| - alta, sw. f.
- altana, sw. f.
- altano, sw. m.
- altanuncga
- altar, st. n.
- altarea
- altrhûs, st. n.
- altâri, st. m.
- altarlahhan, st. n.
- altasunga
- altciergerner
- altdiu
- altthiu, st. f.
- altê(e), mhd. sw. f.?
- altên, sw. v.
- fir -altên, sw. v.
- ir -altên, sw. v.
- altêr, substant. adj. sg. m.
- alterano, sw. m.
- alterbi, st. n.
- alteri, st. m.
- alterilî, st. n.
- altertuoch, mhd. st. n.
- altfater, st. m.
- altfî(j)ant, st. m.
- altford(o)ro, sw. m.
- altgiergerter
- altgilâri, st. n.
- altgiscrib, st. n.
- altgot, st. m.
- althe
- altherda
- althêrro, sw. m.
- althrom
- altî, st. f.
- altida, st. f.
- altîg, adj.
- altih, adj.
- altihha, sw. f.
- altihho, sw. m.
- altîn, st. f.
- altinôd, st. m.
- altinôdî, st. f.
- altinôn, sw. v.
- gi-altinôn, sw. v.
- gi-altinôti, st. n.
- -altinôtî, st. f.?
- altinunga, st. f.
- altiron, substant. adj. sw. nom. pl. m. comp.
- altisc, adj.
- altiso
- altisôn, sw. v.
- altisônto, adv. part. prs.
- altisov
- altiston, substant. adj. sw. nom. pl. m. superl.
- altisunga, st. f.
- altiu, substant. adj. sg. f.
- altlîh, adj.
- altmâg, st. m.
- altman, mhd. st. m.
- alto, sw. m.
- altôn, sw. v.
- altoum
- altquetan, adj. part. prt.
- gi-altra, sw. f.
- altrisi, adj.
- altriso, sw. m.
- altrist
- gi-altro, sw. m.
- altteri
- alttint
- alttuom, st. m.
- altunga, st. f.
- altuom
- altuueralt, st. f.
- altuuîb, st. n.
- altuuiggi, st. n.
- altuuîzago, sw. m.
- altziergerner
- Alu-, as.
- al umbi
- alûn, st. m.
- alund, and.
- alûne, f.
- alûn, mhd. st. m.
- alung
- alunsa
- alunt, st. m.
- Aluerik, as.
- Aluing, as.
- aluualt, adj.
- aluualtanti
- aluualto, sw. m.
- âlwort, mnd.
- âluuurz, st. f.
- alzane
- alze, mhd. f.?
- alzegolt
- al zisamana, adv.
- Alzo, as.
- amacht
- âmâd, st. n.
- âmât, st. n.
- amæz
- âmahtîg, adj.
- amaizza
- Amalberaht
- Amalech
- Amana
- amar, st. m.
- âmar, st.
- âmar, adj.
- âmarag, adj.
- amari, st. n.
- amaring, st. m.
- amaringe
- Amarlant
- âmarlîh, adj.
- âmarlîhhî, st. f.
- âmarlîhho, adv.
- amaro1, sw. m.
- amaro2, sw. m.
- âmarôn, sw. v.
- âmarônto, adv. part. prs.
- amarzo, sw. m.
- amirzo, sw. m.
- amasla
- âmât, st. n.
- amazzîgo, adv.
- ambacht
- ambact
- ambaht, st. m.
- ambaht, st. n.
- ambahtâri, st. m.
- ambahtthionôst, st. n.
- ambahten, sw. v.
- gi-ambahten, sw. v.
- untar-ambahten, sw. v.
- zuo-ambahten, sw. v.
- ambahtên, sw. v.
- ambahtêra, st. f.
- ambahthûs, st. n.
- ambahti, st. n.
- ambahti, st. m.
- ambahtlahhan, st. n.
- ambahtlîh, adj.
- ambahtlôs, adj.
- ambahtman, st. m.
- ambahtôn, sw. v.
- ambahtsezzî, st. f.
- ambahtsezzida, st. f.
- ambahtstat, st. f.
- ambalachan
- amballa
- amballahchan
- amban, st. m.
- ambana, f.
- ambant
- ambat(h)
- ambeht
- ambehten
- ambelachen
- amber
- ambet
- ambeten
- ambet(h)
- ambilla
- ambis
- ambitman
- amblâza, st. f.
- amblâz, st. f.
- ambo, sw. m.
