Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
âguzzi bis ahamuodar (Bd. 1, Sp. 63 bis 66)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis âguzzi adj. — Graff IV, 285.
a-guzze: Grdf. Gl 1,428,6 (clm 19 410, 9. Jh.). [Bd. 1, Sp. 64]
betrunken, voll gegossen: [observate, cum] temulentus [fuerit Amnon vino, et dixero vobis: percutite eum, 2. Reg. 13,28].
 
Artikelverweis 
ah interj., mhd. nhd. ach; mnd. mnl. ach. — Graff I, 105.
ah: Gl 1,507,13 (M, 8 Hss.). 613,3 (ebda., 5 Hss.). 816,71 (M, 4 Hss.). 2,450,59 (2 Hss.). 492,60. 523,50. 525,60. 581,25 = Wa 95,37.584,1 = Wa 98,9. 690,66. 709,48. 4,89, 37. 5,99,2 (2). Nb 8,10. 13,21. 34,24. 36,7. 98,10. 109,16. 167,9. 225,4 [8,11. 14,28. 38,29. 40,20. 108,24. 120,3. 179,26. 243,5]. NpNpw 119,5. — ach: Gl 1,507,14 (M, 13. Jh.). — ahc: Beitr. 73,220 (nach Gl 4,156,56).
hah: Gl 2,399,33 (Wien 247, Weihenstephan 11. Jh.). 5,95,41 (zu 1,613,3, rad. zu ah).
1) ah! Ausdruck des Behagens, der Freude: ah [ubi audierit (das Schlachtroß) buccinam, dicit:] vah! [procul odoratur bellum, Job 39,25] Gl 1,507,13. vah [, calefactus sum, vidi focum, Is. 44,16] 613,3 (2 Hss. aha).
2) ach! weh! Ausdruck
a) der Abwehr, des Schreckens: verdoppelt: ahah a, a, a [, domine deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum, Jer. 1,6] Gl 5,99,2; verstärkt zu ah les 1,816,71 (z. selben Stelle);
b) der Entrüstung, des Vorwurfs: interiectio hvi ł ah pro [Juppiter! quid est, quod ex hoc audio? Prud., P. Rom. (X) 396] Gl 2,450,59. 525,60. 581,25 = Wa 95,37. ita dicens ah [ebda.] 492,60. pro pudor 4,89, 37; Beitr. 73,220 (nach Gl 4,156,56); — verstärkt durch ze sêre: hah zu sera [quae vincula ...,] pro pudor [— armigeris amor est perferre lacertis, Prud., Psych. 353] Gl 2,399,33; — verbunden mit dem Genitiv: ah lasters [ebda.] 523,50; ah les [quis vultus iste,] proh pudor! [ders., P. Vinc. (V) 129] 584,1 = Wa 98,9. ah les [navibus (] infandum [!) amissis, Verg., A. I, 251] 690,66;
c) der Klage, des Bedauerns: ah uuio harto sih missehabet mannes muot heu quam hebet mens ... Nb 13,21 [14,28]. ah taz arbeitsamo geuallena loz heu gravem sortem 109,16 [120,3]; — verstärkt durch ze sêre: ah ze sere. uuio ubelo er die uuenegen gehoret eheu. quam surda aure ... 8,10 [8,11] a. z. s. daz man mit rehte neheinen mer uberuuinden nemag solichero sculde o neminem merito posse convinci. de simili crimine 34,24 [38, 29]. a. z. s. . uuer uuas io daz. ter eristo gruob uzer erdo . gold . unde gimma ... tie noh kerno inne lagin . ube sie muosin heu quis fuit ille qui ... 98,10 [108,24]. eheu 167,9 [179,26]. heu 225,4 [243,5]; — durch ze harme: sed o nefas 36,7 [40,20]; — verbunden mit dem Genitiv: ah les [pendere poenas Cecropidae iussi (] miserum [!) septena quotannis corpora natorum, Verg., A. VI, 21] Gl 2,709,48; — mit dem Akk. (lat.?): ah mih ... ziu ist min ellende so langez uuorden? heu me NpNpw 119,5.
Vgl. Schwentner, Primäre Interjektionen der idg. Sprachen S. 17.
 
Artikelverweis 
ah st. m. (im gramm. Wechsel zu ag? vgl. dort. Vgl. lat. acus eine ArtHecht’). — Graff I, 105.
ah: nom. sg. Gl 3,688,70 (Sg 299, 9./10. Jh.). 4,175,18 (clm 14 429, 9./10. Jh.; nach Rhein. Mus. 46,489 wahrscheinlich vom Bodensee).
ein Fisch, vielleicht der Barsch, Perca fluviatilis L.: clama (Hss. cluma).
 
Artikelverweis 
ah st. n., bair. ah, vgl. Schm. 1,54; an. ax; got. ahs.
ach: nom. sg. Gl 3,111,41 (SHA, Darmst. 6, 13. Jh.).
Ähre: spica  ach. arista agena (7 Hss. ohne Unterscheidung: spica ł arista eher).
Abl.: ehir; ahil?
 
Artikelverweis 
aha interj., mhd. nhd. MWB ahâ; mnd. ahâh.
aha: Gl 1,613,4 (M, 2 Hss., 12. 13. Jh.).
ah! Ausdruck des Behagens: vah [, calefactus sum, vidi focum, Is. 44,16; 5 Hss. ah].
Vgl. Schwentner, Primäre Interjektionen der idg. Sprachen S. 23. [Bd. 1, Sp. 65]
 
Artikelverweis 
aha st. f., mhd. MWB ahe, oberd. dial. ach(e), vgl. Schm. 1,21; Fischer 1,88; Schweiz. Id. 1,63; as. aha, mnd. â; afries. ā; ae. éa; an. ; got. ahva. — Graff I, 110 f.
ah-: nom. sg. -a Gl 1,22,30 (PaK Ra). 2,444,58. 675, 22. 3,2,54 (Voc.). 14,39. 4,32,56 (Sal. a 1, 3 Hss.). S 377, 3. 379. Nb 50,9 [56,24]. Nc 706,27. 709,22. 788,7. 836,13 [28,9. 32,20. 143,6. 206,20]. Np 65,6 (â-); -e Gl 4, 112,21 (Sal. a 2, 12. Jh.); gen. sg. -a Npw 45,5. 101,7; -o Nb 310,13 [338,8]. Nc 709,30 (-ô). 841,24 [33,7. 213,12]. Np 45,5 (â-). 65,6 (â-). Npgl 101,7 (â-); dat. sg. -o Gl 2,639,46. 664,4. 684,10. Nb 310,5 [337,25]. Nc 710,7 [33,14] (-ô). Np 79,10 (â-). Npgl 71,19 (â-). 79,10 (2, â-); -a Gl 2,682,38 (vgl. Fasbender S. 74 f.); acc. sg. -a Gl 2,252,61 (M, 2 Hss.). 275,29 (M, 2 Hss., ? lat. pl.). 680,51. Np 65,6 (2, â-). Npgl 79,12 (â-); nom. pl. -a Gl 1,142,29 (Pa). S 68,52 (Musp.). 195,17 (B). Nc 709,7 [32,5] (-â). NpNpw 23,2 (Np -â). Np 17,5 (-â). 88,26. 92,3 (2). Npgl 67,27 (â-). Npw 136,1. W 139,2; gen. pl. -ôn Nc 706,24. 710,10 [28,6. 33,17]; dat. pl. -on Nc 707,18 (-ô-). 824,17 (-ô-) [29,7. 190,16]. NpNpw 23,2. 136,1 (Np -ô-). Cant. Abac. 8 (Np -ô-). Np 88,26; -un Gl 1,682,14 (M, clm 19 440); acc. pl. -a Nb 222,29 [240,5] (-â). Nc 706,20 [28,2] (-â). NpNpw 104,29 (Np â-). Npgl Npw 106,33. Np 73,15 (â-). 77,16 (â-). 44.
1) Wasser, Wasserflut, Wasserlauf, Strömung: fluz aha [ad Jordanis ...] fluenta [positus (Johannes der Täufer), Greg., Hom. I, 6] Gl 2,275,29. dratero aha [illum (lembum) praeceps] prono [rapit alveus] amni [Verg., G. I, 203] 682,38. rinnintero aho [nulla religio vetuit ... balantumque gregem] fluvio [mersare] salubri [ebda. 272] 684,10. qhuamun aha, platoon vvinti venerunt flumina S 195,17. sose Jordanis aha uerstunt, do der heiligo Johannes den heilanden Crist in iro tovfta 377,3. adiuro sanguis ... vt non fluas plus quam Jordanis aha 379. die uzer erdo geuualzten ronen fone dero aho vulsi trunci flumine Nb 310,5 [337,25]. — Hierher gehört wohl auch aho [Nilum ... tota] veste [vocantem caeruleum in gremium ... victos, Verg., A. VIII, 712] Gl 2,664,4, der Glossator hat den uneigentlichen lat. Ausdruck kommentiert und durch das damit Gemeinte ersetzt.
2) Fluß, Strom:
a) der geregelte Wasserlauf, das Gewässer auf dem Land; im Gegensatz zum Meer mit festem Flußbett: vnterteilis ahun erda fluviis scindes terram [Hab. 3,9, vgl. Sab. 2,968] Gl 1,682,14. in aha ł runst [aquarum abundantia in extenso prius lacu colligitur, ad postremum vero] in amnem [derivatur, Greg., Dial. 2,1] 2,252,61. rinnentero aho [concrescunt subitae] currenti in flumine [crustae, Verg., G. III, 360] 639,46. irkeozzintiu aha [incertis si mensibus] amnis abundans [exit, ebda. I, 115] 675,22. preita aha [alius] latum [funda iam verberat] amnem [ebda. 141] 680,51. so inprinnant die perga, ... aha artruknent S 68,52. diu niderrinnenta aha aba demo berge uerstozet ticcho an dien skorrenten skiuerron. dero uerbrochenon steino defluus amnis qui vagatur altis montibus Nb 50,9 [56,24]. Orpheus ... keteta den uuald kan . unde die aha gestan amnes stare 222,29 [240,5]. diu io ze tale sigenta rihti dero aho defluus ordo lapsi gurgitis 310,13 [338,8]. in uualden . ioh in forsten ... in seuuen. in ahon . in brunnon lacus. fontes ac fluvios Nc 824,17 [190,16] (mit Vertauschung der lat. Lemmata). er gestata sia obe dien mereuuazzeren ... vnde obe dien ahon machota er sia . Vuara fliezent die aha . âne in den mere? super flumina praeparavit eum NpNpw 23,2. iro aha beuuanta er in bluot . unde irstarbta iro fisca convertit aquas eorum in sanguinem 104,29. obe Babylonis ahon sazen uuir unde uueinoton super flumina B. 136,1. sol in ahon die ze tale fliezent . unde in mari . dara sie infliezent . tin zorn sin? in fluminibus Cant. Abac. 8. NpNpgl 79,10. Npgl Npw 106,33. mit fuozzen uberuuatent sie dia aha in flumine pertransibunt pede Np 65,6. 77,16. 44. 88,26 (2). 92,3 (2). Npgl 67,27. sinero magenchrefte uuirdet irfullet alliu diu erda a flumine usque ad terminos [Bd. 1, Sp. 66] orbis terrarum (fone dero aho unzint in ende des erderingis) 71,19 (vgl. dazu Augustin z. St.: quod coepit a flumine, perveniat omnino usque ad terminos o. t., Henrici S. 196). 79,10. Npw 136,1; —
auf bestimmte Flüsse bezieht sich: liumunt mara aha [clara colonia Vettoniae, quam] memorabilis amnis [Ana praeterit, Prud., P. Eul. (III) 188] Gl 2,444,58. uuanda er obliuionem machot. also ouh tiu selba aha (Lethe) tuot tien selon post mortem dar trinchenten Nc 788,7 [143,6]. in desertis fluminis Nili (in dero uuuosti dero aho Npgl, in dero einote dero aha Nili Npw) NpglNpw 101,7. des uuinegarten ... flanza an flumen Jordanem (Jordanis aha) Npgl 79,12;
b) die von den Gestirnen ausgehenden Himmelsströme: âne daz ougta er iro . fone himele rinnente aha amnes quosdam caelitus defluentes Nc 706,20 [28,2]. filo ungelichiu uuaren diu uuazer dero selbon ahon eosdem amnes diversicolor fluentorum discrepantium unda raptabat 24 [6]. tiu erista aha . diu uuitesten unde lengesten umbesueift teta primus ... gurges 27 [9]. dien anderen ahon umbe sih rinnenten diversitate fluminum 707,18 [29,7]. missefareuue aha amnes discoloris cursus 709,7. 22. 30 [32,5. 20. 33,7]. in obenahtiga uuellun erhauene ... gab (Fortuna) sie dero blauuun aho Saturni in torrentem lividum 710,7 [33,14]. in sus hertuuihseligero miskelungo dero ahon alterna ... permixtione fluviorum 10 [17]. fone demo circulo ran diu lougezenta aha nider in lunarem circulum 836,13 [206, 20]. uuanda uuize tropfen dero miliche gelichun aho. truffen sia quidam candores lactei fluminis 841,24 [213,12].
3) übertr. auf geistige, in Bewegung befindliche Vorgänge: Flut, Strom: anablasod dero aho . gefreuta gotes purg fluminis impetus NpNpw 45,5. die draten aha des unrehtes . habent mih ketruobet torrentes iniquitatis Np 17,5 (Npw chlingun). uber dia aha dirro mortalitatis. dero aho getrang Christus . also iz chit: de torrente bibit ... diu aha ist mortalitas 65,6. du habest ketrucchenet des tiefeles aha tu siccasti fluvios Etham 73,15. heuigiu uuazzer ne mohton irleskan die minna, noh die aha berunent sie nec flumina obruent illam [Cant. 8,7] W 139,2.
4) wegen der Mehrdeutigkeit des Lat. lassen sich nicht einordnen: amnis Gl 1,22,30 (PaK Ra). 4,32,56. 112, 21. flumina 1,142,29 (Pa). flumen 3,2,54 (Voc.). fluvius 14,39 (Sg 242).
Komp. Steinaha s. Eigennamen.
 
Artikelverweis 
ahagang st. m., mhd. MWB ahganc; ae. éagang.
ah-ganch: nom. sg. Gl 1,649,34 (M, clm 22 201, 12. Jh.).
Wasserlauf, Flußbett: alveus [zu: faciam alveos fluminum aridos, Ez. 30,12].
 
Artikelverweis 
ahageiz st. f.; vgl. ae. wætergát. — Graff IV, 287.
aha-geiz: nom. sg. Gl 2,9,3 (Sg 242, 10. Jh.; lat. abl.).
Wassergeiß’, eine auf dem Wasser lebende, schnell darüber hinlaufende Insektenart, sicher aus der Art der Wasserläufer, der Gerridae L. oder Hydrometrae, vgl. Brehm II4, S. 148, DWb. XIII, 2511: De tippula [Aldh., Enigm. 38, S. 114, Hexast. 3, Überschr., Laa.; vgl. Nonius: Tippula animal levissimum quod aquas non nando. sed gradiendo transeat].
 
Artikelverweis 
ahagengo sw. m. — Graff IV, 103.
aha-kenkun: acc. pl. Gl 2,409,65 (Vat. 5821, 11. Jh.).
Wasserbewohner: [nymphas natantes,] incolas [-que] aquatiles [, sitas sub alto ... lacu, Prud., P. Rom (X) 243].
 
Artikelverweis 
ahalenti s. AWB âlendi aostndfrk. st. n.
 
Artikelverweis 
ahamuodar st. n.
aha-moadar: nom. sg. Beitr. 73,346,3 (Lips. civ. Rep. I 14, 11. Jh.). — haha-muodar: nom. sg. Gl 4,341,38/39 (clm 17 210, 12. Jh.). [Bd. 1, Sp. 67]
Stromrinne, das durch Stauung vertiefte und ausgehöhlte Flußbett: alveum est ubi in cursum fluminis maxima pars aquę conuenit. i. a. [Interpr. zu: beim Flußübergang) per rapacem alveum ... vertices attollebantur, Oros. II, 6].

 

ah
 1) ah! Ausdruck des Behagens, der Freude: ah [ubi audierit (das Schlachtroß) buccinam, dicit:] vah! [procul odoratur bellum, Job 39,25] Gl 1,507,13. vah [, calefactus sum, vidi focum, Is. 44,16
 2) ach! weh! Ausdruck
 a) der Abwehr, des Schreckens: verdoppelt: ahah a, a, a [, domine deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum, Jer. 1,6] Gl 5,99,2; verstärkt zu ah les 1,816,71 (z. selben Stelle);
 b) der Entrüstung, des Vorwurfs: interiectio hvi ł ah pro [Juppiter! quid est, quod ex hoc audio? Prud., P. Rom. (X) 396] Gl 2,450,59. 525,60. 581,25 = Wa 95,37. ita dicens ah [ebda.
 c) der Klage, des Bedauerns: ah uuio harto sih missehabet mannes muot heu quam hebet mens ... Nb 13,21 [14,28]. ah taz arbeitsamo geuallena loz heu gravem sortem 109,16 [120,3]; verstärkt durch ze
 
aha
 1) Wasser, Wasserflut, Wasserlauf, Strömung: fluz aha [ad Jordanis ...] fluenta [positus (Johannes der Täufer), Greg., Hom. I, 6] Gl 2,275,29. dratero aha [illum (lembum) praeceps] prono [rapit
 2) Fluß, Strom:
 a) der geregelte Wasserlauf, das Gewässer auf dem Land; im Gegensatz zum Meer mit festem Flußbett: vnterteilis ahun erda fluviis scindes terram [Hab. 3,9, vgl. Sab. 2,968] Gl 1,682,14. in aha ł runst [aquarum
 b) die von den Gestirnen ausgehenden Himmelsströme: âne daz ougta er iro . fone himele rinnente aha amnes quosdam caelitus defluentes Nc 706,20 [28,2]. filo ungelichiu uuaren diu uuazer dero selbon ahon eosdem amnes diversicolor
 3) übertr. auf geistige, in Bewegung befindliche Vorgänge: Flut, Strom: anablasod dero aho . gefreuta gotes purg fluminis impetus NpNpw 45,5. die draten aha des unrehtes . habent mih ketruobet torrentes iniquitatis Np 17,5 (Npw
 4) wegen der Mehrdeutigkeit des Lat. lassen sich nicht einordnen: amnis Gl 1,22,30 (PaK Ra). 4,32,56. 112, 21. flumina 1,142,29 (Pa). flumen 3,2,54 (Voc.). fluvius 14,39 (Sg 242).