Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
ferid bis feriskif (Bd. 3, Sp. 742 bis 746)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis ferid st. n., zur Bildung s. Kluge, Stammb. § 99 b, u. Wilm., Gr. 2, § 265, 1 a. — Graff III, 588.
ferid: nom. sg. Gl 2,734,13. 4,18,4 (Jc). 152,6 (Sal c); dat. pl. -]in 2,627,65 (clm 18 059, 11. Jh., mit Rasur an -in, Steinm.; zu -in vgl. Schatz, Abair. Gr. § 97 d). — verid: nom. sg. Gl 4,157,59 (Sal c); dat. sg. -]e 1,808,43 (M); uerid: dass. -]e 42 (M, 4 Hss.).
ferit: nom. sg. Gl 2,26,18 (Straßb. C. V. 6, 9. Jh., zu -t statt -d vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 194). — verith: nom. [Bd. 3, Sp. 743] sg. Gl 2,263,70 (Sg 299, 9./10. Jh.); uerith: dass. ebda. (Schlettst., 12. Jh.); -th statt -t s. Schatz, Ahd. Gr. § 94.
uert: nom. sg. Gl 3,281,52 (SH b, Admont 269, 12. Jh.).
1) Boot, Schiff: verith [(Christus)] dicit eis (den fischenden Jüngern): mittite in dexteram] navigii (Hs. navigium) [rete: et invenietis, Joh. 21,6] Gl 2,263,70. [totoque corporis nisu, ut ad] navigium [pervenirent laborantes (die Piraten), velocius multo, quam venerant, ad littus ferebantur, Vit. Hil. p. 84b] 734,13; — hierher (oder zu 2?) wohl auch: in demo veride [et (Christus) videns eos laborantes (sc. die Jünger in Seenot)] in remigando [, ... et circa quartam vigiliam noctis venit ad eos, Marc. 6,48] 1,808,42.
2) Ruder, Ruderwerk: feridin [non aliter quam qui adverso vix flumine lembum] remigiis [subegit, si bracchia forte remisit, atque illum praeceps prono rapit alveus amni, Verg., G. I,202] Gl 2,627,65. verid remigium 4,157,59; — spez. Steuerruder (vgl. Duc. VII, 120a s. v. remigium 2): stiuranto ferid remigio [gubernatio, CGL IV, 563,1] 18,4.
3) das Schiffen, die Schiffahrt: ferid navigatio Gl 4,152,6.
4) bei der Schiffahrt zu zahlendes Entgelt:
a) von den Fahrgästen für die Benutzung von Fähre oder Schiff: Fährgeld, Schiffsgeld: uert naulum. pretium navigii Gl 3,281,52 (1 Hs. feriscaz);
b) von den Schiffern für die Benutzung von Gewässern, Anlege- oder Handelsplätzen (vgl. Duc. VIII, 46c s. v. telon): Schiffsgeld, Schiffszoll: ferit [et qui ulterius in talibus locis (sc. Brücken, Anlege- u. Handelsplätze) ...] teloneum (Hs. theloneum) [exactaverit, cum sua lege ipsum teloneum reddat et bannum nostrum ... conponat, Ans. Cap. IV, 29 p. 441,23] Gl 2,26,18.
 
Artikelverweis 
ferien, ferren sw. v., mhd. vern, nhd. dial. vorarlberg. feren Jutz 1,809, schweiz. fêren Schweiz. Id. 1,905, bad. fähren Ochs 2,6; as. ferian, mnd. vēren, mnl. veren; afries. fera; ae. ferian; an. ferja; got. farjan. — Graff III, 587.
feri-: part. prs. -enti O 5,25,4; nom. pl. m. -ente 13,27; ferg-: dass. -ente ebda. (F, zu -rg- vgl. Braune, Ahd. Gr.12 § 118 Anm. 3). — uueri-: inf. dat. sg. -enni Gl 1,263,29 (K; zur Form -i vgl. Kögel S. 142 f., zur Schreibung uu- statt f- (v-, u-) Schatz, Ahd. Gr. § 166);
ferr-: 3. pl. -ent Np 106,24; inf. -en Nb 298,10 [323,13]; part. prs. gen. pl. m. -antero Gl 1,620,42.
fer-: inf. instr. sg. -ennu T 236,7; 3. sg. prt. -ita 54,1. Nb 252,11 [272,6 fereta, nach Fotokopie -ita zu lesen]; 3. pl. prt. -itun O 3,8,12; -iton Gl 1,677,4; -eton Nc 832,14 [201,2]. — ver-: 3. pl. -ent Npw 106,24 (u-); 3. sg. prt. -ida Gl 2,673,53 (2 Hss.); 3. pl. prt. -itun 1,752,10 (M, 6 Hss., davon 1 Hs. u-); -itan 11 (M).
ueritē: 3. pl. prt. Gl 5,11,15 (Carlsr. Oen. 1, 14. Jh., i ist nachträglich eingefügt, Steinm.; lat. sg. prt. Am Rand mit Verweisungszeichen: got, also Verbesserung, dem lat. Numerus von remigabat entsprechend, zu uerigot. Mit spätem Übergang zu den ôn-Verben?). usitas: 2. sg. prt. 20,26 (Carlsr. Oen. 1, 14. Jh.; lat. 3. sg. prt., Ed. 3. pl. prt.); vsiton: 3. pl. prt. 1,677,4 (M); vsriten: dass. 752,12 (M).
Verschrieben ist wohl: vnræn: 3. pl. prt.? Gl 1,677,5 (M).
Zu den Formen mit -ri- und -rr- vgl. Braune, Ahd. Gr. § 118 Anm. 3 u. § 358 Anm. 2.
1) rudern, segeln, mit dem Schiff oder Boot fahren:
a) ohne Raum- oder Maßbestimmung: (Christus) steig tho (am Ostufer des Sees Genezareth) in skifilin inti ferita inti quam in sina burg (Kapernaum, am Nordwestufer des Sees) et ascendens in navicula [Bd. 3, Sp. 744] transfretavit et venit in civitatem suam T 54,1. to er (Agamemnon) spuotigo ferren uuolta . daz er darumbe dien uuinden sina tohter Ephigeniam opferota ille . i. Agamemnon . dum optat dare uela . i. ventos Graiea classi ... s. filiae . exuit patrem Nb 298,10 [323,13];
b) mit Raumbestimmung: so sie in thaz scif gigiangun, sie wetar sar bifiangun; joh feritun sie giwaro in then unden filu suaro O 3,8,12. to Ulixes ... fone Sicilia ferita ze Italia . do uuarf in der uuint ... ze dero iselo Nb 252,11 [272,6];
c) konstr. mit faran oder queman:
α) als Part. Praes.: Petrus sar thes sindes bigonda suimmannes ...; thie anthere zi lante quamun feriente misit se in mare . alii autem discipuli navigio venerunt O 5,13,27; — in einem Bilde: bin nu mines wortes gikerit heimortes, joh will es duan nu enti, mit thiu ih fuar ferienti O 5,25,4;
β) als flektierter Infinitiv: Simon Petrus ... santa sih in then seo (um schwimmend zu Christus zu gelangen). Thie andere iungoron mit ferennu quamun Simon Petrus ... misit se in mare. Alii autem discipuli navigio venerunt T 236,7;
d) Glossenbelege: feriton [et] remigabant (Hs. remigabat) [viri ut reverterentur ad aridam, Jon. 1,13] Gl 1,677,4. 5,11,15. veritun [aspirante autem Austro ...,] legebant [Cretam, Acta 27,13] 1,752,10 (11 Hss., davon 3 uuellen). 5,20,26;
e) als substant. Part. Praes.: der Rudernde, Ruderer: ferrantero [locus fluviorum rivi latissimi et patentes: non transibit per eum navis] remigum [Is. 33,21] Gl 1,620,42.
2) etw. befahren, mit Akk. d. Sache: die den mere ferrent in skeffen qui descendunt mare in navibus NpNpw 106,24.
3) etw. (auf dem Wasserwege) fahren, fortschaffen, transportieren: diese Bed. ist wohl anzusetzen für den folgenden Abrogans-Beleg: zi uuerienni meatō (vectigalia) a vehendis mercedibus Gl 1,263,29. Die unpassend erscheinende Verbindung von ferien mit mieta erklärt sich daraus, daß das ursprüngliche merx Waremit mercesLohn, Geschenkverwechselt wurde (vgl. Gloss. Lat. V VE 19: vecticalia (-tig-): a vehendo (-dis) mercibus dicta omniumque negotiatorum solutione[s]. Zur Glossengruppe vgl. Splett, Stud. S. 398). — Oder handelt es sich gar nicht um ferien, sondern um werên (auch werian? vgl. Graff I, 940 s. v. werên) gewähren, leisten, zahlen?
4) etw. führen, steuern:
a) mit Akk. d. Sache: bildlich: taz skef (den Lauf der Sonne) fereton siben ferien (die 7 Tage der Woche). tie bruodera unde gelih uuaren cui praesidebant in prora septem nautae . germani tamen . suique consimiles Nc 832,14 [201,2];
b) Glossenbeleg: verida [velocem Mnestheus] agit [acri remige Pristim, Verg., A. 5,116] Gl 2,673,53.
Abl. feriâri, ferid, ferio.
 
Artikelverweis 
nâh-ferien, -ferren sw. v.
nach-uerte: 3. sg. prt. Gl 2,687,27 (Schlettst., 12. Jh.).
(im Wasser) hinterherfahren, -gleiten: [pars cetera (der Schlangen) pontum] pone legit [sinuatque inmensa volumine terga, Verg., A. 2,208].
 
Artikelverweis 
ubar-ferien, -ferren sw. v. — Graff III, 587 f.
ubar-ferran (Rd), -ferren (Jb): inf. Gl 1,293,64; -ferit-: 3. sg. prt. -a F 1,5; 3. pl. prt. -un T 82,1. — uber-uerent: 3. pl. Gl 2,673,73 (2 Hss.); -uerin: dass. 674,9 (verschr.? -n nach Steinm. z. St. undeutlich).
das Meer, ein Gewässer überqueren: ubarferren [quis ex nobis poterit] transfretare [mare? Deut. 30,13] Gl 1,293,64. uberuerent [vel quo discrimine ripas hae linqunt, illae remis vada livida] verrunt [? Verg., A. VI, 320] 673,73. uberuerin secant [placido aequore [Bd. 3, Sp. 745] silvas, ebda. VIII, 96] 674,96. enti gener in sceffilin ubarferita dhen geozun et ascendens in naviculum transfretavit F 1,5. so sie tho ubarferitun, quamun in lant Genesar cum transfretassent, venerunt in terram Genesar T 82,1.
 
Artikelverweis 
ûz-ferien, -ferren sw. v.
uz-feriton: 3. pl. prt. Mayer, Glossen S. 149,26.
hinausfahren (mit dem Schiff oder Boot), hinaussegeln, -schiffen: [et] (Christus u. die Jünger) navigaverunt [ad regionem Gerasenorum, quae est contra Galilaeam, Luc. 8,26].
 
Artikelverweis 
fer(i)go s. AWB ferio.
 
Artikelverweis 
ferinâuua sw. f. (-ôn- u. jôn-Stamm, worauf die mhd. â- u. æ-(ê-)Formen beruhen), mhd.&aeligvernâwe -næwevgl. fahrnähe DWb. III, 1263. — Graff II, 1109.
ver-nawn: nom. pl. Gl 3,163,25 (SH A, 3 Hss., davon 2 u-).
uere-newun: nom. pl. Gl 3,216,32 (SH B); -newen: dass. Hildebrandt I, 361,247/48 (SH A); -newn: dass. Gl 3,163,28 (SH A).
us-nawn: nom. pl. Gl 3,163,24 (SH A); uer-nauū: dass. 27 (SH A).
(kleines?) Fährschiff, Lastkahn: karraden vel verenawen calones naviculae, quae ligna militibus portant [Summ. Heinr. X, 16,247] Gl 3,163,24. Hildebrandt I, 361,247/248. karraden vel uerenewun calones (Hs. cel-) Gl 3,216,32.
 
Artikelverweis 
ferio, fer(i)go, ferro sw. m., mhd. ver(e), verje, ver(i)ge, nhd. ferge; as. ferio, mnd. vēre, mnl. veer, vere. — Graff III, 588.
feri-: nom. sg. -o Gl 2,497,56 = Wa 85,25. 620,36 (Ja). 734,8. 4,230,36 (Zürich Rhein. 99a, 9. Jh.). AJPh. 55,231; acc. sg. -un Mayer, Glossen S. 8,29; nom. pl. -un Gl 1,648,15 (M, 2 Hss.). 2,333,8; -en 3,307,30 (SH d). 343,27 (SH g, 3 Hss.). Nb 252,31 [273,6]. Nc 832,14 [201,2]. — veri-: nom. sg. -o Gl 2,161,4 (u-). 3,139,57 (SH A, 3 Hss., 2 u-, davon 1 Hs. getilgt mit darübergeschrieb. vere, 1 mit i auf Rasur, Steinm.). 217,13 (SH B).
verg-: nom. sg. -o Gl 4,81,4 (Sal. a 1). Hildebrandt I, 290,284 (SH A); -e Gl 3,139,58 (SH A, 2 Hss.). 186,13 (SH B).
ferig-: nom. pl. -en Gl 3,255,49 (SH a 2, 2 Hss.). 323,5 (SH e). — verig-: nom. sg. -o Gl 4,81,4 (Sal. a 1, u-). 152,9 (Sal. c); -i 3,139,58/59 (SH A); nom. pl. -en Nb 12,26 [14,1] (u-).
uirge: nom. sg. Gl 3,326,37 (SH f).
Zu den Formen mit -g- u. -ig- vgl. Braune, Ahd. Gr.12, § 118 Anm. 3 u. § 223 Anm. 3, sowie Schatz, Altbair. Gr., § 93.
ferr-: nom. sg. -o H 25,4,1; acc. pl. -un Gl 1,654,36; fer-: nom. sg. -o 3,186,13 (SH B). — ver-: nom. sg. -o Gl 2,364,62 (M, u-); -e 3,139,57 Anm. 8 (SH A, von jüngerer Hand über getilgtes uerio geschr., Steinm.). Zu den Formen mit -rr- u. -r- vgl. Braune, Ahd. Gr.12, § 118 Anm. 3.
Schiffer, Ruderer, Fährmann: feriun [habitatores Sidonis, et Aradii fuerunt] remiges [tui (der Stadt Tyrus), Ez. 27,8] Gl 1,648,15. ferio remex [Eut., Ars 459,3] 2,161,4. feriun. enti scefman nautae atque vectores [vere filium dei confitentur, Hier. in Matth. 14,33] 333,8. fero remex [Phocae ars 428,23] 364,62. ferio. stiuro [in medio ferme Adria,] naucleri, (Hs. nauclerus) [filius arreptus a daemone, clamare coepit, Vitae patr. 1 p. 83a] 734,8. ferio remex 3,139,57. 186,13. 217,13. 255,49. 307,30. 323,5. 343,27. Hildebrandt I, 290,284. nauta Gl 3,326,37. 4,81,4. 152,9. 230,36. ferio nauta [... post navem carabum regebat, Greg., Dial. 4,57 p. 469] AJPh. 55,231. themu ferro chrefti kelisit seuues ioh kistillent kiozun [Bd. 3, Sp. 746] hoc nauta vires collegit, pontique mitescunt freta H 25,4,1. Sirenes sint meretir . fone dero sange intslafent tie uerigen . et patiuntur naufragium [vgl. quas ferunt navigantibus soporem inmittere dulcedine cantus et naufragium inferre, Rem.] Nb 12,26 [14,1], ferner: Mayer, Glossen S. 8,29 (nauta). Nb 252,31 [273,6] (remex). Nc 832,14 [201,2] (nauta); — bezogen auf Charon, den Fährmann (Fergen) der Unterwelt: ferio [nec te firma statione movebit ipse] Charon (Glosse: Charon, navigator inferni, diabolus) [mundi, Prud., Ham. 502] Gl 2,497,56 = Wa 85,25.
Übertragen auf den Fisch, in dessen Leib Jonas an Land gebracht wird: ferio [tutusque in ventre ferino depositum, non praeda fuit, vastumque per aequor venit ad ignotas inimico] remige (Hs. remiga) [terras, Sed., Carm. pasch. I, 196] Gl 2,620,36.
Vok.-Übers.: ferrun dine [quercus de Basan dolaverunt in] remos tuos (der Stadt Tyrus) [Ez. 27,6] Gl 1,654,36 (remus in den Bedd.Ferge, Ruderer, Steuermanns. Diefb., Gl. 491b s. v. remex).
Komp. foraferio.
 
Artikelverweis 
ferisaz Gl 3,304,41 s. AWB feriscaz.
 
Artikelverweis 
feriscaz st. m., mhd. Lexer verschaz, nhd. fährschatz DWb. III, 1263; mnd. vêrschat, mnl. veerschat. — Graff III, 588.
feri-scaz: nom. sg. Gl 2,730,62 (M). 734,9. 3,321,10 (SH e). 4,7,42. 221,10 (Ja); -schatz: dass. 1,676,3 (Sg 299, 9./10. Jh.); -saz: dass. 3,304,41 (SH d, Florenz XVI, 5, 13. Jh.; zu s- statt sk- (sc-) vgl. Braune, Ahd. Gr.12, § 146 Anm. 4 u. 5, dazu auch Weinhold, Mhd. Gr. § 210). — veri-scaz: nom. sg. Gl 1,676,6 (M, 4 Hss., davon 3 u-). 10 (M). 4,80,55 (Sal a 1, u-).
fere-scaz: nom. sg. Gl 1,676,10; -schaz: dass. 3,248,27 (SH a 2). 4,152,8 (Sal. c). — vere-scaz: nom. sg. Gl 1, 676,9 (M, 2 Hss., davon 1 Hs. u-). 4,206,10 (u-). 284,9 (u-).
fer-scaz: nom. sg. Gl 3,248,27 (SH a 2). 339,53 (SH g). ver-scaz: nom. sg. Gl 1,676,7 (M, 4 Hss., davon 2 u-). 3,192,43 (SH B). 248,28 (SH a 2). 281,51 (SH b). 349,34 (SH k). 4,80,55 (Sal. a 1, 2 Hss., u-). 178,39 (us-); -schaz: dass. 1,676,8 (M, 2 Hss.). 4,81,1 (Sal. a 1); -shaz: dass. ebda. (Sal. a 1, zu der späten Schreibung sh- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 207); -saz: dass. 2 (Sal. a 1, Prag, mus. Bohem., 13. Jh., 1 Hs. u-; zu s- statt sk-(sc-) s. o.); -sazze: nom. sg.? 3,248,28 (SH a 2, Graz 859, 13. Jh.; zu -e im Nom. u. Akk. Sing. der a-St. vgl. Weinhold, Mhd. Gr. § 448).
das für die Benutzung eines Schiffes oder Bootes zu zahlende Entgelt: Schiffsgeld, Fährgeld: ferischatz [(Jonas) invenit navem euntem in Tharsis: et dedit] naulum [eius, et descendit in eam ut iret cum eis in Tharsis, Jon. 1,3] Gl 1,676,3. 6 (14 Hss., davon 1 Hs. mit übergeschriebenem skefmieta). 4,284,9. feriscaz [cumque venumdato Evangeliorum codice ... dare] naulum [disponeret, in medio ferme Adria, naucleri filius ... clamare coepit, Vita Hil. p. 83a] 2,730,62. 734,9. feriscaz naulum 3,192,43. 248,27. 4,7,42. 152,8. 206,10. 221,10. naulus 4,80,55 (7 Hss., davon 1 Hs. naulum). naulum. pretium navigii 3,281,51. 304,41. 321,10. 339,53. 349,34. usscaz nactus inventus adeptus 4,178,39 (die Glosse gehört zu einem ausgelassenen naulum, Steinm. z. St.).
 
Artikelverweis 
feriskif st. n., mhd. Lexer verschif, nhd. fährschiff; mnd. verschip, mnl. veerschep. — Graff III, 588.
feri-scif: nom. sg. Gl 3,163,59 (SH A, u-).
fere-schif: nom. sg. Gl 3,264,54 (SH a 2, 2 Hss.).
vere-schif: nom. sg. Gl 3,164,1 (SH A). Hildebrandt I, 361,260 (SH A); -scif: dass. Gl 3,163,59/60 (SH A, u-). 217,3 (SH B, u-).
ver-scif: nom. sg. Gl 3,370,32 (Jd) 163,60 (SH A, 2 Hss., u-); -schif: dass. 164,1 (SH A). [Bd. 3, Sp. 747]
zum Übersetzen insbes. von Pferden (u. Wagen?) dienendes Schiff: Fährschiff, Lastschiff: ueriscif ypogaubus Gl 3,163,59. 217,3. 264,54. 370,32. ypogaubus quo equos transvehere solitum est [Summ. Heinr. X, 16,259] Gl 3,164,1. Hildebrandt I, 361,260. Vgl. Duc. VIII, 423b s. v. ypogaubin u. ypogamus sowie Diefb., Gl. 308b s. v. ipogabus.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: