Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
holenter bis holiter (Bd. 4, Sp. 1211 bis 1212)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis holenter, -der s. AWB holuntar.
 
Artikelverweis 
holeo Gl 1,206,15 (K) s. AWB [h]lêo.
 
Artikelverweis 
holerboum s. AWB holuntarboum.
 
Artikelverweis 
holere Publ. 62,448,22 s. AWB holuntar.
 
Artikelverweis 
hol(e)wurz mhd. st. f., nhd. hohlwurz; mnd. holwort.
Nur im Nom. Sing.
hol-wurz: Gl 3,515,51 (-wsz). 525,34 (-urz). 536,15. 547,33 (-v-); -wurcz: 597,50; -wrz: 524,22. 533,46. 48. 536,15. 547,34 (-wrz). 4,367,42. 5,62,5; -worz: 3,533,45. 47; -wortz: Beitr. 73,261,132. 263,185; -vvrt: Gl 3,594,12 (Prag VII G 25, 13. Jh.).
hole-wurz: Gl 3,524,48 (clm 615, 14. Jh.); -wort: 594,54 (Leiden Voss. lat. 8° 78, 13. Jh.).
holeurz Gl 3,532,21 (clm 615, 14. Jh.) s. tolauuurz; AWB holeurz strignus ist wohl für doleurz ‘Tollkirscheverschrieben; vgl. u. a. dolewrz st(r)ignus Gl 3,49,50. 508,23. 509,29. 516,54.
1) Hohlwurz, südeuropäische Osterluzei, Aristolochia Clematitis L., spez. Aristolochia rotunda L. (vgl. Marzell, Wb. 1,389 u. 392, Fischer, Pfl. S. 260) u. deren einheimischer Ersatz, Hohler Lerchensporn, Corydalis cava L. (vgl. Marzell, Wb. 1,1189 u. 1194, Fischer, Pfl. S. 266): lange holwrz aristoloia longa Gl 3,524,22. 533,45. holewurz aristolo(g)ia rotunda 524,48. 547,33 (1 Hs. holwurze). sinewel holworz aristoloia rotunda 533,47. holewort aristolochia (Hss. -logie, -leia) [. Aristolochiae species tres dicimus esse, longa prior, radix est cuius longa vocatur. Dicta rotunda ... tertia Clematis graeco sermone vocatur, Macer Flor. XLI, Überschr.] 594,54. 597,50. Beitr. 73,263,185, hierzu auch: holvvrt agarici (Glosse gehört zu vorhergehendem aristologie, Anm. 1) Gl 3,594,12. holwrz aristolochia (Hs. De aristologia) [ebda.] 4,367,42. Beitr. 73,261,132; aus einer Rezeptsammlung: herba quae dicitur holwrz Gl 5,62,5; — hierher vielleicht auch: holurz amilum (vgl. Mlat. Wb. 1,566) 3,525,34. huzwurz holwurz aquirica (= araraza aristolocia rotunda, CGL III,552,71, vgl. Anm. 7, Steinm.) ambrosiana (vgl. Mlat. Wb. 1,550) 536,15 (vielleicht liegt aber Bezug auf vorhergehendes lat. Lemma vor).
2) Bez. für Engelsüß, Polypodium vulgar L. (? Vgl. Marzell, Wb. 3,945 ff., Fischer, Pfl. S. 279): stenvaran. holwurz polypodium Gl 3,515,51.
Vgl. holwurze.
 
Artikelverweis 
holeurz Gl 3,532,21 s. tolauuurz.
 
Artikelverweis 
holî st. f., mhd. höle, höl, nhd. DWB höhle; as. holi, mnd. hle, mnl. hole; vgl. an. hola f. — Graff IV,847.
hol-: nom. sg. -i Gl 1,170,11 (K). 4,45,9 (Sal. a 1); -e ebda.; dat. sg. -i 1,693,55 (M, 5 Hss.). 2,445,28 (2 Hss.); acc. sg. -i 1,557,60 (M, 8 Hss.). 2,552,26. 557,49 = Wa 90,4 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh.?). 5,8,7 (M). Np Fides 2; nom. pl. -i Gl 1,667,54 (M).
Verschrieben: boil: nom. sg. Gl 3,695,18 (Florenz XVI,5, 12./13. Jh.; vgl. Ahd. I,599,3).
1) Aushöhlung, Höhle, Loch:
a) (Felsen-)Höhle: holi [ascenderunt, et absconderunt se sub] tegumento [montis, 1. Macc. 9,38] Gl 1,693,55 (2 Hss. hol, 1 Hs. hullî). holi caverna 4,45,9; Höhle der [Bd. 4, Sp. 1212] Räuber: holi [et quasi] fauces [virorum latronum, particeps sacerdotum, in via interficientium pergentes de Sichem, Os. 6,9] 667,54 (8 Hss. hol);
b) Mund-, Rachenhöhle: holi [quod resonam lingua sub ore latens] caveam [Prud., H. a. cib. (III) 94] Gl 2,552,26. 575,49 = Wa 90,4;
c) Aushöhlung, Vertiefung im Holz: holi [lignum curvum, et vorticibus plenum, sculpet diligenter per] vacuitatem [suam, Sap. 13,13] Gl 1,557,60 (2 Hss. hol). 5,8,7; Loch, Öffnung in einer geschnitzten Maske: dannan begondon sie (sc. histriones) iro anasiune ferlegen cauatis lignis ... Vzer dien scullen sar durh die holi . lutreisteren stimma [vgl. larvae, in quibus et maior sonus propter concavitatem ederetur, Boeth., Op. sacra, Rand] Np Fides 2.
2) Schlucht, Abgrund: luhhilin scruntusse edho holi hiatus fissura vel vorago Gl 1,170,11.
3) Versteck, Hinterhalt: hoil latibulum ł latebra Gl 3,695,18 (vgl. Ahd. I,599,3).
4) tiefes Rund, halbrunder Innenraum des Amphitheaters: holi [(die Märtyrer) intrant interea locum rotunda conclusum] cavea (Glosse: amphitheatro) [, madens ferarum multo sanguine, Prud., P. Fruct. (VI) 62] Gl 2,445,28 (1 Hs. gruoba ł kevina).
Vgl. hulî.
 
Artikelverweis 
holinder Gl 3,104,26 s. AWB kullantar.
 
Artikelverweis 
hôling st. m. (zum Schwund des -h- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 239). — Graff IV,848, nicht bei der hôh-Sippe.
hôling: acc. sg. Np 34,5. 36,20.
Höhe, nur in der Wendung: in hôling in die Höhe, aufwärts: fone irdisken gedanchen . uuerden si ufirhauen in holing . also daz stuppe tuot fone uuinde Np 34,5 (Npw in die hohi). rugh kat in holing . dar ist sin zegengeda [vgl. fumus a loco ignis erumpens in altum extollitur, Aug., En.] 36,20 (Npw in die hohi).
 
Artikelverweis 
holirôn sw. v., mhd. Lexer hölern, nhd. DWB hohlern, DWB höhlern; z. Ableitung von Pluralen auf -er vgl. Wilm., Gr. 22 § 71 b; anders Raven I,73 s. v. holren. — Graff IV,848.
holre: 1. sg. Gl 3,410,20 (Hd., 12. Jh.); zur Form vgl. Paul, Mhd. Gr.23 § 256. 239.
durch Aushöhlen bearbeiten, behauen: ich snide ich holre caedo dolo.
 
Artikelverweis 
holiter Gl 2,241,12 = Wa 81,20 s. AWB hôloht(i).

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: