Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
hor(o)tumil bis hôrsamî (Bd. 4, Sp. 1270 bis 1271)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis hor(o)tumil st. m.; vgl. mhd. (rôr)tumel m., nhd. (rohr)dommel m. f.; mnl. (roes)dommel m.; ae. (ráre)dumla m. f. — Graff V,424 s. v. hôrtumil.
Z. möglichen Assimilation aus mb — mm u. z. Etym. des Grundworts vgl. Sanders, Festschr. Rosenfeld S. 565 f. 560 ff.
horo-dumil: nom. sg. Gl 1,355,13 = Wa 74,31 (oder acc.? s. u.); acc. sg. Beitr. (Halle) 82 (Sonderband), 137 (Vat. Pal. 14, 9. Jh.). — hora-dūmil: nom. sg. Gl 4,206,34 (sem. Trev., 11./12. Jh.; z. -a- vgl. Katara S. 48, z. Nasalstrich Sanders, Festschr. Rosenfeld S. 562). — horo-dmil: nom. sg. Gl 3,365,32 (Jd; vgl. Litbl. 18,76 u. Add. II,75,8).
hor-tumil: nom. sg. Gl 3,85,61 (SH A, 4 Hss., 1 Hs. -v-). 203,22 (SH B). Hbr. I,162,698 (SH A). — hor-dumil: nom. sg. Gl 3,85,63 (SH A); -dumel: acc. sg. 4,257,36.
hortdumil: nom. sg. Gl 3,248,64 (SH a 2; vgl. Hbr. II,566,3; Steinm. hortduuul).
or-tumil: nom. sg. Gl 3,85,62/63 (SH A, 15. Jh.; vermischt mit orre-?).
Verschrieben: hortdume: nom. sg. Gl 3,25,32 (Köln, Doppelbl., 14. Jh.).
Bez. f. die Rohrdommel, Botaurus stellaris (vgl. Suolahti, Vogeln. S. 383 ff.): hortdume onocrotalus Gl 3,25,32 (andere Hss. hortûhhil, hor(o)tubil, holztûba, hortûbe, holtubel, hor(o)trugil, gîbiz, uuazzarhuon). 85,61 (1 Hs. hortubil). 203,22. 365,32. 4,206,34 (bei Katara S. 157 zu Lev. 11,18 zugeordnet). Hbr. I,162,698. onocrotalus avis delectans (in) stagnis et paludibus [Hbr. II,386,63] Gl 3,248,64 (3 Hss. hortubil); — übertr. auf den Pelikan, Pelecanus onocrotalus (? Vgl. Suolahti, Vogeln. S. 388 ff.): horodumil [haec sunt quae de avibus comedere non debetis ...: ... aquilam ... et cygnum, et] onocrotalum [, et porphyrionem, Lev. 11,18] Gl 1,355,13 = Wa 74,31 (Hs. -on, darüber onocratulus). 4,257,36 (Hs. -on). Beitr. (Halle) 82 (Sonderband), 137.
 
Artikelverweis 
horovuo Gl 1,638,30 s. AWB hur(i)uua.
 
Artikelverweis 
? horouuitu st. m. (n.?)
horo-uuittie: nom. sg. ZfdA. 57,126,9 (Hannover IV,533, 12./13. Jh.; andere Lesung horeuuettie oder -uuethe, vgl. Anm.).
Bez. f. den Echten Speik, Valeriana celtica L. (vgl. Marzell, Wb. 4,986 ff.)?: horouuittie [ecce levi tilia non segnior est] saliunca [, asper viminibus certat eundo rubus, Maur. 527]; oder ist wegen des lat. Lemmas ein Ansatz horouuîda sw. f. zu erwägen (?) als Bez. für die Salweide, Salix caprea L. (vgl. Marzell, Wb. 4,20 ff., vgl. auch die Glossierungen zu saliunca mit salahuuîda Gl 3,97,37. 594,31 u. salaha 4,235,42)?
 
Artikelverweis 
hrra Gl 3,141,47 s. AWB huora.
 
Artikelverweis 
horran s. AWB hôren.
 
Artikelverweis 
horredubil Gl 3,355,6 s. AWB hor(o)tubil.
 
Artikelverweis 
horrehun Gl 3,27,15 s. orrehuon.
 
Artikelverweis 
hors Gl 4,264 Anm. 10 s. AWB [h]ros. [Bd. 4, Sp. 1271]
 
Artikelverweis 
hôrsam adj., mhd. hôrsam; mnd. hôrsam, mnl. hoorsam; ae. hýrsum. — Graff IV,1009.
horsam: Grdf. Gl 1,222,3 (K). S 331,12/13 (Pfälzer B., 10. Jh.; -sā; Ausg. gihorsam). O 1,18,40; dat. pl. -]em S 200,21 (B).
gehorsam: horsam quidi karo oboediens dicto parens Gl 1,222,3. vnekihafteem indi vnstilleem scal hartor drauuen horsamem keuuisso indi mitivvareem .. dultigeem daz in pezzira framkangeen pisuuerran oboedientes autem et mites et pacientes ... obsecrare S 200,21. horsam (Ausg. gihorsam) niuuas so ih be rehtemen scolta 331,12/13. dua thir zi giwurti scono furiburti, wis horsam io zi guate, ni hori themo muate [vgl. sed necesse est, ... oboediendo, Hrab. in Matth. 2,12] O 1,18,40.
Abl. hôrsamî; hôrsamôn; vgl. unhôrsam.
 
