Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
fenucal bis fer(a)h (Bd. 3, Sp. 737 bis 739)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis fenucal, fenuhal Gl 5,43,28. S 39,8 s. AWB fenihhal.
 
Artikelverweis 
-fenzôd st. m. s. AWB gi-anafenzôd.
 
Artikelverweis 
gi-ana-fenzôn sw. v.; zum Grundwort vgl. mhd. Lexer vanz st. m., nhd. fanz, fenz m. DWb. III, 1320, Schm. 1,735 f., Schweiz. Id. 1,877, Rhein. Wb. 2,293; an. fantr m. — Graff III, 548.
c-ana-uenzota: 3. sg. prt. Gl 1,657,53 (M, 2 Hss.); g-: dass. 55 (M); g-ana-uuenz-: dass. -ota (Göttw. 103, 12. Jh.), -oti (clm 14 689, 11./12. Jh.) 56 (M).
c-ana-uinzota: 3. sg. prt. Gl 1,657,54/55 (M, Wien 2732, 10. Jh.); g-ana-winzon: inf. 2,323,24 (Schlettst., 12. Jh.).
höhnen, spotten, spöttelnd bemerken: canauenzota huohota [tantum fuisse otii tribus pueris] cavillabatur [, ut in camino aestuantis incendii metro luderent, Dan., Praef.] Gl 1,657,53 (3 Hss. nur gianafenzôn, 1 Hs. giuuizzôn). ganawinzon cavillare . per iocum inutilia proferre [zu: sed ne in aliquo cavilleris, et te quasi lubricus anguis evolvas, testimoniorum stringendus es vinculis, Hier., Ep., Vallarsius II p. 221] 2,323,24.
Abl. gianafenzôd.
 
Artikelverweis 
feor s. AWB fior-.
 
Artikelverweis 
fer adj., mhd. ver, verre, nhd. fer(r), ferre DWb. III, 1527 u. 1540 ff.; as. fer, mnd. vēr, vēre, mnl. ver, veer verre; afries. fir, fer; ae. feor(r). — Graff III, 656 f.
ferr-: nom. sg. n. -iz Npw 119,5; nom. sg. f. -iv Nb 353,15 [386,27]; dat. sg. n. -emo NpNpw 117,25; acc. sg. f. -a T 151,1; dat. pl. -ên Nb 152,24. 309,28 [163,25. 337,18]; acc. pl. m. -e 118,19 [129,9]; comp. acc. sg. n. -ora Gl 2,31,16. 773,61; superl. acc. pl. -ostun F 16,1/2.
verr-: nom. sg. f. -iu Gl 2,292,67 (M, 4 Hss., davon 2 -iv, 1 Hs. u-); acc. sg. f. -a T 97,1 (u-); dat. pl. -en Gl 2,294,1 (M, 5 Hss., davon 1 Hs. u-, 1 Hs. uerrenn mit darüberstehender Rasur von uerr, Steinm.); comp. nom. sg. m. -er 4,241,4 (Innsbruck 711, 13. Jh., uerrer auf Rasur, Steinm.); acc. sg. m. oder f. -oren 2,737,21 (u-); superl. dat. pl. -ostun 751,11 (clm 18 547,2, 11. Jh., u-); nom. pl. n. -istin Nk 391,24 [32,18] (u-, zu -in statt -en bei Notker vgl. Wardale, Lautst. § 53 Anm. 1).
1) lokal: fern, entfernt, weit, entlegen: nalles after manegen tagon gisamonoten allen ther iungoro sun elilentes fuor in uerra lantscaf et non post multos dies congregatis omnibus adolescentior filius peregre profectus est in regionem longinquam T 97,1. toh ter liument uuallondo sih kebreite . hina under ferre liute licet diffusa fama means per remotos populos Nb 118, 19 [129,9]. truhten uuola gespuote mina fart ze dir uuanda ih fone ferremo ellende iruuindendo . fone dien sceido [vgl. salvum me fac, quia de longinqua peregrinatione revertentes seiungimur ab eis, Aug., En.] NpNpw 117,25; — im Komp.: entfernter, weiter entfernt, entlegener: rumora ferrora (davor superiora) ulteriora [sequens, lustratis finibus, arva con- [Bd. 3, Sp. 738] veniens Ephesum Paulus docet, Ar. 2,569] Gl 2,31,16 (vgl. v. Gadow, Aratorgl. S. 59,222). ferrora rumeran ulteriora [ebda.] 773,61. nahiren ł uerroren [et cum persecutionis procella detonaret, in villam] remotiorem] et secretiorem secessit, Vita Pauli p. 18a] 737,21. uerrer remotior 4,241,4; — im Superl.: fernst, entferntest, weitest: uerrostun [cum essem in] remotis [Aegypti locis, libuit ad mare usque procedere, Sulp. Sev., Dial. 1,1 p. 152,11] 2,751,11. ..inan in d.. ferrostun ligatis manibus et pedibus mittite eum in tenebras exteriores F 16,1/2. tiu heizint contraria . tiu uone einemo urspringe chomeniu . i. uone einemo genere . allero dingo ungolichesten sint . unde uerristin . unde einanderiu tilegont. Also (uuiz unde suarz) [vgl. contraria vero sunt . quae in eodem genere posita . longissime a se discrepant ut album atque nigrum, Ps.-Aug., Cat.] Nk 391,24 [32,18]; — ferner: T 151,1 (longinquus). Nb 152,24. 309,28 (abiunctus). 353,15 [163,25. 337,18. 386,27].
2) temporal: lange, weitläufig, ausgedehnt: verren [quia enim] longis [et diuturnis iniquitatibus pressus est, longo languore fatigatur, Greg., Hom. I, 19 p. 1515] Gl 2,294,1. ah mih chuist du danne ziu ist min ellende so ferriz uuorten? heu me, quia incolatus meus prolongatus est Npw 119,5; — hierher wohl auch: verriu [quam volo, ... sub brevitate perstringere: ne vos et] extensa, Hs. extenta [processio, et prolixa expositio videatur onerare, Greg., Hom. I, 19 p. 1510] Gl 2,292,67.
Abl. ferrana, ferranân, ferro; ferrî; vgl. AWB ferron.
 
Artikelverweis 
fer adv., mhd. ver(r), nhd. fer(r) DWb. III, 1527 u. 1540; as. fer, mnd. ver, vēr, mnl. ver, veer; afries. fer, fir; ae. feor(r); vgl. an. fjar-. — Graff III, 656.
fer: Gl 1,2,24 (Pa K). 3,24 (R Rx). 22,1 (Pa K Ra). 3 (Pa K Ra). 43,31 (R). 3,7,8 (Sg 913). 4,337,49. S 198,10. 205,32. 222,24. 256,2 (alle B). H 8,6,1. 3. T 53,9. 210,3.
ver: Gl 2,253,31 (M, 3 Hss., 1 weitere Hs. ver zu verno korr., Steinm.). 298,39 (M, 2 Hss., u-).
lokal: fern, weit ab, von weitem, auch bildlich oder übertragen:
a) als primäres Satzglied:
α) beim Vollverb: fer stante frecchi ubilero uurza allero absistat avaritia, malorum radix omnium H 8,6,3. inti al iro menigi thie dar saman uuarun zi thesemo uuabarsiune inti gisahun thiu dar uuarun, slahenti iro brusti uuidaruurbun fer et omnis turba eorum qui simul aderant ad spectaculum istum et videbant quae fiebant, percutientes pectora sua revertebantur a longe T 210,3;
β) beim Verbum uuesan (in der Mehrzahl der Fälle für lat. abesse): fer si absit Gl 1,2,24. 3,24. 22,1. fer ist abest 22,3. fer uuas [Maurus ... patri Benedicto qui adhuc a loco eodem (des Strafgerichts Gottes) vix decem millibus] aberat [, aestimavit esse nuntiandum, Greg., Dial. 2,8 p. 228] 2,253,31 (3 Hss., 2 weitere ferno, 1 Hs. ferro). fer uuas. frāgistuont [carnis immortalitate] distabat [Greg., Hom. II, 24 p. 1541] Gl 2,298,39 (2 Hss., davon 1 Hs. nur fer uuas). fer si [pectoribus vestris semper timor omnis] aberret [Juv. 2,479] 4,337,49. div antreitida uuahtono eocouuelicheru citi ... si kihabet uzzan odouuila, daz fer si, (die Mönche) spator erstanten ordo vigiliarum omni tempore ... teneatur, nisi forte, quod absit, tardius surgant S 222,24. fer si unserem fona herzon kapuluht fizusheit keili absit nostris e cordibus ira dolus superbia H 8,6,1. uuas thar nalles fer fon in cutti suino managero ezenti erat autem non longe ab illis grex porcorum multorum pascens T 53,9; ähnl. S 198,10. 205,32. 256,2 (alle abesse);
b) Glossenbelege: nalles fer haud procul Gl 1,43,31. fer longe 3,7,8.
Vgl. ferrên, firren.
 
Artikelverweis 
fer Wa 63,9 s. AWB fir-koufen. [Bd. 3, Sp. 739]
 
Artikelverweis 
fer- als Präfix s. fir-.
 
Artikelverweis 
fera (st. sw.?) f.
fera: nom. sg. Gl 4,207,10 (sem. Trev., 11./12. Jh.); vera: dass. 3,368,42 (Berl. Lat. 8° 73, 11. Jh.).
Schinken: vera perna Gl 3,368,42. 4,207,10.
 
Artikelverweis 
fera Gl 1,256,3 s. AWB fiera.
 
Artikelverweis 
fer(a)h st. n., mhd. Lexer verch, frühnhd. u. nhd. (älter) ferch; as. fer(a)h; ae. feorh; an. fjǫr; got. fairƕus; vgl. afries. ferchrede. — Graff III, 682 f.
fer-ah: nom. sg. T 38,1; gen. sg. -]es S 2,8 (Hildebr., 9. Jh.). T 38,1. O 3,14,106. 23,31 (F); acc. sg. -] Gl 2,771,43. T 7,8. 44,24 (2). 67,10. 112,3. 133,12. 139,3 (2). O 1,15,45. 20,19. 4,5,50 (PV). 5,11,42. Oh 91; acc. pl. -] Gl 2,651,22; -ach: acc. sg. 711,1. OF 4,5,50; acc. pl. -] Gl 2,641,41; -eh-: gen. sg. -es O 3,23,31 (PV); dat. sg. -e 4,33,27 (PV). 5,11,26 (V h zwischen a und r radiert); -] 4,33,27 (F); -ech: dass. Thoma, Glossen S. 27,8; -ih: nom. (sg. pl.? Lat. animae) Gl 2,513,16; -ihc: acc. sg. 548,47; -h: dass. 643,59 (11. Jh.).
Verschrieben: feraht: acc. sg. T 168,2; fehrehe: dat. sg. OV 5,11,26 (das erste h ausradiert); xxeres (Geheimschrift,l. xeres, d. h. uerhes?Steinm.): gen. sg. Gl 2,565,23.
1) Leben:
a) im biologischen Sinn (Gegensatz: Tod):
α) allgem.: ferih [postremosque] animae [pulsus in corde tepenti callidus interpres (sc. der Opfernde) numeris et fine notabat, Prud., Apoth. 467] Gl 2,513,16. uerhes animae i. vitae [ebda.] 565,23. ni sit suorcfolle iuuares ferahes, uuaz ir ezzet ne solliciti sitis animae vestrae, quid manducetis T 38,1. ia ist thaz ferah furira thanne thaz muos ...? nonne anima plus quam esca ...? ebda.;
β) in umschreibenden Wendungen bzw. (in Glossen) im Sinne solcher Wendungen:
(thaz) fer(a)h firliosan das Leben verlieren, lassen, aufgeben: thithar findit sin ferah, thie furliusit iz, inti thie thar furliusit sin ferah thuruh mih, thie findit iz qui invenit animam suam, perdet illam, et qui perdiderit animam suam propter me, inveniet eam T 44,24, T 139,3 vgl. u. b; Glossen: ferach [(vituli) dulcis animas [plena ad praesepia reddunt, Verg., G. III, 495] Gl 2,641,41. ferh animam [sub fasce dedere, ebda. IV, 204] 643,59. ferah [linguebant dulces] animas [aut aegra trahebant corpora, ders., A. III, 140] 651,22;
(thaz) fer(a)h geban, sezzan (m. Präp. furi + Akk.), sellen (m. Präp. + Akk.), biotan (m. abhängigem Satz) das Leben hingeben, opfern für jmdn., etw.: so ther mannes sun ni quam thaz man imo ambahteti, ouh her ambahteti inti geban sin ferah zi losungu furi manege sicut filius hominis non venit ut ministraretur ei, sed ut ministraret, et dare animam suam redemptionem pro multis T 112,3. min ferah sezziu furi minu scaf animam meam pono pro ovibus meis 133,12. merun therra minna nioman habet thanne thaz uuer sin ferah seze furi sina friunta maiorem hanc dilectionem nemo habet quam ut animam suam quis ponat pro amicis suis 168,2. ira ferah bot thaz wib, thaz iz (das Kind) muasi haben lib O 1,20,19. simes wir ouh balde ..., thaz wir thaz irwellen, thaz ferah bi inan sellen [vgl. qui corpora sua domino tradiderunt, Alcuin de div. off. XIV] 4,5,50;
(thaz) fer(a)h ûziruuintan das Leben auslöschen: uziruuntin ferihc [conpressa ligantur vincla lacertorum sub mentum et faucibus artis] extorquent animam [Prud., Psych. 593] Gl 2,548,47;
zi fer(ah)he stehhan, m. Akk. d. Pers. jmdn. tödlich verwunden: ein thero knehto thiz gisah joh zi ferehe er nan stah O 4,33,27. want er ward thar giwaro giwuntot filu suaro, zi ferehe gistochan [vgl. latus, [Bd. 3, Sp. 740] quod lancea perforatum fuerat, Beda in Luc. col. 447, vgl. O Kelle] 5,11,26;
(thes) fer(ah)hes fârên, in thaz ferah râtan nach dem Leben trachten: faretun thes ferahes (sc. Christi) sine fianta innan thes O 3,14,106. ‘meistar’, quadun, ‘hugi thes: sie farent thines ferehes mit selb steinonne’ 23,31. riatun io ubar thaz in thaz ferah sinaz Oh 91;
b) als (irdisches, himmlisches) Dasein: her uuas heroro man, ferahes frotoro S 2,8. oba uuer quimit zi mir inti ni hazot sinan fater inti muoter ... inti noh nu sin ferah, ni mag uuesan min iungiro si quis venit ad me et non odit patrem suum et matrem ..., adhuc autem et animam suam, non potest esse meus discipulus T 67,10. thie dar minnot sin ferah, thie forliosez; thie dar hazzot sin ferah in therru uueralti, in euuin lib giheltit iz qui amat animam suam, perdet eam, et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam custodit eam 139,3 (vgl. o. a β (thaz) fer(a)h firliosan).
2) Seele: ferah habendiu [tu, qui cuncta, deus, propriis] animata [figuris artifici sermone facis, Ar. I, 338] Gl 2,771,43. ferech [sanguis enim eorum pro anima est: idcirco non debes] animam [comedere cum carnibus, Comm. in Deut. = Deut. 12,23] Thoma, Glossen S. 27,8. inti thin selbes ferah thuruhferit suert, thaz uuerden intrigane fon managen herzun githanca et tuam ipsius animam pertransiet gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes T 7,8, z. selben St. (Luc. 2,35): joh wuntot ferah thinaz wafan filu wassaz, bitturu pina thia selbun sela thina O 1,15,45.
3) Körper: thaz westin sie zi ware, thaz er thaz ferah habeta, in lichamen lebeta [vgl. convesci cum illis dignatur, ... ut eo modo naturam corporis resurgentis adstrueret, Beda in Luc. col. 447, vgl. O Kelle] O 5,11,42.
4) Glossenwort: ferach [Vok.-Übers. zu: ille (sc. die Schlange) inter vestes et levia pectora lapsus volvitur attactu nullo fallitque furentem, vipeream inspirans] animam [Verg., A. VII, 351] Gl 2,711,1.
Komp. mittifer(ih)hî.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: