| - ferrisc, adj.
- ferriskên, adv.
- ferro, sw. m.
- ferro, adv.
- ferrobioga, st. f.
- ferrolîh, adj.
- ferrolîhho, adv.
- ferron, adv.
- ferronân
- fers, st. m. n.
- fes
- fers(a)na, st. sw. f.
- fersâri, st. m.
- ferscang
- versentrit, mhd. st. m.
- fersiclîn, st. n.
- fersmahhâri, st. m.
- fersna
- gi-ferta, sw. f.
- ferterron, andfrk.
- ferthamto
- ferti
- gi-ferti, st. n.
- fertîg, adj.
- fertgî, st. f.
- fertinunc
- gi-ferto, sw. m.
- ferunlust
- verwære, mhd. st. m.
- ferza, st. oder sw. f.
- ferzan, st. v.
- fesa, sw. f.
- fesahi, st. n.
- gi-fesahi, st. n.
- fesant
- fescetraga
- fescil
- feselên, sw. v.
- fesega
- fesihuon, st. n.
- fesilîg, adj.
- fesiohoner
- vespera, st. f.
- fessi hone
- festen, sw. v.
- bi-festen, sw. v.
- gi-festen, sw. v.
- festi, adj.
- -festian, sw. v.
- festida, st. f.
- -festigôn, sw. v.
- festin
- festî(n), st. f.
- festi, st. n.
- festina, sw. f.
- festinagal, st. m.
- festinâra, sw. f.
- festinâri, st. m.
- festinde
- festinî
- festinîg, adj.
- festinôd, st. m.
- festinôn, sw. v.
- ana-festinôn
- bi-festinôn, sw. v.
- gi-festinôn, sw. v.
- umbi-festinôn, sw. v.
- zuo-gi-festinôn, sw. v.
- festinônto, adv. part. prs.
- festinung, st. f.
- festinunga, st. f.
- festisal, st. n.
- festmuoti, adj.
- festmuotî, st. f.
- festnissa, st. f.
- -festôn, sw. v.
- -festunga, st. f.
- fetâh
- fetcide
- feterari
- feter heribum
- fethderlicher
- fethdero
- fethlachen
- fetidiu
- fetirenkind, st. n.
- fetirensun
- fetiro, sw. m.
- fettach
- fettide
- fettirrụ sun
- feu
- feuht
- feuuen, sw. v.
- fouuuen, sw. v.
- feychel
- fezcetragela
- fezitraga, st. f.
- fezitragala, st. f.
- fezra
- vezstuchelen
- feztregela
- fezzan, st. v.
- ana-gi-fezzan, st. v.
- avur-gi-fezzan, st. v.
- gi-fezzan, st. v.
- fezzara, st.?
- fezzarôn, sw. v.
- veelîn, mhd. st. n.
- fezzen, sw. v.
- fezzil, st. m.
- fhologo
- forro
- fi..
- fîadôn, sw. v.
- fîjadôn, sw. v.
- fiala, sw. f.
- fianscaft
- fîant, st. m.
- fîjant, st. m.
- fîantin, st. f.
- fîantlîh, adj.
- fîantlîhho, adv.
- fîantscaf, st. f.
- fîjantscaf, st. f.
- fîantscaft, st. f.
- fîantscaffôn, sw. v.
- fîjantscaffôn, sw. v.
- fîantscaflîh, adj.
- fîantscaft
- fiantscam
- fiara
- fical
- ficbn
- fich
- fich-
- ficheffele
- fichepfile
- ficisasæn
- fic minza
- fictor
- ficze
- fidala
- videlære, mhd. st. m.
- videlstap, mhd. st. m.
- fiderich
- fidering, st.
- fideuuit
- fididos
- fidili
- fidiren, sw. v.
- -fid(i)rîg, adj.
- fidula, sw. f.
- fidala, sw. f.
- fiebar, st. n.
- fiebaruuurz, st. f.
- fieberkrût, mhd. st. n.
- fieh-
- viehtach, mhd. st. n.
- Fiehttharpa
- Fiehtthorpa
- fielih
- fieloten
- fîên, sw. v.
- fien
- fieo
- fier
- fier-
- fiera, st. f.
- gi-fieren, sw. v.
- ûz-fieren, sw. v.
- viervar, mhd. adj.
- -fieri, adj.
- -fier, st. f. oder st. n.
- fierônolîh, Subst.-Adj.-Verbindung
- fiertein
- fiertich
- fieta
- fieta
- fieth
- fietha
- fi&ul
- fif
- fifa
- fîfaltar, st. m.
- fîfalt(a)ra, sw. f.
- fifari
- fiffiz
- fifiz
- fifol
- fīftehalf, as. adj. num.
- fiftein
- fiftich
- fîg, st. m. n.
- fîga, sw. f.
- figandun
- fîgaphul, st. m.
- figas
- fîgblâtara, sw. f.
- fîgbôna, st. sw. f.
| | ferrisc adj. — Graff III, 661. ferrisk-: dat. pl. -ên Nb 330,10 [361,9]. fernher, weither stammend: uuir uuizen uuola alles tinges kuissa starchunga fone zeichene neuuesen zenemenne ... noh fone ferrisken ratiscon ... nube fone darazuo leitenden dingen . unde notmachigen iam vero constat probationem subnixam firma ratione non ducendam esse ex signis neque argumentis extrinsecus petitis, sed ex convenientibus et necessariis causis. Abl. ferriskên.
ferriskên adv. ferriskên: Nb 330,10 [361,10]. weither, von fern, übertragen auf die Art einer Beweisführung: auf weither geholte (unangemessene) Weise: uuir uuizen uuola alles tinges kuissa starhunga fone zeichene neuuesen zenemenne . so du tuost ... also du ferrisken fone signis uuile irraten . necessitatem ... iam vero constat ... non ducendam esse ex signis ... neque argumentis extrinsecus petitis.
ferro sw. m. s. AWB ferio.
ferro adv., mhd. verre, nhd. ferr, ferre DWb. III, 1540 ff.; mnd. verre, mnl. verre; an. fjarri; got. fairra; vgl. as. fer; afries. fer, fir; ae. feor(r). — Graff III, 657 ff. ferr-: -o Gl 1,654,43 (Würzb. Mp. th. f. 77, 9. Jh.; das erste r ausgewischt, Steinm.). 2,34,64. 680,18. 685,32. 709,11. 713,49. 50. 4,8,21. 13,64. T 67,14. 97,4. 111,1. 236,7. O 1,27,23. 54. 2,3,19. 4,18,1. 5,17,35 (FP, f über u geschr. V). 21,8. Pw 64,6. Nb 41,2. 90,18. 95,21. 114,1. 148,12. 154,9. 161,14. 231,17. 239,15. 278,16. 285,21. 286,17. 319,1. 353,17. 19 [46,12. 100,21. 105,31. 124,18. 159,19. 165,11. 173,12. 250,15. 258,15. 300,27. 308,22. 309,23. 348,12. 387,2. 4]. Nc 717,16. 728,24. 730,5. 751,8. 13. 771,17 [43,9. 58,21. 60,18. 91,12. 17. 119,11]. NpNpw 9, Diaps. 5 (= Npw 9,28). 21,2. 20. 32,13. 37,13 (2). 39,12. 41,5. 43,19. 102,12. 103,3. 17 (= Npw 18). 118 G,51 (2). N,99. T, 150. U, 155. 126,4 (2). 144,18. NpglNpw 37,13. 39,13. Np 2,6. 35,8. 46,4. 48,13. 51,7. 55,1. 13. 62,10. 64,6. 67,30. 72,27 (3). 76,4. 79,5. 86,4. 87,19. 89,11 (2). 94,1. 102,12. 104,25. 105,28. 38. 118, Prooem. (2). C,24. D, 28. 119,2. 128,3. Npgl 32,13. 43,22. Npw 9,34. WZ 58,13; -e Npw 119,2. 128,3; comp. -ôr Gl 2,35,17 (-o-). Nb 65,8. 125,5. 270,11. 278,6. [73,27. 136,5. 291,11. 300,17]. Nk 439,21. 480,1 [83,17. 125,27]. Nm 856,18. NpNpw 30,12 (-o-). Np 44,8 (-o-). 49, Prooem. (-o-). 118 I,72 (-o-). K,74 (-o-). 119,2. Cant. Moysi 18 (-o-). Npgl 32,4. 73,17. 79,6. 88,21 (alle -o-); -er Gl 2,681,58; um Anfügung eines zusätzlichen Adverbialmorphems handelt es sich wohl bei folgenden Komparativen: -ora Npw 118 I,72; -ori 44,8; -ore 49, Prooem.; -era 119,2 (vgl. dazu Grimm, Dt. Gr. 3, 581 f. (auf das Mhd. bezogen); zu den Varianten der Abschwächung von -o Weinhold, Bair Gr. § 248); superl. -ôst Nb 111,23. 112,2. 22 u. 23 [122,12. 23. 123,8 u. 9]. Nc 704,29. 790,7 (-o-) [25,11. 146,2]. Np 112,3 (-o-); -est S 141,32 (WB). uerr-: -o Gl 1,806,29. 2,689,38. S 125,23. 148,3. 339,32. T 84,5 (ue- auf Rasur, vgl. Anm. z. St.). 128,5. O V 5, 17,35 (uerro zu ferro korr.). Nb 34,22. 41,5. 97,6 [38,27. 46,15. 107,11]. Nk 459,8 [104,2/3]. NpNpw 8,3 (= Npw 4). 9, Diaps. 1 (= Npw 9,23). NpglNpw 4,5 [Bd. 3, Sp. 751] (Npgl v-). Np 9, Diaps. 10. Npw 35,8. 104,25. 105,28. 38. 118 C,23. D,28. Nr 677,2. 683,24. W 48,31. 58,13 (ABCK). 69,32. 90,12 (BCK). 107,18. 117,14. 126,14. 136,5 (CK). 142,12; -e Gl 1,575,33 (M, v-). S 347,64 (v-). NpX 119,2 (= S. XII, 13; v-); -a Npw 48,13 (zu den Varianten der Abschwächung von -o vgl. Weinhold, Bair. Gr. § 248); uer-: -o Gl 2,253,32 (M). Npw 102,12; -e Mayer, Glossen S. 55,13 (clm 4542, 8./9. Jh., -re unsicher); uerr-: comp. -or Gl 2,253,56 (5 Hss., davon 4 v-). W 52,42. BCK 65,7; -er NpX 119,2 (= S. XII, 13; v-); -ar WA 65,7 (vgl. Weinhold a. a. O.); -ora Npw 118 K, 74 (vgl. Grimm a. a. O.); superl. -ôst: S 142,1 (BB, -o-). 6 (BB). Nk 495,11 [143,1]. uero: Gl 1,806,29 (der Schreiber hat wohl uerno zu uerro korr.). uuerro: Nr 677,2 (Hs. H = S. CLXXII, 29). Verschrieben: uerristet: superl. Npw 112,3 (Ausg. uerrist). 1) lokal: eine große Entfernung von einem Punkt zum anderen bezeichnend, auch bildlich u. übertragen: fern, von fern, weit, weit hin, weit ab: a) als primäres Satzglied: α) beim Vollverb: ni uere cachereta [in pace autem ire praecipitur (von Christus), ut a veritatis itinere in viam scandali] ulterius [non derivetur, Greg., Hom. II, 33 p. 1595] Mayer, Glossen S. 55,13. ingegin liofun imo zehen man riobe, thie gistuontun ferro occurrerunt ei X viri leprosi, qui steterunt a longe T 111,1. yrscein in sar tho ferro ther seltsano sterro [vgl. et ecce stella (dazu Hrab.: haec stella numquam ante apparuit) ... antecedebat eos, Matth. 2,9] O 1,17,54. nesihest tu nu na . uuio enge . unde uuio gnote diu guollichi si . dia ir breiten . unde ferro geflanzon uuellent? videsne igitur quam sit angusta . quam compressa gloria . quam dilatare ac propagare laboratis? Nb 114,1 [124,18]. (ein Ding) ist fone diu gedrungen . daz siniu teil in selben naho ligent ... sketeriz . taz siu in selben uerro ligent spissum quidem est . eo quod partes sibi ipse propinque sint ... rarum vero . quod distent a se invicem Nk 459,8 [104,2/3]. so ist fore allen dingen daz zebedenchenne . uuieo ferro unsih praht habet diu gotes minna . unde uuieo hoho si reichet NpNpw 103,3. ih kieng aba uuege nals aber ferro . die giengen ferro . qui operti sunt iniquitate [vgl. iste ergo recessit a deo, sed non longe; ... illi vero longe recesserunt, quia non solum terrena desideraverunt, sed ea a daemonibus et a diabolo petierunt, Aug., En.] Np 72,27; mit dem Gradadverb sô oder ze: darana scinet iro (sc. der Gnade Gottes) manigfalti . daz si so ferro reichet ioh ze menniscon ioh ze fehe NpNpw 35,8. vuara uuile du chedent sie . du uuile ze ferro 119,2; mit dem Korrelat sô: also du den fuozkengel chadist sih uuola fermugen sines kanges . ter so ferro gienge . daz tarfurder hina mer uueges neuuare Nb 239,15 [258,15]; — im Komparativ: weiter, weiter entfernt, in bezug auf die Bewegung einer Melodie auch: weiter hinauf, höher, mit den Vergleich anschließendem thanne: daz sang ferror stiget fone sinemo anafange . danne ze demo ahtoden buohstabe Nm 856,18. vuara uuile du chedent sie . du uuile ze ferro . ferror danne du mugist Np Npw 119,2. diu mare miner gratiae ..., diu cumet uerror unte gelocchet maneger menniskon ze sich, danne alle legales obseruationes W 65,7; ohne thanne (der Vergleichsrahmen ist kontextuell zu ergänzen): taz ouh ter mere . der gerno uzkienge ... dien selben uuellon . nehenge ferror (als die ihm gesetzten Grenzen) stadon uz . an daz lant ne vagis . s. fluctibus liceat tendere latos terminos in terris Nb 125,5, [136,5]. tiu alta Platonis diffinitio . dia ih fore dirro sprah . tiu gereichot ze allen relatiuis . s. kereichot ioh ferror [vgl. illa namque prior diffinitio maior est . diffinitionem namque relativorum supergressa est, Boeth., Comm. Cat.] Nk 439,21 [83,17]; — im Superlativ, (mit kontextuell zu ergänzendem Vergleichsrahmen): am weitesten [Bd. 3, Sp. 752] ab, am fernsten: tie ferrost sizzent ad austrum . die sizzent in thiopicis insulis Nb 111,23 [122,12]. so er (der Mond) ferrost kat fone dero sunnun . so mag si in underskinen . be diu ist er danne fol [vgl. flammatur vero cum elongatur a sole, quia tunc obvertit nobis eam partem, quam sol illustrat, Rem.] Nc 790,7 [146,2]. allen sizzentem fone ortu ze occasu . dara sancta ęcclesia ferrost kereichet . si lobelich sin namo a solis ortu usque ad occasum . laudabile nomen domini NpNpw 112,3; — ferner: O 2,3,19. 4,18,1 (a longe). 5,17,35. 21,8. Nb 41,5 (procul). 65,8. 95,21 (late). 112,22. 23. 154,9 (late). 270,11 (longius, vgl. Rem.). 278,6. 16 (longius). 353,19 [46,15. 73,27. 105,31. 123,8. 9. 165,11. 291,11. 300,17. 27. 387,4]. Nc 728,24 [58,21]. Nk 480,1 [125,27] (amplius). NpNpw 8,3 (= Npw 4). 9, Diaps. 1 (= Npw 9,23) (longe). 37,13 (de longe) (2). 103,17 (= Npw 18). 126,4 (2). Np 51,7. 55,1 (longe); β) beim Verbum uuesan: uero uuas [Maurus ... patri Benedicto qui adhuc a loco eodem (des Strafgerichtes) vix decem millibus] aberat [, aestimavit esse nuntiandum, Greg., Dial. 2,8 p. 228] Gl 2,253,32 (3 Hss. fer, 2 ferno). mittiu thanne (der heimkehrende Sohn) noh ferro uuas, gisah inan sin fater cum autem adhuc longe esset, vidit illum pater ipsius T 97,4. ih neuuissi aber . uuio ferro taz elelende uuare . ube mir iz tin zala neougti sed nesciebam quam longinquum esset id exilium . nisi tua prodidisset oratio Nb 41,2 [46,12]. ferro sint fone minero heili . missetatigiu uuort longe a salute mea . verba delictorum meorum NpNpw 21,2. popvlvs hic labiis me honorat . cor avtem ipsorvm longe est a me (dirro liut eret mih mit lefsin . aber iro herza ist ferro fone mir) NpglNpw 37,13. (die) uuerltkiren . die ferro fone dir (Gott) sint Np 64,6; mit dem Korrelat sô: so ferro ist taz tannan . daz er sament iro ieht muge trakon alde tualon tam vero abest ut sub hac possit pigrescere intricarique Nc 730,5 [60,18]. so ferro daz ostenast fone demo uuestene . so ferro habet er fone uns ketan unseriu unreht quantum distat ortus ab occidente . elongavit a nobis iniquitates nostras Np Npw 102,12; — im Superlativ: am weitesten, am entferntesten (mit kontextuell zu ergänzendem Vergleichsrahmen): tannan gat nordert humana habitatio . unz ze Tile insula . diu (von allen Inseln) ferrost ist in Scithico mari Nb 112,2 [122,23]. (diese Bedeutung) ist toh (von allen angeführten Bedeutungen) uerrost fone rehtemo gechose . taz man chit chenun haben . uuanda iz echert miteuuist meinet sed videtur alienissimus . qui nunc dictus est modus esse . in eo quod est habere Nk 495,11 [143,1]; — ferner: T 84,5. 128,5. 236,7 (alle longe). Nb 34,22 [38,27] (procul). NpNpw 9, Diaps. 5 (= Npw 9,28). 43,19. 118 T, 150. U, 155 (longe). 144,18 (longinquus, vgl. Cass.). NpglNpw 4,5 (longe Npgl). Np 86,4; b) attributiv: α) beim flektierten Partizip: ferro gelegenun [quem Paulus ab arvis erigit, ad templi numquam consederat aedes,] longinqua [tellure iacens, Ar. 2,209] Gl 2,34,64. (ein König) imo (dem übermächtigen Gegner) noh thanne ferro farentemo boton sententi bitit thes zi sibbu si illo longe agente legationem mittens rogat ea quae pacis sunt T 67,14. turh taz sie (die weit abgerückte Vorsehung) ferro standiu . fone dien nideren dingen quod porro constituta a rebus infimis Nb 353,17 [387,2]. choment liute choment ferro gesezzeno [vgl. unde vocat ut veniant, cum quibus vult exultare domino, nisi quia longe sunt, ut veniendo propinquent, Aug., En.] Np 94,1. truhten sah ferro haranider fone himele . uuanda prospicere chit porro positum (ferro gesaztin) conspicere de caelo prospexit dominus Npgl 32,13; mit dem Gradadverb ze: longe repetita sunt . i. ze uerro genomeniu . ut si vastam caribdim luxuriosam dicamus Nr 677,2; — im Komparativ (mit kontextuell zu ergänzendem Vergleichsrahmen): weiter ab, ferner: ferror (sc. als die im Griechischen) gelegenun (steti?) [Bd. 3, Sp. 753] ulteriora [sequens, lustratis finibus, arva conveniens Ephesum Paulus docet, Ar. 2,569] Gl 2,35,17; — ferner Nb 319,1 [348,12] (longe). Nr 683,24 (porrectius); β) beim Substantiv: tene so diu tier uerro unde naho tie stimma (des Panthers) gehorrint, so samenont siu sih unde uolgen imo turih di suzzi des stanhes cum ergo audierint vocem eius omnes bestiae, quae prope sunt vel longe, congregantes se omnes nimiam suavitatem illius secuntur S 125,23. gehori unsig, got, neriando unsa, tohopa allero endo erthon, in an seuui ferro exaudi nos, deus, salutaris noster, spes omnium finium terrae, et in mari longe Pw 64,6; γ) beim Substantiv + Präp.: feruuallot ter odeuuano ferro under enderske liute . tuot in danne dar erhaften sin heimiska era? forte devenerit in barbaras nationes . honorne faciet venerandum barbaris? Nb 148, 12 [159,19]. intellectus der filiis chore gegeben ist . der zeigot mir mina sela ungesihtiga . unde ferro obe iro minen ungesihtigen got [vgl. ibi enim domus dei, super animam meam, Aug., En.] NpNpw 41,5. (die Kräuterbeete) suozen stank uerro uon in drahent W 90,12, ferner Np 62,10. 67,30; in der Verbindung hina ferro: von hier weit ab, weithin: trost allero endo dero erdo . trost dero uzzeroston . samoso dero inneroston . trost hinaferro in demo mere gesezzenero . under mitten dien uuerltkiren [vgl. mare enim in figura dicitur saeculum hoc, ... ubi homines cupiditatibus ... facti sunt velut pisces invicem se devorantes, Aug., En.] Np 64,6; δ) beim Adverb: ostar filu ferro so scein uns ouh ther sterro [vgl. vidimus enim stellam eius in oriente, Matth. 2,2] O 1,17,23. Seres sizzent hina uerro ostert in eben India Nb 97,6 [107,11]. ter piscem bechennen uuelle der Aquilonius heizet . ter sehe fone cornibus Arietis uuola ferro uuestert Nc 751,8 [91,12]. truhten sah ferro haranider fone himele de caelo prospexit dominus NpNpw 32,13. Syon stat in Ierusalem . unde uuanda man ferro daraba sehen mag . pe diu heizzet er Syon daz chit Latine specula . in unsera uuis uuarta Np 2,6, ferner Nc 751,13 [91,17]; c) Glossenbelege: uerro [filii tui] de longe [venient, et filiae tuae de latere surgent, Is. 60,4] Gl 1,806,29 (1 Hs.; 1 weitere Hs. hat wohl uerro aus uerno korr., s. o. Formenteil). noh ferro nec procul 4,8,21. ferro procul 13,64; mit dem Gradadverb ze: ce uerro [parcite, oves,] nimium [procedere: non bene ripae creditur, Verg., E. III, 94] 2,689,38; — im Komparativ: weiter weg, weiter: verror [cumque idem Riggo ... monasterium fuisset ingressus, vir dei] eminus [sedebat, Greg., Dial. 2,14 p. 237] 2,53,56. ferrer [undique totis usque adeo turbatur agris. en ipse capellas] protenus [aeger ago, E. I, 13] 681,58. 2) eine Erstreckung in der Zeit bezeichnend: weit, lange, weiter, ferner, weiterhin, in ferner Zukunft: a) als primäres Satzglied, im Komparativ, bei zi + flektiertem Inf. u. zu ergänzendem sîn: ze dero uuis ist diser salmo Asaph uuanda er sang . daz in Dauid lerta. Vnde ferror zefernemenne . Asaph chit synagoga NpNpw 49, Prooem.; b) attributiv, beim Adverb: in der Verbindung hina ferro nahtes weit in die Nacht hinein: unde si (Philologia) selba dero goto einunga . geeiscot habende . unde unz hina ferro nahtes uuachende . dahta si harto sorgendo in manigiu denique ipsa Philologia compertis supernum decretis . adultaque . i. profunda iam nocte pervigilans . multa secum ingenti cura anxia retractabat Nc 771,17 [119,11]; c) Glossenbelege: verre [quoniam doctrinam quasi antelucanum illumino omnibus, et enarrabo illam usque] ad longinquum (Hss. adlonguo, in longinquo) [, Eccli. 24,44] Gl 1,575,33 (7 Hss., davon 6 bifuri). uilo ferro porro [cum dedero gloriam in terra viventium, in nihilum redigam te, Ez. 26,20] 654,43. ferro [Bd. 3, Sp. 754] aftir des [(libertas) respexit tamen et] longo post [tempore venit, Verg., E. I, 29] 2,680,18. ferro [hinc (sc. von den Söhnen Albas) maxima] porro [(das Trojaspiel) accepit Roma et patrium servavit honorem, Verg., A. V, 600] 709,11. ferro (dazu die Randglossen uuoln u. ferro) [silent late loca: percipe] porro [, quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat, Verg., A. IX, 190] 713,49. 3) modal: den Grad eines Zustandes oder die Intensität eines Geschehens bezeichnend: weit, sehr, viel: a) als primäres Satzglied beim Vollverb: oi chad ih (sc. Boethius zur weissagenden Philosophia) . uuio ferro du geheizest papae inquam . ut magna promittis Nb 231,17 [250,15]. dero lussami (sc. die Lust des Denkens an Gott) nietota ih mih . ferro darana denchendo Np 76,4. nu ih in uundan habon unte ih uernoman habon, uuie uerro er geskeidan ist uon anderen heiligon, ... nu uuil ih in ze mir neman W 48,31; mit dem Gradadverb ze oder sô: andere fertruent sih ze ferro alii plus aequo despiciunt Nb 286,17 [309,23]; so er daz allez ketuot . unde er armero so uerro geuualtot . taranah . siget er unde sturzet inclinabitur et cadet cum dominatus fuerit pauperum NpNpw 9, Diaps. 10 (= Npw 34). o Synagoga, du uuunterest dich, daz diu Ecclesia ... so uerro uure dihet merito uirtutum et numerositate populorum WCK 136,5; mit dem Korrelat alsô oder sô: daz min uuighus daz sint die, die da uure ander daz luit also uerro treffent ..., samo daz uuighus ubertriffet andere gezimbere W 58,13. nu nimag ich noh nichan ... mih so giruogen, ... noh dir ... so uiriehan, so uerro sos ich sculdig bin S 148,3. den ahtot kot unuuirdigen allero muhi so ferro . daz er in noh sieh nelaze uuerden nefas providentia iudicat adeo . ut ne corporeis quidem morbis agitari sinat Nb 285,21 [308,22]. tiu iro so ferro minna geskeinet habeti . daz si sia immortalem getuon uuolti quae ei tantum affectionis inpenderit . ut eam semper immortalem facere laborarit Nc 717,16 [43,9]. er gab daz sine scalcha diehen begondon . so ferro . daz in is ene neondon NpNpw 104, 25. (den Psalm 118) frista ih nie so ferro umbe sina lengi ... so umbe sina tiefi [vgl. (diesen) psalmum vero ... non tam propter eius notissimam longitudinem, quam propter eius profunditatem ... differebam, Aug., En.] Np 118 Prooem. si tradidero corpvs mevm ita vt ardeam . caritatem autem non habeam . nihil mihi prodest (ferselo ih minen lichamin so ferro daz ih ioh ferbrinno . nehabo ih aber uuarra minna . so netoug mir iz) Npgl 43,22. decheine unter in so uerro emineant excellentia uirtutum, daz sie ruborem dominicae passionis uelint et audeant imitari W 107,18; im Komparativ: mehr, mit den Vergleich anschließendem thanne: ih pin ferror ze itteuuizze uuorden . danne alle mine fienda super omnes inimicos meos factus sum obprobrium NpNpw 30,12. min caritas sol ferror minnon legem dei . danne cupiditas milia auri et argenti [vgl. ut amplius diligat caritas legem dei, quam diligit cupiditas milia auri et argenti, Cass.] NpNpw 118 I,72. fidelis devs qvi non permittit vos temptari . supra qvam potestis ferre (ketriuuue ist got der unsih nilazzet ferror irsuochit uuerden danne uuir uirtragin mugin) Npgl 32,4, mit dem Korrelat thes thiu: den neuuirt daz gesidele ze demo uuunne diske niet uersaget, uuante sie got desde uerror minnont, so sie sich ze in selbon niene uersehent W 52,42; im Superlativ: am besten, weitestgehend: sie ouch girihte unde suona bietant, so siez uerrost gimugin S 142,1 (BB = 141,32 WB); — ferner: S 142,6 (BB). 339,32. 347,64. NpNpw 44,8. 48,13. 105,28. 38. 118 C,24 (= Npw 23). D,28. K,74 (supra, vgl. Aug., En.). Np 79,5 (plane). 89,11 (2). 118, Prooem. (2). Cant. Moysi 18 (ulterius, vgl. Walahfr., Pentat.). Npgl 79,6 (supra). 88,21. W 69,32. 117,14. 126,14. 142,12; b) attributiv: α) beim flektierten Part.: ube sie (die Edelsteine) ouh fone gotes uuillen . unde uone iro selbero fehi . ieht [Bd. 3, Sp. 755] tero hinderostun sconi habent . io doh fone iuuerro burlichi ferro geskeidene . solton sie iu unuuunderlih kedunchen Nb 90,18 [100,21]; — im Superlativ: am meisten: uuanda die oberosten uuipfela dero hoheston boumo . ferrost kerahte . die sungen chleinost nam eminentiora prolixarum arborum culmina perindeque distenta . acuto sonitu resultabant [vgl. perinde valde vel multum hic significat, Rem.] Nc 704,29 [25,11]; β) beim Prädikatsadjektiv: im Komparativ: mehr, mit den Vergleich anfügendem thanne: non plvs sapere qvam oportet sapere . sed sapere ad sobrietatem (nieht ferror uuise sin danne manne tuge sunder suberlicho uuise sin) Npgl 73,17; γ) beim adjektivischen Komparativ: liute habet er uns undertan . unde diete . under unsere fuozze. Daz ist uox fidelium fone infidelibus uuanda christiani richesont und in undertan sint pagani . alde daz sie ferro hinderoren sint iro frehten [vgl. omnibus enim iustis spiritaliter subiecti sunt, qui eorum merita aequiparare non possunt, Cass.] Np 46,4; δ) beim Substantiv + Präp.: ih chade chiuske uuunna uuarin . chena . unde chint . âne daz man saget . taz ferro uzer dero natura ist . neuueiz uueliu chint chellen iro fater honestissima quidem foret iocunditas coniugis . et liberorum . sed nimis e natura dictum est . nescio quem invenisse filios tortores Nb 161,14 [173,12]; ε) beim Adverb: vbermuote taten ferro unrehto superbi inique agebant usque valde (Npw usque quaque) NpNpw 118 G,51 (2). so ferro uuissa er iz paz danne sie . daz iz in stuporem machota N 99; c) Glossenbeleg: mit Gradadverb sô: so ferro [undique totis] usque adeo [turbatur agris, Verg., E. I, 12] Gl 2,685,32. 4) in der Verbindung ferro tuon: entfernen, fern halten, mit Akk. d. Sache (oder Refl.-Pron.) + Präp. fona u. Dativ d. Pers.: aber diu netuest ferro fone mir dina helfa tu autem domine ne longe facias auxilium tuum a me NpNpw 21,20. ih meino . ut non longe facias miserationes tuas a me (daz du niet ferro netuoiest dine genada fone mir) NpglNpw 39,13. des liehtes darbent dar . die sih hier ferro tuont fone dien heiligon [vgl. merito non placet filiis alienis longe factis a sanctis, quia non habent lumen viventium, unde videant quod deo placet, Aug., En.] Np 55,13; ferner: NpNpw 39,12 (longe facere). 102,12 (elongare). 128,3 (Np longe facere, Npw prolongare). Np 72,27. 87,19 (beide elongare). Komp. bor(a)-, eban-, unferro, Abl. ferrolîh.
