| - fhologo
- forro
- fi..
- fîadôn, sw. v.
- fîjadôn, sw. v.
- fiala, sw. f.
- fianscaft
- fîant, st. m.
- fîjant, st. m.
- fîantin, st. f.
- fîantlîh, adj.
- fîantlîhho, adv.
- fîantscaf, st. f.
- fîjantscaf, st. f.
- fîantscaft, st. f.
- fîantscaffôn, sw. v.
- fîjantscaffôn, sw. v.
- fîantscaflîh, adj.
- fîantscaft
- fiantscam
- fiara
- fical
- ficbn
- fich
- fich-
- ficheffele
- fichepfile
- ficisasæn
- fic minza
- fictor
- ficze
- fidala
- videlære, mhd. st. m.
- videlstap, mhd. st. m.
- fiderich
- fidering, st.
- fideuuit
- fididos
- fidili
- fidiren, sw. v.
- -fid(i)rîg, adj.
- fidula, sw. f.
- fidala, sw. f.
- fiebar, st. n.
- fiebaruuurz, st. f.
- fieberkrût, mhd. st. n.
- fieh-
- viehtach, mhd. st. n.
- Fiehttharpa
- Fiehtthorpa
- fielih
- fieloten
- fîên, sw. v.
- fien
- fieo
- fier
- fier-
- fiera, st. f.
- gi-fieren, sw. v.
- ûz-fieren, sw. v.
- viervar, mhd. adj.
- -fieri, adj.
- -fier, st. f. oder st. n.
- fierônolîh, Subst.-Adj.-Verbindung
- fiertein
- fiertich
- fieta
- fieta
- fieth
- fietha
- fi&ul
- fif
- fifa
- fîfaltar, st. m.
- fîfalt(a)ra, sw. f.
- fifari
- fiffiz
- fifiz
- fifol
- fīftehalf, as. adj. num.
- fiftein
- fiftich
- fîg, st. m. n.
- fîga, sw. f.
- figandun
- fîgaphul, st. m.
- figas
- fîgblâtara, sw. f.
- fîgbôna, st. sw. f.
- fîgboum, st. m.
- fîgûnboum, st. m.
- fîgboumahi, st. n.
- figela
- figenden
- fîgflado, sw. m.
- fidos
- figidost
- figihtint
- figil
- figila
- figiloth
- figinda
- figint
- figinta
- figiri
- figlon
- figlot
- figul, st. m.
- fîguuurz(a), st. sw. f.
- fîhala, st. f.
- -fîhali, st. n.
- fîhalôn, sw. v.
- bi-fî(ha)lôn, sw. v.
- ir-fî(ha)lôn, sw.v.
- untar-fîhalôn, sw. v.
- fihhara
- fihl
- fihlot
- fihologo
- fihu, st. n.
- fihulîh, adj.
- fihusterbo, sw.m.
- fihuuuart, st. m.
- fihuuuî(uu)âri, st. m.
- fiil
- fi:ila
- fîjadôn
- fîjant
- fîjant-
- fikâri, st. m.
- vîcobe, mhd. st. n.
- fil
- fil
- fil-
- fila
- fila
- fila
- fila-
- -fildi, st. n.
- gi-fildi, st. n.
- file
- file-
- filen
- fili
- fili-
- filisa
- filise
- filla, st. sw. f.
- fillado
- fillâta, st. sw. f.
- ville, mhd. sw. m.
- ville, mhd. st. f.
- fillen, sw. v.
- aba-fillen, sw. v.
- bi-fillen, sw. v.
- gi-fillen, sw. v.
- -filli
- -fillî
- fillîn, adj.
- fillinga, aostndfrk. st. f.
- fillol, st. m.
- fillola, st. f.
- fillolîn, st. n.
- fillorinu
- fillulos
- fillunga, st. f.
- filo
- filo-
- filogisprahhaler
- fîlôn
- filospahhemo
- filosprah
- fils
- vîlspân, mhd. st. m.
- -filte
- filu, indecl. n. u. adv.
- filuber(a)ht, adj.
- filuezzal, adj.
- filufrâz, st. m.
- filufrâzîg, adj.
- filufrezzîg, adj.
- filufrezzo, sw. m.
- filugisprâhhi, adj.
- filu hluti
- filukôsi, adj.
- filukôsîg, adj.
- filukôsilîg, adj.
- filulioht, adj.
- filulisto, sw. m.
- filusagên, sw. v.
- filuskîri, adj.
- filusprâhha, st. f.
- filusprâhhal, adj.
- filusprâhhâri, st. m.
- filusprâhhi, adj.
- filusprâhhî, st. f.
- filusprâhhîg, adj.
- filusprehhôn, sw. v.
- filuti
- filutrinkâri, st. m.
| | fhologo Gl 2,82,38 s. fôhlogi.
forro Gl 3,306,23 s. AWB phorro.
fi.. Gl 4,300,11 = Wa 58,24 s. AWB filu.
fîadôn, fîjadôn sw. v.; vgl. got. fijaþwa; zur Bildung vgl. Wilm., Gr. 22 § 183,4, Kluge, Stammb.3 § 140b. — Graff III, 383 f. Nur in M belegt. fiadonta: part. prs. nom. pl. m. Gl 1,582,39 (4 Hss.). Mit -g- als Schreibung für j (vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 300): figid-: 2. sg. conj.(?) -os Gl 1,515,69 (3 Hss., darunter clm 18 140, dort ł d über -g-; lat. conj.); -ost 70 (2 Hss.; lat. conj.); part. prs. nom. pl. m. -unta 743,67 (Wien 2723, u-). Wohl verschrieben: fidid-os: 2. sg. conj.(?) Gl 1,515,70 (clm 19 440, 1 weitere Hs. (Z. 69) schreibt ł d über -g-, s. o.); mit Vertauschung der beiden Konsonanten: uidigunta: part. prs. nom. pl. m. Gl 1,743,68 (Wien 2732). 1) gegen jmdn. aufgebracht sein: a) sich ereifern gegen jmdn., (im Zorn) gegen jmdn. eifern: figidos [neque] zelaveris [facientes iniquitatem, Ps. 36,1] Gl 1,515,69 (6 Hss., 6 weitere Hss. hazzest (-ist) ł fehest (-ist), 1 Hs. fient ist, in diesen Hss. ist der lat. Konj. z. T. als Indik. übersetzt); b) feindlich, mißgünstig, eifersüchtig, neidisch gegen jmdn. gesinnt sein: ellinunta ł uigidunta [patriarchae] aemulantes [, Joseph vendiderunt in Aegyptum, Acta 7,9] Gl 1,743,67 (2 Hss., 3 weitere nur ellanônte). 2) jmdn. gegen sich aufbringen, (zum Zorn) reizen: fiadonta imitantes (Vulg. irritantes) [illum (den Propheten) invidia sua pauci facti sunt, Eccli. 48,2] Gl 1,582,39 (4 Hss., die Vulg.-La. muß dem Glossator vorgelegen haben; 1 weitere Hs. pildint zu bilidôn, das zum lat. imitantes der Gl.-Stelle paßt).
fiala sw. f., mhd. viole, nhd. DWB phiole; mnl. viole; vgl. griech. φιάλη; mlat. fiola (vgl. Duc. 3,503). — Graff III, 495. fial-: nom. sg. -a Gl 2,530,77 (Eins. 302, 11. Jh.; lat. abl. pl.); nom. pl. -un 276,56 (M, 2 Hss.); acc. pl. -un 1,637,26 (Rb). — fielun: nom. pl. Gl 2,276,56 (M, 3 Hss.). Zu Gl 1,224,2. 3,349,38. 372,11. Hss. Wolf. 15,92 s. u. 2. 1) Schale, Trinkgefäß, Becher: fialun [lebetes ... et] phialas (Hs. fiolas) [, et mortariola, et omnia vasa aerea, quae in ministerio fuerant, tulerunt (bei der Tempelplünderung), Jer. 52,18] Gl 1,637,26. fialun [scimus quod in dei tabernaculo non solum] phialae [, sed praecipiente domino etiam cyathi facti sunt, Greg., Hom. I, 6 p. 1455] 2,276,56. stouf ł fiala [ad nocturnas epulas, ubi cantharus ingens despuit effusi spumantia dampna falerni, in mensam] cyathis [stillantibus, Prud. Psych. 369] 530,77. 2) [nicht ahd. sind wohl folgende Belege (anders Ahd. Gl.-Wb. s. v. fiala): patheram fialam Gl 1,224,2 (R; vgl. [Bd. 3, Sp. 792] pantheram ausit fialam bibit KRa, vgl. auch Albers, Abrog. z. St.). amula fila 3,349,38 (SH l; wohl lat. fiala, Steinm.; vgl. auch ringili amulas fialas altiores in similitudine urceoli 4,33,7). fiala glase cop proprie fialin enim grece latine dicitur uitrum 372,11 (Jd; vgl. phyalae dictae, quod ex vitro fiant. Vitrum enim Graece ὕαλον dicitur, Is., Et. 20,5,1); unklar bleibt auch: patere fiale Hss. Wolf. 15,92 (9. Jh.), da dort in der Glossenreihe sowohl lat. als auch ahd. Glossierungen stehen.]
fianscaft Gl 4,146,60 s. AWB fîantscaf.
fîant, fîjant st. m. (vgl. Kluge, Stammb.3 § 2), mhd. Lexer vîant, nhd. feind; as. fiund, mnd. vîent, mnl. viant; afries. fiand, fiund; ae. feond; an. fjándi; got. fijands. — Graff III, 380 ff. fiiant: nom. sg. T 72,2. 4. 76,4; gen. sg. -]es 67,5; acc. sg. -] 32,1 (korr. aus fi-); nom. pl. -]a 196,8; gen. pl. -]o 4,16; dat. pl. -]un, korr. in -]on 15; acc. pl. -]a 32,2. 8 (beide korr. aus fi-). 130,2. 151,11. fig-andun: dat. pl. S 365,1,4 (Merseb., u-); -enden: dass. Npgl 68,19; -int: acc. sg. 59,2; acc. pl. -]a 67,31; -inda: nom. pl. 62,10. 79,5. 82,8. fiant: nom. sg. Gl 1,120,9 (Pa; oder acc. sg.? Vgl. unter d). S 182,5 (u-). H 15,3,1. 24,3,2. O 1,10,9. 21,7. 3,1,38. 42. 10,12. 4,13,47. 21,20. 5,2,11. 3,4. 8. 16. 19. Ol 72. Npgl 69,4 (voc.). 80,17. Npw 12,4. 40,12. 136,7. 138,22. 139,2. 142,3; gen. sg. -]es S 184,26 (u-). 185,43 (v-). 290,17 (Carmen, 9. Jh.); dat. sg. -]e O 2,3,64. 3,18,71; -]o 4,2,4 (F; vielleicht ist hier -o für -e eingetreten, von der Bed. her wäre Sing. auch möglich, s. u. Oder liegt Verschr. des Dat. Plur. vor? Vgl. Kelle, 2,134. 139); acc. sg. -] S 127,61. H 1,6,3. 18,3,4. 23,4,4. T 32,1 (korr. zu fii-). O 1,19,4. 2,19,11. 15. 4,24,6. Npw 8,5. 9,4 (2). Cant. Moysi 7 (2); nom. pl. -]a Gl 1,280,59 (Jb-Rd). T 44,22. O 3,14,106. 4,26,1; -]e Npw 41,11. 113,3. Cant. Deut. 41; gen. pl. -]o Gl 1,122,9 (PaK). O 4,17,10. 14. 5,1,4. Ol 34; dat. pl. -]un Gl 1,363,38 (Rb); -]on S 86,53 (Ludw., -ton jetzt nicht mehr zu lesen, Steinm.). O 1,1,75. 10,15. 21,14. 3,18,74. 26,43. 50. 4,1,9. 2,4 (PV). 7,60. 12,12. 19,3. 23,16. 33,18. 5,1,3. 2,2. 3,17; acc. pl. -]a S 206,7 (B). T 32,2. 8 (beide korr. in fii-). O 1,12,2. 3,19,32. Ol 50; -]e Npw 138,21. Cant. Es. 2. Moysi 7. — fiunt: nom. sg. Pw 54,13. 73,3. — fient: nom. sg. Gl 1,515,74 (M). S 124,9. 19. 126,49. Nb 156,27 [168,10] (-î-). Np 12,3 (-î-). 4 (-î-). 40,12 (-î-). 41,11. 51,2 (-î-). 54,4 (-î-). 13. 73,3 (2, 1 davon -iê-). 10. 88,23 (-î-). 136,7 (-î-). 138,22. 142,3; gen. sg. -]es H 24,9,1; dat. sg. -]e S 106,21; acc. sg. -] 128,76. Nb 156,24 [168,7] (-î-). Np 8,3 (-î-). 9,4 (2, 1 davon -î-). Cant. Moysi 7 (-î-); nom. pl. -]a S 106,19. WBCK 101,11 (u-); dat. pl. -]on 73,4 (u-). fiand-: gen. sg. -es S 164,15. Npw 43,17; dat. sg. -e S 164,17; -a Npw 131,1; nom. pl. -a 6,11. 16,10. 23,8. 24,3. 26,2. 30,12. 37,17. 20. 105,41. 42. 118 S, 139. 140; -e 34,2. 24. 37,12. 40,6. 8. 108,2. 109,1. 111,8 (u-). 117,15 (u-). 118 H, 61. Cant. Deut. 31. WA 13,11 (u-); -i Npw 8,5. 21,16; gen. pl. -o Np 118 Cant. grad. (546,13). Npw 9,40; -a 28. 16,13. 118 A, 1 (u-). De ps. gr. 6. Cant. Deut. 27. 36; -e 5,10. 7,6. 30,16. 105,10. 137,7. Cant. Moysi 17. Deut. 30 (2). 42; dat. pl. -on 8,4; -an 17,20. WA 73,4 (u-); -en Npw 6,8. 7,2. 9,14. 17,4. 18 (u-). 20,9. 26,6. 29,2. 30,14. 34,3. 43,11. 107,14. 109,2. 118 B, 15 (u-). 126,5. 131,1. 137,8. 142,10. Cant. Deut. 25. 42. Orat. dom. 13; acc. pl. -a [Wa 10,17 = 15,12.] Npw 17,41. 24,19. 118 C,18. 22. 24 (u-). N, 98 (? vgl. Np nom. pl.). Cant. Annae 1; -e S 162,27. Npw 17,39. 26,11. 34,3. 107,14. 109,1. 117,7. 142,12; -i 5,9. 43,6. — fiund-: gen. sg. -es Pw 54,3; -is 60,4. 63,2; nom. pl. -a 55,3. 10. 65,3. 67,2. 68,5. 70,10. 71,9; gen. pl. -o 67,22; dat. pl. -un 58,2. 67,24; acc. pl. -a 53,9. 58,12. 68,19; [-as Pk 29,2.] — fiend-: gen. sg. -es Np 43,17. 54,4. 63,2; dat. sg. -e 60,4. 62,8. 131,1; nom. pl. -a Nb 41,15 [46,25] (uî-). Np 6,11. 8,3. 16,9. 21,16. 23,8. 24,3 (-î-). 26,2. 30,12. 34,2. 24. 36,20. 37,17. 20. 40,6. 8. 54,4. 55,3 (-î-). 10. 67,2 (2). 24. 68,5. 70,11. [Bd. 3, Sp. 793] 71,9. 14. 73,4. 76,5. 79,7. 80,11. 15. 16 (2). 82,3. 8. 88,52. 91,10. 101,9 (-î-). 105,41. 42. 111,8 (-iê-). 117,15. 118 N, 98. S, 139. 140. 131,1. Cant. Deut. 31. 41. Npgl 71,9. 80,17. 82,8. 13. 14. WCK 13,11 (u-); -o Npw 101,9 (u-); -e W 13,11 (B, u-). 101,11 (A, u-); gen. pl. -o NpNpw 44,6. Np 5,10. 7,7. 9, Diaps. 5. 16,14. 30,16. 40,3. 67,22. 77,61. 88,43. 105,10. 137,7. Cant. Moysi 17. Deut. 27. 30 (2). 36. 42. Zach. 75; -e 118 Cant. grad. (Hs. X = S. XI,1, v-). Npw 40,3. Cant. Zach. 75 (u-); dat. pl. -en NpNpw 7,5 (= Npw 4; Np -î-). 17,48 (Hs. X = S. VII, 12, v-). 43,10. Cant. Deut. 43 (Npw u-). Zach. 71. Np 6,8 (-î-). 7,2. 8,3. 9,14. 17,18. 20,9. 26,6. 29,2. 30,13. 34,3 (2). 43,11. 53,7. 58,2. 12 (2). 63,2. 68,2. 7. 69,3. 104,24. 109,2. 118 B, 15. 126,5. 136,6 (-î-). 137,8. 142,9. Cant. Deut. 25. 43. Orat. dom. 13; -an Npw 104,24; acc. pl. -a NpNpw 104,24. Np 5,9. 17,35. 39. 41. 24,19. 26,11. 43,6. 53,9. 68,19. 77,53. 80,15. 88,11. 24. 43. 91,12. 96,3. 107,14. 109,1. 117,7. 118 C, 18. 22. 24. 138,21. 142,12. Cant. Annae 1. Moysi 7; -e S 301,16 (u-). NpX 17,39 (= S. V, 10, v-). 41 (= S. VI, 1, v-). Npw 17,35. Als Rest der kons. Flexion sind wohl anzusehen (vgl. Braune, Ahd. Gr.12 § 237): fiant: nom. pl. I 24,22; acc. pl. S 204,27 (B). Wohl verschrieben: dfiunt: nom. sg. Gl L 155 (d- wohl Ansatz zu diuuil; Ep. dfiant, vgl. Anm. z. St.); fiundo: dat. pl. Pw 53,7 (verschrieben für -on? Ausg. konjiz. fiundon), vgl. fianto OF 4,2,4 unter dat. sg.; fianden: nom. pl. (?) Npw 36,20 (so Heinzel S. 331; oder dat. pl.? oder sw. nom. pl.?); verstümmelt: [fi..a: acc. pl. Wa 10,13 = 15,8 (as. Ps.); fi..: nom. sg. Wa 11,5 = 15,24 (as. Ps.);] ..a: acc. pl. S 293,26 (alem. Ps.); uîend.: acc. pl. Np 118 C, 22 (Hs. V3 = Beitr. (Tüb.) 83,70,36). Feind, Gegner, Widersacher: a) einer, der (im Kampf oder mit gewalttätigem Vorgehen) jmdm. nach dem Leben trachtet, jmdn., ein Volk bedroht: α) persönlicher Feind, Gegner, einer, der jmdm. Böses will, jmdm. nach dem Leben trachtet (bei Interpretationen von Gleichnissen u. Psalmen wird in den konkreten Begriff des menschlichen Gegners die Vorstellung des Teufels als Urheber böser Taten oft hineingezogen (z. B. T 72,2 ff., Npw 139,2), so daß sich fließende Übergänge zu b β ergeben): vbe du daz haz dines fiandes in minna pecheren uuellest, so pilide Samuelem iam mentis inimicitias ponere cupimus S 164,15. vbe du dinemo fiande liben uuellest, so du imo scaden megest 17. pi fianta petoon pro inimicis orare 206,7. tho thie man intsliefun, quam sin fiiant inti ubarsata beresboton in mittan then uueizi venit inimicus eius T 72,2. fiiant man teta thaz inimicus homo hoc fecit 4 (das adjekt. inimicus wurde im Stil der Interlinearversion als Einzelwort mit dem Subst. übersetzt), z. gl. St. (= Matth. 