Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
abairslahan bis âband (Bd. 1, Sp. 5)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis abairslahan s. aba-ir-slahan st. v.
 
Artikelverweis 
abakêren s. AWB aba-kêren sw. v.
 
Artikelverweis 
abakomen s. AWB aba-queman st. v.
 
Artikelverweis 
abakoufôn s. AWB aba-koufôn sw. v.
 
Artikelverweis 
abala Gl 2,530,1 s. labul st. m.
 
Artikelverweis 
ābalachan s. ambahtlahban st. n.
 
Artikelverweis 
abalâgi adj., nhd. dial. abläg, vgl. Schm. 1,1452, Schweiz. Id. 3,1166, Fischer 1,38. — Graff II, 94.
aba-lag-: acc. pl. m. -a Gl 2,398,59 (Wien 247, 11. Jh.); abe-: gen. sg. m. -es Nc 713,1 [37,13] (-lâ-).
1) was unfähig zum Handeln ist: unkriegerisch, kraftlos, matt: abalaga imbelles [... animos virtus tepefacta resolvit, Prud., Psych. 237] Gl 2,398,59.
2) was unfähig zum Handeln macht: lähmend, erstarrend: so miskelota er (Apollo) heiz fiur. zu dero lufte. ih meino pligfiur. alde abelages frostes uueuuun ignes. aut torpentis frigoris venena Nc 713,1 [37,13].
 
Artikelverweis 
abalâz st. m., mhd. Lexer abelâz, junge Nebenform zu ablâz st. m.
aba-laze: dat. sg. Npw 31,5.
Erlaß der Sündenschuld, Vergebung der Sünden: e dei uuort (der Beichte) chomen, e danchotest du mir des uuillen mit a. (Np ablaze).
 
Artikelverweis 
abaleiten s. AWB aba-leiten sw. v.
 
Artikelverweis 
abalôsen s. AWB aba-lôsen sw. v.
 
Artikelverweis 
âband st. m., mhd. âbent, nhd. DWB abend; as. âband, mnd. âvent; mnl. avont; afries. avend; vgl. ae. ǽfen m. n. — Graff I, 98 f.
apande: dat. sg. Gl 1, 66,32 (Pa). O 4,11,11 (F).
aband: nom. sg. Gl 2,263,49 (Sg 299, 9. Jh.). S 247,25 (B, der Übersetzer fängt mit vespera einen neuen Satz an, und zieht ipsa = dem selbon als abl. Zeitbestimmung zum vorausgehenden ad vesperam; vgl. unten 3). T 109,2. 212,1. O 5,10,5; dat. sg. -]e S 170,56. 247,24. 248,18. 254,20. T 50,1. 80,1. 81,1. 158,1. 216,1. O 3,14,55. 4,2,7 (PV). 11,11 (PV); -]a S 169,8 (11. Jh.); acc. sg.-] H 21,3,1; abant: nom. sg. S 170,50 (11. Jh.). — abunde: dat. sg. O 4,2,7 (F). — abend-: dat. sg. -e Nc 755,4. 769,4 [97,2. 116,5]. NpNpw 29,6. 103,23. Cant. Ez. 14. [Bd. 1, Sp. 6] Np 58,7. 12 (Nc Np immer â-); abent: nom. sg. Gl 3, 205,12 (12. Jh.). 264, 8 (12. Jh.). Np 64,9 (â-).
auand-: [gen. sg. -as Wa 40,32 (Freckh.);] dat. sg. -i Pw 58,7. 15. — auondis: gen. sg. Pw 64,9; auont: dat. sg. Pw 54,18 (vgl. Gr. § 56a).
habande: dat. sg. H 18,1,2; habent: nom. sg. Gl 3,264,8 (SH b, 12. Jh.); dat. sg. Np 54, 18 (â-).
1) Abend, Ende des Tages, die Übergangszeit zur Nacht: aband [cum] sero [... factum esset, Greg., Hom. I, 19 = Matth. 20, 8] Gl 2,263,49. suprema 3,205,12 (im Abschn. De nominibus dierum). vespera 264,8. so pizeichinet ... der abant daz bibint altir [undecima ... hora ea est aetas ..., MSD 23,424] S 170,50. za habande sic ter quaternis trahitur horis dies ad vesperam H 18,1,2. abande giuuortanemo vespere ... facto T 50,1. 80,1. 81,1. 158,1. tho iz aband uuard cum sero ... factum esset 109,2. 212,1. ni dua thir ... thia arabeit, wanta aband unsih anageit [quoniam advesperascit, Luc. 24,29] O 5,10,5. hina ze abende uuard. kieng ter mano uf Nc 769,4 [116,5].
âband dient häufig zur Zeitangabe, und zwar bezeichnet es:
a) einen Zeitpunkt: in Verbindung mit den Präp. ana oder ze und dem bestimmten Artikel gibt es an, daß etwas einmal an einem bestimmten Abend geschah: der huosherro ladote allen den tac die uuerhliute in sinan uuinkarten, sumeliche fruo ... sumeliche ana demo abanda [hora undecima, MSD 23, 424] S 169,8. ana demo abande do sah der husherro dei liuti da muozic sten 170,56. thie siechun quamun alle tho zemo abande O 3,14,55. tho zemo abande ... garetun sie sin muas thar 4,2,7. er stuant yr themo muase tho zi themo abande 11,11; — fehlt der Artikel, so handelt es sich um regelmäßig wiederkehrende Vorgänge: ze abande a quadragesima ... usque in pascha ad vesperam reficiant S 247,24. za abande quod faciendum est, operentur usque ad vesperam 254,20. fone morgene unz ze abende endost du mih de mane usque ad vesperam finies me NpNpw Cant.Ez. 14;
b) einen Zeitraum: den Abend hindurch, während des Abends: er wird ausgedrückt durch den Akk. Sg.: kascirmte hostrun aband fona uuuastantemu engile protecti pascha vesperum a devastante angelo H 21,3,1; durch den Gen. Sg.: utferthi morganis in auondis saltu gelieuon exitus matutini et vespere delectabis Pw 64,9 (oder Gen. zu utferthi? dann zu a), doch vgl. u. Np 64,9); — durch an, in, ze oder mit dem Dat. Sg.: an auont in an morgan ... tellon sal ic vespere et mane ... narrabo Pw 54,18. ze abende tuelet der uuoft ad vesperum demorabitur fletus NpNpw 29,6. lustsame uzferte tuost du. dinen fidelibus. in morgen unde in abent exitus mane et vespere delectabis Np 64,9.
2) Abend übertr.
a) auf das Ende des Lebens, das Alter: an demo ingange habet er eines sconis chindes kelichi ... aber an demo uzlaze ih meino ze abende eines erlegenes alten Nc 755,4 [97,2];
b) auf das Ende der Welt: bekerda sulun uuerthun te auandi convertentur ad vesperam Pw 58,7. 15, ebenso ze abende uuerdent sie becheret. daz ist in fine seculi Np 58,7. dannan anauuert fone demo morgene. gat mannolih ze sinemo uuerche ... unz ze abende. daz ist finis sęculi ... usque ad vesperam NpNpw 103,23. la sie (die Gottesfeinde) uueren unz ze abende. unde bechêre sie danne Np 58,12;
c) auf die dunkle Zeit der Trauer: in habent uuanda Christvs do uuas in cruce in morgen do Christvs irstuont. in mitten dag do er irhohet uuart ... vespere et mane ... narrabo Np 54,18.
3) Abendgottesdienst, Vesper: aband so si ketan vespera sic agatur (während der Fasten), ut lumen lucernae non indigeant reficientes S 247,25 (vgl. oben). keqhvetanemv abande si autem ieiunii dies fuerint, dicta vespera, ... mox accedont ad lectionem 248,18. [Bd. 1, Sp. 7]
4) Vorabend, Tag vor einem hohen Fest: [thit sint thie ofligeso fan themo houa to Beuarnon ... thes helegon auandas te nigemo gera Wa 40,32 = Altjahrsabend.] in themo abande thes sambaztages ther dar inliuhtit in themo eristen sambaztage vespere ... sabbati quae lucescit in prima sabbati T 216,1 = Ostersonnabend.
5) Gegend, wo die Sonne untergeht, Westen: ufchumi edo za apande oriente vel vespere Gl 1,66,32 (Pa, Interpr. zu crepusculum lucis faloendi leohtes).
Komp. sunnûn-âband; Abl. âbandûn, âbandlîh, âbandên.
Vgl. Beitr. 35,163 (Etym.); Arkiv f. svensk ordforskn. 5,50 ff.

