Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
ferthamto bis ferzan (Bd. 3, Sp. 759 bis 761)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis ferthamto Gl 1,713,4 s. AWB fir-themphen.
 
Artikelverweis 
ferti Gl 1,18,2 s. AWB festî(n).
 
Artikelverweis 
gi-ferti st. n., mhd. gevert(e), nhd. (älter) gefährte; mnd. gevērde, mnl. gevaerde. — Graff III, 585.
ge-uert-: nom. sg. -e WBCK 94,8; gen. sg. -es Gl 2,522,67/68; -uerda: nom. sg. WA 94,8; -uerthe: dass. Gl L 351. — Verschr.: ge-uuerthe: nom. sg. Pw 1,6.
1) Gehen, Gang (von etw., jmdm. zu etw., jmdm.): alliz daz geuerte sinero incarnationis, passionis, resurrectionis et ascensionis W 94,8.
2) Verhalten, Auftreten (vgl. fart C, faran B 2): des senphten geuertes [at virtus] placidi moderaminis [, ut levitatem prospicit obtritam monstri sub morte iacentis, intendit gressum mediocriter, os quoque parce erigit et comi moderatur gaudia vultu, Prud., Psych. 274] Gl 2,522,67/68; — als Lebenshaltung, Lebenswandel: uuanda uuez got uueh rechtero, in geuuerthe ungonethero feruuerthan sal quoniam novit deus viam iustorum, et iter impiorum peribit Pw 1,6. geuerthe iter [Ps. 1,6, s. vorigen Beleg] Gl L 351.
 
Artikelverweis 
fertîg adj., mhd. Lexer vertec, -ic, nhd. fertig; mnd. vērdich, mnl. vaerdich; an. ferðugr; vgl. afries. (ūt)ferdich. — Graff III, 585.
fartiger: nom. sg. m. Gl 2,667,48; fertika: acc. pl. m. 1,299,31; fertig-: acc. sg. f. -a Nb 277,4 [299,14]; acc. pl. m. -e Gl 1,302,26 (2 Hss.). Thoma, Glossen S. 3,15. — uartiga: acc. pl. m. Gl 1,305,2 (M); uertig-: nom. sg. m. -ir 299,31/32; acc. pl. m. -a 305,2 (M); -e 3 (M); vartiga: dass. 1 (M, 4 Hss.); vertiga: dass. 2/3 (M, 2 Hss.).
Verschrieben ist wohl: varte: acc. pl. m. Gl 2,293,39 (M, clm 19 440, 10./11. Jh.; für vartige?).
1) marschfertig, kriegsbereit: fertika ł karauua [quod cum audisset Abra, ..., numeravit] expeditos [vernaculos suos trecentos decem, et octo: et persecutus est usque Dan, Gen. 14,14] Gl 1,299,31 (2 Hss., 1 Hs. nur fertîg). 302,26 (2 Hss., 1 Hs. nur fertîg). vartiga expeditos [ebda.] 305,1. fertiga karauua kerusta expeditos [ad bellum promptos et qui non fuerunt uxorati, Comm. in Gen. 14,14] Thoma, Glossen S. 3,15.
2) auf dem Weg zu etw. (seiend): garavue horske vartige [qui ad lapidandum omnes] exertos [reddidit, Greg., Hom. I, 19 p. 1514] Gl 2,293,39 (Parallelhs. nur gar(a)uui).
3) sich davonmachend, fliehend: fartiger [(Acron) Graius homo, infectos linquens] profugus [hymenaeos, Verg., A. X, 720] Gl 2,667,48.
4) beweglich (Gegensatz stilli immobilis): so ist io daz kuis . prouidentiam uuesen stilla . unde einstuodela scaffunga . dero geskehen sulndon dingo . aber fatum fertiga chnupfeda . unde zitlicha ordena . dero . diu gotes einfalti scaffota zetuonne illud certe manifestum est . providentiam immobilem formam esse gerendarum rerum . et simplicem . fatum vero mobilem nexum . atque ordinem temporalem eorum quae divina simplicitas gerenda disposuit Nb 277,4 [299,14]. [Bd. 3, Sp. 760]
Komp. ana-, thuruh-, eban-, hina-, hôh-, un-, uuidar-, (un)zuofertîg; Abl. fertgî.
 
Artikelverweis 
fertgî st. f. — Graff III, 585 s. v. anafartig.
uertigi: acc. sg. Gl 2,392,21 (Wien 247, 11. Jh.).
Wegsamkeit, Passierbarkeit: ani (d. i. ânu) uertigi [qui pontum rapidis aestibus] invium [persultare vetas, Prud., H. ad inc. luc. (V) 85].
 
