| - houbetlôsiu
- houbetuueget
- houbit, st. n.
- -houbit
- hout
- houbitaht(i), adj.
- houbitbant, st. n.
- houbitbantôn, sw. v.
- houbitbarî, st. f.
- houbitbentil, st. m.
- houbitbolstar, st. m.
- houbitburg, st. f.
- houbitthecka, st. f.
- houbitthuuahala, st. sw. f.
- houbitthuuahila, st. sw. f.
- houbitfulu.uui
- houbitgelt, st. n.
- houbitgibenti, st. n.
- houbitgibilla, sw. f.
- houbithaft, adj.
- houbithaftî, st. f.
- houbithaftîg, adj.
- houbithaftôn, sw. v.
- houbit(i)lîn, st. n.
- houbitkussîn, st. n.
- houbitlahhan, st. n.
- houbitloh, st. n.
- houbitlôs
- houbitman, st. m.
- houbito
- -houbito
- houbit(o)lôs, adj.
- houbitôn, sw. v.
- fir-houbitôn, sw. v.
- ir-houbitôn, sw. v.
- houbitphul(i)uui, st. n.
- houbitphul(i)uuî, st. f.?
- houbitphul(u)uuo, sw. m.
- houbitscaz, st. m.
- houbitskîmo, sw. m.
- houbitskiol, st. m.
- houbitskiula, sw. f.
- houbitsculd, st. f.
- gi-houbitsculdgôn, sw. v.
- houbitstat, st. f.
- houbitstein, st. m.
- houbitsuht, st. f.
- houbitsûl, st. f.
- houbitsunta, st. f.
- houbitsuuam, st. m.
- houbittuoh, st. n.
- houbituuagôd, st. m.
- houbitziera, st. f.
- houbitzierida, st. f.
- houbluomen
- houch
- houchunga
- houek
- houer
- houerhilinđ
- hourhus
- houertrut
- houezloc
- houf, st. m.
- houfôn, sw. v.
- gi-houfôn, sw. v.
- houftloch
- houg, st. n.
- houga
- hough
- houh
- houh
- houhe
- houhen
- houhih
- houhili
- houidbandos
- houigarti
- houistaffo
- houit(-)
- houitpuli
- hounog
- houpitinahilia
- houpitschiullun
- houputgubentin
- housal
- hout
- houtptwahila
- hotuscabe
- houuisal
- houuisil
- houuistaffo
- houumsegansa
- houun
- houuot
- houvisal
- houuua, sw. f.
- houuuan, red. v.
- aba-houuuan, red. v.
- aba-fir-houuuan, red. v.
- aba-ir-houuuan, red. v.
- bi-houuuan, red. v.
- thana-houuuan, red. v.
- fir-houuuan, red. v.
- ir-houuuan, red. v.
- nidar-houuuan, red. v.
- -höuwel
- houuui
- houuuibluomo, sw. m.
- houuuîg, adj.
- houuuigrimmila, sw.
- houuuisegansa, st. f.
- houuuiscreckil, st. m.
- houuuiscûra, sw. f.
- houuuispranca, mfrk. sw.
- houuuistapho, sw. m.
- houuuôn, sw. v.
- gi-houuuôn, sw. v.
- -houuuôt, adj. part. prt. s.
- houuuûnhalb, st. m.
- hovaohneht
- hovberdec
- hovberdoc
- hovchs
- -hôvdig, as.
- hover
- hovetreif
- hovfe
- hôvidhâr, as. st. n.
- hôvidrêp, as. st. m.
- hôvidslop, as. st. m.
- hovinker
- hovisalgise
- hovpetlovch
- hovsrek.
- hovt
- hovuisal
- hovuisil
- howasil
- howe(-)
- howebt
- hown
- hozen
- hozreite, mhd. st. sw. f.
- hpihab&
- hplec
- hqr.kgr
- hr-
- hracz
- hræg(e)l, ae.
- hrēmig, ae.
- hréod, ae.
- hring, ae.
- hringa, ae.
- hramphun
- hrecho
- hrein(-)
- hremo
- hrên-
- hrênessi
- hrênkurni
- hreod
- on-hréosan, ae. st. v.
- hriffi
- hrím, ae. st. m.
- hrimfit
- hringan
- hringas
- hripun
- hrithas
- hrittm
- ..hrki
- hroemgū
- hromiat
- hrmo
- hros
- hrotagæ
- hrotilesteine
- .h.rs.o
- hrusli, as.
- hruuis
- hsahha
- hseo
- ..ht
- hu
- hu
- hu
- h.
- ha
- huafftaftin
- huaga
- huahaldi
- hara
- huarhur
- huaro.auinemo
- huarr-
- huba
- hûba, sw. f.
- hûbasnuor, st. f.
- hubben
| | houbetlôsiu Nk 430,2 [73,12] s. AWB houbit(o)lôs.
houbetuueget Npw 43,15 s. AWB houbituuagôd.
houbit st. n., mhd. Lexer houbet, nhd. DWB haupt; as. hôid, mnd. hvet, mnl. hovet, hooft, hoift (vgl. Franck-van Wijk, Et. [Bd. 4, Sp. 1282] wb. S. 259 s. v. hoofd); afries. haved, havd, hafd, had; ae. héafod; an. haufuð (vgl. de Vries, An. et. Wb. S. 279 s. v. hǫfuð); got. haubiþ; vgl. an. höfuð. — Graff IV,755 ff. haup-it: nom. sg. Gl 2,342,68 (clm 6325, 9. Jh.). 3,3,52 (Voc.; -p- aus b korr.). 9,2 (C); gen. sg. -]es 1,104,23 (Pa). 109,12 (R). 257,32 (R); dat. sg. -]e Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 69,135 (Salzb. St. Peter a VII 2, 8./9. Jh.); acc. sg. -] Gl 1,211,36 (K); nom. pl. 82,31 (PaK); gen. pl. -]o 56,12 (Pa). 210,28 (K); -t: nom. sg. 3,69,14 (SH A, 15. Jh.). — houp-it: nom. sg. Gl 2,329,45 (clm 14747, 9. Jh.). 4,114,8 (Sal. a 2; hov-). S 72,91 (Musp.); acc. pl. Gl 1,436,16 (M; u aus Korr.); -t: nom. sg. 3,69,13 (SH A, 13. Jh.; hov-). — ho-pit: nom. sg. (?; oder verstümmelt, s. u. 7) Gl 1,56,12 (K); gen. sg. -]as 2,262,26 (clm 2944, 10. Jh.); dat. sg. -]e 315,26 (Jb; zu -o- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 33). haub-it-: gen. sg. -es F 29,7; dat. sg. -e S 229,6 (B). F 36,30; acc. sg. -] S 247,21 (B); instr. sg. -u Gl 2,315,26 (Re); acc. pl. -] S 214,24 (B); -ide: dat. sg. I 16,8. 23,4. — houb-it: nom. sg. Gl 3,69,13 (SH A; h-). 177,23 (SH B; h-). 436,26 (h-). T 25,5. 79,9. O 1,17,31. 3,24,29. 4,27,20. 5,3,10. 8,15. Nk 388,14. 408,9. 438,12 (Hs. B = S. CXXIX,22) [29,1. 49,27,Anm. 82,4,Anm.]. Npgl 30,1. 74,3. 85,Prooem. Npw 118 N,99. 132,2. 139,10. Cant. Abac. 13; gen. sg. -]es T 44,20. O 4,17,3; -]is Npgl 34,1. Npw 118 N,101; dat. sg. -]e T 30,4. 145,7. 208,6. 220,4. O 5,2,10 (-ou- in F aus o korr.). Npw 132,2 (2); acc. sg. -] Gl 2,690,27. 704,30. 4,350,31. Thoma, Glossen S. 2,24. S 62,16 (Markbeschr.). T 35,2. 51,2. 79,6. 7. 124,5. 138,1. 12. 155,5. 200,2. 3. 204,1 = T Fragm. S. 291,7. O 1,6,14. 2,6,52. 4,11,34. 22,21. 27,24. Os 4. Npw 139,8. 140,5. Cant. Abac. 13; dat. pl. -]on Thoma, Glossen S. 25,17. O 5,7,16. 8,17. 21; acc. pl. -] T 145,20. 205,2. O 4,30,7; -et: nom. sg. Gl 3,69,13 (SH A, 12. Jh.; hov-). 438,13 (h-). Nb 192,19. 194,4. 239,1. 347,14 [208,22. 210,10. 258,1. 380,15]. Nc 706,7. 750,13. 829,10 [27,11. 90,6. 196,19]. Ni 577,22 [94,26]. Nk 408,9 (Hs. B = S. CXXI,10). 429,28. 438,10. 11. 12. 25. 442,18 [49,27. 73,6. 82,2. 3. 4. 18. 86,21]. NpNpw 7,17. 26,6. 37,5. 22. 105,17 (oder pl.?). Np 54,16 (oder pl.?). 132,2. 139,10. Cant. Abac. 13. Npgl 64,5. 90,12. 98,9. Npw 30,1; gen. sg. -]es Nb 247,16 [266,27]. Nc 731,8 [62,12]. NpNpw 107,9. Np 59,9. 62,10. 68,5. Npw 34,1. 39,13; -]is Np 39,13. Cant. Deut. 42. Npgl 63,3; dat. sg. -]e Nb 9,23. 11,24. 27. 29. 32. 112,14. 154,24. 243,10 [10,3. 122,13. 16. 18. 21. 35. 165,26. 262,13]. Nc 730,30. 740,26/27. 751,4. 758,23. 28. 769,17. 770,13. 834,18 [62,4. 76,7/8. 91,8. 102,12. 17. 116,18. 117,19. 204,5]. Ni 534,30 [45,17/18]. Nk 408,5 [49,23]. NpNpw 17,44 (2, NpX = S. VI,17. 18, beide hov-). 26,6. Cant. Abac. 14. Np 117,22. 132,2 (2); acc. sg. -] Nb 9,25. 57,22. 75,29. 154,25. 194,18. 272,16. 300,11. 14. 32. 347,17. 24 [10,5. 65,17. 85,10. 166,1. 210,24. 294,6. 326,12. 15. 327,13. 380,18. 25]. Nc 691,14. 697,17. 747,15. 751,12. 19. 754,8. 762,4. 9. 786,6 [6,13. 14,14. 85,19. 91,16. 23. 95,16. 107,6. 11. 140,8]. Nk 429,31. 442,11 [73,9/10. 86,14]. NpNpw 3,4. 7,17. 20,4. 21,8. 26,6. 37,5. 103,26 (= Npw 27). Np 82,3. 139,8. 140,5. Cant. Abac. 13. Npgl 65,6. 73,14. WZ 58,16 (hov-); nom. pl. -] Nk 442,28 [87,5]; acc. pl. -] Nb 37,28. 223,24 [42,23. 241,4]. NpNpw 108,25. 109,6. Np 65,12. 67,22; -t: nom. sg. Gl 4,114,9 (Sal. a 2; hov-). — huob-it: nom. sg. Npw Cant. Deut. 42; gen. sg. -]is ebda.; -ete: dat. sg. 117,22 (zu -uo- vgl. Heinzel, WSB 82,531); hbit: nom. sg. Gl 3,434,1 (Schlettst., 12. Jh.). — hoebet: nom. sg. Gl 3,69,12 (SH A, 2 Hss., 12. Jh.). — hoib-et: nom. sg. WBCK 32,9. 77,3. 88,1. 4. 119,1. 133,8; dat. sg. -]e 32,2. 77,13. 88,12. 133,2; acc. sg. -] 58,6; -eth: nom. sg. Gl 3,391,8 (Hildeg.). [Bd. 4, Sp. 1283] houuot: acc. sg. Pw 3,4. — hoiu-et: nom. sg. WA 77,3. 119,1. 133,8; acc. sg. 58,6; -ed: nom. sg. 32,9 (-oy-). 88,1. 4; dat. sg. -]e 77,13 (-oy-). 88,12. 133,2; -]a 32,2 (-oy-). — hou-it: acc. pl. Pw 65,12. 67,22; -idis: gen. sg. 59,9. 68,5. obethe: nom. sg. Gl 5,517,1 (Gespr.; -&-, zu ō und th vgl. Rhein. Vjbll. 33,277; z. Kasus vgl. Haubrichs-Pfister, Stud. S. 19). — auda: dat. sg. Gl 5,519,11 (Gespr.; vgl. Rhein. Vjbll. 33,287 f.; zu roman. au vgl. Haubrichs-Pfister, Stud. S. 21. 56, zu intervokalischem -Schwund oder Schreibfehler ebda. S. 60. 56 f.). Verkürzt geschrieben: h te: dat. sg. S 217,9 (B; Ausg. haubite); pit: acc. sg. 255,1 (B). 25 (B; beide Ausg. haupit). Verschrieben: habit: acc. sg. S 225,3 (B; Ausg. haubit); howebt: nom. sg. Hbr. I,124,124 (SH A); verstümmelt: ho..: gen. sg. S 293,9 (alem. Ps.; Ausg. houbites); ..ubit: nom. sg. F 29,6 (Ausg. haubit). hout, Gl 1,436,16 s. u. AWB houbit(i)lîn. Für die nur numerisch zitierten Belege wurde das Latein bei Otfrid und das Kommentar-Latein bei Notker nicht berücksichtigt. 1) Haupt, Kopf von Lebewesen: a) als Körperteil des Menschen (auch von Göttern, allegorischen Gestalten, Sternbildern): α) allgem.: diu oparostun haupit chuningo summum caput regionum (wohl verwechselt mit regum, vgl. Splett, Stud. S. 145) Gl 1,82,31. deadema hrinc haupites chuninclihes daz andre quedant sikihelm chaisurlih diadema vitta capitis rigalis ut alia dicitur corona imperialis 104,23. nestila pant haupito mitra amictus capillorum (vielleicht verwechselt mit capitum, vgl. Splett, Stud. S. 299) 210,28. in haupit uuipo in caput mulierum 211,36. hnel haupites testa (wohl zu ausgefallenem capitis R, vgl. nach testa capitis Ra u. Splett, Sam.-Stud. S. 141) 257,32. daz haupit zuogaheftit [per latitudinem crucis, cui] caput adiungitur [, exspectatio supernae retributionis ... dei significatur, Is., De off. 1,30 p. 766] 2,342,68. haupit caput 3,3,52. 9,2. 177,23. 391,8. 434,1. 5,517,1 (alle unter Teilen des menschl. Körpers oder Kopfes). ze deru rihtungu ... scal denne hant sprehhan, houpit sagen S 72,91. dhen titulo sines (d. i. Christi) riihhes oba sinem sculdrom endi sinemu haubide (am Kreuz) Pilatus screiph titulum regni super humeros et caput eius Pilatus scribsit I 23,4 = F 36,30, ähnl. T 204,1 = T Fragm. S. 291,7 (caput). O 4,27,24 (caput). thanne thu fastes, salbo thin houbit inti thin annuzi thuah cum ieiunas, unge caput tuum et faciem tuam lava T 35,2. flehtenti corona fon thornon saztun ubar sin houbit, inti rora in sina zesauun plectentes coronam de spinis posuerunt super caput eius, et harundinem in dexteram eius 200,2. wasg mih al ... houbit joh thie fuazi (Petrus zu Christus) [vgl. non tantum pedes meos, sed et manus et caput, Joh. 13,9] O 4,11,34, ähnl. T 155,5 (caput). drag thu ... then gundfanon anan thir, in houbite inti in brustin O 5,2,10. gimanochfoldoda sint ouir locka houidis minis thia hatodon mi thankis multiplicati sunt super capillos capitis mei qui oderunt me gratis Pw 68,5, ähnl. Np 68,5 (caput). NpNpw 39,13 (caput). tuohta si (die Philosophia) mir den himel ruoren . mit obenahtigemo houbete videbatur pulsare caelum . cacumine summi verticis Nb 9,23 [10,3]. die sizzent in Ęthiopicis insulis . tien ist tiu sunna obe houbete . so si gat uzer Ariete in uerno tempore 111,24 [122,13]. Dionisius ... maz tia forhtun . die er umbe sin riche doleta . ze dien forhton . des obe houbete hangenten suertes tyrannus ... simulavit metus regni . terrore gladii pendentis supra verticis [Bd. 4, Sp. 1284] 154,24 [165,26]. filia Herodiadis uuânda guotes keron . do si Iohannis (des Täufers) houbetes kerota 247,16 [266,27]. einer der mennisko . heuet taz houbet uf unica gens hominum . levat altius celsum cacumen 347,17 [380,18]. min sun andonde daz min grauua houbet non perferens Martianus respersum verticem capillis albicantibus Nc 691,14 [6,13]. obe flogerzende samoso ze Iouis houbete haftendiu (Athene) videbatur Ioviali vertici inhaerere supervolans 730,30 [62,4]. uuanda du (Athene) mines (des Zeus) houbetes tohter bist quia de capite mea nata es 731,8 [62,12]. tien si (Fortuna) fore zartota . dien selben uuarta si bliuuendo daz houbet . mit tero fiuste eisdemque quibus fuerat eblandita ictibus crebris verticem ... vulnerabat 762,9 [107,11]. Bootes habet stande dri sternen nah ebenmichele . einen an demo houbete 769,17 [116,18]. dicchost ist crauui . an altemo houbete Ni 534,30 [45,17/18]. houbit unde hende sint tes lichamin teil [vgl. ut capud in toto corpore est . et manus in toto corpore, Boeth., Comm. Cat.] Nk 388,14 [29,1]. so ist sin uuinstra unter minemo hoibete laeva eius sub capite meo [Cant. 2,6] W 32,2, ähnl. 133,2 (caput). fideles meos, qui adhaerent mihi, also die locca demo hoibete W 77,13, ähnl. 88,12; in einem Bilde: miniu unreht uberstigen min houbet iniquitates meae supergressae sunt caput meum NpNpw 37,5; ferner: T 44,20. 79,6. 7. 9. 138,1. 12. 145,7. 200,3. 208,6. 220,4 (alle caput). O 4,17,3. 22,21. 27,20. 5,3,10. Nb 9,25 (caput). 57,22 (vultus). 75,29. 111,27. 29. 32. 112,14. 154,25. 347,24 (frons) [10,5. 65,17. 85,10. 122,16. 18. 21. 35. 166,1. 380,25]. Nc 697,17. 706,7 (beide caput). 740,26/27 (vertex). 747,15 (caput). 758,23. 28. 762,4 (caput). 770,13. 786,6. 829,10 (beide vertex). 834,18 (caput) [14,14. 27,11. 76,7/8. 85,19. 102,12. 17. 107,6. 117,19. 140,8. 196,19. 204,5]. Nk 408,5. 9. 438,10 (caput). 11. 12. 25. 442,11. 18 (alle caput). 28 [49,23. 27,Anm. 82,2. 3. 4. 18. 86,14. 21. 87,5]. NpNpw 20,4. 132,2 (2, 1 Beleg caput). 140,5. Cant. Deut. 42 (alle caput). W 58,6. 77,3 (caput). 88,1. 119,1 (beide caput); — in best. Verbindungen: (thes) houbites/houbitu, -e bilôsen jmdn. enthaupten: arqhelit ł haupites pilaosit decollatum Gl 1,109,12. des hopitas pilosti [ipse qui hunc] capite truncaverat [..., ad pedes eius corruit, Greg., Dial. 4,23 p. 405] 2,262,26. haubitu (Re, -e Jb) pilosit decollatus [ohne Kontext] 315,26; ubar houbit sturzen kopfüber stürzen: sturzta uber houbit [a vertice pontus in puppim ferit: excutitur pronusque magister] volvitur in caput [Verg., A. I,116] 690,27. 704,30. 4,350,31; sîn/thaz houbit [h]ruoren, uuegen den Kopf schütteln: thie furiuarenton bismarotun inan, ruortun iro houbit praetereuntes autem blasphemabant eum moventes capita sua T 205,2. sie sahen mih ana . unde uuegeton iro houbet viderunt me et moverunt capita sua NpNpw 108,25, ähnl. O 4,30,7 (caput). NpNpw 21,8 (caput); (sîn) houbit [h]neigen, ûfheffen, ûfirburren den Kopf senken, erheben als Ausdruck einer Gefühlsregung: kehneictemu si sinbulum haubite (der Mönch) ... fona sunton sinem vvananti inclinato sit semper capite ... peccatis suis aestimans S 217,9. ufhefet iuuueriu houbit, bithiu uuanta nahlichot iuuuer losunga elevate capita vestra, quoniam adpropinquat redemptio vestra T 145,20. kuote negeturren uferburren iro houbet . erbrutte fone minen freison iacere bonos prostratos . terrore nostri discriminis Nb 37,28 [42,23]; β) als Sitz des Verstandes, der Seele: hoebet caput a capiendo quinque sensus, vel initium omnium nervorum [Hbr. I,124,124] Gl 3,69,12. Hbr. I,124,124. hbet caput dicitur a capiendo sensus Gl 3,438,13. daz hoibet [Bd. 4, Sp. 1285] rihtet caetera membra W 32,9. 133,8; in einem Bilde: anima (sela) ist daz houbet . ratio (uuizzereda) ist iro scheitela [vgl. hic caput nostram animam debemus accipere, Cass.] NpNpw 7,17. ratio (uuizze) ist daz houbet . dia uberuuant daz unreht in paradyso (in uuunno gartin) [vgl. caput enim nostrum ratio est, Cass.] 37,5; γ) in Ortsangaben: zi (then) houbitun zu Häupten, oben: zi then fuazon saz ther eino (engil) ... zen houbiton ther ander [vgl. unum ad caput et unum ad pedes, Joh. 20,12] O 5,7,16. Iohannes ... zi Kristes houbiton saz 8,21; ferner: 17; b) als Körperteil von Tieren (auch von allegorischen Gestalten, Sternbildern): to er (Herkules) den vuurm slahen solta . der Grece heizet ydra ... so er imo ein houbet abaersluog ... Nb 272,16 [294,6]. Achelous fluuius hornlos uuortener . barg sin geskanta houbet in demo stade fronte turpatus Achelous amnis . ora demersit pudibunda ripis 300,11 [326,12]. aber niderhangendez houbet . ketuot siu (die Tiere) haben touben sin prona tamen facies . hebetes valet ingravare sensus 347,14 [380,15]. Taurus ist under demo sibenstirne . unde sin houbet ist mit finf sternon so gescafot Nc 750,13 [90,6]. gab iu Moyses Israhelitis zetrinchenne caput uituli (daz chalbis houbet) . ... in fiure gesmalztez ... gemalenez Npgl 73,14; in einem Bilde: diser zaligo draco . serpens antiquus ... sie (animae sanctae) trettont sin houbet . daz chit . anagenne sinero temptationum ferchiesent NpNpw 103,26 (= Npw 27); — ferner: Nb 223,24 (tergeminus). 300,14. 32 [241,4. 326,15. 327,13]. Nc 751,4. 12. 19. 754,8 [91,8. 16. 23. 95,16]. Nk 429,28. 31 (beide caput) [73,6. 9/10]. 2) Haupt als wesentlicher Teil des Menschen u. als Bez. für den ganzen Menschen: uber sin houbit pecherit ist replicatum est ... in caput superbi [... quod a serpente suggestum est, Comm. in Gen., PL 107,500 A] Thoma, Glossen S. 2,24. anasaztos man ubar haubit vnseriu inposuisti homines super capita nostra S 214,24, ähnl. Pw 65,12 (caput). Np 65,12 (caput; dazu am Rande: Poponiscas scismaticos inter monachos . maxime inter Sanctigallenses. Vgl. dazu K.-T. 8,XLIII). (Christus) ni habet uuara her sin houbit inthelde non habet ubi caput reclinet T 51,2. (Elisabeth zu Maria:) allo wihi in worolti ... quement ... ubar thin houbit O 1,6,14. manniliches houbit ward es (über die Geburt Christi) thar gidruabit 17,31. thu geuuisso druftin infangere min bistu, guolike min ubheuonde houuot min tu autem domine susceptor meus es gloria mea et exaltans caput meum Pw 3,3, ähnl. NpNpw 3,4 (caput). iro leid iruuindet an iro houbet convertetur dolor eius ... in caput eius NpNpw 7,17. hier in presenti uita . genotegot er manigero houbet . uuanda er si tuot de superbis humiles conquassabit capita in terra multorum 109,6; hierher wohl auch: druhtin sinan sun ... gab er âna wanka bi unsih muadun scalka, thaz sin liaba houbit bi unsih manohoubit O 2,6,52; formelhaft: bî sînemo houbite (suueren): noh bi himile ... noh bi thinemo houbit suueres neque per caput tuum iuraberis T 30,4; vielleicht hierher: pe desem hauda per meum caput Gl 5,519,11 (vgl. Rhein. Vjbll. 33,287 f.); — ferner: Os 4. Pw 59,9. 67,22 (beide caput). NpNpw 139,8 (caput). Np 67,22 (caput). Npgl 65,6 (Np caput). 3) geistiges Haupt, Oberhaupt: a) Haupt, Anstifter: vnde faren iro principes (furstin) lebende ze hello. Also Dathan unde Abiron . die houbet des scismatis (des rehtis sceidungo) uuaren Np 54,16, ähnl. NpNpw 105,17; [Bd. 4, Sp. 1286] b) geistiges Haupt der Christen, der Kirche (für Christus): enti so auh gascriban ist, daz Christ ist haubit allero cristanero F 29,6. sezzest mih ze houbete dero gentium . ze houbete dero ęcclesię constitues me in caput gentium [vgl. sub potestate ecclesiae, ad regendum gentes incredulas, Brev.] NpNpw 17,44. vnde antfang mines houbetes . daz chit resurrectio (urstendi) Christi . ist min fructificatio (uuuochir) et Effraim susceptio capitis mei 107,9, z. gl. St. S 293,9. Christus ist sacerdos . also Aaron uuas unde houbet sinero ęcclesię [vgl. totus Christus cum ecclesia ... caput nostrum Christus est, Aug., En.] NpNpw 132,2. vuis min phogat uuider alle die . diu iu êr âhton capitis (houbitis) . unde noh âhtent corporis [vgl. ipse est Christus, tribulato tunc capite, tribulato nunc corpore, Aug., En.] NpglNpw 34,1. caput (houbet) pist du . pedes tui (dine fuozze) sint euangeliste . an dien du iruuallost alla dise uuerlt Npgl 90,12; Gottvater als Haupt Christi: thaz ist uns irougit, thaz got ist Kristes houbit [vgl. caput Christi deus, 1. Cor. 11,3] O 5,8,15. min sponsus er ist deus et homo, in humanitate ist er ouh minor patre, uone dannan ist pater sin hoibet W 88,4; — ferner: F 29,7. NpNpw 26,6 (3, 1 Beleg caput). 37,22. NpglNpw 30,1 (Np caput). Np 59,9 (caput). 62,10. Npgl 63,3. 64,5. 74,3. 85,Prooem. 98,9 (alle Np caput). Npw 118 N,99. 101 (beide Np caput); c) Oberhaupt, Anführer der Gottlosen: sluoge Antichristum . name daz houbet tana fone des ubelen hus percussisti caput de domo impii NpNpw Cant. Abac. 13. dine fienda fore lutreiste uuaren . unde iro houbet Antichristum irhuoben qui oderunt te extulerunt caput Np 82,3; ferner: NpNpw 139,10 (caput). Cant. Abac. 13. 14 (caput). Npw Cant. Deut. 42 (Np caput). 4) Kopfteil von Dingen, oberster, äußerster Teil, vorderster Punkt: a) an einem Bauwerk: der stein den Iudei zimberonde ferchuren . der uuard ze houbete des uuincheles . daz chit ze houbetsteine lapidem quem reprobaverunt aedificantes . hic factus est in caput anguli NpNpw 117,22, ähnl. T 124,5 (caput); — Kapitell: houpit [duo quoque] capitella [fecit, quae ponerentur super capita columnarum, 3. Reg. 7,16] Gl 1,436,16 (8 Hss. houbit(i)lîn); b) eines Flurstücks: consignatus idem locus undique his terminis ... in Otitales houbit, deinde in thie michilun buochun S 62,16; c) Anfang einer Dichtung: saltari alonger ... truhtinlihhemv take .. fona haubite auur si kifangan omne ebdomada psalterium ... dominico die semper a capite reprehendatur S 229,6. in haubide dhes libelles azs erist ist chiscriban in capite libri scriptum est I 16,8; d) Zeichen, Häkchen über einem Buchstaben: iota ein houpit puohstapes ł apex riz ł stuph [zu:] iota [unum, aut unus apex non praeteribit a lege, Hier. in Matth. 5,18] Gl 2,329,45. ein .i. odo ein houbit ni furferit fon thero evvu iota unum aut unus apex non praeteribit ex lege T 25,5; e) houbit brusti Brustwarze: papilla Gl 3,436,26; f) houbit phluoges Pflughaupt (vgl. phluogeshoubit): cohum. lorum. quo temo buris hovpitpflgs coniugio (l. cum iugo, Steinm.) copulatur Gl 4,114,8 (1 Hs. zugil lorum; z. Bed. vgl. Heyne, Hausalt. 2,36 ff., Beck, Pflug S. 82 ff.); g) in Richtungsangaben: zi houbitun zum oberen Ende hin: hinuf ce houbiton [et adoravit, inquit, Is- [Bd. 4, Sp. 1287] rael] ad caput [lectuli, Hier., Hebr. quaest., PL 23,1002 C, zu Gen. 47,31] Thoma, Glossen S. 25,17. 5) das, worin etwas gipfelt, das Höchste, das Vorrangige: so wer so in mih giloubit (theist alles guates houbit!) O 3,24,29. rament siu alliu (sc. sufficientia . potentia . ceteraque) ad bonum . samoso daz iro houbet si? ad bonum cuncta referentur . veluti ad verticem? Nb 192,19 [208,22]. fone diu ist io guot . alles tes man gerot . houbet . unde meinunga omnium igitur expetendorum summa . atque causa . bonum est 194,4 [210,10]. alla maht ... unde alliu dero zegeronne ist . ze guote geuuendet uuerden . samoso ze iro slahto houbete ostendimus omnem potentiam ... omniaque expetenda . referri ad bonum . velut ad quoddam cacumen suae naturae 243,10 [262,13]. uuola mag keskehen daz necesse unde non necesse houbet sulen uuesen allero dero anderro consequentiarum est quidem fortasse principium quod necessarium est . et quod non necessarium est Ni 577,22 [94,26]; ferner: Nb 239,1 [258,1] (vertex); in der Verbindung zi houbite gisezzen etw. zur Hauptsache machen, als vorrangig hinstellen: sint za haupite gasezzanti [noli tria tabernacula quaerere cum unum sit tabernaculum evangelii in quo lex et prophetae] recapitulandae sunt [Hier. in Matth. 17,4, CCSL 77,148,271] Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 69,135; — formelhaft: in houbit am meisten: daz io diu guoti si der innerosto ango . unde diu erchenosta scundeda alles keronnes . tarumbe dingoliches kegerot uuirt . tes faret man darana in houbet cuius vero causa quid expetitur . id maxime videtur optari 194,18 [210,24]. 6) zeitl. Beginn: .. unzin in haubit dera fastun a pentecosten autem usque in caput quadraginsimae S 225,3, ähnl. 247,21. 255,1. 25 (alle caput). 7) Glossenwort: zuiuualt zuano haupito (Pa), zouuim hopit (K) biceps (nur Pa) duorum capitum Gl 1,56,12. Komp. fora-, heil-, hunt-, kûl-, magen-, mana-, phluog-, phluoges-, tôd-, tuttenhoubit, han-, hanes-, hinder-, mâhenhoubet mhd.; Abl. houbit(i)lîn; houbitaht(i), houbithaft, houbit(o)lôs; houbitôn.
-houbit vgl. thr-, zuuihoubit.
hout, Gl 1,436,16 s. AWB houbit(i)lîn.
houbitaht(i) adj. (z. Bildung vgl. Wilm., Gr. 22 § 353,2. 354,1); ae. héafodeht. — Graff IV,759. houbet-ahten: gen. sg. m. Nk 429,28 [73,6/7]. einen Kopf habend, substant.: also baz keuallet zechedenne . houbet tes houbetahten danne animalis ut caput convenientius assignabitur capitati . quam si animalis assignetur.
houbitbant st. n., mhd. Lexer houbetbant; as. hôidband st. n. m. (s. u.), vgl. mnd. hvetbant m. (in anderer Bed.), mnl. hovetbant; ae. héafodbend m.; an. höfuðband n. — Graff III,137. haupit-pant: nom. sg. Gl 2,762,31 (clm 14747, 9. Jh.); instr. sg. -]u 765,6/7 (ebda.); houpit-: nom. sg. -] 387,22. 391,66 (oder beide acc. pl., s. u.). 547,54; nom. pl. -] 593,38; acc. pl. -] 501,47. 538,24 (oder beide nom. sg.?). houb-it-pant: nom. sg. Gl 2,387,22 (h-; oder acc. pl.). Thoma, Glossen S. 6,17; acc. sg. Gl 1,719,14. 5,17,44; nom. pl. 2,683,42 (oder nom. sg.?); acc. pl. 501,47 (oder nom. sg.?); -et-: nom. sg. Nc 742,15/16 [78,18/79,1]; acc. pl. Gl 2,489,21 (oder nom. sg.?). — hbet-bant: nom. sg. Gl 3,287,38/39 (SH b); houbit-: dass. 2,709,52; acc. sg. 1,719,13; nom. pl. 2,689,60; acc. pl. 531,27 (h-). 552,6 [Bd. 4, Sp. 1288] (oder beide nom. sg.?). 773,9. — hohubit-pantū: dat. pl. H 7,11,3 (zu -h- vgl. Einl. S. 19). — huobit-bandon: dat. pl. Gl 2,696,62 (zu -uo- vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 46 Anm. 4). houit-bant: acc. pl. Gl 1,716,43 (Brüssel 18723, Gll. 10. Jh.). Mit Schwund des -t- (vgl. Gröger § 129,7): houbi-bant: acc. pl. Gl 2,30,19. As. als st. m. flektiert: houid-bandos: acc. pl. Gl 4,291,26 (Ess. Ev., 10. Jh.) = Wa 51,18/19. Verschrieben: houbit-bart: acc. pl. Tiefenbach, Aratorgl. S. 23,23; hbet-hant: nom. sg. Gl 3,287,38 (SH b). 1) Kopfband, -binde: a) allgem.: houpitpant [qua se cumque fugax tripidis fert cursibus agmen, dampna iacent, ...] strophium [, diadema, monile, Prud., Psych. 449] Gl 2,547,54. houpitpant [discissa trahuntur] serta (Glosse: ligamenta capitis) [Venustatis collique ac verticis aurum solvitur, Prud., Psych. 441] 593,38 (oder zu 2 a). hbetbant redimiculum redimicula sunt quibus mitra in capite feminarum alligatur [Hbr. II,450] 3,287,38. uuas iro ouh anagetan . iro houbetpant . keuuorhtez uzer tiuren gimmon Iunoni gemmis insitum diadema preciosis Nc 742,15/16 [78,18/79,1]; Überwurf, Tuch über den Kopf: sumerfano houbitpant theristrum aestivum pallium [zu:] theristrum [pallium dicitur, genus etiam nunc Arabici vestimenti quo mulieres provinciae illius velantur, Comm. in Gen., PL 107,574 A] Thoma, Glossen S. 6,17; b) spez.: α) Kopfband, -binde der heidnischen Priester: flamines dicebantur gentilium sacerdotes ... filaminium eo quod ex filo rubeo capud ligebant. Ex quo philacterium ... quo Pharisei ... utebantur ... filatia custodia ... ideo interdum teudisce houbitbant dicitur philacterium [vielleicht zu:] foliis [tantum ne carmina manda, ... ipsa canas oro (Aeneas zu Sibylle), Verg., A. VI,74] Gl 2,709,52 (z. lat. Text sowie z. möglichen Zusammenhang der Randgl. m. sacerdos, Verg., A. VI,35. 41 u. bes. mit foliis, ebda. 74, vgl. Meineke, Add. III,219 ff.); β) für den jüdischen Gebetsriemen: preitant ... houitbant [(scribae, et Pharisaei) omnia vero opera sua faciunt, ut videantur ab hominibus:] dilatant [enim] phylacteria (dazu am Rand: in fronte ligantes pitaciola decalogi quae in fronte portabant, vgl. Meineke, Add. III,220) [sua, et magnificant fimbrias, Matth. 23,5] Gl 1,716,43 (vgl. auch: ligantes in fronte, et quasi coronam capitis facientes, Hier. in Matth. 23,6). houidbandos phylacteria [ebda.] 4,291,26 = Wa 51,18/19. 2) Kranz, Bandwerk, Girlande: a) um den Kopf: von Menschen: houbitpant serta [procul, tantum capiti (des trunkenen Silen) delapsa, iacebant, Verg., E. VI,16] Gl 2,683,42. 689,60. lorpaumes haupitpant [(Simon) extensis manibus] coronatus lauro [coepit volare, Pass. PP. 54 p. 165] 762,31. dih managi saligero himile kastatot urchundono siginumftim zeichanum inti hohubitpantum leitid folgent tiurida te multitudo beatorum caelo locata martirum palmis signis et coronis ducem sectantur gloriae H 7,11,3; spez.: für die Dornenkrone Christi: flehtente houbitbant durninez plectentes coronam de spinis [, posuerunt super caput eius, Matth. 27,29] Gl 1,719,13. 5,17,44; in einem [Bd. 4, Sp. 1289] Bilde: mit lorpaumes pletirum haupitpantu kachronot [ille (Jesus) descendit carne velatus, iste ascendit sanguine] laureatus [Pass. Steph. p. 51b] 2,765,6/7; — von Opfertieren: houbibant serta (coronas florum) [ministrant, ut mactanda feri procedat victima tauri, Ar. II,174] Gl 2,30,19 (vgl. von Gadow, Aratorgl. S. 51,169). 773,9 (vgl. Beitr. (Halle) 85,239). Tiefenbach, Aratorgl. S. 23,23; b) am Eingang eines Bauwerks: huobitbandon [centum aras posuit ... sacraverat ... et variis florentia limina] sertis [Verg., A. IV,202] Gl 2,696,62; c) übertr. auf eine Dichtung: houpitpant [Camena ... serta ... mystica dactylico texere docta liga] strophio (Glosse: cingulo aureo) [, laude dei redimita comas, Prud., H. a. cib. (III) 29] Gl 2,387,22. 391,66 (zu strophio? Oder zu im Kasus übereinstimmendem serta, vgl. die folg. Belege). houbetpant serta (Glosse: corona) [... mystica ... liga, ebda. 28] 489,21. 501,47 (in 1 Hs. als Randgl. neben V. 29). 531,27. 538,24. 552,6. Abl. houbitbantôn.
houbitbantôn sw. v. — Graff III,137 s. v. cahaupitpantot. ca-haupit-pantot: part. prt. Gl 1,204,39 (R); ki-: dass. ebda. (Ra). 238,12 (KRa); -houpit-: dass. 4,11,42 (Jc). 17,31 (Jc). — ki-haubit-pandot: part. prt. Gl 1,204,39 (K). im Part. Praet.: gihoubitbantôt: mit einem Kopfband versehen, bekränzt: kihaubitpandot laureatus Gl 1,204,39 (KRa). ebda. (R). kihaupitpantot (KRa) kikaronot edho kihregilod (nur K) redimitus (Hs. redemitus) coronatus vel ornatus (nur K) 238,12. kihoupitpantot palmatus [laureatus aut coronatus, CGL IV,548,10] 4,11,42. kihoupitpantot redemptus [fälschlich für redimitus coronatus aut ornatus praecinctus, ebda. 561,14] 17,31.
houbitbarî st. f. — Graff III,152. houbet-pari: nom. sg. Npgl 43,1. Kahlköpfigkeit: in finem filiis Chore ad intellectum. Chore daz dir chit caluitium (houbetpari) alde caluaria (houbetkibilla).
houbitbentil st. m. — Graff III,138. houbet-pendelen: dat. pl. Nc 713,21 [38,7]. Kopfbinde, Kranz: Apollini . mit seiton spilentemo . unde geziertemo mit laurinen houbetpendelen . unde mit halemo ioh reidemo fahse Clario fidibus personanti . atque inter serta laurigera infularum . lubrico inplexoque crine redimito.
houbitbolstar st. m., mhd. Lexer houbetpolster; ae. héafodbolster. — Graff III,114. houpit-polstra: acc. pl. Gl 2,222,43 (clm 18550, 1, 9. Jh., zweites -o- aus u korr.). Kopfpolster, -kissen: houpitpolstra [vae his qui consuunt pulvillos sub omni cubito manus, et faciunt] cervicalia [sub capite universae aetatis ad capiendas animas, Greg., Cura 2,8 p. 27 = Ez. 13,18]. |
| |