13,25) daz teta der fiant . fone unrehtemo man lose mih Npw 139,2 (Np inimicus). thie fiiant (im Gleichnis) thie iz sata thaz ist ther diuual inimicus ... qui seminavit ea T 76,4. uuarun tho giuuortan friunta Herodes inti Pilatus in themo tage: sie uuarun êr untar zuuisgen fiianta nam antea inimici erant 196,8. bi thiu wahtet alla thia naht, ... thaz er thaz sin ginerie joh fianton biwerie O 4,7,60. ingegin imo inbran thaz muat, so ofto fianton duat 23,16. uuanda of fiunt flukti mi, ic tholodi geuuisso quoniam si inimicus maledixisset mihi Pw 54,13. uuelih suht ist tanne scadohaftera . danne der gesuaso fient? quae, vero, pestis efficatior . ad nocendum . quam familiaris inimicus Nb 156,27 [168,10]. Dauid skeinda sina mammendi . an Saule sinemo fiende NpNpw 131,1; — häufig Menschen, die Christus während seines Erdenlebens feindlich gesinnt sind u. ihm nachstellen: thaz kind er scono thar irzoh joh then fianton intfloh O 1,21,14. er sine fianta firdruag 3,19,32. ob iz (mein Reich) wari hinana, giflizin mine [Bd. 3, Sp. 794] thegana ..., min fiant sus ni wialti [vgl. ministri mei utique decertarent, ut non traderer Iudaeis, Beda in Joh. 18,35] 4,21,20. uuanda du ... minen fienden neuuillotost an mir nec delectasti inimicos meos super me NpNpw 29,2. mine fienda chit Christus argchosoton mir inimici mei dixerunt mala mihi 40,6. sina fiande lugelichiu fone imo sageten Npw 108,2; hierher wohl auch: sie suohton ... mines houbetes sela Christi ... ad persequendum eam. Vuelee taten daz? inimici Iudei (die figinda die Iudin) Npgl 62,10; — ferner: T 32,1. 2. 8. 44,22. 151,11 (alle inimicus). O 1,12,2. 19,4. 21,7. 2,19,11. 15 (vgl. inimicus, Matth. 5,43. 44). 3,1,38. 14,106. 18,71. 74. 33,18. 4,1,9. 12,12. 13,47. 19,3. 24,6. 26,1. NpNpw 23,8. 118 C, 18. 22. 24. Npw 131,1 (Np inimicus); hierher wohl: (Deutungsversuch der Völkernamen) Moab . i. inimicum (den figint) ... Edom . i. terrenum Npgl 59,2; fraglich ist: mine friunt ... nahton sih uuider mir: so nahton sih die Iuden Christo, daz si in chrucigeton, ode die fiande Iob, daz si in lasteroton Npw 37,12, da man friunt (Np amici) erwartet (die Bezeichnung als fiande könnte durch die vorher erwähnten Juden veranlaßt worden sein); β) öffentlicher, allgemeiner Feind, Gegner, der (mit Waffengewalt) das Leben u. die Freiheit eines Volkes bedroht (da sich die Belege, vorwiegend aus T, O, N, meist auf das jüdische Volk oder auf Christen beziehen, schwingt auch bei Belegen dieser Gruppe über die Vorstellung ‘Gegner des Gottesvolkes’ oft schon die Bedeutung ‘jmd., der einen von Gott, vom Glauben abhalten will’ mit): numpft kacarauuit sint caraupi fianto exuvias indumenta sunt spolia hostium Gl 1,122,9. fianta [spoliaverat ... eum Aaron propter ignominiam sordis, et inter] hostes (inimici) [nudum constituerat, Ex. 32,25] 280,59. fiantun uuesant [parvulos, autem vestros, de quibus dixistis quod praedae] hostibus forent [Num. 14,31] 363,38. her (Ludwig) skancta ce hanton sinan fianton bitteres lides S 86,53. ce niuuuihti .. fianta unsera ad nihilum deducet inimicos nostros 293,26, z. gl. St. er bringet ze niehte unsere fienda NpNpw 107,14. insprinc haptbandun, inuar uigandun S 365,1,4. her sprah ... heili fon unsaren fiiantun inti fon henti allero thie unsih hazzotun salutem ex inimicis nostris T 4,15. sie (die Franken) sint filu redie sih fianton zirrettinne O 1,1,75. allo ziti guato so leb er (König Ludwig) io gimuato joh bimide ... thero fianto fara Ol 34. er mit thulti ... al thie fianta ubarwan 50. thaz fiant uns ni gaginit thiz (das Königreich) fasto binagilit 72. so iz iu fuor ze Athenis . to in Lacedaemones iro uienda gesezzet habeton triginta dominos Nb 41,15 [46,25]. iro fienda uuielten iro (des Volkes Israel). Daz uuaren Moabitę Ammanite et dominati sunt eorum qui oderunt eos NpNpw 105,41. die iro fienda arbeiton sie inimici eorum 42. din zeseuua sluog den fient (bei der Flucht aus Ägypten) percussit inimicum Cant. Moysi 6/7. iro fienda beuuarf der mere inimicos eorum operuit mare Np 77,53. fersanta er (Gott) in ellende unde in fiendo hant . iro chraft (der Juden) tradidit in captivitate virtutem eorum . et pulchritudinem eorum in manus inimici 61. so rachen sih die siginumftare in iro fianden, slahendo unde in ellende fuorente Npw Cant. Deut. 42 (Np hostibus); — ferner: O 3,26,43. 4,17,10. NpNpw Cant. Deut. 25. 30 (2). 36. Np 80,15 (inimicus); hierher wohl auch: die uuolegedrangeton hereberga forhtent die uienta W 101,11; b) übertr. (von der Vorstellung des Kampfes mit der Waffe ausgehend) einer, der jmds. Seelenheil bedroht, der die Christen von ihrem Glauben abbringen will: α) Gegner, Widersacher Gottes u. der Gläubigen, Feind des Glaubens (oft im Plur.): alle die mir rietun den unrehton rihtuom, die sint fienta din S 106,19. [uthledi mik ... thuru mina fianda propter inimicos meos Wa 10,13 = 15,8. 10,17 = 15,12.] so ofto so dhea Christes fiant dhesiu heilegun foraspel [Bd. 3, Sp. 795] chihorant quotiens inimici Christi omnem hanc prophetiam nativitatis eius audiunt I 24,22. tho er unsih ... fon fianton irretita, nam uzar herten banton, fon fianto hanton O 5,1,3. 4. nu sculun wir unsih rigilon mit thes kruces segonon ... widar fianton 2,2. mistrost bin fan stimmon fiundes in fan arbeide sundiges a voce inimici Pw 54,3, ähnl. Np 54,4 (inimicus). that nat uuerthe ... an bluode, tunga hundo thinro fan fiundun fan imo ex inimicis Pw 67,24, z. gl. St. dinero hundo zunga uuerdent . die êr dine fienda uuaren Np 67,24. [ni gibreidest fiundas mine ouer mik nec delectasti inimicos meos super me Pk 29,2.] leite mih truhten in dinemo rehte umbe mina fienda . die mih ilent daraba cheren propter inimicos meos NpNpw 5,9. minen fient eruuendendo . daz chit . so du minen fient eruuendest . so uuerdent keuueichet alle sine satellites in convertendo inimicum meum retrorsum 9,4. lose fone fiendo handen mih din suert . mit demo du diabolum slahest eripe ... frameam tuam ab inimicis manus tuae 16,14 (= Npw 13), ähnl. 17,18. 30,16. 142,9 (= Npw 9/10). Cant. Zach. 71. Np 58,2 (alle inimicus). Npw 17,20. der mine hende leret in uuige . ze uberuuindenne mine geistlichen fienda qui docet manus meas in proelio NpNpw 17,35. so gotes fienda erist keêret uuerdent ..., sar ... zegant sie . also rugh inimici vero domini mox honorificati fuerunt 36,20. ih ... bin darana geuuenet sprechennes uuider allen fienden catholicę fidei [vgl. adversus omnes inimicos fidei Christianae atque catholicae, Aug., En.] 118 B,15. an disemo gradu samenot si (die Kirche) sih iro fiando undanches in horreum Cant. grad. (546,13 = Npw De ps. gr. 6). er giltet iro fienden persecutoribus unde hereticis . aber sinero ęcclesię uuiset er hold vindictam retribuet in hostes eorum Cant. Deut. 43. got stande uf . unde sine fienda uuerden zeuuorfen. Daz ist kescehen. Christvs ist irstanden . Iudei sine fienda sint zetriben exsurgat deus et dissipentur inimici eius Np 67,2. den geistlichen unde den fleisclichen fianden frumelih kagenuart uuirdet fone den gotchuntlichun tugenden Npw 107,14. in conventicula haereticorum, die sih anazucchent, daz sie dine gesellen sin, unte sint abo dine uienda W 13,11; hierher wohl auch: sin (Christi) fient Antichristus hier irrefset uuirdet [vgl. Idumaeus David adversarius fuit, sicut Christo antichristus erit, Cass.] Np 51,2; — ferner: S 301,16. T 4,16. 130,2 (alle inimicus). O 1,10,15 (inimicus). 3,26,50. 4,2,4. 17,14. 5,2,11. 3,17. Pw 53,7. 9. 55,3. 10. 58,2. 12. 60,4. 63,2. 65,3. 67,2. 22. 68,5. 19. 70,10. 71,9. 73,3 (Pw alle inimicus). NpNpw 6,8. 11. 7,5 (= Npw 4). 7 (= Npw 6). 8,3 (2, = Npw 4. 5). 9,14. 9, Diaps. 5 (= Npw 9,28). 16,9 (= Npw 10). 17,38/39. 41. 48. 20,9. 24,3. 19. 26,2. 6. 11. 30,12. 34,24. 37,17. 20. 40,3. 8. 12. 43,6. 11. 17. 44,6. 101,9. 104,24. 109,1. 2. 111,8. 117,7. 118 N, 98. S, 139. 126,5. 137,7. 138,21. 142,12. Cant. Annae 1. Deut. 27. 31. 42. Zach. 74/75 (alle inimicus). 7,2 (persequentes). 105,10 (odientes). Cant. Moysi 7 (adversarius). Deut. 41 (hostis). 5,10. 21,16. 30,13 (= Npw 14). 34,2. 3 (2). 43,10. 104,24. 117,15. 118 S, 140. 137,8. 142,3. Cant. Moysi 17. Orat. dom. 13 (alle ohne lat. Lemma). Np 53,7. 9. 54,13. 55,3. 10. 58,12. 60,4. 63,2. 67,22. 68,5. 19. 70,11. 71,9. 73,3. 10. 76,5. 79,7. 80,16. 82,3. 88,11. 23. 24. 43 (2). 52. 91,10. 12. 96,3 (alle inimicus). 54,4. 58,12. 62,8. 63,2. 68,2. 7. 69,3. 71,14. 73,3. 4. 80,11. 15. 16. 82,8. 136,6 (alle ohne lat. Lemma). Npgl 67,31. 68,19. 71,9. 79,5. 80,17. 82,8 (2). 13. 14 (alle Np inimicus). Npw 9,40 (Np 9, Diaps. 15). 17,4. 41,11 (Np im Sing., vgl. β). 109,1. 113,3. 118 A, 1. H, 61. Cant. Es. 2 (Np alle inimicus). W 73,4; β) spez. als Bezeichnung des Teufels (wohl ausgehend von Wendungen wie in H 24,3,2, s. u.): fiunt [egredietur] diabolus [ante pedes eius, Hab. 3,5] Gl L 155. so teta unser trotin ... ze diu, daz ter fient nihet uerstunde, daz er gotes sun uuare S 124,9. ter onager bezeichenet ten fient onager igitur figuram diaboli [Bd. 3, Sp. 796] gerit 128,76. [alla thia besuikid the fiand the he ideles herton findid [zu Ps. 5,10] Wa 11,5 = 15,24.] fiant farmanente inti ubil Christes kascirmte pluate hostem spernentes et malum Christi defensi sanguine H 1,6,3. er unse wega irwente fon themo fiante O 2,3,64 (vgl. ther selbo widarwerto 60). den slaf minnot der fient . der ze tode leitet . der ist in carnali delectatione Np 12,4. redi retro me Satanas (iruuint hindir mih fiant) Npgl 69,4; hierher wohl auch (trotz des Poss.-Pron.): uuio lango heresot uber mih min fiant mit demo geuualti den du imo kehiezi uber manchunni? usque quo exaltabitur inimicus meus super me? Npw 12,3 u. auch: z. gl. St. vuie lango uuirt min fient irhohet uber mih Np 12,3 (vgl. dazu inimicus ... vel diabolus vel consuetudo carnalis, Aug., En.); — bei Otfrid häufig formelhaft, meist ohne Artikel: thin hant mih ouh biwerre, thaz fiant mir ni derre O 3,1,42, ähnl. 5,3,8. mit thiu si ih ... biseganot, thaz fiant sih ni mende, er stat in mir io finde 16. thaz mih mit sinu nide ther fiant io bimide 19; — mit kennzeichnenden Bestimmungen: an diu bezeinet ez den fiant, der des mannis muot spenit ze din uueriltlihen lusten qui diabolicis pompis et theatralibus voluptatibus delectati S 127,61. starchi mih ... uuider alle spensti des leidigin uiantes 184,26, ähnl. 185,43. fiant ni luccer kacruazze uuanchontem ruachon mendinum hostis ne fallax incitet lascivis curis gaudiis H 15,3,1. Christ pittem ... thaz kebe uns helfa karichem heri fiant (wohl Variation, kein Komp.) abanstigan Christum rogemus ... ut det nobis auxilium, vincamus hostem invidum 23,4,4 (zu dem Nebeneinander von heri u. fîant vgl. Daab, Denkm. S. 136 u. bes. Firchow, Einl. zu H, S. XLVII f.). inimicus domini mentitvs est ei (der gotes fiant loug imo) Npgl 80,17. Christus ist din cesiuua, mit imo intsaztost du den fiant unserere friheite Npw Cant. Moysi 7 (Np inimicus); — ferner: S 182,5. 290,17 (zur Interpretation des Kontextes vgl. Baesecke, Das lat.-ahd. Reimgebet ..., Berlin 1948). H 18,3,4. 24,3,2. 9,1 (alle hostis). T 67,5 (inimicus). O 1,10,9. 5,3,4. Np 41,10/11 (inimicus; Npw die fiante, s. α); c) in festen Formeln (inhaltlich auf a und b verteilt), wobei der alte partizipiale Charakter von fîant durchscheinen kann (meist ohne Artikel): fîant uuesan (+ Dat.): feind sein, (jmdn.) hassen, (jmdm.) übel wollen: fient ist [noli aemulari in malignantibus neque] zelaveris [facientes iniquitatem, Ps. 36,1] Gl 1,515,74 (1 Hs., 6 Hss. figidos, 6 Hss. hazzest (-ist) vel fehest (-ist), teilweise, so auch bei fient ist, ist der lat. Konj. als Indik. übersetzt). ein tier heizzit pantera ... un ist demo drachen fient animal ... quod inimicum sit solis draconibus S 124,19, ähnl. 126,49 (inimicus). ther diufal ist iru inne, ther fiant ist io manne O 3,10,12. sie sint mir fient . uuanda ih iro unreht hazeta inimici facti sunt mihi NpNpw 138,22. sie uuaren mir be unrehte fient . uuanda ih in hold uuas Np 54,4; ferner: NpNpw 136,7; — fîant mahhôn: zum Feind, feindlich gesinnt machen: den diu salda machota friunt . ten machot sar unsalda fient quem ... infortunium faciet inimicum Nb 156,24 [168,7]; zi fîante tuon + Dat. des Refl.-Pron.: (für sich) als Feind betrachten, hassen: de uuider dir uuellent tuon, de uuillih fasto nidon, alle ... mir ze fiente tuon perfecto odio oderam illos, inimici facti sunt mihi S 106,21; d) eine Vertauschung zweier Glossen liegt wohl vor in: palouuic fiant habenti fiantscaf exosus odio habitus odiosus Gl 1,120,9 (Pa, vgl. palouuic fiantscaf habendi fiendi K), wobei dann das lat. Adj. substant. wiedergegeben sein müßte, vgl. dazu Splett, Stud. S. 185). Komp. altfî(j)ant; Abl. fîantin, fîantscaf(t); fîantlîh.
fîantin st. f., mhd. Lexer vîandinne, nhd. feindin; mnl. viandinne. — Graff III, 383. fiantin: nom. sg. S 253,36 (B). [Bd. 3, Sp. 797] Feindin: uppigi fiantin ist dera selu otiositas inimica est animae.
fîantlîh adj., mhd. Lexer vîentlich, nhd. feindlich; mnd. vîentlĩk, mnl. viandelijc; ae. feondlíc; an. fjándligr. — Graff III, 383. fiant-lihiu: nom. sg. f. Gl 2,654,50. — uiant-liche: nom. sg. f. S 154,54. — fient-lich-: acc. sg. m. -en Np 68,20 (-lîchen); dat. pl. -en Nb 97,27 [108,9] (fî-, -ên). Np 108,3 (-lîchen). Wohl verschrieben: fiant-lichem: dat. pl. (-m für -n?) Gl 2,43,39/40 (Trier 1464, 11. Jh.). 1) wetteifernd, gegnerisch, als Gegner im Wettkampf: fiantlihiu [(beim Wettrudern) nec tota tamen ille prior praeeunte carina: parte prior, partim rostro premit] aemula [Pristis, Verg., A. V, 187] Gl 2,654,50. 2) feindlich, von feindlicher Gesinnung erfüllt, feindselig, haßerfüllt: fiantlichem [si ... sculperet ... saxa leo, tunc hominem aspiceres ... conderet ut] rabidis (cum terribilibus oculis) [ultima fata genis, Avian 24,16] Gl 2,43,39/40. sie chosoton uuider mir in untruuuon ... vnde umbegaben mih ... mit fientlichen uuorten . so diu sint crucifige crucifige et sermonibus odii circumdederunt me Np 108,3 (Npw mit demo gechose des hazzes); hierher wohl auch (als ‘vom Teufel stammend, vom Teufel eingeflößt’ (vgl. lat. Text) u. dadurch feindselig, haßerfüllt gegenüber Christus; vgl. 3): du bechennest minen iteuuiz fientlichen sîn . so der ist . alios salvos fecit . se ipsvm non potest salvvm facere tu enim cognoscis obprobrium meum [vgl. opprobrium est quod obiicit inimicus, Aug., En.] Np 68,20. 3) feindlich, zum Feind gehörig, des Feindes, Gegners: noh taz pluot . taz fone fientlichen uuundon chame . daz nebluotegota dia erda (in der Vorzeit) neque fusus cruor acerbis odiis . tinxerat horrida arva Nb 97,27 [108,9]; — bezogen auf den Teufel: in dero hello da ist ... diu grimmigiste heriscaft, diu uiantliche sigenunft S 154,54. Abl. fîantlîhho.
fîantlîhho adv., mhd. Lexer vîentliche, nhd. feindlich; mnd. vîentlĩk(en), mnl. viandelike; ae. feondlíce; an. fjándliga. — Graff III, 383. fiant-licho: Thoma, Glossen S. 11,7; uiant-liho: Gl 1,614,68 (M, 3 Hss.). 810,57 (M, 4 Hss., 1 Hs. v-). 2,289,43 (M, 2 Hss.). 748,5 (v-); -licho: 1,810,58 (M). — fient-licho: NpNpw 34,14. Wohl verschrieben: vuant-liho (M, Wien 2723, 10. Jh.), went-liche (M, clm 22 201, 12. Jh.), uuanh-liho (M, Göttw. 103, 12. Jh.): Gl 1,614,69. 70. auf feindliche Weise, aus, in feindlicher Gesinnung, als Gegner, Feind(e): uiantliho [ecce, ad lites et contentiones ieiunatis, et percutitis pugno] impie [Is. 58,4] Gl 1,614,68. 810,57. impie [Greg., Hom. I, 16 p. 1495 = Is. 58,4] 2,289,43. viantliho [nonnulli ex episcopis, qui ad constituendum antistitem fuerant evocati,] impie [repugnabant, dicentes ... contemptibilem esse personam, Sulp. Sev., Mart. 9 p. 119,6] 748,5. fiantlicho invidiose [zu: nonne quasi alienas reputavit nos, et vendidit, comeditque pretium nostrum? Comm. in Gen. = Gen. 31,15] Thoma, Glossen S. 11,7. ih minnota sie gelegenlicho . sie ahton min fientlicho [vgl. dicit enim sicut de proximo, ... ita mihi complacebam, id est, de eorum affinitate gaudebam, qui me hostiliter insequebantur, Cass.] NpNpw 34,14.
fîant-, fîjantscaf, -scaft, st. f., mhd. Lexer vîentschaft, nhd. feindschaft; mnd. vîentschop, mnl. viantschap; vgl. ae. feondscipe m.; an. fjándskapr m. — Graff III, 383. fiant-scaff: nom. sg. (oder acc.? s. u.) Gl 1,190,16 (Pa); -scaf: nom. sg. S 30,42 (Wk). O 3,15,51; acc. sg. Gl 1,56,38 (Pa; lat. pl.). 120,9 (K). 10 (Pa, oder nom.? [Bd. 3, Sp. 798] Vgl. unten). 311,61 (fragm. S. Paul, 10. Jh.; lat. pl.). 4,313,23 (mus. Brit. Add. 23 931, Speyer 10. Jh.); -skeffi: nom. pl. (oder acc. pl., so Daab S. 91, s. u.) S 278,13 (B). Verschrieben: fiant-scam: (acc. sg.?) Gl 1,56,38 (K, Verschreibung verursacht durch vorhergehendes toam? Zum Kasus von lat. inimicitia vgl. Albers, Abrog. z. St., Pa hat lat. acc. -as); verstümmelt: ..ant-scaffi: gen. sg. S 294,6 (alem. Ps., 9. Jh.). -scaft erst vom 11. Jh. an belegt. fiant-scaft: nom. sg. Gl 2,415,45/46; -skeft-: dat. sg. -e S 144,17/18 (WB); dat. pl. -en 17 (BB, uî-, -sc-). — fient-scaft: nom. sg. Nb 97,29 [108,11] (-î-). Np 54,7 (-î-); acc. sg. Nb 97,30/31 [108,12/13] (-î-); -sceft: nom. sg. Gl 4,116,19 (Sal. a 2, clm 17 152, 12. Jh.); gen. sg. (?) -]e Nc 800,14 [160,6] (fî-, -sk-); dat. sg. -]e S 336,13 (u-). Np 77,58; nom. pl. -]e Nb 25,30 [28,27] (fî-, -sk-); nom. oder acc. pl. -]i S 173,7 (Preds. C); acc. pl. -]e Nb 27,25 [31,2] (uî-, -sk-). fian-scaft: nom. sg. Gl 4,146,60 (Sal. c, mus. Brit. Add. 18 379, 13. Jh.). uigin-scephte: dat. sg. S 315,11 (jg. bair. B., Druck 16. Jh.). vient-sefte: dat. sg. S 359,83 (Benediktb. Gl. u. B. III, 12. Jh.; zu s- für sc- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 62, vgl. auch die sepphare-Belege im gleichen Denkmal). Feindschaft: a) als feindselige Gesinnung, feindliches Verhalten, Gegnerschaft: palouuic fiant habenti fiantscaf (Pa), palouuic fiantscaf habendi fiendi (K) exosus odio habitus odiosus Gl 1,120,9. 10 (in Pa sind wohl fiantscaf u. fiant versehentlich vertauscht worden, vgl. Albers, Abrog. z. St.; vgl. auch unter fîant u. fîên). fiantscaff anasiuni casiht fiantscaflih inimicum genus (Hs. gemus) invisum odiosum 190,16 (vgl. inimicus genus invisum, CGL IV, 527,36; inimicum ist als substant. Adj. aufgefaßt worden; zu der fehlerhaften Übers. des Mittelstückes der Gl. vgl. Splett, Stud. S. 266 f.). freislih nit fiantscaft [hoc erat aspidis atque hominis] digladiabile discidium [Prud., H. a. cib. (III) 148] 2,415,45/46. thuruh mina fiantscaf [qui contra me] invidiae stimulis [cogitur, Beda in Matth. 11,7/9 p. 57] 4,313,23. ista sunt criminalia peccata, ... inimicitia fiantscaf contentiones baga S 30,42. ih han gesundot in nide, ... in leitsamunge, in fiantskefte 144,17/18 (WB), ähnl. 336,13. 359,83. .. fiantscaffi umbiseliton mih .. locuti sunt adversum me lingua dolosa, et sermonibus odii circumdederunt me [Ps. 108,3] 294,6. allero minero suntono ..., de ih ... teta ... in nide, in abunste, in hazze, in uiginscephte 315,11. iagilih thes wangti, in fiantscaf ni giangti in sulichemo note fon themo herote O 3,15,51. ziu solti fientscaft erera uuerden . daz chit ziu soltin deheine durh fientscaft ze fehtenne . ereren uuerden . tanne sie sahin uuunda Nb 97,30/31 [108,12/13]. vuer gehilfet mir daz ih mit minnon in einote gefliehe ... nio mih fientscaft neuberuuinde? Np 54,7. sie ... gegruozton in ze zorne . ufen iro buolen . dar sie idolatriam uobton . vnde in iro abgotpilden reizton sie in ze fientscefte et in sculptilibus suis ad aemulationem eum provocaverunt 77,58; b) als feindliches Tun, Feindseligkeit, Streitigkeit, Kampf (oft im Plur.): cafeht toam fiantscaf pikam bella gero inimicitias exerceo Gl 1,56,38. fiantscaf inimicitias [ponam inter te (die Schlange) et mulierem, Gen. 3,15] 311,61. ich habe gisundot in nide, ... in leitsamungo, in uiantsceften S 144,17 (BB, vgl. WB unter a). danan sint eruuehchit abansti secho .. pisprahho ellinodes fiantskeffi hinc suscitantur invidiae, rixae, ac detractiones, aemulationes, dissensiones (nach Steinm. in der Hs. -ē korr. zu -es, Ausg. -em) 278,13. tannan errunnen mir starche fientskefte fone dien ubelen . die nioman uerzeren nemahta inde [Bd. 3, Sp. 799] graves et inexorabiles discordiae cum impiis Nb 25,30 [28,27]. nedunchet tir mih haben gerecchet mir selbemo gnuog manege uientskefte? videorne exacervasse . i. multiplicasse in me satis magnas discordias 27,25 [31,2]. ziu solti fientscaft erera uuerden . daz chit ziu soltin deheine durh fientscaft ze fehtenne . ereren uuerden . tanne sie sahin uuunda quid enim vellet furor hosticus prior movere ulla arma? 97,29 [108,11]; hierher wohl auch: temo sprechentemo . allero stritolih sih in zuei teilet . ich meino . in tod . unde in lib . tod tero fientskefte . lib tero suono Nc 800,14 [160,6]; c) Glossenwort: inimicitia Gl 4,116,19. 146,60; nicht näher bestimmbar ist auch: .. hat, die fientscefti .. S 173,7. Abl. fîantscaflîh; wohl auch fîant-, fîjantscaffôn. |
| |