Artikelverweis 
fertinunc Gl 1,266,33 s. AWB festinung.
 
Artikelverweis 
gi-ferto sw. m., mhd. geverte, nhd. gefährte; mnd. geverde, mnl. gevaerde. — Graff III, 585.
ka-fartin: dat. sg. Gl 2,273,4 (M); ki-: dass. ebda. (M, 2 Hss.); gi-fert-: dass. -on O 5,9,40; ge-: acc. pl. -en Nb 298,18/19 [323,21/22].
gi-uartin: nom. pl. Gl 2,264,53; -uert-: dass. -un 547,72; dat. pl. -un 1,748,67 (M, 2 Hss.); -in 68 (M); ge-: nom. sg. -e 3,349,25 (SH i). 4,136,39 (Sal. c); nom. pl. -en Nk 411,16 [53,22]; -uerdo: nom. sg. Gl 2,377,7. — gi-vert-: nom. sg. -o Gl 2,253,55 (M, 2 Hss.). 440,12; dat. pl. -un 1,748,67 (M); -in 68 (M).
Verschrieben: ki-fert: acc. sg. Mayer, Glossen S. 7,21.
Verstümmelt: gi..: (nom. pl.) Gl 2,464,53.
Fraglich: ie-ferdi: (nom. sg.) Mayer, Glossen S. 21,21 (Darmst. 739, 9./10. Jh.).
Begleiter, Gefährte:
a) als Weggefährte, Reisebegleiter:
α) eigentl.: givertun [impetum fecerunt uno animo in theatrum, rapto Gaio, et Aristarcho Macedonibus,] comitibus [Pauli, Acta 19,29] Gl 1,748,67. giverto [quo responso percepto, ad horam] conviator [tacuit, Greg., Dial. 2,13 p. 236] 2,253,55. kafartin comite [dies lat. Glosse zu: aegrotani autem fideli] socio [exhibenda foris signa non fuerant, qui salubriter intus vivebat, ders., Hom. I, 4 p. 1449?) 273,4. compes competis. sicut compos compotis. nam compes compedis aliud est quod thetisce dicimus geuerdo [zu compes, Prisc., Inst. II, 26,18/19] 377,7. dar er giverto [qui sociare animam Christo velit,] ut comes [sequatur, Prud., P. Cypr. (XIII)48] 440,12. geuerte ł grave hic et haec comes huius comitis 3,349,25. geuerte comes 4,136,39. kifert [malignus hostis, qui tibi per] conviatorem [tuum locutus est, Greg., Dial. II, 13 p. 236] Mayer, Glossen S. 7,21; — für den Jünger Christi: bigan tho druhtin redinon then selben sinen theganon sines selbes worton, then lieben giferton O 5,9,40;
β) übertr.: sie (sc. namen unde adiectiua) sint iro (sc. der Dinge) accidentia . sie sint iro geuerten Nk 411, 16 [53,22];
b) als jmdm. Höherstehenden zugeordneter Begleiter, im Plur. Gefolge: giuartin [cura, fames, metus, anxietas, periuria ... Eumenides variae monstri] comitatus [aguntur, Prud., Psych. 466] Gl 2,464,53. 547,72;
c) als Schicksalsgefährte: Ulixes chlageta sine geferten flevit amissos Ithacus sodales Nb 298,18/19 [323,21/22].
d) fraglich: ieferdi [comes,] comitor [, comitaris, Eut., Ars 458,27] Mayer, Glossen S. 21,21 (hat sich der Glossator von comes verleiten lassen?).
 
Artikelverweis 
ferunlust Gl 4,149,5 s. AWB firinlust.
 
Artikelverweis 
verwære mhd. st. m., nhd. färber; mnd. verwêr(e), mnl. varuwer, vaerwer.
uerewere: nom. sg. Gl 3,396,50 (Hildeg., 2 Hss.).
Färber: kolsinzio.
 
Artikelverweis 
ferza st. oder sw. f.
ferza: nom. sg. Gl 3,500,6 (Mülinensche Rolle, 11./ 12. Jh.).
Gelber Enzian, Gentiana lutea L. (vgl. Marzell, Wb. 2,629): gentiana. [Bd. 3, Sp. 761]
 
Artikelverweis 
ferzan st. v., mhd. verzen; an. freta; vgl. mnd. verten sw. v. — Graff III, 705.
firzo: 1. sg. Gl 4,85,10 (Sal. a 1, 3 Hss.); fircit: 3. sg. 327,6 (clm 14 456, 9. Jh.).
einen Wind abgehen lassen, furzen: ih firzo pedo Gl 4,85,10 (1 Hs. furzen). fircit pedit 327,6.
Abl. firz; furz; furzen mhd.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: