, vitalis virtus in solo pectore et lingua remanserat, Greg., Hom. I,19 p. 513] 293,53. nidiriu [hinc toto praeceps se corpore ad undas misit, avi similis, quae circum litora, circum piscosos scopulos] humilis [volat aequora iuxta, Verg., A. IV,255] 707,4. [nithiromo [aliae] labro subteriori [adeo prominenti, ut in solis ardoribus totum ex eo faciem contegant dormientes, Is., Et. IX,3] Wa 106,14.] in mittan Moin in die niderostun urslaht furtes S 116,55 (‘an der tiefsten Stelle der Furt’, vgl. auch Bauer, Grenzbeschreibungen S. 63). underzuisken puohstaben (auf dem Kleid der Philosophia) . stuonden samo so leitersprozen gezeichenet . alde stegon stuofa. After dien man stigen mahti . fone demo nideren puohstabe zu demo oberen inter utrasque litteras videbantur insigniti quidam gradus in modum scalarum. Quibus esset ascensus . ab inferiori ad superius elementum Nb 10,31 [9,6]. mih lustet taz nidera uf . unde daz obera nider zegecherenne infima summis . summa infimis mutare gaudemus 60,27 [50,23]. die oberosten uuipfela dero hoheston boumo ... die sungen chleinost. Taz aber in nideren esten dero erdo sih nahta . daz lutta gerobo. Aber die mittina dero boumo . die gehullen an iro fuoginon after disen guissen gerertedon quicquid vero terrae confine ac propinquum ramis acclinibus fuerat . gravitas rauca quatiebat Nc 705,1 [20,9]. uuanda er (Merkur) ist in sinero absida ofto oberoro dero sunnun . ofto nideroro 799,20 [118,3]. ih nefragen nieht umbe dia niderun luft . tar die fogela anafliegent ... nube dia hohi dero oberun lufte forderon ih non enim quaero de humilitate illius aeris ... sed elata disquiro 816,10 [135,6]. selbiu diu luft uuider dia erda getruoptiu . fone dero oberun uuarmi . unde fone dero niderun nazi circa ipsum vero terrae circulum aer ex calore supero . atque ex halatu et madore infero turbidatus 823,31 [143,6]. imo (dem Adler) geschiet fore alti ... daz sin obero snabel den nideren so uberuuahset . daz er in uf intuon nemag sih zegeazzenne [vgl. pars enim rostri eius superior, quae supra partem inferiorem aduncatur, Aug., En.] NpNpw 102,5. fone demo oberen teile scellent seiten in psalterio ... aber in cythara scellent sie fone demo nideren teile [vgl. cithara autem hoc genus ligni concavum et resonans in inferiore parte habet, Aug., En.] Np 56,9. sie sazton mih in dero niderostun gruobo. Daz ist miseria (uuenicheit). Sie uuandon mih uuesen einen dero uuenegoston posuerunt me in lacu infimo 87,7; ferner: Nc 722,8 [39,3] (citimus). NpNpw 42,4 (= Npw 5); bei der Anordnung der Tonzeichen bzw. Tonreihen in der Musik (vgl. auch 7): an dien finfzen seiton . zalton sie quatuor tetrachorda ... pe diu sint siu alliu fieriu geskeiden. Unde daz niderosta (tetrachord) heizet grauium . daz ander heizet fone allero sange uzlaze finale . daz tritta superiorum . daz fierda excellentium Nm 854,13/14 [337,5]. turft neuuerde . dia hant aba demo oberosten alphabeto . zeuuehselonne an daz niderosta 22 [12]. aba demo (buohstabe) sturzet er note . an daz nidera alphabetum . ze demo selben buohstabe . also er ouh sar dannan ... uuidere uf kestepfen mag an daz obera 856,25 [339,12]; ferner: 851,4 [331,4]; — ther nidarôro stein Bodenstein (einer Mühle): ter nidireri stein lapis passibilis Gl 3,629,31 (davor ter obereri stein lapis tribularius); thiu nidarun Unterwelt: so [Bd. 6, Sp. 1245] er (Merkur) diu oberen erstrichen habet . so erferet diu nideren qui cum tranat superna . recurrit freta tartarum Nc 799,19 [118,2]; nidara hella weiter unten gelegene Hölle der Verdammten: uuanda din gnada michel ist an mir . an diu . daz du min sela irlostost . fone dero niderun hello quoniam misericordia tua magna est super me . et eruisti animam meam ex inferno inferiori Np 85,13; thiu nidarûn steti verhüllend für die Genitalien: si (Psyche) neheinest nedarbeti lucchedon . unde lustsami . cruozta si (Venus) sia chuzelondo an dero niderun stete . ze nietegi ne ullum tempus sine illecebra oblectamentisque decurreret pruritui subscalpentem . circa ima corporis .i. circa genitalia apposuerat voluptatem Nc 699,22 [14,13]; nidari tuon umwerfen, umstürzen: zistiaz er thie skrannon then selben koufmannon, joh allaz thaz gisidili so det er filu nidiri [vgl. mensas ... et cathedras ... evertit, Matth. 21,12] O 2,11,18; — in adverbialen Verbindungen: az nidarôstin zuunterst: iz nidorostin in diuffi ad imum in profundum Gl 1,46,16 (az nidarôst Pa); nidarûn halba an der unteren Seite, unterhalb von (vgl. nidarhalb): in Rabanesbrunnon, nidarun halba Uuirziburg S 116,46; b) bildl., substant.: das Niedrige, die Niederung (vgl. auch 4c): di nidrorun [ut videlicet qui coelesti praedicatione utitur,] ima [iam terrenorum operum deserens, in rerum culmine stare videatur, Greg., Cura 2,3 p. 15] Gl 2,163,50. nidarostun [quis enim fidelium habere dubium possit in ipsa immolationis hora ad sacerdotis vocem caelos aperiri ... summis] ima [sociari, terraena caelestibus iungi, Greg., Dial. 4,58, PL 77,428A] AJPh. 55,232; hierher oder Vok.-Übers. (?): nidaristun [foetentem fluvium decorrentem vidit, quia ad] ima [cottidie fluit carnalium hic putredo vitiorum, Greg., Dial. 4,77, PL 77,388C/D] AJPh. 55,231. 2) von geringer Höhe, niedrig: nidere [illi instant verbere torto et proni dant lora, volat vi fervidus axis; iamque] humiles [, iamque elati sublime videntur aera per vacuum ferri atque adsurgere in auras, Verg., G. III,108] Gl 2,702,50. ube du flihen uuellest . freisiga stat . scono zimberondo . so suoche nideren stein . ufen demo zimbere baldo memento certus figere domum humili saxo Nb 87,17 [75,29]; — mit der Nebenbedeutung ärmlich: nidiro heirberg [(der Hirt zu Alexis:) o tantum libeat mecum tibi ...] humilis (Hs. -es) [habitare] casas [Verg., E. II,29] Gl 2,679,18. 3) sich innerhalb einer Anordnung bzw. Abfolge in einer unteren Position befindend, bei Notker in philosophisch-logischen Zushgg., von Abstraktem: a) darunter liegend, tiefer stehend (bei der Abstufung der Erkenntnisarten): ih meino . daz ter obero sin begrifet ten nideren. Der nidero negereichot nieht ze demo oberen nam superior vis comprehendendi amplectitur inferiorem. Inferior vero nullo modo consurgit ad superiorem Nb 337,1. 2 [254,27. 28]. aber intellectus . samoso hohor standiu . unde dia iro chundun formam anasehendiu . durhchiuset si diu nideren sed intellegentia quasi desuper spectans conceptam formam diiudicat etiam cuncta quae subsunt 22 [255,11]. fone diu ist not . taz tiu uuizentheit forderosta si. Diu fone iro selbero . bechennet . nieht ein sih selbun . nube ouh tie nideren dri quae cognoscit suapte natura . non modo proprium. Sed subiecta quoque ceterarum noticiarum 344,2 [259,17]; ferner: 337,24. 26. 338,6. 344,7 [255,12/13. 13. 22. 259,20]; [Bd. 6, Sp. 1246] b) (begrifflich) untergeordnet: taz ist fone diu . uuanda die oberen genera gesprochen uuerdint fone dien nideren. Substantia ist taz obera genus . animal ist taz nidera. Fone animali chidit man substantia. pe diu sint alle die skidunga des oberin generis . skidunga des nideren . ube sie specificę sint .i. ube sie speciem uuurchen mugen superiora enim . de subterioribus generibus praedicantur. quare quaecumque praedicati differentiae fuerint . eaedem etiam erunt subiecti Nk 377,3. 4. 7 [16,1. 2. 6]. andere differentię sint ... tie nedurhkant nieht fone demo oberin genere . ze demo niderin [vgl. quoniam divisibilis est differentia quae est rationale . potest eam non habere avis quae est subalternum genus, Boeth., Comm. Cat.] 15 [14]; ferner: 17/18 [18]; c) im Superl.: grundlegend: thiu nidarôsta substantia die erste Substanz (vgl. Jährling S. 35 f. 50): tiu herosta substantia . unde diu mit meisten rehte so heizit . taz ist tiu . diu gesprochen neuuirdet fone demo underen . noh an imo neliget . uuanda si ist tiu niderosta Nk 379,8 [18,21]. tiu niderosta substantia nehabit under iro andera . fone dero si uuerde gesprochen prima enim substantia . nec de subiecto dicitur . nec in subiecto est 386,3 [26,11]. 4) sich innerhalb einer Rangordnung, eines sozialen bzw. religiösen Wertesystems im unteren Bereich befindend: a) von Personen: von geringem Ansehen, von niedriger Stellung, von geringem Einfluß: nidarosta [ecce familia mea] infima [est in Manasse, et ego minimus in domo patris mei, Jud. 6,15] Gl 1,282,42. nidiriu infima [ebda.] 387,35. niderer [prior, inquit, in istis] inferior [breviorque manet, maiorque minori serviet, Ar. II,147] 2,34,51. nidirerun [sed haec omnia (sc. das Gute in der Welt) at summo illi bono paria esse non possunt et perfici non dictam ab apostoli, sed etiam a] mediocribus [possunt, Cass., Coll. XXIII,15, CSEL XII,662,22] Beitr. (Halle) 85,222,4. niderorun mediocribus [ebda. p. 1272] Mayer, Glossen S. 102,4. mahtige irualta er . nidere irhohta er deposuit potentes de sede et exaltavit humiles NpNpw Cant. Mariae 52. Christvm uuordenen umbe iuh niderren unde eccheroden (Ausg. K.-T.; Ausg. Piper ecchert den) ahtont rehten [vgl. istum propter vos humilem et pauperem, iustum credite, iustum praedicate, Aug., En.] Np 81,3. in den oberen unde in den nideren sinis liutis . skeinda er sina gnada Npw 113,3’ (Np inferioribus); ferner: NpNpw 137,6 (= Npw 5; humilis); — in der Ordnung der antiken Götter: uuanda aber dien oberen die nideren dienont . so uuirt fone enero geuualte . unde fone dirro gefolgenne . allen menniskon sunderig . unde gemeine huotare gesezzet sed quoniam unicuique superiorum deorum singuli quique deserviunt [vgl. his ergo singuli minorum deorum deserviunt, Rem.] Nc 818,5 [137,1]. under dien nideren goten stat tiu Iuno . diu din uuielt todigero inter priores igitur genios . i. terrae proximiores . tua adhuc mortalis virginis diva . i. Iuno consistit 825,11 [144,19] (vgl. aber Gocht, Mythologie S. 61); — hierher vielleicht auch (s. Formenteil): ni (für nidaroro?) [longe est] inferior [meritis peccator iste poenitens quam Paulus, Greg., Hom. II,34, PL 76,1258C] Mayer, Glossen S. 61,26; b) von Abstraktem: von geringem Wert, von geringer Bedeutung: nideror [pro merito voluminis laus omnis] inferior [est, Apoc., Praef.] Gl 1,798,6 (7 Hss. hintarôro). theiz duit thia mina redina harto filu nidira O 5,23,228. unde er (der Tod) bringet taz oberosta [Bd. 6, Sp. 1247] . in eben demo niderosten aequatque summis infima Nb 118,26 [102,20]. (Gottes praevidentia heißt) obesiht . turh taz si ferro standiu . fone dien nideren dingen . siu alliu obenan ferro obe sehe porro constituta a rebus infimis 353,17 [265,25]; c) spez. im christlichen Bereich: irdisch (gegenüber himmlisch): nideriu siehet . der uffen hohen himelen sizzet . ziu nesol der nideriu sehen in erdo? humilia respicit in caelo et in terra [vgl. humilia terrena, Aug., En.] NpNpw 112,6; ferner: 113,16’; — thiu nidara Ierusalem die irdische Stadt Jerusalem (gegenüber dem himmlischen Jerusalem): ferro fone dinemo hus . daz in dero niderun Ierusalem ist . pringent dir die chuninga geba in dero oberun Ierusalem a templo tuo quod est in Ierusalem . tibi offerent reges munera Np 67,30; — stärker abwertend: thaz nidara: IrdischVergängliches, vergängliche Güter: dana in dia nideri necherest du den menniscen . ne laz in des nideren ger sin . fure daz obera ne avertas hominem in humilitatem [vgl. ne ... temporalia concupiscat, sapiatque terrena, Aug., En.] Np 89,3; Weltlich-Sündhaftes: niderfloz diu erda menniscen zugen sih nider . des nideren gereton sie . an diu missętuont sie alle . so man sie heizzet keron des oberen . daz sie geront des nideren defluxit terra [vgl. cupiditae enim inferiorum quisque peccat; sicut roboratur caritate superiorum, sic deficit, et quasi liquescit cupiditate inferiorum, Aug., En.] 74,4. 5) demütig: nidarer [ille] humilis [supplex oculos, dextramque precantem protendens, ‘equidem merui nec deprecor’ inquit, Verg., A. XII,930] Gl 2,671,57. truhten ist dien nahe . die mit kemulitemo herzen sint . unde gehaltet er . die nidere sint . in iro muote humiles spiritu salvabit NpNpw 33,19; hierher auch (bei fehlerhafter Kasussetzung, vgl. Formenteil): du sipuntin anasedale sizzis suanari fona hoi nidares chuami dulten pi unsihc ex alto humilis venisti pati pro nobis H 6,4,3. 6) wenig intensiv, gering: was iro (der Frauen am Grab) kraft zi nidiri ingegin thes steines hebigi O 5,4,18. 7) tief (klingend) (von der Tonlage, der Stimmung): nidariu [vox lectoris simplex erit, et clara, non] humilis [, nec adeo, Is., De off. 2,11 p. 431] Gl 2,344,66. sie uuoltin daz tiu cithara so manige seiten habeti . unz ter oberosto demo niderosten inchade in quadruplo Nm 853,29 [336,19]. ter ouh tia lirun uuerbe . der uuerbe sia ze demo meze . daz si uberdenetiu nekelle . noh si fore slachi ze unlutreiste nesi. Diu hohesta uuarba . unde diu niderosta . die sint fore unmeze ungezamestun 855,5 [337,19]. also Dores uuolton eteuuaz naheren sin dero niderostun . danne dero oberostun . so uuolton Friges . eteuuaz naheren sin dero oberostun danne dero niderostun 8. 10 [22. 23]. an dien uuir finden ufstigendo fone demo niderosten ze demo oberosten dise siben underskeita ... pe diu liutet tiu oberosta uuarba (der Saiten einer Leier) . duplum gagen dero niderostun 25. 28 [338,11. 13]; ferner: 19 [6/7]. 8) Glossenwort, Unklares: smaler ł niderer infimus Gl 3,243,40; — als Vok.-Übers.: abschüssig (?): epaniu, dazu von zweiter Hand: nidiriu [(die wilden Rosse) cuncta obstacula rumpunt,] prona [, fragosa petunt, ardua transiliunt, Prud., P. Hipp. (XI) 118] Gl 2,438,1. Abl. nidaro; nidarî; nidaren. [Mikeleitis-Winter] [Bd. 6, Sp. 1248] |
| |