| - kurtugilîn, st. n.
- kurua
- kurugo, adv.
- kurz, adj.
- kurt, adj.
- kurzen
- kurten
- bi-kurzen, sw. v.
- bi-kurten, sw. v.
- kurzî, st. f.
- kurtî, st. f.
- kurzibold, st. m.
- kurzidî, st. f.
- kurz(i)lîhho, adv.
- kurzlîh, adj.
- kurtlîh, adj.
- kurzlîhhn
- kus, st. m.
- kos, st. m.
- -kûsken
- kûski
- kûskî, st. f.
- kûskida, st. f.
- kûsclîhhn, adv.
- kûsco, adv.
- kussen, sw. v.
- gi-kussen, sw. v.
- kussilîn, st. n.
- kussîn
- kust, st. f.
- kusten, sw. v.
- fir-kusten, sw. v.
- fir-kustida, st. f.
- kustîg, adj.
- -kustgî
- -kustgôn
- -kustilîhhên
- kustolôs, adj.
- kustolôsî, st. f.
- kustor
- -kustunga
- kut-
- -kute, mhd.
- kutebm
- ktenbm
- kutenbovm
- kütenlatech, mhd.
- kuth
- kuti, st. n.
- kutinboum, st. m.
- kutinil
- kutin(n)a
- ktôn, sw. v.
- kutti, st. n.
- kuttiniboū
- kttbm
- kutto, sw. m.
- kuu-
- kuuno
- kuuurdirotun
- bi-kuzzen, sw. v.
- kuzzil, st. m.
- kuzzilahhan, st. n.
- kuzzilôn
- kuzzilônto, adv.
- kuzzilunga
- kuzzîn, adj.
- kuzzo, sw. m.
- knle
- knlink
- kvrinstein
- kvrn
- ktenbm
- kw-
- kyl
- cyll, ae. st. f.
- kymen
- cynewiþþe, ae. sw. f.
- kyrrit
- kyrtaz
- kytaz
- l
- ..l..
- la
- ..la
- lab, st. n.
- laba, st. f.
- labal, st. m.
- laba(l)trog, st. m.
- labeleia, st. sw.?
- lebeleia, st. sw.?
- lebileia, st. sw.?
- laber
- lab:es
- lablegi
- labôn, sw. v.
- gi-labôn, sw. v.
- labonne
- labunga, st. f.
- lachennis
- lacho
- lachono
- lacstie
- lacteke
- lacticha
- lactoch
- lactvoch
- ladalîh, adj.
- [h]ladan, st. v.
- ana-[h]ladan, st. v.
- bi-[h]ladan, st. v.
- fir-[h]ladan, st. v.
- gi-[h]ladan, st. v.
- int-[h]ladan, st. v.
- ubar-[h]ladan, st. v.
- ladantâri, st. m.
- ladantinâri, st. m.
- ladda
- lad(d)ech(-)
- lad(d)ich
- laddo
- lad(d)och(-)
- ladduch(-)
- ladike
- ladôn, sw. v.
- avur-gi-ladôn, sw. v.
- fora-ladôn, sw. v.
- furi-ladôn, sw. v.
- gi-ladôn, sw. v.
- in-ladôn, sw. v.
- ûf-ladôn, sw. v.
- uuidar(i)-ladôn, sw. v.
- uuidari-gi-ladôn, sw. v.
- zuo-ladôn, sw. v.
- ladônto, adv.
- ladunga, st. f.
- laer
- lavantarâri, st. m.
- lavantâri, st. m.
- lavantinâri, st. m.
- lavendel
- lavendula, sw. f.
- lavendel, st. m.
- laffa, sw. f.
- laffan, st. v.
- -lag
- -laga
- -laga, ae.
- lâga, st. f.
- lagahunt
- lâgâri, st. m.
- lagarida, st. f.
- lâgel
- lâgella, st. f.
- lâgel, st. n. f.
- lâgellîn, mhd. st. n.
- ? legellîn, mhd. st. n.
- lagent
- lâghaft, adj.
- -lâgi
- lâgilîh, adj.
- lagiproht
- -laglîh
- -lâgo
- lâgôn, sw. v.
- gi-lâgôn, sw. v.
- lâh
- lahan, st. v.
- bi-lahan, st. v.
- .lahet
- lahha, sw. st. f.
- lâhha1, sw. f.
- lâh, st. m.
- lâhha2, sw. f.
- lahhahti
- lahhan, st. n.
- [h]lahhan, st. v.
- [h]lahhên, sw. v.
- zuo-[h]lahhan, st. v.
- [h]lahhên
- gi-[h]lahhên, sw. v.
- zuo-[h]lahhên, sw. v.
- lâhhi, st. m.
- lâhhida, st. f.
- lâhhin, st. n.
- lâhhinâra, sw. f.
- lâhhinhafti, adj.
- lâhhinôn, sw. v.
- lâhhinônto, adv.
- lâhhintuom, st. n.
- lâhhinunga, st. f.
- lâhhituom, st. m. n.
- lâhhituomlîh, adj.
- lâhhunga, st. f.
- lahs, st. m.
- lahsts
- [h]lahtar, st. n.
- laht(a)rôn, mfrk.
- laidemes
- laintfrit
| | kurtugilîn st. n.; vgl. mlat. corticula, cur- (vgl. Mlat. Wb. II,1949). churtugiline: dat. sg. Gl 2,757,11 (clm 18547,2, 11. Jh.). kleiner Hofraum: churtugiline [dum in] area [, quae parva admodum tabernaculum illius ambiebat, ... sedili ligneo resedisset, videt duos daemones in excelsa illa, quae monasterio supereminet, rupe consistere, Sulp. Sev., Dial. 3,15 p. 213,11].
kurua Gl 3,167,3 s. quirna.
? kurugo adv. (so Ahd. Gl.-Wb. S. 355); Zugehörigkeit unklar, vgl. ahd. karag sowie mhd. Lexer grûwe sw. m., mnd. gruwich, nhd. dial. schlesw.-holst. meckl. grugel m., Mensing 2,499, Woss.-Teuch. 3,310. — Graff IV,482 s. v. chûrugo. churugo: Gl 2,401,18 (Prag VIII. H. 4, 11. Jh.). 415,56 (clm 14395, Gll. 11. Jh.; chû-); zur möglichen Verschreibung für charago vgl. Graff a. a. O., Berg, Prudentiusgll. S. 12 nimmt Vokalentfaltung zwischen r u. g an. abscheulich, garstig: churugo tetrum (Glosse: pro tetre, nomen pro adverbio) [flagrat enim vapore crasso horror conscius aestuante culpa, offensumque bonum niger repellit, Prud., H. p. cib. (IV) 22] Gl 2,401,18. churugo stenchit tetrum flagrat (Hs. korr. in fraglat) [ebda.] 415,56.
kurz, kurt adj. (zum Nebeneinander der Ansätze mit -z u. -t vgl. Frings, Germ. Rom. II,219, Pfeiffer, Et. Wb.2 S. 751), mhd. nhd. kurz; mnd. kort, mnl. cort; afries. kort, kurt; an. kortr; aus lat. curtus. — Graff IV,498 f. churz: Grdf. Nb 77,11 [66,17]. Nk 400,7 [41,25]. Nm 857,6 [339,22]. 10 [341,1]. Npgl 89,4 (2; vgl. K.-T. 9,333,17); gen. sg. m. -]en Nb 255,24 [201,15]; dat. sg. f. -]ero 58,3 [48,5]; nom. pl. m. -]e 101,11 [87,30]; nom. pl. f. -]e Np Orat. dom. 13; acc. pl. m. -]e Nc 840,14 [162,11]; acc. pl. f. -]e Nk 400,6 [41,25]; churci: nom. pl. f. Npw Orat. dom. 13; comp.: churzeren: acc. sg. m. Nb 38,27 [31,18]; superl.: churz-ist-: nom. sg. m. -o Nm 851,6 [330,6]. 852,24 [334,13]; dat. sg. m. -en 7/8 (vgl. K.-T. z. St.; doch churcisten Hs. K = S. CLXXXVIII,9) [332,13 Hs. K, 333,35 Hs. L]. 18 [334,3]; acc. sg. m. -en 851,16 [330,19/20]; -esten: dass. 20 [333,22 Hs. L]; churc-: dass. ebda. (Hs. K = S. CLXXXVIII,7) [332,1]. — kurz-: gen. pl. n. -ero O 2,21,17 (DPV). 23,1; -ere 21,17 (F). churteru: dat. sg. f. H 20,3,2. — kurt: Grdf. O 2,3,28; nom. sg. m. -]er Gl 3,384,25 (Jd; c-). Verschrieben: churiter: acc. pl. f. Gl 2,342,28 (clm 6325, 9. Jh.; l. churtter, Steinm.); kurtur: dat. sg. f. Gl L 26 (Hs. kurtururiste, vgl. Ausg.); kurtu: dass. Pw 2,13 (l. kurturo, Hs. kurtuuriste, vgl. Ausg.). 1) von geringer räumlicher Erstreckung, kurz: a) von Sachlichem: von einer Saite bzw. dem Saitenabschnitt: unde si daz oborosta . F . der churzisto seito . [Bd. 5, Sp. 546] der nete heizzit Nm 851,6 [330,6]. so fah aber an den churzisten nete . unde teile in in driu . unde furesezze imo den dritten teil sinero lengi . so habest tu nete diezeugmenon 16 [19/20]; ferner: 20 [332,1]. 852,7/8 [13]. 18 [334,3]. 24 [13]; von einer Orgelpfeife: fone diu cheden daz einero elno langiu suegela . fone dero zungun uf . an demo eristen buohstabe . ze churz si . unde zueio langiu ze lang si 857,10 [341,1]; ferner: 6 [339,22]; b) von Personen: langer curter breider smaler longus infimus latus strictus Gl 3,384,25 (darauf brevis idem; im Abschn. De qualitate ł quantitate hominum). 2) von geringer zeitlicher Ausdehnung, kurz: a) allgemein: der (Schächer) lone muzzonti chruci heilant churteru kasuahta kalaubu qui praemio mutans crucem Ihesum brevi adquaesivit fide H 20,3,2. wio kurt in was thes libes frist, tho siu (thiu kindilin) irsturbun thuruh Krist O 2,3,28. tanne ioh selben den mennisken ein churz uuila ofto zeerlekke cum hominem ipsum saepe velox hora dissolvat Nb 77,11 [66,17]. tarmite ratiskoton sie (physici) ... uuannan vuinteres churze taga sin . unde sumeres lange 101,11 [87,30]. fore dinen ougon decies centum anni (zenstunt zenzech iaro) ... samo churz sint . samoso der gesterigo dag Np 89,4 (vgl. K.-T. 9,333,17); ferner: Nb 38,27 (brevis). 58,3. 255,24 (brevis) [31,18. 48,5. 201,15]. Np 89,4; in der Wendung: in kurzeru fristi bald: then herbrinnot in kurturo uriste abulge sin cum exarserit in brevi ira eius Pw 2,13. Gl L 26; b) in der Metrik: taz oratio quantitas ist . daz skinet an dero mazo dero syllabarum . dia man lange heizet unde churze mensuratur syllaba brevis et longa Nk 400,6 [41,25]; ferner: 7 [ebda.]. 3) auf sprachliche Äußerungen bezogen: kurz, knapp: rihtida dera galaupa ia auh churtter piuank dera galaupa symbolum (Nicaenum) [autem, quod tempore sacrificii a populo praedicatur, Is., De off. 1,16 p. 753] Gl 2,342,28. in herzen betot ... kurzero worto [vgl. orantes autem nolite multum loqui, Marg. nach Matth. 6,7] O 2,21,17, ähnl. 23,1 (zum Gen. des Mittels vgl. Kelle 3,717). peteta si (die Philologia) in (den Jupiter) ... in alta uuis manige sine namen ... anaharende . nah ungelichen sprachon dero liuto . lange unde churze veterumque ritu vocabula quaedam ... inclamans . secundum dissonas nationes . numeris . s. syllabarum varia Nc 840,14 [162,11]. siben beta churze sint tise . an in uuirt toh funden al daz . tes uns turft ist [vgl. qualia ... sunt ... orationis dominicae sacramenta ... breviter in sermone collecta sed in virtute spiritaliter copiosa, Cypr.] NpNpw Orat. dom. 13. Komp. ubarkurz; Abl. kurz-, kurtlîh; kurtnessî, kurzî, kurtî, kurzidî; kurzen, ?kurten. Vgl. skurz, skurt (vgl. dazu Frings a. a. O. 218 ff.).