Artikelverweis 
gi-hôrsam adj., mhd. gehôrsam, nhd. gehorsam; as. -gihôrsam (vgl. Holthausen, As. Wb. S. 36), mnd. gehôrsam, mnl. gehoorsaem; ae. gehýrsum. — Graff IV,1009.
ki-horsam: Grdf. Gl 1,222,3 (Ra); ke-: dass. Np 70,1 (2; -ô-). Npgl 35,1; nom. sg. m. -]e S 164,7; ga-: dass. -]er Gl 2,179,38 (M). 220,44 (clm 18550,1, 9. Jh.); gi-: Grdf. S 330,12. O 1,3,14; ge-: dass. Gl 3,385,15 (Jd). S 359,73. Np 70,1 (-ô-). Npw 35,1; nom. sg. f. -]a Nc 765,26 [112,4] (-ô-); -]e Npw 118 I,67; dat. pl. -]en 117,16.
gehorsam, getreu (ergeben): kihorsam chuiti karo oboediens dicto parens Gl 1,222,3. gahorsamer [(Moses) superbus existeret, si auctoris imperio oboedire recusaret. Utrobique ergo humilis, utrobique] subiectus [, et praeesse populis semetipsum metiendo noluit, Greg., Cura 1,7 p. 8] 2,179,38. 220,44. gehorsam oboediens 3,385,15 (darauf obaudiens idem. Parens idem, Steinm.). vbe du kehiter ... uore gote ken uuellest, ... vbe du kehorsame uuellest sin, so pilide den herron Abraham subire oboedientiae virtutem nitimur? S 164,7. gihorsam niuuas so ih solta 330,12. sih Abraham giguatta joh druhtine ouh giliubta, wanta er was gihorsam; bi thiu ist er gieret nu so fram O 1,3,14. nu mag keskehen daz Pietas einiu gezalot . uuaz sin gehorsama guoti . dionestes ketuoe sed forsan Pietas . s. dea sola recenseat . quae parens . i. oboediens probitas . s. Mercurii munera pensitet . i. impleat Nc 765,26 [112,4]. factus est obediens usque ad mortem (uuart kehorsam unzin an den tod) NpglNpw 35,1; substant.: er (Gott) gibet die guotlichi den gehorsamen Npw 117,16 (Np de subiectione praestare gloriam); gihôrsam uuesan, m. Dat. d. Pers.: gegenüber jmdm. gehorsam sein: minem pischolf, minem pharrare unde andern minen lerarn nie so gehorsam noch so undertan wart, so ich solte S 359,73. uuanda er allen chinden habet keboten daz sie iro parentibus (faterin) kehorsam sin [vgl. praeceperat tamen dominus, ut filii patri oboedirent, Aug., En.] Np 70,1. dannan inphiengen sie benedictionem a domino ... daz sie des ellendes kehorsam gote uuarin [vgl. benedixit ergo deus filios Ionadab propter oboedientiam, ebda.] ebda., ähnl. ebda.; m. abstr. Dat.: einer Sache ergeben sein: uuanda si (sc. diu geskephidi) ne uuolta gehorsame sin dero uuarheite Npw 118 I,67 (Np subiecta veritati).
Abl. gihôrsamo; gihôrsamî; gihôrsamôn; vgl. ungihôrsam; AWB gehōrsamigheid andfrk.
 
Artikelverweis 
hôrsamî st. f.; mnl. hoorsame; vgl. mnd. hôrsam m. — Graff IV,1009.
Nur in der Benediktinerregel belegt. [Bd. 4, Sp. 1272]
hoor-samii: nom. sg. S 206,29. 207,38/39. 208,6; gen. sg. 207,15. 213,24; dat. sg. 30; hor-: gen. sg. 190,3/4. 191,31. 192,3. 198,16/17. 272,1; dat. sg. 199,26/27. 206,27; -sami: dass. 265,18; acc. sg. 264,17.
Gehorsam gegenüber Gott: keuuisso ze karauuenne sint herzun vnseriv indi lihhamun dero vvihono piboto dera horsamii ze chamfanne ergo praeparanda sunt corda nostra et corpora sanctae praeceptorum oboedientiae militanda S 190,3/4. (der Abt) kehuctic sii simblum .. daz dera sinera lera edo discono horsamii ... in dera forahtlihhun suanu cotes ze tuenne ist kesuahhida memor sit semper abbas quia doctrinae suae vel discipulorum oboedientiae ... facienda erit discussio 198,16/17. nalles einer meer si keminnoot denne andrer uzzan den in cuateem tatim edo horsamii finde pezzirun nisi quem in bonis actibus aut oboedientia invenerit meliorem 199,26/27. hoorsamii ano tuuala primus itaque humilitatis gradus est; oboedientia sine mora 206,29. danta hoorsamii diu meriroom ist kekeban cote ist ketaan quia oboedientia quae maioribus praebetur deo exibitur 208,6; ferner: 191,31. 192,3. 206,27. 207,15. 38/39. 213,24. 30. 264,17. 265,18. 272,1 (alle oboedientia).
Vgl. unhôrsamî.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: