| - heilag, adj.
- heilîg, adj.
- heilaginî, st. f.
- heilagnessi, st. n.
- heilagnissa, st. f.
- heilagnissi, st. n.
- heilignissi, st. n.
- heilagôn, sw. v.
- heiligôn, sw. v.
- gi-heilagôn, sw. v.
- gi-heiligôn, sw. v.
- heilant, st. m.
- heilantî, st. f.
- heilantlîh
- heilantlîhho
- heilanto, sw. m.
- heilâri, st. m.
- -heilâri
- heilazzen, sw. v.
- heilazzunga, st. f.
- heilbringanti, adj.
- heilbrunno, sw. m.
- heile
- heilen, sw. v.
- gi-heilen, sw. v.
- heilên, sw. v.
- fir-heilên, sw. v.
- heilenen
- heilente
- heilentlîh, adj.
- heilentlîhho, adv.
- heilfuorîg, adj.
- heilfuorlîh, adj.
- heilhaft(i), adj.
- heilhaftî, st. f.
- heilhart
- heilhopfe
- heilhoubit, st. n.
- heilhoubito, sw. m.
- heilî, st. f.
- heila, st. f.
- heilicorin
- heilida, st. f.
- heilîg
- heilig
- heiligberi, st. n.
- heiligeberi, st. n.
- heilagenberi, st. n.
- heilgheit, st. f.
- heiligî(n), st. f.
- heiligmahha, st. f.
- heiligmahhunga, st. f.
- heiligmeinida, st. f.
- heilignissi
- int-heiligôn, sw. v.
- heiligtuom, st. n.
- heilagtuom, st. n.
- heiligunga, st. f.
- heil(i)sam, adj.
- heil(i)samo, adv.
- heil(i)samunga, st. f.
- heilisâra, sw.
- heil(i)sâri, st. m.
- heil(i)sôd, st. m.
- heilisom
- heilisôn, sw. v.
- heil(i)sunga, st. f.
- heilizidun
- heillahaftem
- heillahaftiu
- heillîh, adj.
- heillîhho, adv.
- heillu
- heilnussida, st. f.
- heilo
- heilo
- heilodun
- heilopitro
- heilsam
- heilsamo
- heilsamunga
- heilsehâri, st. m.
- heilsihile
- heilsite
- heilscouuua, sw. f.
- heilscouuuida, st. f.
- heilscouuuôn, sw. v.
- heilscouuuunga, st. f.
- heilslihtunga
- heilsun
- heilsunga
- heilte
- heilunga, st. f.
- heiluuim
- heim, adv.
- heim
- -heim, st. m. oder n.
- heima, st. f.
- heimbringa, sw. f.
- heimbrung, st. m.
- heimburgo, sw. m.
- heimconola
- heime, adv.
- heimegizogan, adj.
- heimescidwar
- heimfrouuua, sw. f.
- heimfuorta
- heimgart, st. m.
- heimgarto, sw. m.
- heimgot, st. m.
- heimgras, st. n.
- heimgrasôn, sw. v.
- heims
- heimi
- heimil, st. m.
- heimilî(n), st. n.
- heimilo, sw. m.
- heimina, adv.
- heiminân, adv.
- heiminga
- heimingi, st. n.
- heimingî, st. f.
- heimisc, adj.
- heimiski, adj.
- heimkneht, st. m.
- heimleitî, st. f.
- heimleitunga, st. f.
- heimlîh, adj.
- heimme
- heimminna, st. f.
- heimmortes
- heimmûche, mhd. sw. m.
- heimo, sw. m.
- heimo
- heimo
- heimodi
- heimort, adv.
- heimortes
- heimortsun, adv.
- heimôti, st. n.
- heimpar
- heimquenala, st. f.
- -heimstat
- heimstrît, st. m.
- heimuodil, st. m.
- heimuote
- heimuoti
- heimuotis
- heimuuartes, adv.
- heim(m)ortes, adv.
- heimuuist, st. f.
- heimuuurz, st. f.
- heimwurze, mhd.
- heimzugil, adj.
- heimzugiling, st. m.
- hein
- heina
- heinde
- heingartin
- heingist
- heininfuoz
- heinmoudu
- heinstriti
- heinti
- heinzugiler
- heio
- -heio
- heira
- heirberg
- heirbeswrz
- heirin
- heirror
- heirtuomo
- heirun
- heis, adj.
- heisar, adj.
- heisarî(n), st. f.
- heisarunga, st. f.
- heise
- heisee
- heisên, sw. v.
- heisî, st. f.
- heisint
- heiso
- heissci
- -heist
- heistan
- heiste
- heistîgo, adv.
- heistiro
- heisunga, st. f.
- heit, st. m. f.
- heit
- heitar, adj.
- heitaren, sw. v.
- heitarî(n), st. f.
- heitarnissa, st. f.
- heite
- heithaft, adj.
- heithu
| | heilag, -îg adj., mhd. Lexer heilec, -ic, nhd. heilig; as. hêlag, mnd. hillich, mnl. heilich; afries. helich; ae. hâlig; an. heilagr; got. hailags (vgl. Feist S. 232). — Graff IV,873 ff. [Bd. 4, Sp. 814] hailac: Grdf. Gl 1,29,22 (R). — heil-ac: Grdf. Gl 1,275,14 (Jb-Rd). 2,620,3 (Ja). 4,3,1 (Jc). S 16,9 (Wess.). 324,27 (Lorscher B.). I 6,6 = F 34,9. 13,9 = F 35,29. 12 = F 30. I 13,19. 17,10. 20,15 (3). 24,2. H 13,2,1. T 165,4; -ag: Grdf. Gl 3,14,5 (Sg 242, 10. Jh.). T 3,7. 4,6. 7,2. 4. O 1,8,10. 22,3. 4,5,55; nom. sg. m. -]o S 31,70. 72. 32,73. 80. 82 (alle Wk). T 3,7. 178,2 (voc.); gen. sg. m. -]es F 25,15. T 2,6. 4,3. 14; -]en 242,2; gen. sg. f. -]un 4,15; dat. sg. m. -]en 5,7. 8. 7,4. 13,23. 14,7. 62,8. 67,7; -]in F 35,20; dat. sg. f. -]eru T 145,11; -]un Gl 1,410,18 (Rb); acc. sg. m. -]an S 23,8 (frk. Taufgel., Hs. A). 328,13 (Hs. C). F 24,24. 29,9: T 79,3; -]on S 328,13 (Hs. A). T 232,6; acc. sg. n. -]az 39,7; -]a S 324,29 (Lorscher B.); acc. sg. f. -]a 23,11 (frk. Taufgel.). 328,13 (Hs. A); -]un 324,15 (Lorscher B.). T 15,4; -]on 209,4; nom. pl. m. -]e S 32,83 (Wk); -]un F 31,11; nom. pl. n. -]iu Gl 1,287,55 (Jb-Rd); gen. pl. -]ero T 4,15. 289,3; dat. pl. -]em Gl 1,447,54 (Rb); -]en T 44,21; -]on S 327,1 (Hss. AC). 328,22 (Hss. AC); acc. pl. m. -]a 327,12 (Hs. A). — hel-ac: Grdf. Gl 1,291,22 (Jb-Rd); -ag-: dat. sg. f. -un S 319,40 = Wa 17,15; acc. sg. m. -on 319,20 = Wa 16,23. [Awf. Tg. S. 91,13. 16]; acc. sg. f. -un S 319,20 = Wa 16,23; nom. pl. n. -a Gl 4,291,49 (Ess. Ev., 10. Jh.); [gen. pl. -aro Awf. Tg. S. 91,17;] dat. pl. -on S 318,1 = Wa 16,4. 319,48 = Wa 17,24. — [hila-gon: acc. sg. f. Awf. Tg. S. 91,17 (zu -i- vgl. S. 116 der Ausg.)]. heilog- (zu -og- vgl. Paul, Beitr. 6,230 ff.): nom. sg. m. -o S 31,64. 65. 66 (2) (alle Wk). O 1,8,24 (V). 2,3,51 (FV). 5,17,10; dat. pl. -on S 324,25 (Lorscher B.). — halogan: acc. sg. m. S 20,10 (2) = Wa 3,18. 19 (sächs. Taufgel.; vgl. Gallée, As. Gr. § 93,3). heil-eg-: nom. sg. m. -er S 301,18; -o 375,8. I 19,13. 26,7/8. 12. 40,12. O 1,25,29 (PV). 2,3,51 (P). 12,43. 4,15,37 (PV). 5,12,63 (PV); gen. sg. m. -en S 31,61. 62 (beide Wk); gen. sg. n. -es O 2,9,13 (FPV, dahinter nochmals ges, vielleicht Ansatz von folgendem giscribes, F); -en 1,8,15; -in I 4,8. 22,2. 30,12; gen. sg. f. -un 31,20; dat. sg. m. -emo S 30,49 (korr. aus -omo; Wk); -en O 1,26,5. 2,9,6 (FP, auf Rasur V); -in I 10,2. 12,13. 25,20; [-an Pk nach 110,10]; dat. sg. n. -en S 317,34 (Würzb. B.). Oh 167; -in I 25,11; dat. sg. f. -eru O 2,9,97 (FV); -un I 1,21. 26,2. O 1,26,10 (PV); acc. sg. m. -an S 330,11. 331,11 (Pfälz. B.). 332,9 (Reichen. B.). I 14,21. 15,9. O 1,27,61 (PV, vgl. Kelle 2,269; F -on); -un I 16,14. 18,15. 36,14/15; -on O 2,9,67. 98 (P). 5,11,9 (PV). 12,58 (PV); acc. sg. n. -a S 332,17 (Reichen. B.). O 1,28,17 (DFV, F zweites -e- aus i); acc. sg. f. -a S 331,10 (Pfälz. B.); instr. sg. m. -u I 36,1; nom. pl. m. -e O 4,14,11; -un 2,9,96 (PV); nom. pl. n. -a S 316,14 (Würzb. B.; zu -a vgl. Franck, Afrk. Gr.2 § 160); nom. pl. f. -o 11 (ebda.); -on WB 97,2 (voc.); gen. pl. -ero S 30,54 (Wk). O 3,13,52 (PV); -ono I 26,12; -eno S 302,2. I 26,7; dat. pl. -im I 26,14/15 (Schreibfehler? Vgl. Afrk. Gr.2 § 160); -on S 316,1 (Würzb. B.). 329,2. 331,2 (Pfälz. B.). 332,2. 7 (beide Reichen. B.). O 1,28,20 (DPV). 5,24,2 (V). 20 (V). Np 67,36; -un S 317,33 (Würzb. B.); acc. pl. m. -e 331,9 (Pfälz. B.). 332,9 (Reichen. B.); -a 330,11 (Mainzer B.); acc. pl. n. -un I 24,22. O 4,22,31 (PV); -egh-: gen. sg. n. -in I 32,8; dat. sg. m. -in 43,22; dat. sg. n. -in 14,2. 36,20 (oder m.?); — heleg-: [gen. sg. m. -on Wa 40,32 (Freckh.); dat. sg. m. -emu Pk 32,21;] acc. sg. m. -en S 328,13 (Hs. B); [nom. pl. m. (voc.) -an Pk 29,5. — halegumu: dat. sg. m. Pk 28,2 (vgl. Gr. der Ausg. § 44)]. hailig- (alles späte Belege): dat. sg. m. -en S 350,7. 8; acc. sg. m. -un 4; -in 355,15; gen. pl. -en 351,27 (2 Drucke, A -ē). — heil-ic: Grdf. S 143,12 (WB). 17. Npw 17,26. 18,10 (2). 105,2. 110,10. 113,2. 144,13. 17. Cant. Mariae 49. Orat. dom. 9; comp. dat. sg. n. -]orin S 274,26 (B; zur Zuordnung vgl. Beitr. 78,29); -ig: Grdf. 143,12 (BB). Pw 18,10. 64,6. Nb 132,7 [143,7] (-îg). Nc 696,11. 791,24 [12,21. 148,8]. Np 17,26. 18,10 (2). 73,3. 78,1. 98,3. 5. 9. 105,2. 110,9. 113,2. 144,13. 17. Cant. Mariae 49. Fides 20. Orat. dom. 9. Npgl 64,5. 67,18; nom. sg. m. -]er Nb 285,19 [308,20] (-êr). NpNpw Cant. Annae 2 (2; zum ersten Beleg vgl. Gröger [Bd. 4, Sp. 815] § 11,2, der zweite voc.). Npw Fides 20; -]ir S 347,36 (Hs. A); -]o S 377,1. 3. 380,9. 394,3. 6. O 1,8,24 (FP). 25,29 (F). 4,15,37 (F). 5,12,63 (F). Pw 70,22 (voc.). NpNpw Fides 4. 5. 12. 14. 19. Np 31,6. 70,22 (voc.). 97,1. 140,7. Cant. Es. 6. Fides 6. 7. 10. Npgl 84,9. 86,1. Npw 104,15. 20; -]e S 169,2,4. 346,11. 23 (Hs. A). 355,21. 358,33. 370,5. 380,5. Npw 118 H, 58. 125,4. 140,7. Fides 2; -]i S 137,13 (WB). Npw 31,6; nom. sg. n. -]a Np 64,5; -]e Npw 118 E, 39. 139,2; nom. sg. f. -]iu Gl 1,584,21 (Rb). S 346,34 (Hs. A). Npw Cant. Es. 6 (voc.); -]a S 170,36. NpNpw 44,13 (voc.). Npw 8,2. 112,3. 118 T, 152. U, 157. V, 161. De ps. gr. 3. 128,2. 131,6. 137,1. 139,2. 145,9; -]e S 171,77. 345,2. 357,23. Npw 118 T, 152; -]i S 176,6 ab, 15. 355,22. Npw 106,40. 107,8. 113,14’; gen. sg. m. -]es Nb 285,26 [309,1] (-îg-); -]en Gl 3,556,5 (Innsbr. 355, 14. Jh.; gen.? s. u. I 3 c). S 357,21/22. 360,102. 125. NpNpw 1,3. 118 Cant. grad. (545,13 = Npw De ps. gr. 3). Fides 3. Np 88,19. Npgl 59,8. Npw 22,5. 107,8. 108,24. 147,17. Cant. Es. 3. Cant. Annae 5. Fides 1. 2. W 39,7 (BCK); -]in S 355,16. 397,9. Npgl 80,4; -]un S 184,24 (Otl.). Npw 4,6; -]an S 140,28/29 (BB). WA 39,7 (heyl-); gen. sg. n. -]en Npw 121,5. W 53,15 (BCK); -]an ebda. (A); gen. sg. f. -]ero Npgl 106,38; -]er S 147,5 (BB); -]un 140,30 (BB). Np 126,3. Cant. Zach. 73. Npgl 67,31. Npw 111, Prooem.; -]on Cant. Zach. 73. WB 59,17; -]en S 141,14 (WB). 170,65. 339,19. 349,111. 121 (beide Hs. B; Priebsch, Dt. Hss. S. 306,6. 14 heił). Npw 106,38. 118 De ps. gr. 6. 126,3. Cant. Annae 5; WCK 59,17; -]an WA 59,17; dat. sg. m. -]emo Np 17,26. 62,3 (2). 95,9. Npw 14,1. 47,2; -]em S 358,37; -]im 357,7 (beide 12. Jh.); -]en 135,23/24 (WB). 342,6. 346,26 (Hs. A). 347,46 (Hs. B). 348,82 (Hs. B, -ē). 85 (oder n.?; Hs. B). NpNpw 3,5. 21,4. 102,1. 105,47. Symb. 3. Np 14,1. 33,1 (oder n.?). 46,9. 47,2. 88,36. 98,9. Npw 17,7. 26. Cant. Moysi 17; -]in S 136,23/24 (BB). 346,25 (Hs. A). 353,6. 354,3. 355,23. Np 59,8 (-en Piper-Ausg. wohl Druckfehler, vgl. auch K.-T., IX,204,23); -]un Npw 103,13; dat. sg. n. -]emo S 153,8. 181,2. Nc 804,23 [165,12]. Npw 44,5; -]en S 346,32 (Hs. A). 349,114 (Hs. B; heił nach Priebsch a. a. O. S. 306,8). NpNpw 5,8. Np 17,7. 33,1 (oder m.?). 67,18. 88,21. Npw 26,4. 137,2; -]in Pw 59,8. 62,3. 67,25. 73,3; -]un Np 26,4. 137,2; -]on Pw 67,18; dat. sg. f. -]eru OP 2,9,97; -]ero Nb 125,19/20 [136,19/20] (-î-). Np 67,6; -]un S 135,18 (BB). 141,14 (BB; oder gen.?). 171,9. OF 1,26,10. Nc 795,25 [153,13]. Np 23,3. 29,5. Npw 106,38; -]on S 172,4; -]en 168,12. 173,2,12. 343,1. 346,28 (Hs. A). 347,37 (Hs. A). 348,83 (Hs. B; heił nach Priebsch a. a. O. S. 305,18). 358,44. 50. Npw 23,3. 29,5. 118 S, 140. V, 161; -]in S 173,15. 346,13; acc. sg. m. -]an S 23,8 (frk. Taufgel., Hs. B); -]on O 1,27,61 (F). 2,9,98 (FV). 5,11,9 (F). 12,58 (F). Np 42,3; -]un Npw 2,6; -]en S 135,18 (WB). 171,8. 338,4. 341,16. 17. 343,21. 358,29. 359,61. 66. NpNpw 15,10. 32,21. 50,13. 105,16. 144,21. Symb. 9. Np 2,6. 77,41. 54. 85,2. Npw 42,3. 118 D, 32. 130,1. Cant. Abac. 11. Cant. Deut. 13; -]in S 345,4 (Hs. A). 353,4. 355,24. 356,27. 357,4. 14; acc. sg. n. -]a 184,22. O 1,28,17 (P, -ig-zu -eg- korr. F). Npgl 93,2; -]e Npw 118 R, 131; acc. sg. f. -]a S 139,9 (BB = 10 WB). 147,38 (BB). 184,21. 328,13 (Hs. C). NpNpw 118 V, 165. Np Symb. 10; -]e S 357,15; -]i 355,17; -]un 131,121 (Phys.). 135,25. 26/27. 141,5. 143,12. 145,7 (alle BB). 326,8. Npgl 79,16. 89,11. Npw 103,6; -]en S 141,5. 145,7 (beide WB). 173,10. 348,91 (Hs. B, heił nach Priebsch a. a. O. S. 305,25). Npw 17,19. Symb. 10; -]in S 361,139; nom. pl. m. -]e Nc 693,1 [8,8]. Np Fides 20. Npgl 97,8; -]a Npw Fides 20; -]on 9,12. W 35,3 (BCK, heyl- A); -]en S 121,11. NpNpw 29,5 (voc.). 30,24 (voc.). 33,10 (voc.). 44,8. 122,1. 131,16. 144,10. 149,5. Np 9,12. 71,16. Npw 112,6. 118 C, 19. M, 89. Symb. 1; -]in Npgl 74,3; nom. pl. n. -]iu Npw 47,12; nom. pl. f. -]e Npgl 47,12. 103,3; -]a WA 31,4 (heyl-; voc.). 97,2 (voc.); -]en Npw 103,3. 12. W 31,4 (BCK; voc.). 85,4 (BC; voc.); -]on 97,2 (CK; voc.); gen. pl. -]ero OF 3,13,52. Npgl 71,16; -]ono S 185,46. Npw 109,3. 149,9; -]ona 1. Cant. Deut. 26; -]one S 153,7/8. Npw Cant. Annae 9; -]oni S 139,12 (WB); -]on [Bd. 4, Sp. 816] 11/12 (BB). 343,30. 353,15. Nb 39,25 [44,28]. NpNpw 49, Prooem. 1. 101,8. Np 15,10. 51,11. 78,2. 88,6. 8. 96,10. 115,15. 146,4. 149,1. 9. Cant. Annae 9. Symb. 11. Cant. Zach. 70. Npgl 40,3. 43,9. 86,1. 88,7; -]en S 140,26 (WB). Npw 15,10. 40,3. 43,9. 103,17. 115,15. 136,2. 146,4. Symb. 11; -]in S 355,18. 356,51. 357,16. 360,103; dat. pl. -]on Gl 2,615,39 (zur Endung vgl. Pauly, Glossen S. 101). 694,51. S 86,56 (Ludw.). 330,22/23. 336,7. 8. 339,23. 29. 35/36. 340,2. 341,14. 344,5 (2). OF 1,28,20. Pw 67,36. NpNpw 148,14 (= Npw 16). 150,1. Np 15,3. 35,6. 55,1. 6. 13. 82,4. 84,9. 150,1. Npgl 43,25. 101,28. Npw 103,27 (statt -en verschr. ?). W 46,8. 48,32 (beide BCK, A heyl-). 95,3. 149,12; -]en S 168,2. 327,1 (Hs. B). 344,1. 347,52. 53. 348,90 (Hs. B). 358,49 (2). 377,12. NpglNpw 44,9. 103,26 (2; = Npw 27). Np 86,1. Npgl 52,6. 88,3. Npw 15,3. 35,6. 43,25. 101,28. 103,27. 109,3. 112,6. 150,1; -]in S 175,5 d,3. 345,7/8. 353,20. 356,36. 53; -]un 314,2; acc. pl. m. -]e 359,61. Np 96,12 (2). Npgl 50,21; -]a S 327,12 (Hs. C, mit später eingesetzter Initiale, vgl. Beitr. (Halle) 85,244); -]i Npw 50,21; -]en S 130,108. 340,11. 360,97. NpNpw 30,4. 36,28. 49,5. Cant. Deut. 43. Npgl 96,9. Npw 35,6. Cant. Moysi 13; acc. pl. n. -]iu Gl 1,658,27 (M). Npw 21,30; -]un OF 4,22,31; -]en Gl 2,693,7. S 360,116; -]in Gl 2,693,15 (Melk, 12. Jh.; zu -in vgl. Fasbender S. 141); acc. pl. f. (oder sg.?) -]un S 143,14 (BB); -]en ebda. (WB). 359,62; -]in 356,42; superl. nom. sg. m. -]oste 135,16 (BB); nom. sg. f. -]osta 138,13/14. 25 (beide BB); -]ista 13/14 (WB); -]iste 25 (WB); gen. sg. m. -]osten 136,6. 31 (beide BB); -igh: Grdf. Np 85,2; -ich: dass. Gl 3,390,3 (Hildeg.). Npgl 74,9. — helig-: nom. sg. m. -o S 72,101 (Musp., vgl. dazu Braune, Ahd. Gr.13 § 44 Anm. 4). Npw 11,2. Fides 6. 7. 10; nom. sg. f. -a 118 V, 161; dat. sg. m. -emo Pw 3,4; [-on Wa 10,10 = 15,3;] dat. sg. n. -en Npw 33,1 (oder m.? s. u.); dat. sg. f. -ero S 124,3 (Phys.); acc. sg. m. -en 336,19. 337,38; acc. sg. f. -a 328,13 (Hs. B); [gen. pl. -ero Wa 10,21 = 15,16; -eno 10,9 = 15,2;] dat. pl. -on S 328,22 (Hs. B); acc. pl. m. -a 327,12 (Hs. B); acc. pl. f. -en 336,22. helg-: nom. sg. m. -e S 362,4; nom. sg. f. -e 12; dat. sg. m. -en 7; acc. sg. m. -en 3 (2); acc. sg. f. -e 363,25; gen. pl. -ene ebda. (alle nd. Gl.). Verstümmelt oder verschrieben: .eilac: Grdf. F 30,24; ..ilegemo: dat. sg. m. 6,10; ..ilagin: dass. 29,12; [. el . gon: dass. Wa 10,4 = 14,23; .eliga: nom. sg. f. 6,13 = 13,12 (as. Ps.);] .eligen: acc. sg. m. JEGPh. 51,347,2; heila.: Grdf. F 28,30 (Ausg. heilac); he..: für nom. sg. f. S 176,6 ab, 19 (von -e- nur schwache Spur, Steinm.); heili..: dass. Npw 5,12 (Ausg. heiliga); heilige.: für gen. sg. m. 25,2; hei..gin: acc. sg. f. S 345,3. hei..gen: acc. sg. m. 346,21 (beide Hs. A, Ausg. heili-); helegen: nom. pl. m. OF 2,9,96; helen: gen. pl. m. Gl 5,520,29 (Gespr.); heilangen: gen. sg. m. T Fragm. S. 290,1, vgl. T 242,2; heilenen: acc. sg. m. Pw 2,6 (wohl -n- für g verschr.); heilegono: dat. sg. f. Pw 67,7 (Ausg. -oro); hieligen: nom. pl. f. (voc.) WK 85,4 (vielleicht durch darüber stehendes siechon verschr.). — Vielleicht hierher als Verschr.: ainlot: Grdf. Gl 1,28,22 (PaK; vgl. u. II 1 a α, dazu Splett, Stud. S. 80, anderer Deutungsversuch s. Graff II,192, Gröger S. 309, Ahd. Gl.-Wb. S. 121). Nur Konjektur ist: heiligen: dat. sg. f. S 159,4; heiligin: dat. pl. 356,36. heilag übers. vorwiegend lat. sanctus, seltener sacer, ersteres wird in numerisch aufgeführten Belegen nicht vermerkt, sacer u. andere Lemmata werden angegeben. I. heilig als (ursprunghaft innewohnende) Eigenschaft der christlichen (auch: jüdischen) Gottheit, hehr, allmächtig, ehrwürdig, unantastbar: 1) von Gott, auch spez. von Gottvater: cot heilac S 16,9. der (Christus) ... uone sinemo heiligin uater giborn was 136,23/24. heilac, heilac, heilac, druhtin uuerodheoda got sanctus, sanctus, sanctus, dominus deus exercituum I 20,15. inti ih zi thir cumu, fater heilago pater sancte T 178,2. heilig ist er in allen sinen uuerchen [Bd. 4, Sp. 817] sanctus in omnibus operibus suis NpNpw 144,13, ähnl. 17. samoheiliger unde samostarcher neist . so truhten got unser non est sanctus ut est dominus Cant. Annae 2; ferner: S 301,18. NpNpw 17,26. Cant. Annae 2. Np 98,9; — von Gottes Namen: [an noman helegemu is githingi uue in nomine sancto eius speravimus Pk 32,21]. sela miniu dancho gote ... Vnde sinemo heiligen namen danchoen alliu diu in mir sint benedic anima mea domino ... et omnia ... nomini sancto eius NpNpw 102,1. der mahtig ist . unde des namo heilig ist sanctum nomen eius Cant. Mariae 49; ferner: T 4,6. NpNpw 32,21. 105,47. 110,9 (= Npw 10). 144,21. Orat. dom. 9. Np 98,3; — von göttlichem Wirken u. Wesen: heilac kiruni archana Gl 4,3,1. heilac kotes karuni reinemu habente prusti sacrum dei misterium H 13,2,1. iisnine grindila firbrihhu endi dhiu chiborgonun hort dhir ghibu, endi ih uuillu dhazs dhu firstandes heilac chiruni archana secretorum I 6,6 = F 34,9; ferner: I 17,10. 32,8 (beide sacramentum); zi gihugenne sinero heilagun giuuiznessi, thero eidburti thie her suor zi Abrahame memorari testamenti sui sancti T 4,15, ähnl. NpNpw Cant. Zach. 73 (lat. 72); iehent knadon sinero heiligun gehuhte . daz er iuuuer neirgaz doh ir sin irgezen habetint confitemini memoriae sanctitatis eius 29,5, vgl. auch II 1 b α; — substant. als Mask.: singon sal ic thi an cittharon, heiligo Israhel sanctus Israel Pw 70,22, z. gl. St. Israhelis heiligo Np 70,22; ferner: Np 77,41. 88,19. Cant. Es. 6 (Npw got); als Neutr.: Heiliges, das Heiligsein (?): eines suuor ih in minemu heileghin semel iuravi in sancto meo I 36,20 (vgl. dazu Eggers, Wb. S. 106 s. v. sanctus u. 59 s. v. in). 2) von der Trinität: an der heiligun trinemmide gloub ich S 135,18 (BB); ferner: 25. 26/27 (beide BB). 3) von Christus: daz frono chruci, dar der heligo Christ ana arhangan uuard S 72,101. ih glouba daz der heiligi Christ an dirre uuerlte lebete 137,13 (WB, haltente BB). der heilige Crist bce disime rosse 370,5. [gilouis thu an thena helagon godas sunu Awf. Tg. S. 91,13.] thaz thar giboran uuirdit heilag, thaz uuirdit ginemnit gotes barn quod nascetur sanctum T 3,7. aber du buest in dinemo heiligen sune tu autem in sancto habitas NpNpw 21,4. uuanda ih heiligh pin. Vuer mag daz cheden âne Christvs? quoniam sanctus sum Np 85,2; ferner: S 169,2,4. 171,8. 341,16. 362,3. 377,1. 380,5. 9. 394,3. 6. 397,9. JEGPh. 51,347,2. Np 59,8. 88,36; — substant.: chisiuni ioh forasagono spel uuerdhen arfullit endi dhero heilegeno heilego uuerdhe chisalbot unguatur sanctus sanctorum I 26,7/8, ähnl. 12; ferner Npgl 86,1; — von zu Christus Gehörendem: ich gloubo daz diu sin heiligosta sela do uone demo lichaman zi hello nider uuor S 138,13/14, ähnl. 346,34. 362,12. trohtin, tu mich ... irlostast mit temo dinemo heiligemo bluodie 181,2. nach siner heiligen urstende 347,37. nu so ist in dheru sineru heilegun chiburdi so daucgal fater chiruni dum sacrae nativitatis eius archana I 1,21; ferner: S 138,25. 143,12. 184,21. 346,28. 377,12. O 4,22,31. Np 97,1. W 53,15; — in einem Pflanzennamen: heiligen cristwrtz elleborus niger Gl 3,556,5, als Erweiterung von kristwurz (s. d.), das vielleicht noch nicht als festes Komp. empfunden wurde (vgl. cristeswrtz Gl 3,520,29), unter Einfluß der geläufigen Verbindung heilag Crist. 4) vom göttlichen Geist: a) vom Heiligen Geist als Teil der Trinität: gilaubistu in heilagan geist S 23,8, ähnl. 20,10 (2) = Wa 3,18. 19. S 135,18 (WB). 338,4. 341,17. 343,21. 346,21. 350,4. 353,4. 355,15. 357,4. 14. 362,3. [Awf. Tg. S. 91,16.] NpNpw Symb. 9; heilago geist fona fatere endi sune nalles gitan noh giscaffan spiritus sanctus S 32,80. der uon in zvein uramuarente heiligoste geist 135,16 (BB). araugit ist in dhes aldin uuizssodes boohhum, dhazs fater endi sunu endi heilac gheist got sii patrem et filium et spiritum sanctum esse deum I 13,9 = F 35,29. [godliki [Bd. 4, Sp. 818] fadur ende sunie endi heilegan geiste gloria patri et filio et spiritui sancto Pk nach 110,10]; ferner: S 31,61. 62. 64. 65. 66 (2). 70. 72. 32,73. 82. 83. 136,6 (BB). 346,23. 355,16. 362,4. I 12,13 = F 35,20. 13,12 = 35,30. I 13,19. 15,9. 16,14. F 6,10 = T 62,8. F 29,12. O 2,9,98. NpNpw Fides 3. 4. 5. 6. 7. 10. 12. 14. 19. 20 (2). Npw Fides 1. 2 (2); b) vom Heiligen Geist als innerer, wirkender Kraft: ich geloube, daz er (d. i. Christus) enphangen wart uone dem heiligen geiste S 346,26, ähnl. 30,49. 135,23/24 (WB). 136,31 (BB). 350,8. 354,3. 357,7. 362,7. NpNpw Symb. 3. Christus in dhes fleisches liihhamin ... Dauides sunu ... in dhemu heilegin gheiste got in spiritu ... deus est I 10,2. propheta, dher quhad heilegu gheistu: propheta qui dicit 36,1. thie heilago geist quimit ubar thih spiritus sanctus T 3,7. Simeon ... uuas reht inti gotforht ... heilag geist uuas in imo spiritus sanctus 7,4. er doufit thih ... thuruh then heilegan geist [vgl. ipse vos baptizabit in spiritu sancto, Luc. 3,16] O 1,27,61, ähnl. F 25,15 = T 242,2 = T Fragm. S. 290,1. T 13,23. 14,7. ther geist ther blasit stillo ... ferit ouh ... ther selbo heilego geist, sin kunft ist iagilicho ungisewanlicho O 2,12,43. giwalt joh gotes krefti, thio gibit iu ... ther selbo heilogo geist [vgl. sed accipietis virtutem supervenientis spiritus sancti in vos, Acta 1,8] 5,17,10. septiformis gratia spiritus sancti (diu sibinfaltiga genada des heiligin geistis) Npgl 80,4. der heiligo geist sprah imo uz, uuanda er fiur ist, unde zundet dia zungun dero uuissagon Npw 104,20 (Np spiritus dei). do Christus gisaz ce dera cesiuun des uatir unde er iro santa den heiligen geist Cant. Abac. 11 (Np sanctum); ferner: S 184,24. 360,102, 125. I 14,21. 24,2. 36,14/15. 40,12. F 28,30. 29,9. T 2,6. 4,3. 14. 5,7. 8. 7,4. 67,7. 165,4. 232,6. O 1,8,24. 25,29. 2,3,51. 4,15,37. 5,11,9. 12,58. 63. NpNpw 1,3. 50,13. 118 Cant. grad. (545,13 = Npw De ps. gr. 3). Npgl 59,8. 84,9. Npw 4,6. 22,5. 25,2. 103,13. 104,15. 107,8. 108,24. 118 D, 32. H,58 (Np vivificans). 125,4. 130,1. 147,17. Cant. Es. 3. Cant. Annae 5. Cant. Deut. 13; c) ohne Kontext: heilag geist spiritus sanctus Gl 3,14,5. II. heilig durch die Gegenwärtigkeit Gottes, geheiligt (im christlich-jüdischen Bereich): 1) heilig, von Dingen, die Gott geheiligt hat, denen er innewohnt, in denen er sich offenbart: a) heilig, von Gott aus dem Alltäglichen, Irdischen herausgehoben, zur Sphäre Gottes gehörend: α) von Stätten, wo Gott (anwesend) ist (meist in Bildern oder allegorisch): heilige Stätten: nidarstigantero fona dera heilagun steti [post haec venies in collem dei ... obvium habebis gregem prophetarum] descendentium de excelso [1. Reg. 10,5] Gl 1,410,18. abcut in heilagem stetim [(Jerobeam) fecit] fana in excelsis [, et sacerdotes ... qui non erant de filiis Levi, 3. Reg. 12,31] 447,54. vuelea ubeli der fient sceinda . an dien . die iu êr heilig uuaren. In templo . in sacerdotio in sanctis tuis Np 73,3; ferner: T 145,11. Pw 67,7. NpNpw 23,3. Np 67,6; hierher vielleicht auch: hailac stat asilum Gl 1,29,22 (R), dazu vielleicht (als Verschr.) ainlot stat asilium, mit dem Interpretament: quod est locus sacer Romae 28,22, oder zu III b?; — Berg: ih pin aber fone minemo fater ... ze chuninge gesezzet uber sinen heiligen berg . daz ist ęcclesia (Npw diu christenheit) super Syon montem sanctum eius NpNpw 2,6. gehortost tu mih fone dinemo heiligen berge . daz chit fone dero unsagelichun hohi dinero gotheite de monte sancto suo 3,5; ferner: Pw 2,6. 3,4. NpNpw 14,1. 42,3. 47,2. Np 77,54 (sanctificationis). 86,1. 98,9. Npw Cant. Moysi 17; — Haus, Tempel, Vorhof: helac cadum sanctuarium [tuum domine, quod firmaverunt manus tuae, Ex. 15,17] Gl 1,291,22. ir sult pitten umbe alle die, die ie dehein stiure ze disem heiligen gotes hus geben [Bd. 4, Sp. 819] haben S 349,114. [thar scal ik bedon te themo heligon temple, that is te mines drohtines likhamon templum sanctum Wa 10,10 = 15,3.] then spihiri (d. i. das Himmelreich) ... niazan, thaz heilega kornhus O 1,28,17. [tobedant drohtine an frithoue halegumu is adorate dominum in atrio sancto eius Pk 28,2.] sie habent peuuollen din heilig hus. Sie habent darin braht abominationem idolorum polluerunt templum sanctum tuum Np 78,1; ferner: [Wa 10,4 = 14,23.] Pw 64,6. NpNpw 5,8. 17,7. 26,4. 137,2. Np 64,5. 95,9. Npgl 64,5; — Jerusalem: uzgangenti fon grebiron ... quamun in thia heilagon burc in sanctam civitatem T 209,4; ferner: I 26,2. T 15,4; — substant.: Heiligtum: gesagon ganga thina, got, ... cuningis minis thie ist an heiligin qui est in sancto Pw 67,25. so mikila faruuart heuit fiunt an heiligin quanta malignatus est inimicus in sancto 73,3; ferner: 59,8. 62,3. 67,18. 36; β) von Dingen, die durch ihren Bezug auf Gott/Christus oder zu kultischen Handlungen geheiligt sind (Kreuz Christi, Priestergewand, Salböl, Wein u. a.), auch bildl. oder übertr.: heilac huat [tunicam et lineam strictam,] cidarim [et balteum facient vestimenta sancta fratri tuo Aaron, Ex. 28,4] Gl 1,275,14. heilagiu prot [pones super mensam] panes propositionis [in conspectu meo semper, Ex. 25,30] 287,55. durh daz heiliga cruce, in demo du alle die werolt lostost S 184,22. tiu selba minna habet ouh tie mennisken zesamine mit heiligero gezumfte sancto foedere Nb 125,19/20 [136,19/20]. betont sinen fuozscamel uuanda er heilig ist adorate scabellum pedum eius quoniam sanctum est Np 98,5; ferner: S 324,29. 346,32. O 2,9,6. Np 88,21. Npgl 93,2; hierher wohl auch: ac si diceret ... vt opera sanctificentur helaga uuerthan [zu: ut fiat id, quod deforis est, mundum, Matth. 23,26] Gl 4,291,49 = Wa 52,5; allgem., ohne genaue Angabe: die heiligun lera, daz hera heiligtuom, ... uirretaga ... nihein heilic ding noch christinlich S 143,17; — substant.: ni curet heilagaz geban hunton sanctum T 39,7; γ) von heiligen Zeiten: daz ih heilegan sunnundag unde andere heilege daga so negiuiroda ... sose got habet gibodan S 332,9. durah heilagan tac (Passahfest) uuas es danne der herizoho forleaz dem liutim .. per diem autem sollemnem F 24,24; ferner: S 319,20 = Wa 16,23. S 327,12. 330,11. 331,9. 336,19. 359,61 (2). [Wa 40,32.] O 1,22,3; b) heilig, heilbringend, von etwas, wodurch sich Gott seinen Gläubigen offenbart, ihnen nahe kommt, seine Gnade, seinen Willen kundtut: α) von göttlicher Weisung u. Verkündigung (vgl. auch I 1): heilige Schriften, Bibel: in heiligiv giscrip [in tres siquidem partes omnis ab eis scriptura dividitur: in legem, in prophetas, et] in hagio grapha [Dan., Praef.] Gl 1,658,27. die warheit des heiligan ewangelien S 140,28/29 (BB = 26 WB). also diu heilige scrift chuit 171,77, ähnl. 176,6 a, 15. 19. 355,22. 357,23. danna uurdun gilesan heilego lection 316,11. hereticos . inimicos sanctę scripturę (irregeloubare figinta dero heiligun scrifte) Npgl 67,31. fone prophetis . die ... summi auctores sint sanctarum scripturarum (heiligero scrifto) 71,16; ferner: S 124,3. 140,30 (BB). 143,14. 319,40 = Wa 17,15. S 345,2. [Wa 10,21 = 15,16.] I 4,8. 14,2. 22,2. 25,11. 26,14/15 (sacer). 30,12. F 30,24. O 2,9,13. 4,5,55. Npgl 89,11 (Np sanctuarium). Npw 44,5. 118 E, 39. S, 140. 121,5. 136,2. 139,2. W 59,17; — Weissagung: dhesiu heilegun foraspel umbi Christes chiburt hanc prophetiam nativitatis eius I 24,22; — Gebote: er ahtot sia (Gottes Gebote) iedoh haben tougena unde heiliga bezeicheneda NpNpw 118 V, 165. den guoten keist der mir half ze getuonne daz ih gituon nimahta durh daz heilige gipot Npw 118 R, 131 (Np per mandatum sanctum); ferner: Np 67,18. Npgl 67,18; [Bd. 4, Sp. 820] β) von durch Gott eingesetzten u. von der Kirche zelebrierten Handlungen zur Begegnung mit Gott: Taufe: dher unsih dhurah dhea gheba dhera heilegun daufin chiheilegode per baptismi gratiam I 31,20. in doufe ... so ist thisu kraft allu zir heilegun undu O 1,26,10; ferner: S 143,12 (BB, fehlt WB). 317,34. O 1,26,5; — Abendmahl: ih gihu ... daz ih daz heilega uuizzud uehoda mit unreinemo lichamen S 332,17. daz ich den heiligen gotis lichenamen nie so emzige nam 359,66. fone demo heiligen pane unde fone demo heiligen uino chad er NpNpw 33,1 (Npw lückenhaft, 1 heiligen, wohl das zweite, fehlt). (substant.) alle uuerltriche azen.sine heiligiu Npw 21,30 (Np sine sacramenta, Npgl uuizzot); ferner: S 328,13. 330,11 (oder zu α?). 331,11. 337,38, wohl auch 346,11; vielleicht als Vok.-Übers. hierher: heiligiu anst eucharistiam [zu: lingua eucharis in bono homine abundat, Eccli. 6,5] Gl 1,584,21 (zur Änderung des Lat. vgl. Meineke, Bernstein S. 118 f.); — Beichte, Absolution: mit der heiligen pihte habet ir im iwer sunde geruoget S 348,83. von dem gewalte, den wir von .s. Petro haben, sprechen wir dei heiligen wort 360,116; ferner 345,3; — Gebet, Glaubensbekenntnis: mit dem heiligen paternoster habet ir allen ... vergeben S 348,85. nu habet ir iuch gevestenet mit dem heiligem glouben 358,37; ferner: 145,7. 345,4. 347,46. 348,82. 355,21. 357,21/22. 358,29; — Messe, Predigt: suenne unseriu muot imo kiluteret uuerdent mit dera heiligen bredige S 168,12. gihu, thaz ih ... thia heilagun missa so niereda ... so ih scolda 324,15; ferner: 319,20 = Wa 16,23. S 324,27. 326,8. 328,13. 331,10. Npgl 88,3; — Fasten: unbihaltini heiliger uastun S 147,5 (BB); ferner: 336,22. 356,42. 359,62. 2) heilig (durch die Gottbezogenheit), von Lebewesen: des Himmelreiches teilhaftig, gottnah, auch: ehrwürdig, rein: a) zur Sphäre Gottes gehörend: von den Engeln: daz der selbe gotis sun gechundet wart uon dem heiligin engile sancte Gabriele S 346,25. thanne her quimit in diuridu sines fater mit heilagen engilon cum angelis sanctis T 44,21; ferner: S 353,6. 350,7. Npw 103,27 (2). 118 M, 89; b) von Gott (zu seinem Eigentum) erwählt, (neutestamentlich:) durch Christi Heilstat gereinigt, geheiligt: α) von den Seelen der Erlösten: ioh wir thar muazin untar in blide fora gote sin ... mit then heilegon selon O 1,28,20. ir heiligen sela, ir dir durhtan birt in gotes minna W 31,4; ferner: NpglNpw 103,3. 26 (2; = Npw 27). Npw 103,12. W 85,4 (BCK, guot A). 97,2; β) von der Christenheit, der Gemeinschaft der Gläubigen: gilaubistu heilaga gotes chirichun S 23,11. (im Credo) ich gloube die gemeinde der heiligen christenheite S 339,19, ähnl. 139,9 (BB = 10 WB). 355,17. 357,15. 363,25. NpNpw Symb. 10. sie uuellen alle . daz du heiliga sponsa (Npgl prut, Npw gemahela) gesehest iro elemosinas NpNpw 44,13. sid du synagogam (genotzogitun) ferzorn eigist . state sanctam ęcclesiam (die heiligun samenunga) Npgl 79,16. unze diu heiligi aecclesia gebreitet uuerde uber al Npw 113,14’ (Np sancta). der gotis lichinamo diu heliga christenheit sprichit hie 118 V,161 (Np sancta ecclesia); in einem Bilde: dannan (aus dem Blut der Märtyrer) iruuuohs der heiligo ezesg . daz uberal christiani uuurden NpNpw 140,7; spez.: die Klostergemeinschaft: themo heilegen gisamane, thie ... thar sancte Gallen thionont Oh 167; ferner: S 131,121. 170,36. 65. 171,9. 173,10. 15. 343,1. 346,13. 348,91. 349,111. 121. 358,50. 361,139. [Wa 6,13 = 13,12. Awf. Tg. S. 91,17.] Npgl 74,9. Npw 5,12. 8,2. 103,6. 106,38. 40. 107,8. 112,3. 118 T, 152 (2). U, 157. V, 161 (2). De ps. gr. 3. 6. 128,2 (Np ecclesia dei). 131,6. 137,1. 139,2. 145,9. Cant. Es. 6. Cant. Annae 5; [Bd. 4, Sp. 821] γ) von einzelnen Menschen: heilig, gotterfüllt, -geweiht, gläubig, fromm; auch: tugendhaft, rein: von gläubigen Vorfahren (Maria, Propheten, Jünger, Apostel u. a.): cuat indi heilac [tremebundaque mater ... spem gentis] opimae (Hs. -a) [edidit et serum suspendit ad ubera natum, Sed., Carm. pasch. I,112] Gl 2,620,3. du schef bizeichenent die heiligen boten naves sunt prophetae et apostoli S 130,108. ich ... begihe ... der heiligen gotis muoter 358,44. do der heiligo Iohannes den heilanden Crist ... tovfta 377,3. dhurah dhen selbun heilegun forasagun uuard ... araughit per eundem prophetam I 18,15. dea heilagun Christes iungirun F 31,11. er (Joseph) was in sitin fruater joh heilag inti guater O 1,8,10. so waz thir got gibiete, ili iz io irfullen ... bilido io filu fram thesan heilegon man (d. i. Abraham) 2,9,67. diu synagoga dero geloubigon . unde dero heiligon altforderon NpNpw 49, Prooem. do Israhel fuor uzer Egypto ... do uuard ketan heilig Iudea unde Israhel uuard sin geuualt facta est Iudaea sanctificatio eius 113,2. danne legent sacerdotes chalber ufen dinen altare ... in sancta ęcclesia gezogene iungelinga sanctos et innocentes (heilige unsundige; Npw heiligi unde unsculdigi) NpglNpw 50,21; ferner: S 168,2. 358,33. 375,8. I 19,13. 25,20. T 79,3. O 1,8,15. NpNpw 126,3. NpglNpw 44,9. 47,12. Np Cant. Zach. 70. Npgl 97,8. Npw 103,17. Symb. 1; — allgem. von gläubigen, frommen Menschen: heiliges mannes lichamen . habent tugede so gefestenot . taz imo nieht taron nemag viri autem sacri corpus virtutes ... munierunt Nb 285,26 [309,1], ähnl. 19 [308,20]. uuer ist so heilig taz er siu (opera) alliu tuoe NpNpw 105,2. kehalt dinen scalgh got an dih kedingenten . heiligen salvum fac servum tuum Np 85,2; wohl hierher: thaz si inan gote giantvvurtitin ... bithiu uuanta iogiuuelih gommanbarn, thaz uuamba erist intuot, heilag gote ginemnit sanctum domino vocabitur T 7,2 (3,7 s. u. I 3). geiehent sinero gehuhte . diu heilige machot confitemini memoriae sanctificationis eius Np 96,12, ähnl. ebda., vgl. aber NpNpw 29,5 u. I 1; δ) substant.: Heiliger, Wesen in Gottes Nähe, des Himmelreiches Teilhaftiger (vgl. α u. β): trenchet cher guole in gotes mine, in aller gotes helegen bibite in dei amore Gl 5,520,29. manage lihamon heilagero thie dar sliefun erstuontun multa corpora sanctorum qui dormierant surrexerunt T 289,3. theih thar thih lobo ... mit heilegon thinen O 5,24,20 (V, engilon F). got dero goto . daz chit . dero heiligon . die fone gratia dii heizzent . selber truhten [vgl. quia homines dixit deos, ex gratia sua deificatos, non de substantia sua natos, Aug., En.] NpNpw 49,1. vuar buta er (Gott) aber . êr himel uuurte unde sine heiligen in dien er buet? [vgl. antequam faceret deus sanctos, ubi habitabat, Aug., En.] 122,1. uuanda er einer neirteilet (beim Jüngsten Gericht) . nube sancti (die heiligin) sament imo Npgl 74,3. also du nu leitist die heiligen in daz paradisum Npw Cant. Moysi 13 (Np sanctos); — im Credo (vgl. β): gilaubiu ... heilegero gimeinidha credo ... sanctorum communionem S 30,54. die gemeine allir gotis heiligin 357,16, ähnl. 139,11/12 (BB = 12 WB). 343,30. 351,27. 353,15. 355,18. 363,25. [Awf. Tg. S. 91,17.] NpNpw Symb. 11; — mit Bezug auf best. Personen: thaz heilege io giredotun, ouh buah fon mir gisagetun, joh forasagon zellent, thio ziti iz nu irfullent O 4,14,11, ähnl. T 4,15. daranah cramdon sie Moysen in dien herebergon . unde den gotes heiligen Aaron sanctum domini NpNpw 105,16; spez. von Mittlern zwischen Gott u. Mensch: ioh allen heiligon thanc S 86,56. temo die heiligen holt sint, ter mag horsko gebeton cui deus placabilis 121,11. so pittich ablazis ... got ... sancte Petren unde alle gotes engila unde alle gotes heiligen 340,11; ebenfalls in Beichten: 314,2. 316,1. 317,33. 318,1 = Wa 16,4. 319,48 = Wa 17,24. 324,25. 327,1. 328,22. 329,2. 330,22/23. 331,2. 332,2. 7. 336,8. 339,23. 29. 35/36. 340,2. 341,14. 344,5. 345,7/8. 347,53. 353,20. 356,36. 51. 53. 358,49. 360,97. 103. ich ... begihe [Bd. 4, Sp. 822] ... disen (vorher namentlich aufgezählten) gegenwurtigen heiligen unde allen gotis heiligen 358,49, ähnl. 336,7. 344,1. 5. 347,52. 348,90; — spez.: gläubiger, frommer, gottverbundener Mensch: uuoze heilegeno sinro beuuareda pedes sanctorum suorum servabit S 302,2, z. gl. St. NpNpw Cant. Annae 9. ni ghibis dhinemu heileghin zi chisehanne unuuillun nec dabis sanctum tuum videre corruptionem I 43,22, z. gl. St. NpNpw 15,10. fertane liute . sizzent frambaro. Unde scadele trettont under fuoze . dero heiligon halsa nocentes calcant ... sancta colla Nb 39,25 [44,28]. minnont got alle sine heiligen. Minnont in . ir dia uuerlt neminneient diligite dominum omnes sancti eius NpNpw 30,24. fone diu ist tiure in gotes kesihte . sinero heiligon tod. Mit sinemo tode choufta er sia mors sanctorum eius 115,15. des liehtes darbent dar . die sih hier ferro tuont fone dien heiligon [vgl. merito non placet filiis alienis longe factis a sanctis, Aug., En.] Np 55,13. er geheizzet frido ... an sinen heiligon . unde an dien die sih cherent ze imo pacem ... super sanctos suos 84,9. uuanda der heiligo zegieng, daz chuit: neheiner ist der in dih glouba Npw 11,2 (Np sanctus). an sinen heiligen die noh in demo libe sint unde doh iro muot in demo himela ist . hat er himil unde erda 112,6 (Np sanctis). uuie uerro er (Christus) geskeidan ist uon anderen heiligon, uuanta sie sint puri homines, er ist abo verus deus W 48,32; — weitere Belege: S 153,7/8. 185,46. [Wa 10,9 = 15,2.] I 26,7. 12. O 2,9,96. 3,13,52. 5,24,2 (V, engilon F). [Pk 29,5.] NpNpw 9,12. 15,3. 10. 17,26. 29,5. 30,4. 31,6. 33,10. 35,6. 36,28. 44,8. 49,5. 101,8. 131,16. 144,10. 146,4. 148,14 (= Npw 16). 149,1. 5. 9. 150,1 (2). Cant. Deut. 43. NpglNpw 40,3. 43,9. 25. 101,28. Np 51,11. 55,1. 6. 67,36. 71,16. 78,2. 82,4. 88,6. 8. 96,10. Npgl 52,6. 86,1. 88,7. 96,9. Npw 35,6. 109,3 (2). 112,6. 118 C, 19. Cant. Deut. 26. W 35,3. 46,8. 95,3. 149,12; c) von der Gott wohlgefälligen Haltung, Gesinnung der Gläubigen: heilig, auf Gott ausgerichtet; auch: lauter, rein: die heiligen christinheit, diu ... uolstet in dera heiligen kiloube S 173,2,12. unte firferit denna hina. in den heiligin tugendin. zi demo euuigan libe 175,5 d,3. sie (d. i. thie heilegun) scribent fater joh then sun zi heiligeru wisun O 2,9,97. uuio ist tiu uuunna dero friundo? ... si ist heilig . pe diu netriffet si nieht ze lukken saldon . nube ze uuaren . dara tugedheit triffet quod sanctissimum est Nb 132,7 [143,7]. truhtenes forhta ist heilig ... Si ist heilig . uuanda si uuilleuualtig ist timor domini sanctus [vgl. timor domini non servilis, sed castus, Aug., En.] NpNpw 18,10, ähnl. Pw 18,10. fone diu ist diser salmo alleluia dero heiligun becherda Npw 111, Prooem. (Np sanctae conversionis); allgem.: in goumun nisprah diude heilega enti guotiu uuarun ... ode bispraha sprah ih S 316,14; hierher wohl auch: heilicorin kerate eruuelit saniore consilio elegerit 274,26; — ferner: S 141,5. 14. 147,38. 153,8. 172,4. 342,6. 355,23. 24. 356,27. NpglNpw 106,38. Np 62,3 (2). Npw 17,19. W 39,7. III. im Bereich der griechisch-römischen Religion u. Mythologie: himmlisch, göttlich; heilig: a) von Personifiziertem: harto gerno uuolti er Sophiam (heiraten) ... uuanda si uuizzig unde heilig ist quod prudens sanctaque sit Nc 696,11 [12,21]; b) von Sachlichem u. Abstraktem: tanne under dien goten ... uurtin heilige gehileiche inter deos fierent sacra coniugia Nc 693,1 [8,8]. ein frouua (die Immortalitas) ... in heiligemo . unde in himeliskemo liehte skinentiu . unde in eruuirdigero biscofheite sacro lumine . aethereoque resplendens 804,23 [165,12]; ferner: 791,24. 795,25 [148,8. 153,13]; Gl 1,28,22 s. II 1 a α; — substant.: heiligon [hic laticem colit, ille larem, sed iungere] sacris [non audent inimica suis, Sed., Carm. pasch. I,260] Gl 2,615,39. heiligen sacra [suosque tibi commendat Troia penatis, Verg., A. II,293] 693,7. heiligin [Panthus ... sacerdos,] [Bd. 4, Sp. 823] sacra [manu victosque deos ... ipse trahit, ebda. 320] 15. heiligon [hinc mater cultrix Cybeli ... hinc fida silentia] sacris [ebda. III,112] 694,51. IV. Glossenwort: heilich ziuienz sanctus Gl 3,390,3 (Hildeg.). Komp. unheilag; Abl. heilagôn; heilagnessi, -nissa, -nissi, heiligunga, heiligî(n). Vgl. Baetke, Das Heilige im Germanischen.
? heilaginî st. f. Unvollständig: .. agini: gen. sg. H 18,3,1 (von Wilken, Germania 20,82 Anm. 4, konjiz. zu heilagini) bleibt unsicher (wegen der ungewöhnlichen Bildung, oder vielleicht unter Einfluß des davorstehenden kahaltini fehlerhaft statt heilagî). Reinheit, Keuschheit: uzzan uuafanum kahaltini (nach Firchow, Hymnen S. XLV. XVI am inneren Rand dazu als Doppelglossierung:) .. agini muat ... fiant uuidarscurge unchuscan sed armis pudicitiae mens ... hostem repellat inprobum.
heilagnessi st. n.; vgl. ae. hálignes. — Graff IV,878. heilagnesse: dat. sg. T 4,16. Heiligkeit: thionomes imo in heilagnesse inti in rehte serviamus illi in sanctitate et iustitia.
heilagnissa st. f. — Graff IV,878. heilacnissa: acc. sg. I 20,18. Heiligkeit: see hear nu dhea dhrifaldun heilacnissa undar eineru biiihti dhazs himilisca folc so mendit ecce trinam sanctificationem sub una confessione caelestis persultat exercitus.
heilag-, heilignissi st. n. (?). heilacnissi: acc. sg. Gl 4,339,25 (Leiden, Voss. lat. fol. 63, 11. Jh.). — helicnissi: acc. pl. (?) Gl 4,351,11 (Trient 1660, 11. Jh.; zu -e- vgl. Weinhold, Alem. Gr. § 36). Heiligtum, Heiliges: heilacnissi [labentem (Krieger) turba suorum excipit ... ac velut inclusum perfosso in pectore] numen [et vivam magnae speciem virtutis adorant, Lucan 6,253] Gl 4,339,25. helicnissi sacra [suosque tibi commendat Troja penatis ... sic ait, et manibus vittas Vestamque ... effert, Verg., A. II,293] 351,11.
heilagôn, heiligôn sw. v., mhd. nhd. Lexer heiligen; as. hêlagon, mnd. hilligen, mnl. heiligen; ae. hálgian. — Graff IV,878. heilag-: 3. sg. -ot T 141,14; part. prs. -onti H 8,2,3; gi-: part. prt. -ot T 34,6. — ke-heileg-: part. prt. -ôt Nc 841,27 [213,15]; chi-: acc. pl. m. -ode I 31,20; ge-: Grdf. -ot Nc 809,16 [171,15]; acc. sg. f. -ôta 841,21 [213,9]. — ki-heilig-: part. prt. gen. sg. m. -otes Gl 1,285,14 (Jb-Rd); ke-: Grdf. -ot H 22,5,2; gen. sg. m. -otes Thoma, Glossen S. 27,4; acc. sg. m. -oten S. 26,21; gi-: Grdf. -ot Npw Orat. dom. 9; -it ebda. (oder giheilagôn; zu -it vgl. Krüer S. 13); ge-: dass. -ot Np 85,2. 105,28. Orat. dom. 9 (2; oder giheilagôn?). gi-helogada: part. prt. acc. pl. n. Mayer, Griffelgl. S. 89,401 (-oga- wohl Schreibfehler für -ago-). 1) heiligen, heilig, unantastbar machen: im christlichen Bereich: unsih dhurah Iordanes runsa, dhaz ist dhurah dhea gheba dhera heilegun daufin chiheilegode nos ... per baptismi gratiam sanctificatos I 31,20. tak naht ioh scaffota (Gott) euuigeru euu heilagonti aeterna lege sanctiens H 8,2,3. pluat keheiligot kicozan ist sanguis sacratus funditur 22,5,2. uuedar ist mera thaz gold oda templum thaz dar heilagot gold quod sanctificat aurum T 141,14. din namo uuerde geheiligot ... Neist er heilig? Vuir biten aber daz er in unseren herzon geheiligot uuerde sanctificetur nomen tuum [vgl. sanctificetur, id est, non in te, sed in nobis, Sg [Bd. 4, Sp. 824] 27] NpNpw Orat. dom. 9; ferner: T 34,6 (sanctificare). Np 85,2; — übertr. auf die griech. Mythologie: diu ... diu buoh alliu habeta geheilegot . unde gehandelot . unde gezelet . tiu uzer dero magede munde fuoren consecrabat libros . qui defluxerant ex ore Philologiae . manu eos contingens . ac dinumerans Nc 809,16 [171,15]. do gestuont si (Philologia) be namen skeiden . dero anderro goto deificationem . daz chit uueliche fone menniskon uuorten uuarin gota unde sah si sih selbun geheilegota uuesen sacraque meruisse 841,21 [213,9], ähnl. 27 [15] (meruisse sacra, Rem.). 2) weihen: kiheiligotes [benedictiones patris tui ... fiant in capite Ioseph, et in vertice] Nazaraei [inter fratres suos, Gen. 49,26] Gl 1,285,14 (zur Vermengung von Nazaräer u. Naziräer ‘Ausgesonderter, Geweihter’ vgl. Bibellex. S. 1201 s. v. Naziräer u. ThWb.NT IV,883 u. Anm. 18). keheiligotes nazarei i. sanctificati [zu: in vertice Nazaraei, Comm. in Gen. = Gen. 49,26] Thoma, Glossen S. 27,4. keheiligoten [hoc ergo dicit, nunc videns in spiritu comam nutrire Samsonem] Nazaraeum [Comm. in Gen. 49,26, PL 107,656 D] S. 26,21. gihelogada uuib [de] virginibus [deo] sacratis [... virgines quae se deo dicaverunt, si pactum perdiderint virginitatis, Hrab., Poenit., PL 112,1407 C] Mayer, Griffelgl. S. 89,401; — auf einen nichtchristlichen Gott bezogen: inin des uuurden sie (die Israeliten) Priapo geheiligot ... vnde totero menniscon opher azzen sie et initiati sunt Beelphegor Np 105,28. Vgl. int-heiligôn.
gi-heilagôn, -heiligôn sw. v., mhd. Lexer geheiligen. — Graff IV,878 f. gi-heilag-: 1. sg. -on T 178,9; 3. sg. -ot 141,15; 2. sg. imp. -o 178,8; 3. sg. prt. -ota 134,8; 3. pl. conj. prt. -otin 135,33; part. prt. -ot 178,9. — ge-heileg-: 1. sg. -on Np 131,18; 2. pl. imp. -ont Nc 800,31 [160,23]; inf. -on Np Cant. Annae 2. — ke-heilig-: 1. sg. -on Np 131,18; gi-: dass. -o Npw ebda.; -e ebda.; 3. sg. -ot Gl 1,466,1 (M, 2 Hss.). 4,137,31 (Sal. c); 1. pl. conj. (?) -en Npw Orat. dom. 9; -heiliḡ: 3. pl. conj. (?) Gl 1,632,40 (M, 2 Hss.); -heilig-: 2. sg. prt. -otist Npw 131,8 (zur Endung vgl. Heinzel, WSB 81,268); ge-: 2. sg. -ost Np 17,26; 3. sg. -ot NpNpw 31,6; 2. pl. -ont Nc 800,20 [160,12]; 1. pl. conj. -oen Np Orat. dom. 9; 3. pl. conj. -eien 106,22 (zu -i- vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 310 Anm. 5); -en Npw ebda.; inf. -on NpNpw Orat. dom. 9. Np Cant. Annae 2 (Hs. W2 = S. XLI,13); -en Npw ebda.; 2. sg. prt. -otost Np 131,8; 3. sg. prt. -ôta NpNpw 45,5. gi-helion: 1. sg. Gl 4,203,43 (sem. Trev., 11./12. Jh.; zum intervokal. g-Ausfall vgl. Katara S. 65). 1) jmdn. (auch sich), etw. heiligen, heilig, (bei Menschen auch:) rein (von Sünden) machen, heiligsprechen: im christlich-jüdischen Bereich: then der fater giheilagota inti santan in uueralt quem pater sanctificavit et misit in mundum T 134,8. erstigun manage ci Hierusalem ... fora then ostron, thaz sie sih selbon giheilagotin ut sanctificarent se ipsos 135,33. uuedar ist mera, thiu geba oda ther altteri therde giheilagot thia geba quod sanctificat donum 141,15. so tuondo geheiligota sina hereberga der hohesto sanctificavit tabernaculum suum altissimus NpNpw 45,5. nu irstant truhten fone tode ze rauuon . unde sament dir din ęcclesia . dia du geheiligotost tu et arca sanctificationis tuae 131,9 (= Npw 8). mit heiligemo bist du heilig . uuanda du geheiligost in [vgl. quia tu sanctificas, Aug., En.] Np 17,26; ferner: T 178,8. 9 (2) (alle sanctificare). NpNpw 31,6. 131,18 (2). Cant. Annae 2 (sanctificare, Rem.). Orat. dom. 9 (2; sanctificare); — in der griech.-römischen Mythologie: nu uuerdent salig tie liste . die ir beide so geheiligont . taz sie ze himele leiten . unde menniskon den himel induen artes . quas sic sacratis ambo Nc 800,20 [160,12]; ferner 31 [160,23] (sacrare). [Bd. 4, Sp. 825] 2) jmdn., etw. (einer Gottheit) weihen: giheiligon [aedificaverunt excelsa Baal, ... ut] initiarent [filios suos et filias suas Moloch, Jer. 32,35] Gl 1,632,40; hierher wohl auch: giheiligot [quicumque venerit, et] initiaverit [manum suam in tauro de bobus, et in arietibus septem, fit sacerdos eorum, qui non sunt dii, 2. Paral. 13,9] 466,1. giheiligot consecrat 4,137,31. gihelion inicior 203,43. dannan geheiligeien sie imo dia heiligunga lobes . unde maren sie siniu uuergh in freuui sacrificent sacrificium laudis . et adnuntient opera eius in exsultatione NpNpw 106,22.
heilant st. m. (zur Bildung vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 236 Anm.), mhd. Lexer heilant, nhd. DWB heiland; as. hêliand, mnd. hêilant, mnl. heilant; ae. hǽlend. — Graff IV,869 f. heilant: nom. sg. Gl 1,292,25 (Jb-Rd). 731,39 (S. Paul XXV a/1, 8./9. Jh.). 3,14,7. 182,12 (SH B, 2 Hss.). 276,66 (SH b; -e,i-). S 89,1 (Sam., 10. Jh.). H 2,6,1. 7,1,2. 25,7,1 (alle voc.). T 5,4. 6,2. 7,1. 8,1. 12,2. 9. 14,1 (2). 2. 15,1. 4. 5. 16,2. 4. 17,4. 5. 6. 8. 18,5. 19,9. 20,1. 21,1. 9 (3). 22,1. 43,3. 44,28. 45,1. 2. 5. 6. 8. 46,3. 4. 47,3. 6. 8. 48,1. 50,3. 51,2. 3. 4. 53,6 (voc.). 7. 14. 54,6. 55,2. 3. 4. 5. 8. 56,4. 60,2. 5. 6. 11. 61,2. 3. 68,1. 3. 69,4. 8. 74,2. 78,1. 79,13. 80,2. 8. 81,2. 4. 82,2 (-i- nachträglich übergeschr.). 3. 4. 5. 6. 7. 9. 11. 11 a. 12 (2). 85,3. 87,1. 2. 3. 4. 5 (3). 6. 8. 9. 88,1. 2. 3. 4. 5 (2). 6. 7. 89,2. 5. 90,1. 2. 3. 4. 91,3. 4. 92,3. 5. 6. 7. 8. 93,1. 2. 3. 94,2. 95,2. 98,4. 100,1. 101,1. 2. 103,2. 3. 4. 104,2. 4. 5. 6. 8. 106,2. 3. 4. 5 (2). 110,1. 111,1 (voc.). 3. 112,2. 3. 114,1. 2. 115,1. 2 (2). 116,1. 2. 3. 5. 117,1. 2. 4. 5. 119,2. 3. 6. 14. 120,4. 6 (2). 7. 121,3. 4. 123,2. 6. 124,5. 7. 126,2. 3. 127,3. 128,2. 5. 7. 10. 129,3. 5. 6. 130,1. 131,1. 3. 6. 9. 11. 12. 14. 16. 18. 22. 24. 25. 132,2. 6. 7. 133,1. 2. 3. 5. 8. 9. 134,1. 3. 6. 8. 135,2. 3. 5. 7 (2). 9. 11. 13. 15. 18. 20. 21 (2). 23. 24 (2). 25. 26. 27. 30. 32. 137,1 (2). 138,5. 8. 139,2. 7. 10. 141,1. 143,2. 7. 144,1. 2. 153,1. 155,1. 3. 4. 6. 157,2. 159,1. 2. 4. 5. 7. 160,1. 161,1. 2. 4. 162,3. 163, 2. 165,2. 174,3. 176,3. 177,1. 180,1. 2. 183,4. 184,1 (2). 4. 185,3. 