ferrobioga st. f. — Graff III, 37. ferre-biega: nom. pl. Npgl 79,12. Ableger, Senker (des Weinstocks): so man alte reba iunget . unde man sie biegendo in dia erda begrebet . so heizzent sie propagines a porro pangendo (ferrebiega . uel . pagando) . daz chit fone hinarecchenne.
ferrolîh adj. — Graff III, 660 f. uerro-lih: Grdf. Ns 615,13. weit ausgedehnt, übertragen auf das Wesen des Vordersatzes im Syllogismus: umfassend, allgemein: so uuir mite iomannen geiihten uuellen so heizent siu (die Teile des Vordersatzes im Syllogismus) gruezeda . pietunga . alde uerrolih kechose . alde ursuoh. Abl. ferrolîhho.
ferrolîhho adv., mhd. Lexer verrelîche. — Graff III, 661. ferro-licho: Nb 183,19 [199,24]. eine Reihenfolge bezeichnend, zeitlich: fernerhin, weiterhin, sodann, in Korrelation mit zi êrist: uuaz ist aber propositio . âne prima et ultra tendens temptatio . mit tiu man ze erest ten man gruozet . unde sina gegiht ferrolicho besuochet. [Bd. 3, Sp. 756]
ferron adv., mhd. verren, nhd. ferren DWb. III, 1543; as. ferran; ae. feorran. — Graff III, 660. ferron: O 4,7,36. 9,24. 34,23. Zur Form s. Grimm, Dt. Gr. 3,90, u. Kelle 2,379; vgl. auch Braune, Ahd. Gr.12, § 221 Anm. 3. lokal: fern, von fern, weit ab: als primäres Satzglied beim Vollverb: stuantan thar tho ferron alle sine kundon jamaragemo muate, iz irgiang in thoh zi guate [vgl. stabant ... omnes noti eius a longe, Luc. 23,49] O 4,34,23; in einem Bilde: thar saz, mihil wunna, thiu ewiniga sunna (sc. Christus), ni fon imo ouh ferron einlif dagasterron (sc. die Jünger) 9,24; — ferner 7,36.
ferronân Nb 333,29 [365,2] s. AWB ferranân.
fers st. m. n., mhd. nhd. Lexer vers; mnd. vers, versch, mnl. vers; afries. fers; ae. fers; an. vers; aus lat. versus. — Graff III, 696 f. Sichere Maskulina sind für das Glossar Rb und Notker belegt, sichere Neutra für Otfrid und Williram. fers: nom. sg. O 1,1,48 (FV). 12,26. Np 143,10; dat. sg. -]e Gl 1,718,6. O 2,4,63; -]i Gl 2,457,15 (2 Hss., 11. Jh.); dat. pl. -]en Nb 221,7. 322,26/27 [238,4. 352,12/13]. — uers: nom. sg. Gl 3,395,3 (Hildeg.). S 219,4 (B). OP 1,1,48. Np 58,15. W 49,1. 2. 4; dat. sg. -]e S 219,18 (B); acc. sg. -] Gl 2,513,41. Nc 713,9 [37,20]; nom. pl. -]a Gl 1,447,17 (Rb). Nb 63,6 [71,21]; gen. pl. -]e Npw 17,26; dat. pl. -]en Nb 13,17. 43,10 [14,24. 48,25]. Nc 734,22 [67,7]; acc. pl. -]a 691,6 [6,5]; vers: acc. sg. Gl 2,513,41; acc. pl. O 1,1,44. 1) Reihe, (schnurartige) Linie: sibunfalte uersa [utrumque capitellum columnarum fusile erat:] septena versuum [retiacula in capitello uno, et septem retiacula in capitello altero, 3. Reg. 7,17] Gl 1,447,17 (geht man angesichts der gramm. Übereinstimmung von sibunfalte u. uersa von Kontextübers. aus, so muß die Wahl von uersa von versuum retiacula ausgegangen sein. Es besteht aber gerade für dieses Glossar auch die Möglichkeit der Vok.-Übers. In diesem Falle wäre die gramm. Form von uersa dem sibunfalte angeglichen worden; inhaltlich würde die Glosse dann unter 2 gehören, aber ohne die Möglichkeit weitergehender Bestimmung (als c Glossenwort). 2) Vers: a) als Verszeile: wil thu thes wola drahton, thu metar (Metrum) wolles ahton, in thina zungun wirken duam, joh sconiu vers wolles duan O 1,1,44. fone dero temparatun ... sprah Uirtus tisen chriechisken uers . tes plinden Meonii Virtus ... caeci poetae Graium versum ... commemorat Nc 713,9 [37,20]. tie ouh Ennius in zuein uersen sus pegrifen habet quosque disticum complectitur Ennianum [vgl. disticon i. carmen duorum versuum, Rem.] 734,22 [67,7]; — im Plur. auch umschreibend für Lied, Gedicht, Sang, Hymnus als Reihung von Versen: anasehende min analutte . traglichez fone vuuofte . unde fone truregi nidergehangtez . chlageta si sih mit tisen uersen . mines unmuotes his versibus conquesta est . de perturbatione nostrae mentis Nb 13,17 [14,21]. an dien zornlichen uersen . pate du ze lezest . taz frido in erdo . samo so in himile in extremo saevientis musae ... posuisti vota . uti pax quae caelum . terrae quoque regeret 43,10 [48,25]. taz man ... kemeine achuste luzzet . also dise uerse tuont 63,6 [71,21]. (Gott) den uuir flehoton fore . s. mit tien fersen. O qui perpetua mundum ratione gubernas [vgl. in illa oratione, X] 221,7 [238,4]. also du mittundes sunge an dien fersen [vgl. superioris libri in carmine, Rem.] 322,26/27 [352,12/13]. toh ih ticchost ... dise uersa sang fone Himeneo cum crebrius cano istos Hymenaei versiculos Nc 691,6 [6,5]; b) als Abschnitt eines dichterischen Werkes: Hymnenvers (auch kurzer hymnischer Gesang), Psalmenvers, Liedvers, Bibelstelle: in herzen [Bd. 3, Sp. 757] hugi thu inne, was thaz fers singe (d. i. der hymnische Schlußvers der Engel bei der Verkündigung von Christi Geburt, vgl. Luc. 2,14) O 1,12,26; als kurzer Gebetsspruch, kurzes Schlußgebet: .. dem kichvetanem kachvetanemv uerse uuihe .. quibus (sc. sex psalmis) dictis dicto verso benedicat (Hs. -it) abbas S 219,18; als Hymnenvers, kurzer hymnischer Gesang: ferse gesungenemo [post cenam] versu dicto [zu: et hymno dicto, exierunt in Montem oliveti, Matth. 26,30] Gl 1,718,6. .. obano kascriban az erist uers .. hiemis tempore suprascriptum inprimis versum „Deus in adiutorium meum intende!“ S 219,4; als Psalmenvers: diser uers triffet ad passionem . der imo gelih ist fore . der triffet ad finem seculi Np 58,15. der fers chit . also er fore chad 143,10 (diu reda) netrifet auer ce dere antfristunge desere uerse Npw 17,26, hierher sicher auch uers braiz versus Gl 3,395,3 (Hildeg.; Umgebung: antiphona, responsorium, cantpsal (d. i. cantus psalmi), capitulum); als Bibelstelle: vers [(deus)] versum [-que vetustis obscurum (sc. Is. 7,14) saeclis praesenti illuminat ore, Prud., Apoth. 606] Gl 2,513,41. iz meinit hiar then gotes drut (in themo ferse (vgl. Matth. 4,6, Luc. 4,10 f.) ist iz lut), then engila iogilicho haltent blidlicho O 2,4,63. daz selba uers stet ouh da uore (sc. Cant. 3,5 = vorher Cant. 2,7) W 49,1. daz eina ist abo hie ze merchene, daz daz erera uers horet ad primitiuam Ecclesiam de Iudeis collectam, unte abo diz uers horet ad Ecclesiam de gentibus congregatam 2. 4. 3) poetisches Werk, Gedicht: ni laz thir zit thes ingan: theist sconi fers sar gidan O 1,1,48 (vgl. v. Polenz, Festschr. für Ludwig Wolff S. 128 ff.). 4) Redeweise, Diktion: abfällig: giuuuntanêr (-az) fers geschraubte Rederei: givvuntinemo fersi [(consule) quos texit Aristoteles] torta vertigine [nervos, Prud., Apoth. 202; Glossen: tortuosa circumlocutione (zu torta vertigine), ludes, inenodabiles dictiones, syllogismos (zu nervos), versione (zu vertigine)] Gl 2,457,15.
fes Gl 4,359,29 s. AWB phersih. |
| |