| - a ..
- â-
- á-, ae. Verbalpräfix
- aa, interj.
- aad
- aarin
- Aaron
- aartari
- ab-
- aba, präp. u. adv.
- ababîzan
- ababrehhan
- ababrehhâri, st. m.
- abafellen
- abafillen
- abafirbrehhan
- abafirhouuan
- abafirmeizan
- abafirmeizanî, st. f.
- abafirmeizit
- abafirscaban
- abafirscutten
- abafirsnîdan
- abafiruuerfan
- abaflôzen
- abafuoren
- abagân
- abagangan
- abageban
- abagineman
- abagitân
- abagurten
- abah
- abahel
- abahî
- aba-hn-, sw. v.
- abahouuan
- ābaht
- abairhouuan
- abairquicken
- abairslahan
- abakêren
- abakomen
- abakoufôn
- abala
- ābalachan
- abalâgi, adj.
- abalâz, st. m.
- abaleiten
- abalôsen
- âband, st. m.
- âbandên, sw. v.
- âbandgouma, st. f.
- âbandkuolî, st. f.
- âbandlîh, adj.
- âbandlob, st. n.
- âbandmuos, st. n.
- âbandmuosen, sw. v.
- âbandmuosôn, sw. v.
- âbandopfar, st. n.
- âbandrôto, sw. m.
- âbandstern, st. m.
- âbandsterno, sw. m.
- âbandsterro, sw. m.
- âbandûn, adv.
- âbandzît, st. f.
- abaneman
- abanemâri, st. m.
- abanemîg, adj.
- abanemo, sw. m.
- abanemunga, st. f.
- abannali
- abahnuppen
- abanst, st. f. m.
- abanstîg, adj.
- abanstgn
- abanstgôn, sw. v.
- abansting, st. m. ?
- abanstôn, st. v.
- abant, st. f.
- abanuppen
- abaqueman
- âbar, adj.
- abaren
- abarrioza
- abasaga, st. sw.
- abasegôn
- abascaban
- abascaltan
- abasceran
- abascerran
- abascintan
- abascrôtan
- abascutten
- abaslahan
- abasnîdan
- abastîgan
- abastôzan
- abastreifen
- abatrîban
- ab(a)trunnîg, adj.
- ab(a)uuart, adj.
- abauuasgan
- abauuascan
- abauuesan
- abauuisken
- abauuizzida, st. f.
- abaziohan
- Abbacuc
- abbat, st. m.
- abbateia, f.
- abbatissa, f.
- abbeth
- Abbi, as.
- Abbiko, as.
- Abbilin, as.
- Abbo, as.
- abcd
- a. b. c. d.
- abcds
- abdiska, as. sw. f.
- abdrunig
- abe-
- abe
- abech
- abeeme
- abeet
- abeh
- Abel
- abelgian, as.
- abenstôn
- âbent
- aber
- aberen
- abero
- aberrutā
- ab(e)runga
- ab(e)sneitach, mhd. st. n.
- abesnit, mhd. st. m.
- abeteia
- abetissa
- abgezzal, adj.
- abgezzalî, st. f.
- abgot, st. n. m.
- abgotbilidi, st. n.
- abgotthionôst, st. n.
- abgoteshûs
- abgotes hûs
- abgotestuol
- abgotesstuol, st. m.
- abgotostuol?,, st. m.
- abgotgiuobida, st. f.
- abgothûs, st. n.
- abgotlîhho, adv.
- abgotostuol
- abgotrîhhi, st. n.
- abgotstuol, st. m.
- abgotuobunga, st. f.
- abgrunt, st. m.
- abgrunti, st. n.
- abgrunti, adj.
- abguti, st. n. pl.
- abhochi
- abhorn
- Abias
- abich
- abihi
- Abilina
- Abimelech
- abinttrunnan
- Abiron
- Abiud
- ablâz, st. m.
- ablâzi, st. n.
- ablih
- ablit, st. m. oder n.
- abogeneni
- abohnassi
- abohnissi
- aboho, adv.
- abohôn, sw. v.
- gi-abohôn, sw. v.
- abolganhêd
- âbolgî
- Abollîn
- abonstîg
- abquitero
- Abraham
- abrello, sw. m.
- abrizza, st. f.
- abrûta, sw. f.
- absala
- Absalon
- absida, sw. f.
- absihte
- abst, st. f.?
- absîta, st. sw. f.
- abst
- absturnîg, adj.
- abtrunni, adj.
| | a .. F 22,11 s. AWB âlôsnîn st. f. = remissio. 24,27 (? = insignem, nicht zu deuten); Gl 3,365,1 (acredula) s. krâja st. f.
â- ‘von ... weg, fort; fehlend, verkehrt’, Präfix zur Bildung von Nominalkompositis; vgl. AWB â-bulgi adj., AWB -bulgî st. f., AWB -bulgida st. f., AWB -bulgîg adj., AWB -thâht st. f., -thank st. m., AWB -faro adj., AWB -fermî st. f., AWB -fîhali st. n., AWB -gelpf st. n., AWB -genga? sw. f., AWB -gez st. (f.?), -gezzal adj., AWB -gezzalî st. f., AWB -gezzalîn adj., AWB -gezzôn sw. v., AWB -guzzi adj., AWB -herz adj., AWB -kambi st. n., AWB -komo sw. m., AWB -kôsunga st. f., AWB -kust st. f., AWB -kust(e)ôn sw. v., AWB -kustîg adj., AWB -leiba (st. sw.) f., AWB -lôsnîn/ AWB -lôsanî st. f., AWB -mâd st. n., -maht st. f., AWB -mahtîg adj., AWB -quemiling st. m., AWB -quemo sw. m., AWB -riub adj., -riuber? st. m., AWB -riubî st. f., AWB -riublîhho adv., AWB -rûmi adj., AWB -sêli adj., AWB -scaffa st. f., -scerri adj., AWB -scorunga st. f., AWB -scrôta st. f., AWB -slâfî st. f., AWB -slahta st. sw. f., AWB -sneita st. f., AWB -sneitahi st. n., AWB -snit st. m., AWB -suueif st. m., AWB -suuih st. m., AWB -suuihhanî st. f., AWB -suuihhôn sw. v., -suuinga sw. f., AWB -teil st. m., AWB -teili adj., AWB -teilîg adj., AWB -teilo sw. m., AWB -uuahst st. f., AWB -uuartôn sw. v., AWB -uuazzari adj., AWB -uueiso sw. m., AWB -uuerf st. m., AWB -uuerfîg adj., AWB -uuerfôn sw. v., AWB -uuerc st. n., AWB -uuert adj., AWB -uuiggi adj., AWB -uuiggo adv., -uuiggôn sw. v., -uuiggn adv., AWB -uuirfi adj., AWB -uuirc st. m., AWB -uuirki st. n., AWB -uuirkîn adj., -uuizzigî st. f., AWB -uuizzilôs adj., AWB -uuizzôd st. m., AWB -uuizzôn sw. v., AWB -uuurki st. n., AWB -uuurkîn adj., AWB -zan(d) st. m., AWB -zunglîh adj.; gi-â-uuartôn sw. v. — Graff I, 15 ff.
[á- ae. Verbalpräfix = ahd. ir-, vgl. AWB á-glédan sw. v., AWB -rinnan st. v., -splǽtan sw. v., -strengd adj. part. prt.]
aa interj.; zur allgem. Verbreitung vgl. Schwentner, Die primären Interjektionen des Idg., Heidelberg 1924, S. 6 ff. aa: Gl 4, 121, 57 (Sal. a2, 2 Hss., 12. 13. Jh.). Ah! Ausruf der Freude, des Entzückens: racha interiectio est ... ł ut cum dolentes dicimus eu heu vł cum delectamur dicimus aa haha.
aad s. AWB eit st. m.
aarin s. AWB aharîn adj.
Aaron s. Eigennamen.
aartari Gl 3,698,3 s. AWB gartâri st. m.
ab- s. auch AWB aba-, AWB abe-.
aba präp. u. adv., mhd. abe, ab, nhd. DWB ab; as. af, mnd. af, ave; mnl. af; afries. of, ove; ae. of; an. af; got. af. — Graff I, 72 ff. [Bd. 1, Sp. 2] aba: Gl 2,692,48. 4,351, 1/2. S 40,24.138,22 (WB). Nb 19,15. 22,32. 26,12. 20. 28,7. 37,18. 39,12. 45,23. 50,9. 52,21. 53,16. 69,28. 78,3. 97,6. 99,25. 104,21. 138,1. 167,10. 13. 169,11. 251,1. 283,27. 289,15. 303,26. 313,3. 6. 339,29. 351,12. 353,19 [21,9. 25,12. 29,11. 19. 31,14. 42,13. 44,15. 51,19. 56,24. 59,27. 60,24. 78,24. 87,13. 107,11. 110,12. 115,7. 149,4. 179,27. 30. 181,29. 270,19. 306,22. 313,3. 331,3. 341,22. 342,2. 372,6. 384,17. 387,4]. Nc 734,15. 753,2. 761,1. 838,24 [66,23. 93,21. 105,13. 209,22]. Ni 586,15. Nk 373,15. 403,15. Nm 854,21. 856,24. 31. NpNpw 2,6. 9. 12. 5,9. 9,20 (= Npw 21). 16,5. 14. 26,11. 35,7. 36,20. 45,3. 7. 48,15. 50,4. 103,35. 106,17. 111,8. 118 N, 102. 132,2. 139,6. Np 2,3. 12,5. 13,2. 72,2. 27. 88,39. 95,5. Npgl 30,11. 32,10. 34,16. 63,9. 89,10. 95,13. 98,9. 103,4. 105,23. Npw 5,12. 108,11. 118 De ps. gr. 5. 132,2 (das erste aba ist wohl Schreibfehler für ana, vgl. Np, s. unten 1). — abo: W HB 78,9. — abe: Gl 5,519,18. S 138,22 (BB). Nm 856,32. NpglNpw 21,8. Np 5,11. 68,29 (Hs. aber). Npgl 19,7. W 78,9. — ab: S 4,30 (Hildebr.). 351,17. NpNpw 132,2. Np 118 Cant. grad. (546,1). Npgl 92, Prooem. 103,3. Npw 2,3. Das bei I 37,20 überlieferte ab ist nach Hench, Ausg. S. 117, die lat. Präp., das gleiche gilt auch von T 84,1. aua: Pw 72, 27. — af: WA 78,9. A. Präposition m. Dat. 1) die Richtung oder Bewegung von etwas her, herab bezeichnend, nhd.: ‘von’, seltener: ‘aus’: diu niderrinnenta aha aba demo berge Nb 50,9 [56,24]. so muozen die bluomen. risen aba dien dornen 78,3 [87,13]. so er aba demo chapfe sinero prouidentię. haranider uuartendo chiuset ... qui cum ex alta providentiae specula respexit 283,27 [306,22]. iro muot niderlazent. aba demo ufuuertigen. an daz nideruuertiga a luce summae veritatis 313,6 [342,2]. ferro obe sehe. samoso aba demo hohesten chapfe dero uuerlte quasi ab excelso cacumine rerum 353,19 [387,4]. nio aba sinemo ... stuole neerbeizti de sede ... descenderet Nc 734,15 [66,23]. aba dien boumen in daz uuazer fallendo 753,2 [93,21]. daz in Juno stieze aba himele 761,1 [105,13]. Philologia aba demo tragebette skricchendiu 838,24 [209,22]. uuir sehen ... aba obenahtigemo berge nidergan straza Nk 403,15. dia hant aba demo oberosten alphabeto. zeuuehselonne an daz niderosta Nm 854,21. aba demo sturzet er note. an daz nidera alphabetum 856,24. sie sturzen abe iro gedanchen a cogitationibus suis NpNpw 5,11 (= Npw 12). aba in (den Bergen) chumet si (die Sonne) nider an daz kefilde 35,7. daz aba demo houbete niderran an sinen bart 132,2. descendat de cruce (stige er abe demo galgen) Npgl Npw 21,8 (Npw chruce). truhten uuarteta ferrenan aba himele de caelo Np 13,2. aba dien er sie falta (Gott die Heidengötter aus den Himmeln) 95,5. descende de crvce (stig aba demo chruce) Npgl 34,16. 63,9. du ... sie ... sendest. quasi de cęlo ad terram (samo aba himele [Bd. 1, Sp. 3] ze erdo) 103,4. also diu salba aba (wohl Schreibfehler für ana) demo Aaronis houbite diu aba demo houbite nidir ran Npw 132,2. — Die Richtung von ... her, aus (weniger: von ... herab) bezeichnet aba an folgender Stelle: doh man sie (tie leuuen) azze aba hende Nb 138,1 [149,4]; (in: Pharisei ... quemente ab Hierusolimis Pharisei ... venientes ab Hierosolimis T 84,1 handelt es sich wohl nicht um die deutsche, sondern um die lat. Präposition). 2) die Herkunft oder den Ursprung einer Sache oder Person, nhd.: ‘von ... her, von’: gualdestu abe de tinen rose ter uht ze tine ruge .i. velles corium de tuo equo habere in collo tuo? Gl 5,519,18. wettu irmingot ... obana ab heuane S 4,30. aba dien corporibus chomendo. getrinchent sie (die bilde der Körper) in daz muot Nb 339,29 [372,6]; — halb bildlich und deshalb zwischen 1) und 2) stehend: Christvs ist sacerdos ... ab imo ran spiritus sanctus in apostolos NpNpw 132, 2. 3) das Entfernen, Wegnehmen, Trennen einer Sache von einer Sache oder Person; das Entfernen, Sich-Entfernen, Trennen, Verstoßen einer Person von einer Person oder Sache, auch von etwas Unkörperlichem, nhd.: ‘von, von .... weg, von ... ab, aus’: daz sin lichamo abe demo cruce ginomen wart S 138,22. 351,17. thia scethint aua thi qui fornicantur abs te Pw 72,27. aba stete gedrungener motus loco Nb 22,32 [25,12], gerucchet 39,12 [44,15], eruuekkest 104,21 [115,7]. nestiez ih ... Triguillen. aba sinemo unrehte ab incepta iniuria 26,12 [29,11]. ter ... uerstozeno Basilius aba des chuninges ambahttieneste 28,7 [31,14], aba minemo guote 37,18 [42,13]. ter mih aba dero zalo geneme ab hac sententiae veritate 45,23 [51,19]. kerucchet ... aba dinero ebenmuoti a tua tranquillitate 52,21 [59, 27]. aba iro selbun die sculde nemendo 69,28 [78,24]. stroufent aba iro boumen eina uuolla 97,6 [107, 11]. fuorent iuuih ... aba uuege 167,10 [179,27]. kimma aba rebon zebrechenne 13 [30]. die iro ubeli aba dero manheite geuuirfet ab humana conditione 251,1 [270,19]. uuenche aba dero guissun rihti. sinero ordeno 289,15 [313,3]. sie brechent toh eteuuaz aba demo uuege den ih faro tamen aversa sunt paulisper a tramite propositi nostri 304,27 [331,31] (vgl. Schweiz. Id. 5,321 f. C 1 b). aba iro uuistuome gegant 313,3 [341,22]. prichet aba boume ein loub Ni 586,15. slah ten ast aba demo boume Nk 373,15. uuerfen aba uns iro ioch proiciamus a nobis ... NpNpw 2,3. ir negesliphent aba rehtemo uuege de via iusta 12. daz sie mih aba uuege neleiten 26,11. gant sie sar aba dero uuarheite 36,20. choment sie aba iro guollichi 48,15. vuasg ... aba mir min unreht 50,4. sundige geslifen aba terrena cupiditate 103,35. er sie nam aba des unrehtes uuege de via iniquitatis 106,17. daz er aba dero spe nechumet 111,8. aba dinen urteildon neuuancta ih 118 N, 102, aba rehtemo fade 139,6. daz si diu ougen ab imo ... neneme 118 Cant. grad. (546,1, = Npw De ps. gr. 5). ube ih aba stete chumo Np 12,5. abe dero lebenton briefpuoche uuerden sie gescaben de libro viventium 68,29. mine fuozze ... uuangton ... aba rehtemo uuege 72,2. ih kieng aba uuege 27. aba demo riche gestozzen 88,39. vt tollas eos de mvndo (daz du sie nemest abe dero uuerlte) Npgl 19,7. tedivm detinvit me a peccatoribvs ... (iruuiegeda trozta mih aba sundigen) 30,11. tollamvs eos de terra (nemen sie aba dir erdo) 32,10. pagani. precisi de oleastro (abasnitine aba uuiltstocche) 95,13. lapis precisvs de monte (ein stein irhouuener aba berge) ... mons de quo precisus est lapis (berch aba demo der stein irhouuen uuart) 98,9. nvbes svscepit evm ab ocvlis eorvm (daz uuolchan inphieng in ab iro ougon) 103,3. dele me de libro tvo (tiligo mih aba dinemo libpuoche) 105,23. so nimet er (der tiufal) aba in (den mennisken) sine sculda (‘so nimmt er ihnen weg, was sie ihm schuldig sind’) Npw 108,11. ih habo daz stuppe ... abe mir ... geflozzet W 78,9; — aba steht im ausgesprochenen Gegensatz zu an, in, ze und besagt, daß die Wendung von etwas weg zu, [Bd. 1, Sp. 4] auf etwas hin erfolgt: mih negecherta nio nehein man aba demo rehte an daz unreht ab iure ad iniuriam Nb 26,20 [29,19]. si becheret tie mennisken aba mendatio ad ueritatem 53,16 [60,24]. stepfet si nu aba dero suasione ze dero disputatione 99,25 [110,12]. ferfuoret iz aba demo uuaren ... ze demo lukken a vero ... ad falsum 169,11 [181,29]. begonda er ... aba disen questionibus. an andere fahen 303,26 [331,3]. aba dero einualtun gagenuuerti. gefallet si in dia unentlichun manegfalti ... a simplicitate ... in infinitam quantitatem 351,12 [384,17]. nehein geuualt. nideror alde hohor. zefahenne. âne aba duplo in simplum. alde abe simplo in duplum Nm 856,31. 32. der aba dero erdo in den mere geuuorfen uuard NpNpw 45,3. — In mina miltnissa ni nimu ih ab imu misericordiam meam non auferam ab eo I 37,20 handelt es sich wohl nicht um die deutsche Präposition ab, sondern um die lat., die versehentlich unübersetzt geblieben ist; denn I gibt lat. ab sonst stets mit fona wieder, vgl. Hench S. 117. 4) anschließend an die Bedeutung ‘von ... weg’ geht aba über zur Bezeichnung des Mittels oder der Ursache, nhd.: ‘durch’: anasehendo die iungesten zite. unde aba in irbrutter [cum de fine saeculi propheta tractaret ... et periculi magnitudine perterritus, Cassiodor PL 70, 86 A] NpNpw 9,20 (= Npw 21). ne extollantur in magnitudine reuelationum suarum (daz sie sih neuberheuen aba dero micheli dero genadon) Npgl 89,10. 5) in der Verbindung râuuên aba: reqvievit devs die septima ab omni opere (rauuet ir ... ab allemo uuerche) Npgl 92, Prooem. B. Adverb 1) alleinstehend: in der Bedeutung von nhd. ‘weg’ bezeichnet es, daß etwas sich entfernt, loslöst: lot þ ęt al aba arinnę S 40,24 (vgl. Baesecke, Voc. S. 115 f.). 2) in Verbindung mit demonstrativem thâr (thâ): thâraba: es entspricht a) nhd. ‘davon weg, davon ab’ im Sinne des Wegnehmens, Entfernens, Sich-Wegwendens einer Person oder Sache von etwas Körperlichem oder Unkörperlichem: blezzen taraba (von dem Gewand) gezuhten abreptisque ab ea panniculis Nb 19,15 [21,9]. dih nemag taraba (von der Gerechtigkeit) nieman genemen NpNpw 2,9. die mih ilent daraba cheren (von der Gerechtigkeit) 5,9. daz miniu spor ... daraba neuuenchen (von deinen Wegen) 16,5. daraba fahendo (den Büchern der Propheten) 14; b) nhd. ‘davon herab, von dort herab, von dort aus’ im Sinne einer Richtung, in der eine Bewegung, auch die Bewegung des Blickes, erfolgt: uuio men der aba fehten sculi quae machina belli (das trojanische Pferd) [Verg., A. II, 151] Gl 2,692,48. 4,351,1/2. Syon stat in Ierusalem. unde uuanda man ferro daraba sehen mag. pe diu heizzet er Syon NpNpw 2,6; c) nhd. ‘davon, dadurch’ im kausalen oder instrumentalen Sinne: peccatores kehorton sia (sina stimma). unde irbibenoten daraba NpNpw 45,7.
ababîzan s. AWB aba-bîzan st. v. |
| aba
| | A. Präposition m. Dat. | | | 1) die Richtung oder Bewegung von etwas her, herab bezeichnend, nhd.: ‘von’, seltener: ‘aus’: diu niderrinnenta aha aba demo berge Nb 50,9 [56,24]. so muozen die bluomen. risen aba dien dornen 78,3 [87,13]. | | | 2) die Herkunft oder den Ursprung einer Sache oder Person, nhd.: ‘von ... her, von’: gualdestu abe de tinen rose ter uht ze tine ruge .i. velles corium de tuo equo habere in collo tuo? | | | 3) das Entfernen, Wegnehmen, Trennen einer Sache von einer Sache oder Person; das Entfernen, Sich-Entfernen, Trennen, Verstoßen einer Person von einer Person oder Sache, auch von etwas Unkörperlichem, nhd.: ‘von, von .... | | | 4) anschließend an die Bedeutung ‘von ... weg’ geht aba über zur Bezeichnung des Mittels oder der Ursache, nhd.: ‘durch’: anasehendo die iungesten zite. unde aba in irbrutter [cum de fine saeculi propheta | | | 5) in der Verbindung râuuên aba: reqvievit devs die septima ab omni opere (rauuet ir ... ab allemo uuerche) Npgl 92, Prooem. | | B. Adverb | | | 1) alleinstehend: in der Bedeutung von nhd. ‘weg’ bezeichnet es, daß etwas sich entfernt, loslöst: lot þ ęt al aba arinnę S 40,24 (vgl. Baesecke, Voc. S. 115 f.). | | | 2) in Verbindung mit demonstrativem thâr (thâ): thâraba: es entspricht | | | | a) nhd. ‘davon weg, davon ab’ im Sinne des Wegnehmens, Entfernens, Sich-Wegwendens einer Person oder Sache von etwas Körperlichem oder Unkörperlichem: blezzen taraba (von dem Gewand) gezuhten abreptisque ab | | | | b) nhd. ‘davon herab, von dort herab, von dort aus’ im Sinne einer Richtung, in der eine Bewegung, auch die Bewegung des Blickes, erfolgt: uuio men der aba fehten sculi quae machina belli (das trojanische Pferd | | | | c) nhd. ‘davon, dadurch’ im kausalen oder instrumentalen Sinne: peccatores kehorton sia (sina stimma). unde irbibenoten daraba NpNpw 45,7. |
|