7. 187,2. 5. 189,4 (2). 190,2. 195,2. 4. 5. 197,7. 9. 198,4. 201,2. 202,4. 204,1. 2. 205,7. 206,2. 207,2. 208,1. 4. 6. 219,2. 221,3 (2). 5. 6. 223,2. 3. 224,3. 230,2. 233,1. 5. 8. 234,1. 2. 235,1. 236,1 (2). 2. 5. 237,4. 5. 6. 238,1. 239,2. 3. 4. 240,1. 241,1. O 1,27,45. 3,4,2. 48. 24,1. 4,1,13. 4,64. 27,25; gen. sg. -]es T 5,1. 7. 19,8. 45,1. 2. 79,11. 159,1. 2. 206,1. 212,2. 4. 7; dat. sg. -]e H 1,10,3. T 4,5. 14,3. 16,2. 4. 53,12. 56,2. 61,1. 66,1. 69,7. 79,10. 81,3. 91,2. 92,8. 116,2. 123,3. 128,6. 135,12. 139,1. 157,1. 183,3 (2). 186,1. 2. 187,4. 188,1. 189,1. 196,4. 197,7. 199,9. 200,5. 205,6. 211,3. 212,6. 225,2. 239,3. O 1,7,6 (PV). 5,9,23; acc. sg. -] Gl 1,734,14 (S. Paul XXV a/1, 8./9. Jh.). S 357,4. H 20,3,2. T 3,4. 5,8. 10. 7,5. 6. 13,9. 16,1. 17,2. 53,6. 54,2. 3. 82,3. 88,6. 91,3. 114,1. 135,34. 137,2. 4. 139,1. 153,4. 177,2. 184,1. 4. 6. 185,10. 187,1. 189,4. 195,1. 198,2. 199,3. 6. 13. 200,1. 210,1. 217,5. 221,3. O 1,8,28. 10,9. 12,13. 14,4. 23,32. 3,20,45. 5,4,41. heilente: dat. sg. OF 1,7,6. helant: nom. sg. Gl 3,14,3 (Z. 7 -ei-). T 82,2 (nachträglich korr. zu hei-). 237,2, zu -e- vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 44 Anm. 4, oder neben der Vielzahl der -ei-Belege hier doch Schreibfehler? Wohl verkürzt geschrieben: lant: nom. sg. Gl 1,736,12 (S. Paul XXV a/1, 8./9. Jh.). Fraglich, ob hierher: hielant: nom. (voc.) sg. Hss. Stuttg. II,3,162. Heiland, Retter, Erlöser: a) allgem . für den göttlichen Retter: heilant [(Israel) dereliquit deum factorem suum, et recessit a deo] salutari (Hs. salutaris) [suo, Deut. 32,15] Gl 1,292,25. ih (Maria) frawon druhtine alle daga mine, frew ih mih in muate gote heilante [vgl. exultabit spiritus meus in deo salutarimeo, Luc. 1,47] O 1,7,6, z. gl. St. gifah min geist in gote minemo heilante T 4,5. ziu feristu inti doufist (zu Johannes), nu thu ther heilant ni bist [vgl. si tu non es [Bd. 4, Sp. 826] Christus, Joh. 1,25] O 1,27,45; — bezogen auf Jesus Christus: daz keporaner iu hiutu heilant quia natus est vobis hodie salvator (unter conservator geschr., vgl. Voetz, Lukasgl. S. 206,29) [Luc. 2,11] Gl 1,731,39, z. gl. St. T 6,2. dih nu heilant pittames te nunc, salvator, quaesumus H 2,6,1. Crist himiles truhtin uueralti heilant meisto Christe caeli domine, mundi salvator maxime 7,1,2. bithiu uuanta gisahun minu (d. i. Simeon) ougun thinan heilant salutare tuum T 7,6. riht er zi uns ouh heilant, thaz unsih midi fiant [vgl. erexit salutem, Luc. 1,71, erexit cornu salutis nobis 69] O 1,10,9 (vgl. heil st. n.). ni ward êr io zi manne, ni er gisehe wanne ... then druhtines heilant [vgl. videbit omnis caro salutare dei, Luc. 3,6] 23,32. ir suechet unsan heilant, then these liuti irsluagun [vgl. Iesum, qui crucifixus est, quaeritis, Matth. 28,5] 5,4,41; ferner: T 87,9 (salvator). O 1,12,13 (salvator). 4,1,13; hierher wohl auch: heilant salvator Gl 3,14,7. soter Graece salvator Latine 182,12. Ihesu salvator 276,66; b) heilant steht statt des Eigennamens, für Iesus in der lat. Vorlage: heilant [cum inducerent puerum] Iesum [parentes eius, Luc. 2,27] Gl 1,734,14. denne ketaner uuas heilant iarum zuuelueo cum factus esset (Iesus nur Hs.) annorum duodecim [Luc. 2,42] 736,12 (vgl. Voetz, Lukasgl. S. 242,26). helant Ihesus 3,14,3. lesen uuir, thaz fuori ther heilant fartmuodi ... er zeinen brunnon kisaz S 89,1 (ohne direkt zugeordnete lat. Vorlage). chuementemu daz heilante uuirdige kakan lauffem kagani advenienti ut Ihesu digni occurramus obviam H 1,10,3. tho quam ther heilant ... zi Iohannise, thaz her vvurdi gitoufit fon imo tunc venit Ihesus ... ad Iohannem T 14,1. ther heilant fuor in berg Oliveti Ihesus autem perrexit in montem Oliveti 119,14. intfieng ther heilant brot inti uuihita inti brah inti gab sinen iungiron accepit Ihesus panem 160,1. manigiu giuuesso inti anderiu zeichan teta ther heilant in gisiuni sinero iungorono multa quidem et alia signa fecit Ihesus 234,1. er ... deta mari, thaz iz was ther heilant, ther inan thes seres inbant [vgl. quia Iesus esset, qui fecit eum sanum, Joh. 5,15] O 3,4,48, z. gl. St. T 88,5; ferner: H 20,3,2 (Ihesus). O 5,9,23 (Iesus); hierher gehören 364 weitere Belege aus T (die im Formenteil vollständig aufgeführt sind), die Hälfte davon mit Verben des Sagens verbunden, z. B.: tho antlingota imo ther heilant, tho quad imo ther heilant 15,4. 17,6; — direkt als Eigenname verwendet, ohne best. Artikel: buoh cunnes Heilantes Christes, Davides sunes liber generationis Ihesu Christi filii David T 5,1. uuard imo ginemnit namo Heilant Ihesus 7,1, ähnl. 3,4. 5,8. 10 (alle Ihesus). uuoneta ther kneht Heilant in Hierusalem Ihesus 12,2, ähnl. 7,5 (Ihesus). euua thuruh Moysen gigeban ist, geba inti uuar thuruh Heilant Christ gitan ist per Ihesum Christum 13,9. er giheilit thiz lant, heiz inan ouh heilant [vgl. vocabis nomen eius Iesum, ipse enim salvum faciet populum suum, Matth. 1,20] O 1,8,28. then wir thar heizen heilant [vgl. ille homo, qui dicitur Iesus, Joh. 9,11] 3,20,45, z. gl. St. thie dar ist giquetan heilant T 132,6, ähnl. O 1,14,4 (Iesus); ebenfalls ohne best. Artikel: T 5,4. 17,2. 53,6. 90,3. 115,1. 117,1. 177,2. O 4,27,25 (alle Iesus); im Anruf: heilant furahtante kasih inti unsih kesehanto kirihti Ihesu, paventes respice et nos videndo corrige H 25,7,1. thu heilant biboteri, milti uns Ihesu praeceptor T 111,1; hierher wohl auch, mit Beiwörtern: ih gloube an ... unsern herrin heilant S 357,4 (ohne direkt zugeordnete lat. Vorlage). fuar tho druhtin heilant in Hierosolimono lant [vgl. ascendit Iesus Hierosolymam, Joh. 5,1] O 3,4,2, ähnl. 24,1 (Iesus). uuenan uuollet ir thaz ih iu forlazze, Barrabban oda then heilant thie dar ist ginennit Christ Barabban an Ihesum T 199,3, ähnl. 9. 234,2 (beide Ihesus). thiz ist ther heilant nazarenisgo, cuning Iudeono Ihesus Nazarenus 204,1, ähnl. 184,1. 4. 188,1. 225,2 (alle Ihesus). thiz ist ther forasago in war fon Nazareth ther heilant [vgl. hic est Iesus propheta a Nazaret, Matth. 21,11] O 4,4,64 (vgl. 4,27,25); c) unklar bleibt: tu autem hielant. Brieuint die responsi zi iegelichur leczuri [ohne Kontext] Hss. Stuttg. II,3,162. Vgl. heilanto sw. m.; heilen. [Bd. 4, Sp. 827] Vgl. zu heilant als Eigenname jetzt auch Kolb, Ahd. II, 1234—49.
heilantî st. f. — Graff IV,870. heilantii: acc. sg. S 198,33 (B). Heil: vvarhafti dina indi heilantii diin qhuad veritatem tuam et salutare tuum dixi. Vgl. Ibach, Beitr. (Halle) 78,41.
heilantlîh, -lîhho s. AWB heilentlîh, AWB -lîhho.
heilanto sw. m. (vgl. heilant st. m. u. heilenter part. prs. s. v. heilen). — Graff IV,869 s. v. heiljan. heilant-: nom. sg. -o S 33,91 (Wk). 34,114 (voc.; Wk); heilanden: acc. sg. 377,4. — heilent-: nom. sg. -o S 34,117 (voc.; Wk); acc. sg. -on 30,48 (Wk). Wohl verschrieben: heilantan: acc. sg. (?) S 32,89 (Wk; durch vorausgehendes unseran verschr., oder -an für -on vgl. Franck, Afrk. Gr.2 § 147? Ausg. -on). Heiland, Retter, Erlöser, auch statt des Namens Jesus: gilaubiu ... in heilenton Christ credo in Iesum Christum S 30,48. thaz in fleiscnisse gihuuelih truhtin unseran heilanton Christ (Hs. christes) gitriulicho gilaube domini nostri Iesu Christi bzw. dominum nostrum Iesum Christum 32,89 (s. Steinm. Anm.). thu eino truhtin, thu eino hohosto, Heilento Christ tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe 34,117. do der heiligo Iohannes den heilanden Crist in iro (dem Jordan) tovfta S 377,4; ferner: S 33,91. 34,114 (beide Iesus). Vgl. heilant st. m. |
| |