kurzen, kurten (?) sw. v., mhd. nhd. Lexer kürzen; mnd. körten, mnl. corten; afries. korta, kerta, kirta. — Graff IV,499 f. gi-churzit: part. prt. Gl 1,678,10 (M). — kurzit: 3. sg. O 4,7,33; ki-qurcit: part. prt. Gl 2,346,7 (clm 14461, 9./10. Jh.; zu qu- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 286); gi-curzite: part. prt. nom. pl. m. T 145,16; -curcit: part. prt. Gl 1,622,59 (Würzb. Mp. th. f. 20, 9. Jh.). gi-curder: part. prt. nom. sg. m. Gl 2,554,9 (Trier 1464, 11. Jh.; zum -d- vgl. Bergmann, Mfrk. Glossen S. 137 Anm. 555). kichurtin Gl 2,676,58 s. AWB gi-kurten. [Bd. 5, Sp. 547] 1) verkürzen, auf Zeitliches bezogen: gicurcit [consummatio] abbreviata [inundabit iustitiam, Is. 10,22] Gl 1,622,59. gicurder [heu quam fugacem gratiam festina volvebat dies, quam pene subductam facem sensim] recisa (breviata) [extinxerat, Prud., H. VIII kal. Jan. (XI) 8] 2,554,9. thaz kurzit druhtin sare thuruh thie druta sine [vgl. propter electos breviabuntur dies illi, Marg. nach Matth. 24,22] O 4,7,33, z. gl. St. thurah thie gicoranon uuerdent gicurzite thie taga T 145,16. 2) kurzfassen, auf eine schriftliche Darlegung bezogen: kiqurcit [itaque ... libellum de origine officiorum misi, ordinatum ex scriptis vetustissimis auctorum, ut locus obtulit,] commentatum [, in quo pleraque meo stylo elicui, nonnulla vero ... admiscui, Is., De off., Prol. p. 737 f.] Gl 2,346,7 (zur Bed. vgl. Thes. III,1865,37 ff. u. Mlat. Wb. II,954,15 ff.). 3) vermindern, verringern (oder Vok.-Übers.?): gichurzit [dicit domus Iacob: Numquid] abbreviatus [est spiritus domini ...? Nonne verba mea bona sunt cum eo, Mich. 2,7] Gl 1,678,10 (zum Verständnis der St. vgl. Arndt 2,1234 Anm. 13).
bi-kurzen, -kurten sw. v., mhd. Lexer bekürzen, nhd. (älter) DWB bekürzen; mnd. bekörten, mnl. becorten. — Graff IV,500. pi-churcit: part. prt. Gl 1,498,33/34 (M, 2 Hss.). bi-churtit: 3. sg. Gl 2,352,9. Verschrieben: nibicurcite: part. prt. nom. pl. m. T 145,16; hierher wohl auch: pi-hurtit: part. prt. Gl 1,498,36 (M; vgl. dazu Braune, Ahd. Gr.14 § 144 Anm. 2 a; das erste i scheint in c korr., vgl. Gl 5,93,33). 1) verkürzen, stutzen: bichurtit [si enim iumento oculum excusserit, medium solidum; et si eum] excurtaverit (Hs. excurticaverit) [, ita faciet, Lex Alam. LXX p. 132,13/14] Gl 2,352,9 (vgl. Lex Alam. p. 132,20; zum lat. Lemma vgl. Duc. 3,351b s. v. excorticare). 2) verkürzen, auf die Zeit bezogen: inti nibi bicurcite uuarin thie taga, ni uuari heil al fleisc et nisi breviati fuissent dies illi, non fieret salva omnis caro T 145,16. 3) abtrennen, auf eine schriftliche Darlegung bezogen: danaginoman uvirdit. pichurcit [cui (sc. libro Iob) si ea quae sub asteriscis addita sunt, subtraxeris, pars maxima] detruncabitur [, et hoc dumtaxat apud Graecos, Job, Praef.] Gl 1,498,33/34 (6 Hss. ohne pichurcit).
kurzî, kurtî st. f., mhd. nhd. Lexer kürze; mnd. körte, mnl. corte. — Graff IV,499. churzi: nom. sg. Gl 3,271,35 (SH b); gen. sg. 1,421,1 (M, 6 Hss., 1 Hs. -v-); dat. sg. 2,122,54 (M, 3 Hss.); nom. oder acc. pl. 457,1 (2 Hss.); churci: gen. sg. 1,421,2 (M, 5 Hss.); dat. sg. 2,122,55 (M). — curci: gen. sg. Gl 4,268,42 (M); krzi: nom. sg. 5,4,24 (M, 14. Jh.). churti: dat. sg. Gl 2,122,55 (M, 2 Hss.). — kurti: acc. pl. O 1,1,22. Späte Formen (vgl. Braune, Ahd. Gr.14 § 231 Anm. 2): churz-: gen. sg. -a Gl 1,421,3 (M, clm 4606, 12. Jh.); dat. sg. -o 2,325,15 (Salzb. S. Peter IX 20, 12. Jh.; doch l. churzi, Steinm.). Verschrieben: chruzzi: dat. sg. Gl 2,122,56 (M); hierher wohl auch: churchi: dass. 55 (M, Wien 2732, 10. Jh.; vgl. Parallelhs.). 1) Abkürzung, auf eine räumliche Erstreckung bezogen: churzi [currens ergo Achimaas per viam] compendii [, transivit Chusi, 2. Reg. 18,23] Gl 1,421,1 (3 Hss. [Bd. 5, Sp. 548] noch ł gizelî, 1 Hs. kurzidî, 1 gizelî). 4,268,42. 5,4,24 (Hs. -dium). 2) Verkürzung, auf Zeitliches bezogen: churzi [vel moras ... Faustini, vel tergiversationes ipsius Apiarii ... deus ... magno] compendio [resecavit, Conc. Afr. CXXXVIII p. 173] Gl 2,122,54. 3) Abkürzung (von Darlegungen); Kurzfassung: churzo [sed quoniam hae minutiae et istiusmodi disputationis arcanum propter barbariam linguae pariter ac litterarum legenti molestiam tribuunt, ad explanandi] conpendium [venio, Hier., Ep. XX,4 p. 107] Gl 2,325,15. churzi [denique concludam brevis ut] conpendia (Glosse: scil. sint) [summae: Non pater in carnem descendit, sed patris arcem sumpta caro adscendit, Prud., Apoth. 175] 457,1. 4) Kürze, als term. techn. der Dichtkunst: joh mezent sie (Kriachi joh Romani) thie fuazi, thie lengi joh thie kurti, theiz gilustlichaz wurti O 1,1,22. 5) Glossenwort: churzi conpendium Gl 3,271,35.
kurzibold st. m. (zu -bold neben -bald vgl. Wilm. 22 § 237), mhd. Lexer kurzebolt. — Graff III,113. Nur im Nom. Sing. belegt, erst ab 11. Jh. chur-zi-polt: Gl 4,86,47 (Sal. a 1, 3 Hss.); -bolt: 48 (Sal. a 1, 3 Hss., 1 Hs. -v-). Meineke, Ahd. S. 37,323 (Sal. a 1); -ze-: Gl 3,693,37; -ci-: 4,86,49/50 (Sal. a 1, 2 Hss.). — kurze-bolt: Gl 3,174,46 (SH A, Anh. b). 4,179,4 (c-); -ci-: 86,50 (Sal. a 1). 174,8 (Sal. e; c-). Umbildung: curtil-bold: Gl 4,155,15 (Sal. c). Verschreibung: curo-bolt: Gl 4,86,51 (Sal. a 1). 1) kurzer rockartiger Überwurf, kurze weite Jacke (vgl. Heyne, Hausalt. 3,294): curzebolt supparum Gl 4,179,4 (vgl. auch unter afterhemidi); als Übersetzung von lat. toga u. cyclas (langes, rundgeschnittenes Frauenkleid): kurzebolt toga 3,174,46. cicladis 693,37. 2) Unklar bleibt aufgrund des lat. Lemmas: churzipolt pigillus Gl 4,86,47. 155,15. 174,8. Meineke, Ahd. S. 37,323; zum lat. Lemma vgl. Diefb., Gl. 434a; Meineke, Ahd. S. 66 erwägt neben dem Kleidungsstück eine Bed. ‘Zwerg’, falls pigillus aus pygmaeus entstellt ist; Graff a. a. O. erwägt pigillus für pusillus; vgl. auch Mlat. Wb. II,2128 s. v. curceboldus u. Heyne a. a. O.
kurzidî st. f., mhd. kürzede; mnd. körtede. churzidi: gen. sg. Gl 1,421,3 (M, clm 22201, 12. Jh.). Abkürzung, auf eine räumliche Erstreckung bezogen: churzidi [currens ergo Achimaas per viam] compendii [, transivit Chusi, 2. Reg. 18,23] Gl 1,421,3 (9 Hss. kurzî, 3 kurzî ł gizelî, 1 Hs. gizelî).
kurz(i)lîhho adv., mhd. Lexer kurzlîche, nhd. DWB kürzlich; mnd. körtlĩk(e), mnl. cortelike; afries. kortlike. — Graff IV,499. churz-licho: Nb 64,29. 162,21. 307,27 [54,20. 137,7/8. 235,4]. — churzi-lich: Gl 1,626,2 (M, clm 22201, 12. Jh.; zum Fugenvokal vgl. Gröger § 12; zum Adv. u. zum Abfall der Endg. vgl. Matzel S. 41. 114). Hierher wohl auch als verschrieben: curci-lic: Mayer, Glossen S. 4,13 (Augsb. K 4, 10. Jh.; zum Adv. vgl. Schmid, -lîh-Bildungen S. 287, doch Ahd. Gl.-Wb. S. 355 s. v. kurzlīh adj.). kurz: a) auf sprachliche Äußerungen bezogen: curcilic [haec itaque] breviter [diximus, Greg., Cura 1,3, PL 77,16 B] Mayer, Glossen S. 4,13. nu uuile ih iz (sc. das [Bd. 5, Sp. 549] Dargelegte) pegrifen churzlicho brevissime monstrabo Nb 162,21 [137,7/8]. Aristotiles sageta . daz in physicis sinemo buoche churzlicho brevi ratione 307,27 [235,4]; ferner: 64,29 [54,20]; b) Vok.-Übers.: churzilich [ceterum] ad compendium [mali rectius fuerat modum furori eorum silentio meo ponere, Jer., Praef.] Gl 1,626,2 (5 Hss. zi theru horscî).
kurz-, kurtlîh adj., mhd. Lexer kurzlich, nhd. DWB kürzlich. — Graff IV,499. churz-licho: nom. sg. m. Gl 2,491,53. — kurz-lich-: acc. sg. n. -az O 2,21,15 (FPV); dat. pl. -en 9,74 (PV); -lihaz: nom. sg. n. 2,21,15 (D). churt-lichen: dat. pl. O 2,9,74 (F). 1) kurz, auf Zeitliches bezogen: churzlicho [sed non volenti inpertiam, praestetur ut mortis citae] conpendiosus (Glosse: brevis) [exitus: perire raptim non dabo, Prud., P. Laur. (II) 335] Gl 2,491,53. 2) kurz, knapp, auf sprachliche Äußerungen bezogen: iz (das Ausgeführte) mag man thoh irrenton mit kurzlichen worton O 2,9,74. thanne ir betot ..., duet iz kurzlichaz [vgl. orantes autem nolite multum loqui, Marg. nach Matth. 6,7] 21,15 (auch mit zeitlicher Komponente). Abl. kurzlîhhn, -(i)lîhho. |
| |