 

abalâgi
 1) was unfähig zum Handeln ist: unkriegerisch, kraftlos, matt: abalaga imbelles [... animos virtus tepefacta resolvit, Prud., Psych. 237] Gl 2,398,59.
 2) was unfähig zum Handeln macht: lähmend, erstarrend: so miskelota er (Apollo) heiz fiur. zu dero lufte. ih meino pligfiur. alde abelages frostes uueuuun ignes. aut torpentis frigoris venena Nc 713,1 [37,13].
 
âband
 1) Abend, Ende des Tages, die Übergangszeit zur Nacht: aband [cum] sero [... factum esset, Greg., Hom. I, 19 = Matth. 20, 8] Gl 2,263,49. suprema 3,205,12 (im Abschn. De nominibus dierum).
 a) einen Zeitpunkt: in Verbindung mit den Präp. ana oder ze und dem bestimmten Artikel gibt es an, daß etwas einmal an einem bestimmten Abend geschah: der huosherro ladote allen den tac die uuerhliute in sinan
 b) einen Zeitraum: den Abend hindurch, während des Abends: er wird ausgedrückt durch den Akk. Sg.: kascirmte hostrun aband fona uuuastantemu engile protecti pascha vesperum a devastante angelo H 21,3,1; durch den Gen. Sg.: utferthi morganis
 2) Abend übertr.
 a) auf das Ende des Lebens, das Alter: an demo ingange habet er eines sconis chindes kelichi ... aber an demo uzlaze ih meino ze abende eines erlegenes alten Nc 755,4 [97,2];
 b) auf das Ende der Welt: bekerda sulun uuerthun te auandi convertentur ad vesperam Pw 58,7. 15, ebenso ze abende uuerdent sie becheret. daz ist in fine seculi Np 58,7. dannan anauuert fone demo morgene. gat
 c) auf die dunkle Zeit der Trauer: in habent uuanda Christvs do uuas in cruce in morgen do Christvs irstuont. in mitten dag do er irhohet uuart ... vespere et mane ... narrabo Np 54,18.
 3) Abendgottesdienst, Vesper: aband so si ketan vespera sic agatur (während der Fasten), ut lumen lucernae non indigeant reficientes S 247,25 (vgl. oben). keqhvetanemv abande si autem ieiunii dies fuerint, dicta vespera, ...
 4) Vorabend, Tag vor einem hohen Fest: [thit sint thie ofligeso fan themo houa to Beuarnon ... thes helegon auandas te nigemo gera Wa 40,32 = Altjahrsabend.] in themo abande thes sambaztages ther dar inliuhtit in themo eristen
 5) Gegend, wo die Sonne untergeht, Westen: ufchumi edo za apande oriente vel vespere Gl 1,66,32 (Pa, Interpr. zu crepusculum lucis faloendi leohtes).