| has Gl 1,729,58 s. uuahsan.
has Gl 3,270,14 s. haz.
has s. auch haso.
has- s. auch hahs-.
hasa Gl 3,46 Anm. 8 s. hasala2.
hasal st. m., mhd. nhd. hasel f.; as. hasal, mnd. hasel, hassel, mnl. hasel m.; ae. hæsel m.; an. hasl m. — Graff IV,1060. hasal: nom. sg. Gl 1,546,31 (M, 6 Hss.). 2,368,3. 700,36. 3,41,24. 466,16 (5 Hss., darunter clm 14 747, 9. Jh., Sg 299, 9./10. Jh.). 516,38. 4,49,31 (Sal. a 1, 2 Hss.). Beitr. (Halle) 86,392,12 (Wolf. Wiss. 50, 9. Jh.); dat. sg. -]e Gl 5,44,37; acc. pl. -]a 2,407,1. [Bd. 4, Sp. 747] 466,62 (2 Hss.). — hasel: nom. sg. Gl 1,546,33 (M). 3,41,22. 27 (11 Hss.). 42,8. 55. 96,45 (SH A, 4 Hss.). 196,37 (SH B). 229,9 (SH a 2, 4 Hss.). 314,39 (SH e). 332,11 (SH g, 3 Hss.). 386,14 (Jd). 553,10. 4,32,48 (Sal. a 1). 130,11 (Sal. c). 138,9 (Sal. c). 179,17 (2 Hss.). 184,43. 47. 51. 214,3 (2 Hss.). 355,71. 5,34,34 (SH A). 45,17. Add. II,83,3. 97,10. Beitr. 73,255,11. Mayer, Glossen S. 118,2. Siewert, Gl. S. 171; gen. sg. -]is Gl 4,455,19; hasell: nom. sg. 3,41,29 (15. Jh.). — hasil: nom. sg. Gl 1,546,32 (M, 2 Hss.). 2,676,23. 3,41,25 (7 Hss.). 56,49. 96,46 (SH A, 4 Hss.). 229,9 (SH a 2). 269,26 (SH b, 2 Hss.). 297,21 (SH d). 466,16 (2 Hss.). 468,18. 676,21. 713,19. 4,32,47 (Sal. a 1). 49,31 (Sal. a 1, 3 Hss.). 184,47. 235,51. 344,7/24. BES 6,58,119. Hbr. I,181,147 (SH A). — heasil: nom. sg. Gl 3,41,25. — hasul: nom. sg. Gl 3,466,16. — hasl: nom. sg. Gl 3,41,29 (2 Hss.). asel: nom. sg. Gl 3,196,37 (SH B, 12. Jh.). Verschreibung: hasi: nom. sg. Gl 3,41,26; verstümmelt: .asul: dass. Mitt. a. d. Kgl. Bibl. III,24 (Berl. Lat. 4° 676, 9. Jh.). 1) Haselstrauch, Hasel(nuß), Corylus Avellana L., vgl. Marzell, Wb. 1,1199 f.: hasal corylus [Prisc., Inst. II,36,22] Gl 2,368,3. hasil [hic inter densas] corulos (Hs. corilus) [modo namque gemellos spem gregis, a, silice in nuda conixa reliquit, Verg., E. I, 14] 676,23. Siewert, Gl. S. 171. hasal corilus Gl 3,41,24 (auch hasala, hasalboum, beizzalboum, haganbuohha). 42,55. 56,49. 96,45 (8 Hss., 1 hasalboum). 196,37. 229, 9. 269,26. 297,21. 314,39. 332,11. 386,14. 466,16. 468,18. 553,10 (1 Hs. hasala). 713,19. 4,49,31 (5 Hss., 1 hasalboum). 138,9. 184,47. 214,3. 355,71. 5,34,34. Add. II,83,3. 97,10. Beitr. (Halle) 86,392,12. BES 6,58,119. Hbr. I,181,147. Mitt. a. d. Kgl. Bibl. III,24. corilus arbor Gl 4,184,47. 5,45,17. nux corili 4,235,51. corilus ł amidalus (vgl. 5 a) 3,676,21. cornus uł corilus arbor (vgl. 5 b) 4,184,51, hierzu sicherlich auch coristus arbor 43. avellane, -a 3,42,8 (hauptsächlich nespilboum, auch hasal[h]nuz, hasalboum, uueskinza). 516,38. abilina nux uł arbor nucaria 4,179,17. Mayer, Glossen S. 118,2. rinda haselis cortex corili Gl 4,455,19. hasale avellano 5,44,37. 2) Haselgebüsch, Stelle, an der Haselsträucher wachsen: hasil coriletum locus plenus corilis [Prisc., Inst. II,123,25] Gl 4,344,7/24 (vgl. 2,369,27 hasalahi). 3) zur Haselstaude Gehöriges, aus Haselholz Angefertigtes, Hasel- (lat. Adj.): hasel colurnus (statt corulnus) [Randgl. zu: ductus cornu stabit sacer hircus ad aram, pinguiaque in veribus torrebimus exta colurnis, Verg., G. II,396] Beitr. 73,255,11. 4) in bildl. Verwendung: (Wein-)Ranke, Schlinge für Schlange, wohl als Haselgerte verstanden: hasala [his nunc pro meritis Baccho caper omnibus aris caeditur et virides discindunt ore] chelydros (Varr. chelindros) [Prud., Symm. I,130] Gl 2,407,1. 466,62 (zur bildl. Verwendung s. Graff IV,1060, vgl. z. gl. St. Gl 2,500,35 celindros kraphilin. 36 uuinton. 527,40 hesilina staba). 5) übertr. auf bzw. vermengt mit: a) Mandelbaum, Prunus amygdalus Batsch 1801 = Amygdalus communis L., vgl. Marzell, Wb. 3,1092: hasal [florebit] amygdalus (Hss. amygdalum, vgl. Sab. 2,372) [Eccles. 12,5] Gl 1,546,31 (9 Hss., 1 mandal[h]nuz). hasal amigdalus [Randgl. zu: at si luxuria foliorum exuberat umbra, nequiquam pinguis palea teret area culmos, Verg., G. I,192] 2,700,36 (weder das G. I,187 stehende nux, noch Serv. zu Verg.: si in amygdali floribus folia semper abundaverint läßt eine sichere Entscheidung zwischen Mandelbaum und Haselstrauch zu). hasel amigdalum 4,32,48 (2 Hss., davon 1 zusätzlich arbor nucum, 3 Hss. hasala). 130,11 (geschr. amiodalum); [Bd. 4, Sp. 748] b) Kornelkirsche, Herlitze, Cornus mas L., oder Spitzahorn, Acer platanoides L. (durch Verwechslung von mlat. cornus und ornus), vgl. Marzell, Wb. 1,1164 ff. und 72 f.: hasel cornus Gl 3,41,22 (hauptsächlich lîn-, lîmboum, auch erlizboum, tirnboum u. a.). Abl. hasala, hasalah(i); hesilîn.
hasala1 st. f.; vgl. mhd. nhd. hasel f. — Graff IV, 1060. Erst seit dem 12. Jh. und nur im Nom. Sing. belegt. Als Fem. analog zu anderen Baumnamen aus urspr. Mask. hasal gebildet, s. d. hasala: Gl 4,32,46 (Sal. a 1); hasila: 3,41,24 (Vers. de arb., 2 Hss.). 4,169,37 (Sal. d); hasla: 32,47 (Sal. a 1, 2 Hss.); hasele: 3,41,26 (Vers. de arb.). 540,7. 553,10. Mayer, Glossen S. 121,7. 1) Haselstrauch, Hasel(nuß), Corylus Avellana L., vgl. Marzell, Wb. 1,1199 f.: hasila corilus Gl 3,41, 24 (auch hasal, hasalboum, beizzalboum, haganbuohha). 540,7. 553,10 (1 Hs. hasal). 4,169,37; hierzu sicherlich auch coristus arbor Mayer, Glossen S. 121,7. 2) übertr. auf Mandelbaum, Prunus amygdalus Batsch 1801 = Amygdalus communis L., vgl. Marzell, Wb. 3,1092: hasala amigdalum Gl 4,32,46 (3 Hss., 2 hasal).
hasala2 (st. sw.?) f., mhd. hasel f., nhd. DWB hassel, hasel m. u. f. — Graff IV,1061. hasal-: nom. sg. -a Gl 3,361,29; -o (zu -o vgl. Braune, Ahd. Gr.13 § 207 Anm. 2) Add. II,111,1; hasel-: dass. -a Gl 3,84,52 (SH A). 298,7 (SH d); -e 47,34; hasila: dass. ebda. Wohl verstümmelt: hasa: nom. sg. Gl 3,46 Anm. 8. 1) eine Art Weißfisch, Hasel, Leuciscus leuciscus (vgl. Carl, Pflanzen- u. Tiernamen, S. 199, s. auch Diefb., Gl. S. 188 c s. v. Dobula): hasila debio Gl 3,47, 34. clebia 84,52. 2) übertr. auf Meeraal, Conger conger: hasa congor Gl 3,46 Anm. 8 (s. o. Formenteil). hasela conger 298,7. 361,29. gungrum pro gongrum [Prisc., Inst. I,26,26] Add. II,111,1. Abl. hesiling.
hasalah(i) st. n. — Graff IV,1061. hasalahi: nom. sg. Gl 2,369,27 (clm 18 375, 9. Jh., Glosse 11. Jh.). 3,466,18; hasel-ach: nom. sg. 332,15/16 (SH g); -ah: dass. 15 (SH g, 2 Hss.). Haselgebüsch: hasalahi coryletum (Hs. cori-) [Prisc., Inst. II,123,25] Gl 2,369,27. haselah coriletum 3,332,15. 466,18.
hasalboum st. m., mhd. Lexer haselboum, nhd. DWB haselbaum. hasel-boum: nom. sg. Gl 3,41,30. 4,49,32 (Sal. a 1); -bm: dass. 3,352,45; -bm: dass. 42,7; -paū: dass. 7/8 (clm 11 481, 14. Jh.); hasil-boū: dass. 96,47 (SH A). 468,3 (Berl. Lat. 4° 676, 9. Jh.; die Glosse wird Mitt. a. d. Kgl. Bibl. III,24 nicht bestätigt und ist wohl zu tilgen, vgl. auch Gl 5,58 f.). Haselstrauch, Hasel(nuß), Corylus Avellana L.: haselboum corilus Gl 3,41,30 (meist hasal, auch hasala, beizzalboum, haganbuohha). 96,47 (8 Hss. hasal). 352,45. 468,3 (s. Formenteil). 4,49,32 (5 Hss. hasal). avellane 3,42,7 (2 Hss., sonst meist nespilboum, auch hasal[h]nuz, hasal, uueskinza).
hasalgans st. f. — Graff IV,220. hasel-gans: nom. sg. Gl 3,29,17. 29. 37 (-gās); -gens: dass. 38/39; hasil-gans: dass. 36 (3 Hss.); hesel-: dass. 37. Haselhuhn, Tetrao bonasia, vgl. Suolahti, Vogeln. S. 253 f.: haselgans sparalus Gl 3,29,17 (meist hasalhuon [Bd. 4, Sp. 749] , auch hagalgans, snêgans). haselhn pirckhe ł haselgans (letzteres am Rande) attage 29 (zahlreiche Hss. nur birchuon). hasilgans mullis 36 (6 Hss., meist hagalgans, auch hasalhuon, wetergans). In hasalgans liegt wohl Vermischung von hasalhuon und hagalgans vor, vgl. Suolahti, Vogeln. S. 253 Anm. 3. Zu den Lemmata vgl. Diefb., Gl.: sparalus S. 544 c, attagen S. 58 b, mullis S. 370 b. |