- ambrôsie, mhd. f.
- ambulachen
- âme, mhd. f.
- meiza, sw. f.
- ameizza
- amello
- amer, as. st. m.?
- amer
- amer
- ameriz
- amerlin
- amerlinc, mhd. st. m.
- amero
- ameth
- ameza
- amfisel
- amfs(a)la
- amilachen
- Aminadab
- amirzo, sw. m.
- amissalla
- amissel
- amissila
- amit
- amitlachin
- .. amlihi
- amma, sw. f.
- ammaht, as.
| | alta sw. f. s. AWB alt adj. I 3 b; sw. n. s. ebda. I 1. 3 c. II 2 b. III 2 a.
altana sw. f.; vgl. schwäb. altamme, -mutter ‘Großmutter’, Fischer 1,158. 162. alt-ana: nom. sg. Gl 4,206,46 (sem. Trev., 11./12. Jh.). Urgroßmutter: proavia. Vgl. altano sw. m.
altano sw. m.; vgl. schwäb. altvater ‘Großvater’, Fischer 1, 162. — Graff I,282. alt-ano: nom. sg. Gl 3,424,12 (Sg 299, 9./10. Jh.; Schlettst., 12. Jh.). 4,206,45 (sem. Trev., 11./12. Jh.). O 1,3,15. Urgroßvater, Großvater; allgem. Vorfahr: proavus Gl 3,424,12 (1 Hs. alterano). 4,206,45. thio buah duent unsih wisi, er (Abraham) Kristes altano si, joh zellent uns ouh mari, sin sun (David) sin fater wari O 1,3,15. Vgl. altana sw. f.
altanuncga s. AWB altinunga st. f.
altar st. n., mhd. nhd. MWB alter; as. aldar, mnd. ōlder n. m.; mnl. ouder n. f.; afries. alder- in Komp.; ae. ealdor n. (f.?); an. aldr m. — Graff I, 198 ff. altr-: gen. sg. -es Gl 1,376,29 (S. Pauli xxvd/82). S 273,24 (B); dat. sg. -e Gl 2,313,56 (Rb, rad. aus -are). 4,221,19 (Ja). 5,16,68 (11. Jh.). [S 276,13/14 (B, wohl verschrieben für aldre?, vgl. aldar st. n.)]. H 15,5,3. 24,10,3. T 97,7 (2); dat. pl. -um S 243,5 (B). — altar: nom. sg. Gl 1,568,8 (M, 2 Hss.). S 235,32. 273,12 (beide B). O 1,20,7 (in V aus -er korr.); dat. sg. -]e Gl 1,316,51 (Rb). 2,313,56 (Rb, rad. zu -re, vgl. oben). T 4,11; acc. sg. -] Gl 1,541,60 (Rb). 2,344,35 (clm 6325, 9. Jh.). S 274,18 (B). T 132,12. 13. O 3,18,54. 20,93; dat. pl. -]ū Gl 1, 380,46 (Rb); acc. pl. -] 43 (ebda.; lat. gen. sg., im Ahd. zu thuruh konstruiert). — alter: nom. sg. Gl 3,179,19 (SH B). 4,58,52 (Sal. a 1, 3 Hss., 1 -). O 1,20,7 (V, korr. in -ar). Nc 746,20 [84,16]. Nk 406,2; gen. sg. -]es Gl 1,280,52 (Jb-Rd); -]is S 170,48; dat. sg. -]e 45. 52. 267,9 (B). T 8,3. 12,9. 13,10. 42,3. 61,6. 88,12. 129,8. 131,13. 161,3. O 1,23,60. 2,4,12. 3,15,45. 5,20,40. Nb 21,28. 80,14 [24,2. 90,8]. Nc 691,14 [6,13]. Np 89,9; -]o Npw 102,5 (oder instr.?); -] Npgl 87,14; acc. sg. -] Gl 2,488,54. 593,60; gen. pl. -]e S 170,53; dat. pl. -]en Nc 740,7 [75,5]. — altir: nom. sg. Gl 2,504,1. Npgl 59,2; dat. sg. -]e 92,2; acc. sg. -] S 170,50 (2). — althere: dat. sg. Gl 1,718,32 (Carlsr. Aug. clxxviii, 11. Jh.). ald-: dat. sg. -re S 245,21 (B, verschrieben für altre?, vgl. aldar st. n.); -ere Gl 1,718,31 (Mainz n. sign., 11. Jh.). T 116,1. 117,4 (oder zu aldar? s. dort). I. Alter als reiner Zeitbegriff: 1) Alter = Zahl der Jahre, Zeitspanne, die jmd. gelebt hat: michiles alteres [senex ... erat vir (Eli) et] grandaevus [1. Reg. 4,18] Gl 1,280,52. enti fram kiuaranemu altare [erant ... ambo (Abraham und Sara) senes,] provectaeque aetatis (Hs. aetate) [Gen. 18,11] 316,51. framgigangenes altres [ego senui, et] progressioris (Hs. -onis) aetatis [sum, Jos. 23,2] 376,29. 380,46. duruh altlihhiu altar persenilis aetatis (verstanden als: per seniles aetates?) [ebda. 1] 43. altar pluantaz [animus gaudens] [Bd. 1, Sp. 296] aetatem floridam [facit, Prov. 17,22] 541,60. uraltemo altre [ad vitam bonam alius in pueritia, ..., alius in] decrepita aetate [perducitur, Greg., Hom. i,19 p. 1512] 2,313,56. minnirin aldre pueris vero minore aetate non eadem servetur quantitas S 245,21. 267,9. altar in omnibus ... locis aetas non discernat ordines 273,12. so huuelihes so des altres cuiuslibet aetatis ... sit 24. ze furistantlihhaz altar piqhuuemen ad intellegibilem aetatem perveniant 274,18. ther heilant theh in spahidu inti in altere inti in gebu sapientia, aetate et gratia T 12,9. inan fraget: altar habet, her sprehe fon imo selbemo aetatem habet 132,12. 13, ebenso er habet ju thaz altar O 3,20,93. so sih thaz altar druag ... thanan unz in zuei jar 1,20,7. sie ... sahun sinaz altar ...: ‘thu ni bist ... noh alter finfzug jaro’ [solam carnis aetatem pensant, Beda zu Joh. 8,56] 3,18,54. an dien (den Söhnen des Boethius) ... skinet tiu ratlichi iro fater . ioh iro anen geuuizzes . so uilo iz in demo altere skinen mag Nb 80,14 [90,8]. min sun andonde daz min grauua houbet . unde fone altere zitigez ze dero curia verticem capillis albicantibus . et decuriatum incrementis lustralibus Nc 691,14 [6,13]. 2) Lebensalter, Lebensabschnitt, in dem ein Mensch sich befindet: in suelichemo dero altere er sih ... picherit S 170,53. eocouuelihaz altar ... eikaniv scal habeen mez omnis aetas ... proprias debet habere mensuras 235,32. in dem altrum altero in his aetatibus senum ... et infantum 243,5. Atropos taz chit absque ordine . s. moriendi . uuanda sie in allen alteren ersterbent Nc 740,7 [75,5]; — übertr. auf die Welt: Weltzeitalter: in sexta ętate mundi (an demo sehstin altire dero uuerlte) Npgl 92,2. 3) Lebenszeit, Dauer, d. h. Leben oder Bestehen in seiner ganzen Erstreckung: taz alter [neque est violentius ullum ... vitium (als Geiz), quod tantis cladibus] aevum [mundani involvat populi, Prud., Psych. 495] Gl 2,593, 60. die uinf uuila, ..., die magen auh uuole kigagenmazzit uuerdun zi demo menniskinen altere [ad unumquemque hominem per aetatum momenta distinguere, Greg., Hom. i,19 p. 1511; vgl. auch MSD 23, 424] S 170,45. daz ist diu metilscaft des menniskinen alteris, in demo er aller starchist ist 48. uuaz ist aber zit? alter dirro uuerelte . fone erist unz in ende Nk 406,2. alle unsere taga . die uuir leben mahtin nah unserro forderon altere . sint fersuinen Np 89,9. Hierher gehört wohl auch alter aevum Gl 4,58,52. 4) Zeit überhaupt: a) Zeitstrecke von unübersehbarer Dauer: tempus frizet al daztir ist. Fone diu chit iz in biuuurte . alter al genimet Nc 746,20 [84,16]; — sie kann nach vorwärts gerichtet sein, dann ist a. = Zukunft, Ewigkeit: in alter [tu cibus, panisque noster, ..., nescit esurire] in aevum [, qui tuam sumit dapem, Prud., H. o. hora (ix) 62] Gl 2,488,54; oder nach rückwärts: a. = Vergangenheit: quia fuimus et nos aliquando natura filii irę (uuanda uuir uuarin ouh iu in alter irbolgeni sune fone anaburte) Npgl 87,14; b) als solche wird a. in adverbialen Verbindungen gebraucht, und zwar: α) io in alt(e)re: jemals im negierten Satz: got nioman ni gisah io i. a. deum nemo vidit umquam T 13,10. noh sina stemma eo i. a. gihortut neque vocem eius umquam audistis 88,12. niomanne thionotumes io i. a. nemini servivimus umquam 131,13; — zur festen Verbindung geworden in ionaltre: ni e. megi keterran archaufte thinemu pluate ne umquam possit laedere redemptos tuo sanguine H 24,10,3; vgl. auch AWB ionaltres; β) mit angetretener Negation: nio in alt(e)re: niemals: nequaquam Gl 4,221,19 (Ja); nio i. a. nequaquam (als Antwort) T 4,11. nio i. a. bist thu (Bethlehem) minnista in then heriston Iudeno nequaquam minima es 8,3. uuanta ih nio i. a. iuuih uuesta numquam novi vos 42,3. nio i. a. arougta sih so in Israhel numquam apparuit sic in Israhel 61,6. 129,8; — mit zweiter Negation beim Verb: neo i. a. thin bibot ni ubargeng numquam [Bd. 1, Sp. 297] mandatum tuum praeterii 97,7. neo i. a. ni gabi mir zikin numquam dedisti mihi haedum ebda. ir nio i. a. ni larut vos numquam legistis 117,4. ih nio i. a. ni uuirdu bisuihan ego numquam scandalizabor 161,3; — mit einem negierten Pron.: folon ..., in themo neoman neo i. a. manno saz cui nemo umquam hominum sedit 116,1; — zur Formel zusammengezogen in nionaltre: kalauba n. slafe fides nequaquam dormiat H 15,5,3; vgl. auch AWB nionaltres; γ) zi altere: für immer, ewig: thaz si (die Axt, die dem Baum an die Wurzel gelegt ist) nan ni houwe, thaz thu ... zi a. ni falles O 1,23,60. thier in themo eristen man mit sinen luginon giwan, mit spenstin sies gibeitta joh zi a. firleitta 2,4,12. 3,15,45. sih sceident thar zi libe, thie warun hiar giliabe zi a. furdir 5,20,40; δ) noh in altere: von nun an: noh i. a. noh uuanne [verumtamen dico vobis,] amodo [videbitis filium hominis sedentem a dextris virtutis dei, Matth. 26,64] Gl 1,718,31. 5,16,68. II. Alter als Zeit- und Wertbegriff: 1 a) Greisenalter: von lebenden Wesen: altar senecta [für: ne spernas hominem in sua senectute, Eccli. 8,7] Gl 1,568,8. kauuigan altar [non ... propter] decrepitam senectutem [, sed propter sapientiam presbyteri nominantur, Is., De off. 2,7] 2,344,35. senectus vel senium 3,179,19 (im Abschn. De aetate hominis). so pizeichinet diu nona daz altir, der abant daz bibint altir [nona ... senectus intelligitur ... Undecima vero hora ea est aetas quae decrepita vel veterana dicitur, Greg., Hom. i, 19 p. 1512; vgl. auch MSD 23, 424] S 170,50. der pidenche sia doh in dera iungende odar in dere tugende odar in demo altere 52. souueler in sinemo altere stiller . unde gezogener . salda in uersihte habeta quisquis serenus composito aevo subegit pedibus fatum Nb 21,28 [24,2]. iro (der arinne) keskihet ... fore altero (Np fore alti) daz iro oberer snabel den niderun so uberuuahset ... Npw 102,5; die Abgrenzung gegen 1 ist oft nicht leicht, so daß auch dort zu vergleichen ist; b) Alter von Dingen: uurmazih altir cariosa vetustas [dissolverit ossa favillis, Prud., H. ad exequ. def. (x) 141] Gl 2,504,1; c) Alter von Zuständen, d. h. im christl. Sinne nicht erneuerter Seelenzustand: der uuârro Dauid pranda Mesopotamiam Syriam . unde Syriam Sobal ... Sobal uana uetustas (inuuiht altir) Npgl 59,2. Komp. uueralt-altar; io-, nio-n-altres; Abl. gi-altro, -a.
altarea s. AWB altâri st. m.
altrhûs st. n., mhd. Lexer alterhûs; vgl. mnd. altrhûseken (mit abweichender Bedeutung); mnl. outaerbuur; an. altarishús. — Graff I, 248. alt-ar-hus: nom. sg. Gl 3,631,16 (clm 14 689, 11./12. Jh.); -s-: 377,5 (Jd). 4,178,55 (Berl., Lat. fol. 735, Marienfeld 13. Jh.). Altarraum, in der Apsis der Kirche, das Presbyterium, vgl. Buchb.2 8,452: sacrarium Gl 3,377,5, vgl. dazu Buchb.2 9,68 s. v. 2. hemisphaerium 631,16. sanctuarium 4,178,55.
altâri st. m., mhd. Lexer altære, -âre, nhd. DWB altar; as. altari, mnd. altr n., selten m.; mnl. outaer n. m.; afries. altare m. n.; ae. altare; an. altari n. m.; aus lat. altare. — Graff I, 247 f. altar-: nom. sg. -i Gl 2,585,49 = Wa 99,15. I 35,18; -e Gl 1,39,24 (R; wahrscheinlich lat., vgl. unten). 2,527 Anm. 45 (Bern 264, 11. Jh., von Steinm. als lat. ausgesondert, vgl. aber Notker). 3,394,12 (Hildeg., 2 Hss., 13. Jh., wohl lat.?). 694,40 (cgm 5250, 28b, Tegernsee 11. Jh.). NpNpw 25,6. 42,4. Npw 117,27; -] Gl 3,655,18 (clm 14 689, 11./12. Jh.). 4,35,44 (Sal. a 1, 4 Hss.). 131,24 (Sal. c, die beiden letzten wahrscheinlich lat., vgl. CGL iv, 310,41 und unten 2); gen. sg. -res S 237,5 (B); -es T 2,4. OF 1,4,22; -is Nc 798,2 [156,20]; dat. sg. -e [Bd. 1, Sp. 298] Gl 2, 307,21 (Rb). S 44,43 (Hs. A, = 41 Hs. B). [Wa 41,31 (Freckh.).] H 21,2,2. F 17,7. 10. T 27,1 (2). O 2,9,80. NpNpw 42,4. Np 75,12; -i S 184,19 (Otl.); acc. sg. -i I 36,4. O 4,33,35. (P, -a- über -i- V). Npw 25,6. 50,21; -e OF 4,33,35. Np 25,6 (-â-). 50,21 (-â-); nom. pl. -a Nc 774,24 [124,4]; gen. pl. -o 797,30 [156,18]; acc. pl. -e Gl 1,272,23 (Jb-Rd); -a 447,58 (Rb). 4,3,20 (Jc). Verstümmelt sind alta ..: nom. sg. F 17,9 (Ausg. altari); al:a:in: dat. pl. Beitr. 73,229 (nach Gl 4,336,6); ałt.: dat. sg. Gl 4,299,7 = Wa 57,1 (Ess. Ev., Steinm. l. altari, Wa altare). Unklar sind altares (Pa), altarea (K) Gl 1,38,25. Sie übersetzen altare, Interpretament zu arae (Hs. are). Ich halte sie für lateinisch, und zwar für Versuche der lat. Vorlage, das Interpretament dem Numerus des Lemmas anzugleichen (vgl. Thes. 1,1725: altaris frequenter legitur in Italia ...). 1) Altar, der Opfertisch, auf dem man Gott oder den Göttern opfert oder an dem man teilhat am Opfer Christi, am Abendmahl: a) eigentl.: altare ara Gl 1,39,24 (lat.?, vgl. oben). 4,3,20. altare aras (Hs. ara) [eorum destrue, confringe statuas, Ex. 34,13] 1,272,23. altara inti manalihun inti haruga [aedificaverunt ... ipsi sibi] aras et statuas, et lucos [3. Reg. 14,23] 447,58. altare 3,655,18. stalticholz 394,12 (Hildeg., oder ist altare lat.? vgl. oben, 1 Hs. fügt eltere hinzu, s. alteri). ue homini illi ... qui ad mensam domini malignus accedit, that is te themo altare [zu Luc. 22,22] 4,299,7 = Wa 57,1. in husin iouh altarin [cum ...] aditis aris que [inferret odores Zacharias, Juv. 1,10] Beitr. 73,229 (nach Gl 4,336,6). den dinan lichamun enti din pluot, daz uuir (dar) fona demu altare intfahames S 44,43 (Hs. A, = 41 Hs. B). daz ih wirdiglihen ... zi dinemo altari ... megi gen ut ad altaris ... officium dignius accedere ... possim 184,19. altarres faz kiuuihtiv pisehe altaris vasa sacrata conspiciat 237,5. huuanda so selp so im noh ein tempel ni bileiph noch einich altari nullum altare ... remansit Iudaeis I 35,18. sitzent Israheles suni ... âno offerunc ... âno altari sine altari 36,4. so huuer so in altare suerit quicumque iuraverit in altare F 17,7. 10. huuedar ist mera deo gheba odo altari der deo keba uuihit donum an altare 9 (vgl. zu F die T-Übersetzung unter alteri). gotes engil, stantenti in zeso thes altares stans a dextris altaris T 2,4. OF 1,4,22. oba thu bringis thina geba zi altare ..., forlaz ... thina geba fora themo altare si ... offeres ... ad altare ..., relinque ibi munus tuum ante altare T 27,1. thaz gotes huses lachan ... untarfiang altari then diuron joh then disg O 4,33,35. tu gefureuangost mit palden uuizegtuomen unzuiueligo . uuaz an Sabaeorum altaro fiuren der rouh chunde quid edat vapor Sabaeorum . rapidis . i. ardentibus aris Nc 797,30 [156,18]. prescientiam futurorum . dia sie suochent an demo toume des altaris 798,2 [20]. danne legent sacerdotes (Npgl Npw euuarto) chalber ufen dinen altare tunc imponent super altare tuum vitulos NpNpw 50,21. ze demo altare . dar sin corpus uuirt consecratum Np 75, 12. da ist daz ophir, da ist ouh der euuige altare Npw 117,27 (Np altare sempiternum); — er dient als Behältnis für die Gebeine der Heiligen: altari altar [quietem debitam praestat beatis ossibus, Prud., P. Vinc. (v) 515] Gl 2,585,49 = Wa 99,15; — [für seine Erhaltung werden Stiftungen gemacht: in natiuitate domini .x. modios ordei te themo hereston altare Wa 41,31;] — über seine Form unterrichtet: uuaz ist cubus âne daz pilde . daz ebenlang . unde ebenbreit . unde ebenhoh ist . also manige altara in chilichon gescafen sint Nc 774,24 [124,4]. Fraglich bleibt altare [strata ad] pulvinar [iacuit, Prud., Symm. i, 248] Gl 2,527 Anm. 45, da a. lat. sein kann, vgl. oben; b) übertr. auf jede Stätte, an der Gott geopfert wird, auch im geistigen Sinn: in altare des herzin si ara cordis [für: si fuerit arca cordis repleta bona voluntate, Greg., Hom. [Bd. 1, Sp. 299] i, 5 p. 1451] Gl 2,307,21. Christe ... des uuih lihamilo in altare chruzes karostit in ara crucis torredum H 21, 2,2. wio er ... irstarp ... in thes cruces altare O 2,9,80. vnde ... umbefaho ih dinen altare. Min herza daz din altare ist . in demo ih dir opferon kuoten uuillen et circumdato altare tuum NpNpw 25,6. fone demo tabernaculo chomendo . gan ih hina in . ze gotes altare . dar ih selbo uuirdo holocaustum. Daz ist der ungesihtigo altare in himele et introibo ad altare dei 42,4. 2) Lateinisch ist wohl auch altar area ‘Tenne, Hofplatz’ Gl 4,35,44. 131,24, vgl. CGL iv, 310,41 area altar (Abavus). Vgl. alteri st. m.
altarlahhan st. n., mhd. MWB alterlachen; mnd. altrlâken; mnl. outaerlaken; afries. alterleken. — Graff I, 248. alter-lachen: nom. pl. Gl 3,417,61 (Hd.). Altarvorhang, Altarbekleidung: pallae et vestes altaris; vgl. Duc. s. v. palla altaris.
altasunga s. AWB altisunga st. f.
altciergerner veternosus Gl 3,75,59 (SH A, Trier 31, 13. Jh.). 179,58 (SH B, ehem. S. Blasien, 12. Jh., -z-) sind als Bildung nicht verständlich. Graff IV, 235 ordnet das Wort zu gern. Da aber die gern- Komposita stets im ersten Glied den Gegenstand des Strebens enthalten, findet sich keine Brücke zur Bedeutung veternosus. Sie wäre gegeben, wenn man eine Ableitung von arg annehmen dürfte, vgl. Weisweiler IF 41,16 ff., an. ergjask ‘seine Manneseigenschaften verlieren’. Darf alt-gi-ergerter ‘durch Alter seiner Manneseigenschaften beraubt, kindischer Greis’ konjiziert werden? |
| altar
| | I. Alter als reiner Zeitbegriff: | | | 1) Alter = Zahl der Jahre, Zeitspanne, die jmd. gelebt hat: michiles alteres [senex ... erat vir (Eli) et] grandaevus [1. Reg. 4,18] Gl 1,280,52. enti fram kiuaranemu altare [erant ... ambo | | | 2) Lebensalter, Lebensabschnitt, in dem ein Mensch sich befindet: in suelichemo dero altere er sih ... picherit S 170,53. eocouuelihaz altar ... eikaniv scal habeen mez omnis aetas ... proprias debet habere mensuras 235,32. in dem altrum | | | 3) Lebenszeit, Dauer, d. h. Leben oder Bestehen in seiner ganzen Erstreckung: taz alter [neque est violentius ullum ... vitium (als Geiz), quod tantis cladibus] aevum [mundani involvat populi, Prud., Psych. 495] | | | 4) Zeit überhaupt: | | | | a) Zeitstrecke von unübersehbarer Dauer: tempus frizet al daztir ist. Fone diu chit iz in biuuurte . alter al genimet Nc 746,20 [84,16]; — sie kann nach vorwärts gerichtet sein, dann ist a. = Zukunft, Ewigkeit: in alter [ | | | | b) als solche wird a. in adverbialen Verbindungen gebraucht, und zwar: | | | | | α) io in alt(e)re: jemals im negierten Satz: got nioman ni gisah io i. a. deum nemo vidit umquam T 13,10. noh sina stemma eo i. a. gihortut neque vocem eius umquam audistis 88,12. niomanne thionotumes io | | | | | β) mit angetretener Negation: nio in alt(e)re: niemals: nequaquam Gl 4,221,19 (Ja); nio i. a. nequaquam (als Antwort) T 4,11. nio i. a. bist thu (Bethlehem) minnista in then heriston Iudeno nequaquam | | | | | γ) zi altere: für immer, ewig: thaz si (die Axt, die dem Baum an die Wurzel gelegt ist) nan ni houwe, thaz thu ... zi a. ni falles O 1,23,60. thier in themo eristen man mit sinen luginon giwan, | | | | | δ) noh in altere: von nun an: noh i. a. noh uuanne [verumtamen dico vobis,] amodo [videbitis filium hominis sedentem a dextris virtutis dei, Matth. 26,64] Gl 1,718,31. 5,16,68. | | II. Alter als Zeit- und Wertbegriff: | | | | | | | 1 a) Greisenalter: von lebenden Wesen: altar senecta [für: ne spernas hominem in sua senectute, Eccli. 8,7] Gl 1,568,8. kauuigan altar [non ... propter] decrepitam senectutem [, sed propter sapientiam presbyteri nominantur, | | | | b) Alter von Dingen: uurmazih altir cariosa vetustas [dissolverit ossa favillis, Prud., H. ad exequ. def. (x) 141] Gl 2,504,1; | | | | c) Alter von Zuständen, d. h. im christl. Sinne nicht erneuerter Seelenzustand: der uuârro Dauid pranda Mesopotamiam Syriam . unde Syriam Sobal ... Sobal uana uetustas (inuuiht altir) Npgl 59,2. | | altâri
| | 1) Altar, der Opfertisch, auf dem man Gott oder den Göttern opfert oder an dem man teilhat am Opfer Christi, am Abendmahl: | | | a) eigentl.: altare ara Gl 1,39,24 (lat.?, vgl. oben). 4,3,20. altare aras (Hs. ara) [eorum destrue, confringe statuas, Ex. 34,13] 1,272,23. altara inti manalihun inti haruga [aedificaverunt ... ipsi sibi] aras | | | b) übertr. auf jede Stätte, an der Gott geopfert wird, auch im geistigen Sinn: in altare des herzin si ara cordis [für: si fuerit arca cordis repleta bona voluntate, Greg., Hom. i, 5 p. 1451] Gl | | 2) Lateinisch ist wohl auch altar area ‘Tenne, Hofplatz’ Gl 4,35,44. 131,24, vgl. CGL iv, 310,41 area altar (Abavus). |
|