Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
lang bis bi-langên (Bd. 5, Sp. 603 bis 609)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis lang adj., mhd. lanc, nhd. lang; as. lang, mnd. mnl. lanc; afries. lang, long; ae. lang; an. langr; got. laggs; zur unterschiedlichen Etym. von lang u. gilang vgl. Heidermanns, Primäradj. S. 360—362. — Graff II,225 ff.
lanch: Grdf. O 3,13,10. 4,28,18 (beide F). — lanc: Grdf. Gl 3,430,12 (2 Hss.). O 5,17,33 (F). Nm 852,4 [333,30]. NpX 119,5 (S. XII,26). Npw 113,7’; -]eru dat. sg. f. Gl 1,204,3 (K; -k-). — lang: Grdf. Gl 3,91,36 (SH A). Mayer, Glossen S. 146,20. O 2,9,73. 14,38. 3,13,10 (PV). 4,28,18 (PV). 5,17,33 (PV). Ol 77. Nb 64,6. 147,17. 182,15. 255,25. 321,20 [53,29. 125,10. 153,27. 201,16. 244,10]. Nk 392,4. 400,7. 410,28. 432,23. 435,2 [32,27. 41,25. 53,4. 76,9. 78,22]. Nm 857,4. 11 [339,20. 341,2]. Np 113,7’; nom. sg. m. -]er Gl 3,384,24 (Jd). 4,14,19 (Jc). 83,2 (Sal. a 1, 9 Hss.). 153,34 (Sal. c). Meineke, Ahd. S. 36,310 (Sal. a 1). Nb 115,30 [100,10] (-ê-). Nk 410,25 [53,1] (-ê-); nom. sg. n. -]ez Np 119,5; -]iz Nk 410,26 [53,1]; nom. sg. f. -]iu 23 [52,26]. Nm 857,9. 10. 12 [339,24. 341,2. 3]; -]e Gl 3,524,22. 533,45; gen. sg. n. -]es T 141,12. Nb 290,22 [223,9]; gen. sg. f. -]un O 5,6,45; dat. sg. m. -]emo Nc 846,15 [169,21]; dat. sg. n. -]emo 737,8/9. 794,12 [53,7. 112,9]; dat. sg. f. -]eru Gl 1,288,26 (Jb-Rd; oder gen. sg. f.); -]ero S 121,2. Nb 286,8 [220,15]. Np 101,14; -]era Npw 101,14; acc. sg. m. -]en NpNpw Cant. Deut. 10; acc. sg. n. -]ez Nc 758,25 [74,16]; -]iz Nk 410,23 [52,25]; acc. sg. f. -]a Nm 857,20 [341,9]; -]e Gl 2,483,34; -]un O 4,33,30. 5,6,46; nom. pl. m. -]e Gl 3,91,17 (SH A, 8 Hss.). 194,47 (SH B, 2 Hss.). Hbr. I,171,25 (SH A). Nb 101,12 [88,1]; gen. pl. m. -]ero Np 90,16; dat. pl. -]en Gl 1,583,8 (M, 4 Hss.). 2,261,50 (Luxemb. 44, 9. Jh.); -]an 1,583,10 (M, clm 22201, 12. Jh.; zur Endg. vgl. Matzel S. 95. 109); -]un 9 (M; zur Endg. vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 248 Anm. 11); -]in ebda. (M, 2 Hss.); acc. pl. m. -]e S 130,104. Nc 840,14 [162,10]; acc. pl. n. -]iu 129,92; acc. pl. f. -]e Nb 208,26 [171,9]. Nk 400,6 [41,24]; -]un O 3,4,19. 5,6,43; comp. acc. sg. m. -]erun Gl 2,25,2 (oder -eron, vgl. Gl 5,99,20; clm 14117, Gll. 10. Jh.); acc. pl. f. -]orun Add. II,104 = Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 76,159 (Salzb. St. Peter a VII 2, 8./9. Jh.). — lageru: dat. sg. f. Gl 1,204,3 (K; zu -g- für ng vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 281, Splett, Stud. S. 286).
leng-: comp. nom. sg. m. -ero Nm 852,25 [335,24]; gen. sg. n. -erin Npgl 89,9; nom. pl. m. -irun S 228,35/36 (B); -eren Nm 852,10/11 [333,2]; superl. acc. sg. m. -istên Nm 851,5 (Hs. K = S. CLXXXVIII,2) [330,4; -isten]; -esten: Nc 706,27 [22,13]. Nm 851,5 [331,4 = Hs. L].
Wohl verkürzt geschrieben: lan: für gen. sg. n. (oder f.)? Beitr. (Halle) 85,39,27 (Wallerst. I. 2. Lat. 4° 2, 8. Jh.; vgl. Festschr. Bergmann S. 13,19).
Verschrieben: lango: für dat. sg. f.? Gl 1,204,1 (K; -o wohl Angleichung an das Lat., kaum instr., vgl. Splett, Stud. S. 286).
lang W 79,7 s. AWB lango.
I. räumlich:
1) von (verhältnismäßig) großer Ausdehnung in einer Richtung, lang, langgestreckt, ausgedehnt, groß:
a) von Sachlichem: lankeru enprurdi kitrahtot longo limine longo ordine tracto Gl 1,204,3 (vgl. auch Gl 1,204,1 unter II 1 a). langen [tunc exclamaverunt filii Aaron, in tubis] productilibus [sonuerunt, Eccli. 50,18] 583,8. durich lange uuiti [caminos ... oculis] longum [Bd. 5, Sp. 604] per inane [remoti pauperis expositos, Prud., Ham. 924] 2,483,34. coma ... hoc est lanc [vgl. comae sunt proprie non caesi capilli, Is., Et. XI, 1,30] 3,430,12. in demo mere ist einez, heizzet serra, daz hebet vile lange dorne an imo est et animal in mari, quod dicitur serra, spinas habens prope se longiores S 130,104. under dien zuisken (d. i. Sternen) skinent tri . die ein langez (d. i. mit langen Schenkeln) triangulum machont Nc 758,25 [74,16]. an demo regulari monochordo uuerden ze erist finfzehen buohstaba . fure also manigen seitun . unde si . F. der niderosto fure den lengesten seitun Nm 851,5 [331,4]. uuanda ube die eristun (Orgelpfeife) ze lang uuerdent . so sint sie selben unhelle . unde habent heisa lutun 857,4 [339,20]; vor Pflanzennamen: zur Bez. einer großen Abart: lange holwrz aristoloia longa Gl 3,524,22. 533,45 (1 Hs. nur aristoł; vgl. Ahd. Wb. 4,1211 s. v. hol(e)wurz mhd.); wohl auch: lange drben dactili botri 91,17 (darunter 1 Hs. langtraub, Übergang zum Komp.?). 194,47 (1 Hs. datili). Hbr. I,171,25 (alle im Abschn. De vitibus; vgl. Ahd. Wb. 2,684 s. v. thrûbo); — ferner: S 129,92 (longus). Nm 852,4. 10/11. 857,11 [333,30. 2. 341,2]; — spez. von (Weg-)Strecken: tiu erista aha . diu uuitesten unde lengesten umbesueift teta primus diffusioris ac prolixi ambitus gurges Nc 706,27 [22,13]. er uuista in umbe den langen uueg deserti (Npw dera uuosti) circumduxit eum NpNpw Cant. Deut. 10; hierher auch, übertr. auf Geistiges (mit Berührungen zu II 1, vgl. Ahd. Wb. 3,634 s. v. fart): souuer tiefo denchendo ... der ... lange ferte des muotes in ringes uuis piegende . tue sie umbegan inflectens longos motus . cogat in orbem Nb 208,26 [171,9];
b) von Personen bzw. ihrem Wuchs: groß, hochgewachsen: langeru kiuuahsti [populus, quem aspeximus,] procerae staturae [est, Num. 13,33] Gl 1,288,26. langer curter breider smaler longus infimus latus strictus 3,384,25 (im Abschn. De qualitate ł quantitate hominum).
2) von einer bestimmten Ausdehnung in einer Richtung, in Verbindung mit einer näheren Angabe:
a) mit vorangestellter Maßangabe: taz zueio elnon lang . alde breit ist . alde driero . alde uiero . uuaz mag temo uuidere sin? bicubito enim nihil est contrarium Nk 392,4 [32,27]. daz einero elno langiu suegela . fone dero zungun uf . an demo eristen buohstabe . ze churz si . unde zueio langiu ze lang si Nm 857,9. 10 [339,24. 341,2]; ferner: 857,12 [341,3];
b) im Komparativ mit vorangestelltem Multiplikativum (u. zu ergänzendem komparativem Nebensatz): sezze aber demo selben ypateypaton sinen ahtoden teil fure . daz ist proslambanomenos mit . F . der fierualt gerobero ist denne der churzisto nete . uuanda er fierualt lengero ist Nm 852,25 [335,24];
c) mit vorangestelltem Gradadverb als Korrelat zur Konjunktionim folgenden komparativen Nebensatz mit indirekter Maßangabe: macha dia eristun (Orgelpfeife) so langa . so darfore gesaget ist . ube du uuellest . unde so uuita du uuellest [vgl. primam fistulam quam longam latamve libuerit faceris, Primam I] Nm 857,20 [341,9].
II. zeitlich:
1) von (verhältnismäßig) großer zeitlicher Ausdehnung, lange andauernd, lange während:
a) von der Zeit, auch von Zeitabschnitten: die langun ziti Krist gisah [vgl. quia multum tempus haberet, Marg. nach Joh. 5,6] O 3,4,19. tarmite ratiskoton sie (physici [Bd. 5, Sp. 605] ) ... uuannan vuinteres churze taga sin . unde sumeres lange Nb 101,12 [88,1]. uuir cheden langiz uuerh . uuanda diu urist langiu ist . unde des zitis filo ist eo quod tempus longum et multum sit Nk 410,23 [52,26]. cheden michel rura . daz ist langer louft . uuanda daz zit langiz ist [vgl. motum atque actionem multam (esse) quae longo tempore perficiatur, Boeth., Comm. Cat.] 26 [53,1]; übertr., auf taga ‘Lebenszeitbezogen (vgl. b): lang sin daga sine zi themo ewinigen libe Ol 77. langero tago genieton ih in . dar euuige taga sint longitudine dierum adimplebo eum Np 90,16; — hierher vielleicht auch: lango althithu longo limine Gl 1,204,1 (bei Auffassung des Bezugswortes als altidaZeitalter; zum ursprünglich anderen lat. Zushg. longo limite vgl. Ahd. Wb. 1,302, Splett, Stud. S. 286; vgl. auch Gl 1,204,3 unter I 1 a);
b) von Zuständen u. Handlungen: langorun [et propter amarius verbum] perpetes [habemus discordias, Hier. in Matth. 18,23, CCSL 77,164,688] Add. II,104 = Mayer, Griffelgl. Salzb. S. 76,159. indan uns ward ... thes himilriches ingang, thia filu langun bita indet uns tho thiu sita (die geöffnete Seite des gekreuzigten Christus) O 4,33,30. joh weinot io zi noti thio langun missidati 5,6,43. nement sie thanne gouma thera langun ungilouba 45. tannan ist taz . ube langer liument kemezen uuirt gagen euuigheite . uuider iro nieht luzzeler nesi . sunder neheiner si fama quamlibet prolixi temporis cogitetur cum inexhausta aeternitate Nb 115,30 [100,10]. noh in disses churzen libes friste . neist nieht so unspuotiges . tes ze lang ahtoe zebitenne dehein euuig muot in tam brevibus vitae metis . i. spaciis . quod praesertim inmortalis animus . i. sapiens . exspectare longum putet 255,25 [201,16]. Undriuua uuolton sie ouh tara . after langemo getrahtede Fraudem vero post longam deliberationem placuit adhiberi Nc 737,8/9 [53,7]. uuir cheden langiz uuerh . uuanda diu urist langiu ist . unde des zitis filo ist actio longa Nk 410,23 [52,25]. nah langero tualo chumest du NpNpw 101,14. die fore uns ubelo taten presumtione longioris uitę (mit dero zuofirsihte lengerin libis) Npgl 89,9; hierher wohl auch: lang [aliis omnibus] annosa [aetas et paene ultra humanam extenta fragilitatem, Sol. 198,4] Mayer, Glossen S. 146,20; ferner: O 5,6,46. Nb 286,8 [220,15] (longus). Nk 410,25. 28 [53,1. 4]. Np 119,5 (longinquus; vgl. 2); — in der Verbindung nist (iz) lang es dauert nicht lange: ther thuruh thurst githenkit, thaz thesses brunnen drinkit — nist lang zi themo thinge, nub avur nan thurst githuinge O 2,14,38; ferner: 3,13,10;
c) spez. in der Metrik: taz oratio quantitas ist . daz skinet an dero mazo dero syllabarum . dia man lange heizet unde churze mensuratur syllaba brevis et longa Nk 400,6 [41,24]; ferner: 7 [25].
2) von einer bestimmten zeitlichen Ausdehnung, mit vorangestelltem Gradadverb als Korrelat zur Konjunktionim folgenden komparativen Nebensatz: des kestirnis chraft fergat unde uirloufit in so langero uiriste, so man einin stupf ketuon mag virtus constillationis in ictu pungentis est S 121,2.
3) lang (Akk. Sing. Neutr.) in adverbiellem Gebrauch, in best. Verbindungen:
a) sô lang solange, wenn, Konjunktion mit temporaler (u. konditionaler) Bedeutung (vgl. lango 1 c α): uuer mag tia girheit inthaben ... so lang si gnuoge habendo . io doh mer haben uuile? Nb 64,6 [53,29]; im verneinten Satzgefüge: so lang taz ambaht erhafte getuon nemag . tie ubelen . toh iz sie tue chunde cum [Bd. 5, Sp. 606] dignitas nequeat improbos . facere reverendos .s. quamvis notos 147,17 [125,10]. so lang io der dominus neist . seruus tarmite neist cum enim dominus non sit . servus non est Nk 432,23 [76,9]. tumb mennisco der siu (die Götzenbilder) betot . umbe die gelichi dero menniscon lido . so lang die muse unde die sparen darumbe nelazent . sie nenisten in in NpNpw 113,7’; ferner: Nb 321,20 [244,10];
b) ubar [h]uuio lang nach wie langer Zeit, wann endlich: vber uuieo lang rihtest du mir fone minen ahtaren? quando facies de persequentibus me iudicium? Np 118 L,84 (Npw ubir uuio lango).
III. auf sprachliche Äußerungen bezogen (oft mit zeitlicher u. räumlicher Komponente, aber auch übertr.):
1) lang, ausführlich, auch: langatmig, weitschweifig: langerun prolixiorem [hunc evangelii librum quam ceteros esse nemo dubitaverit, Ambr. super Luc. 1,11 p. 11,19] Gl 2,25,2. langen galdrun diutius (Hs. diutinis) incantationibus [agere malefici moliebantur, ut is, qui eam (sc. puellam) invaserat diabolus exiret, Greg., Dial. 1,10 p. 193] 261,50. lan (s. Formenteil) [qui devorant domus viduarum sub obtentu] prolixae [orationis, Marc. 12,40] Beitr. (Halle) 85,39,27 (vgl. Festschr. Bergmann S. 13,19), z. gl. St. ir the forslintet hus uuituvvuono untar bihabannesse langes gibetis T 141,12. dea untar im lengirun sint qui inter eos prolixiores sunt psalmi S 228,35/36. fone diu ist zeiehenne . nio diu reda ze lang neuerde . ten fursten got . tes fursten guotes . unde durnohtes . fol sin ne ratio prodeat in infinitum Nb 182,15 [153,27]. Philologia . dudir io chunnig uuare . dina gesprachi zegeougenne . mit langemo dingchose tu quae sollers eras ... declamare ... rhetorico habitu . vel prolixa sententia artis rhetoricae Nc 794,12 [112,9]. tiu ... satyra unsemfte getan ist . mit langemo dunse quae implicata est morosis ductibus 846,15 [169,21]; ferner: Nb 290,22 [223,9]. Nc 840,14 [162,10].
2) langwierig, umständlich, schwer, in best. Verbindungen: iz/thaz ist (zi) lang zi + Verb des Sagens (inf. dat.): lang ist iz zi saganne, wio iz quimit al zisamane O 2,9,73. zi zelenn ist iz lang in war 4,28,18. iz ist zi lang manne sus al zi nennenne 5,17,33. taz ist lang ze sagenne chit Boetius . uuio man sia machon sule [vgl. cuius quoniam longa demonstratio est praetermittenda est, Boeth., Comm. Cath.] Nk 435,2 [78,22].
IV. Glossenwort: langer uuiter. comun eruuelite procerus [longus aut latus, CGL IV,555,36; proceres primates viri electi 37] Gl 4,14,19 (vgl. Krotz S. 495 f., zur Glossenmischung ebda.). langer ornotinus 83,2. 153,34. Meineke, Ahd. S. 36,310.
Komp. bora-, eban-, ubarlang; Abl. ?langisc, langlîh, langsam; lango, lange; lengen; lengî; vgl. unlang, lan(ge)z, AWB lan(ge)zo; vgl. auch AWB langara, AWB lengin.

[Mikeleitis-Winter]


 
Artikelverweis gi-lang adj.; as. gilang; ae. gelang; zur unterschiedlichen Etym. von gilang u. lang vgl. Heidermanns, Primäradj. S. 360—362. — Graff II,224 f.
gi-lanker: nom. sg. m. OF 3,6,25. — ka-lang-: gen. pl. m. -ero Gl 2,329,75 (clm 14747, 9. Jh.); acc. pl. m. -e 1,15,19 (Ra); ke-: dat. pl. -em 736,37. ebda. (-ē; beide S. Paul XXV a/1, 8./9. Jh.); gi-: nom. sg. m. -er O 2,7,23. 3,6,25 (PV). — ki-lagvn: wohl dat. sg. f. Gl 2,593,54 (11. Jh.; zu -g- für ng vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 281).
gilanger Gl 2,656,52, korr. in gileganer, s. AWB liggen. [Bd. 5, Sp. 607]
verwandt, angehörig, auch substant.: kalange adfinitos Gl 1,15,19 (übers. unter Einfluß von adfinitas, vgl. Splett, Sam.-Stud. S. 31). suahton inan untar kelangem kelangem .. chundem requirebant eum inter cognatos, et notos [Luc. 2,44] 736,37 (zur Doppelschreibung vgl. Voetz, Lukasgl. S. 137 f.). kilangvn [non timet ensem exerere atque caput socio mucrone ferire, de] consanguineo [rapturus vertice gemmas, Prud., Psych. 473] 2,593,54; mit Dat. d. Pers./Sache: chuenun sippia kalangero [in dextero oculo, et in dextera manu, fratrum, uxorum, et liberorum, atque] affinium [et propinquorum monstratur affectus, Hier. in Matth. 5,29. 30 p. 39] 329,75. thero zueio ander was Petruse gilanger, bruader sin gimuater O 2,7,23, ähnl. 3,6,25.
Abl. gilengida2.
 
Artikelverweis 
-lang vgl. auch ûflang.
 
Artikelverweis 
? langan adj.; nur nach bî, in erstarrter Präp.verb. mit adverb. Funktion (vgl. auch Wilm., Gr. 22 § 443,3); wohl urspr. Part. Praet. (vgl. Kluge, Stammb.3 § 227; zu einem st. Verb germ. *langa-, Ablautvariante zu lenga- ‘vorwärtskommen’ (vgl. Seebold, Starke Verben S. 331), so Heidermanns briefl.); weniger wahrscheinlich ist wohl eine Verbalpräfigierung mit bi- (vgl. ders., Primäradj. S. 362 u. briefl.). — Graff II,229.
langanemo: dat. sg. m. n.? Gl 1,89,19 (R). 484,66 (M, 3 Hss.). 2,333,47 (clm 14747, 9. Jh.); langenimo: dass. 1,484,68 (M); langean-emo: dass. 67 (M); langin-: dass. ebda. (M); oder dat. pl. mit zusätzlicher Adv.-Endg. -o als singuläre Form (? So Etym. Wb. d. Ahd. briefl.).
bî langanemo: über längere Zeit hin, anhaltend: opa mozom ł pi langanemo paulatim Gl 1,89,19. pi langanemo [multos, qui vitio stomachi] perpetem (cotidie) [sustinent vomitum, Hier. in Matth. 15,17. 18 p. 108] 2,333,47; — unklar bleibt (vgl. auch Ahd. Wb. 1,992): pi langanemo [(Judith zu den Israeliten:) exite cum impetu, non ut descendatis] deorsum [, sed quasi impetum facientes, Judith 14,2] Gl 1,484,66.
 
Artikelverweis 
langara sw. f. — Graff II,232.
lang-arrun: acc. pl. Gl 1,443,17 (clm 9534, 9. Jh.); -irr-: nom. sg. -a 4,139,16 (Sal. c). Beitr. 73,209 (Sal. c; langirra; nach Gl 4,130,8); nom. pl. -un Gl 1,430,3; zu -rr- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 263.
langar-: nom. sg. -a Gl 1,651,38 (M, 6 Hss.); acc. pl. -un 435,46 (M, 5 Hss.).
Verschrieben: langarunt: acc. pl. Gl 1,435,47 (M, 4 Hss.; zur Verschr. vgl. Gl 5,436,33); langegangerint: dass. 49 (M, clm 22201, 12. Jh.; zur Verschr. vgl. auch in ders. Hs. gangarunga gegen langara der Parallelhss., s. u.).
Wandelgang, Umgang: deambulacra dicuntur langirrun [zu: aedificavit quoque domum saltus Libani centum cubitorum longitudinis ... et quatuor] deambulacra [inter columnas cedrinas, 3. Reg. 7,2] Gl 1,430,3. langarun deambulacra [ebda.] 435,46 (1 Hs. noch u. 4 Hss. nur itgang). 443,17. langara [ante gazophylacia] deambulatio [decem cubitorum latitudinis, Ez. 42,4] 651,38 (1 Hs. gangarunga). langirra davus 4,139,16 (Lemmaverschiebung, gehört zum folgenden deambulacrum, vgl. Steinm.). ambulacrum spatium ambulandi alibi amblastrum langirra Beitr. 73,209 (vgl. ebda. Anm. 3; nach Gl 4,130,8).
 
Artikelverweis 
langbartisc adj. (zum Zweitglied vgl. Hornbruch S. 136), mhd. Lexer lampartisch, nhd. lombardisch; mnd. lancbartsch, lantbersch, lam(m)ersch, langeberdisch; ae. [Bd. 5, Sp. 608] langbeardisc (vgl. Bosw.-T., Suppl. S. 606); vgl. mnl. lancbaerdich. — Graff III,212.
Erst ab 11. Jh. belegt.
lanch-partisc-: acc. sg. f. -un Gl 2,468,41; acc. pl. m. n. -in 439,3 (2 Hss., 1 Hs. letztes c auf Rasur); -bartisker: nom. sg. m. 4,148,39 (Sal. c). — lanc-partisker: nom. sg. m. Gl 4,93,34 (Sal. a 1; -c-). 121,52 (Sal. a 2, 4 Hss.).
lam-partischer: nom. sg. m. Gl 4,121,53 (Ink., 15. Jh.).
Mit Rasur der Endung: lanch-bartisch:: nom. sg. m. Gl 4,158,43 (Sal. c; d. h. -ischs, Steinm.).
In verkürzter Schreibung: lanch: für gen. sg. f. Gl 2,457,39 (2 Hss.; l. lanchpartiskun, Steinm.).
langobardisch: folch lanchpartiscin [conglobat in] cuneum Latios (Glosse: Latinos vel Romanos) [simul ac peregrinos permixtim populos relligionis amor, Prud., P. Hipp. (XI) 191] Gl 2,439,3. lanch [Hebraeus pangit stilus, Attica copia pangit, pangit et] Ausoniae (Glosse: Latinae, Italiae, Romanae) [facundia tertia linguae, ders., Apoth. 380] 457,39. lanchpartiscun [quin et Olybriaci generisque et nominis haeres, adiectus fastis, palmata insignis abolla martyris ante fores Bruti submittere fasces ambit et] Ausoniam (Latiam; Glosse: Italicam) [Christo inclinare securem, ders., Symm. I,557] 468,41. lancpartiscer Rutuli gens Italiae 4,93,34. Rutulus 121,52. 158,43. Latinus Latiari 148,39 (vgl. Beitr. 73,217 u. Steinm.).
 
Artikelverweis 
langbeini adj.; vgl. mhd. Lexer lancbeinic, nhd. DWB langbeinig, -icht. — Graff III,130.
lanc-peinna: nom. sg. Gl 2,330,54 (clm 14747, 9. Jh.).
langbeinig: mizzun lancpeinna mukka culicem [liquantes, et camelum glutientes, Hier. in Matth. 7,3—5 p. 47 = Matth. 23,24].
 
Artikelverweis 
langbecko sw. m. — Graff III,29.
lanc-becho: nom. sg. Gl 4,229,19 (clm 14456, 9. Jh.).
Langbacke, Mensch mit langem Kinn (?): chilo (vgl. Georges, Handwb.11 1,1131Spitzkopf’, Mlat. Wb. II,575 s. v. cilo).
 
Artikelverweis 
lange s. auch AWB lango.
 
Artikelverweis 
langên sw. v., mhd. nhd. langen; mnd. mnl. langen; vgl. as. langôn, ae. langian, an. langa. — Graff II,223 f.
lang-: 3. sg. -et Gl 1,726,29 (2 Hss.). 756,9. 5,19,3 (Augsb., Arch. 6, Gll. 10. Jh.). Nb 44,17. 51,13 (-êt). 121,28 (-êt). 176,1 (-êt). 234,9. 244,26/27 (-êt). 290,23 (-êt). 305,5 [36,2. 42,10. 105,7. 148,11. 187,30. 194,26. 223,9. 233,8]. Nc 835,12 [156,14] (-êt). NpNpw 5,2 (Np -êt). 18,10. 26,4. 37,9. 43,23. 118 L,82. Np 39,2. 62,2. 79,2. 118 Q,123. 136,1 (-êt). Npw 37,1; -it 118 Q,123. 136,1; 3. sg. conj. -e O 1,18,31; -a Npw 118 C,19; -ee Np 86,Prooem. 118 C,19; inf. -en Nb 72,22 [62,3] (-ên). NpNpw 118 C,20 (Np -ên). 119,5 (Np -ên); 3. sg. prt. -eta Nc 694,22 [9,2]. NpNpw 106,5. Np 37,1.
unpersönl.: nach etw./jmdm. verlangen:
a) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen.:
α) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen. d. Sache: ube dih uuinebero langet si libeat frui uvis Nb 44,17 [36,2]. tes ... langet mih iu forn id ... iam dudum vehementer exopto 176,1 [148,11]. kuunnent tanne ... die guoten daz . des sie langet? adipiscuntur igitur boni quod appetunt? 234,9 [187,30]. nu gesiho ih toh . taz ... tih aber suozes sanges langet sed video te ... aliquam carminis exspectare dulcedinem 290,23 [223,9]. mir ist taz rauua . nals muhi . ube ih keeiscon muoz . tes mih langet [Bd. 5, Sp. 609] nam fuerit mihi quietis loco agnoscere ea quibus maxime delector 305,5 [233,8]. unde langet sia des lenzen [vgl. terra ... desiderat relaxari, Rem.] Nc 835,12 [156,14]. diu dia des erbes langet. Daz ist ęcclesia [vgl. quae hereditatem consequitur, Cass.; quae accipit hereditatem, Aug., En.] NpNpw 5,2. nu sehe mannelih uuieo guot daz si des er gerot . unde laze sih langen dero giredo [vgl. ubi videtur quam sint utiles atque salubres, potest earum desiderium concupisci, Aug., En.] 118 C,20; ferner: Nb 51,13. 72,22. 244,26/27 (desiderare) [42,10. 62,3. 194,26]. NpNpw 43,23. 106,5. Np 62,2; mit pronominalem Gen. u. zi + Inf. dat. sg. (zur Satzkonstr. vgl. Bolli S. 126): iz ist uuunderlih tes mih langet zesagenne mirum est quod gestio dicere Nb 121,28 [105,7];
β) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen. d. Pers.: an dinen haltare sint ferbruchet miniu ougen. Sin langet mih . sin lustet mih [vgl. quem tanto desiderio sustinebat, Cass.] NpNpw 118 Q,123. so chit der sin bitet den sin langet [vgl. expectatur ut veniat, desideratur ut veniat, Aug., En.] Np 79,2; ferner: NpNpw 118 L,82. Np 39,2; spez.: sexuell begehren: Ianus ... sah io an Argionam . dero in langeta Nc 694,22 [9,2];
b) mit Akk. d. Pers. u. Adv.: mit thara (vgl. auch thara 1. Teil A I 1 c, III 10, B II 1 a, III 1 b, Ahd. Wb. 2,273 f. 277 f.): daz ih in (Gott) selben sehe ... darumbe langet mih tara (nach dem Himmelreich) NpNpw 26,4. er (David) uuolta dia rauua . diu in anderro uuerlte ist. Dara langeta in . disses libes irdroz in [vgl. non desistat requirere medicinam caelestem, Alc. in ps.] 37,1. uuanda sie ... anderesuuar burg nehabent dara sie langee 118 C,19. Syon ist daz heimote . gesah in got den dara langet (Np zusammengeschr.) . unde er in dirro Babylonia be diu uueinot [vgl. de loco enim peregrinationis, proprii domicilii crescit affectus, Cass.] 136,1. daz sie (die Christen) in disen tabernaculis die oberun burg pechennen ... unde sie dara langee (zusammengeschr.) . dara sie geladot sint [vgl. ut de huius saeculi tabernaculis ad intellegentiam supernae civitatis elevemur, Cass.] Np 86,Prooem.; — mit heim: ob uns in muat gigange, thaz unsih heim lange (nach dem Paradies) O 1,18,31; — mit hina (zur losen Verbindung mit dem Verb vgl. hina A III, Ahd. Wb. 4,1101): ena lutun (d. i. des lichamen) gehoret mennisco disa (d. i. sines herzen) gehoret got. Den hina langet (Np zusammengeschr.) . der suftot so ... fore dir ist al . des ih keron NpNpw 37,9. ziu ist min ellende so langez uuorden? Vuanda dih sar beginnet hina langen (Np zusammengeschr.; Npw hina piginnit langen) . so du ze tugede gestiget [vgl. quod autem dixit, prolongatus est, affectum nimium desiderantis expressit, Cass.] 119,5 (NpX belangen);
c) mit Akk. d. Pers./Sache u. Nebensatz: eniu (d. i. scalhlih forhta) sorget uuanne der herro chome . disa (d. i. truhtenes forhtun) langet uuieo halto er chome NpNpw 18,10; — Glossen: mih langet [baptismo autem habeo baptizari: et quomodo] coarctor [usquedum perficiatur? Luc. 12,50] Gl 1,726,29. 5,19,3;
d) mit Akk. d. Pers. u. lat. Inf. in einer Glosse: mih langet desidero [enim videre vos, Röm. 1,11] Gl 1,756,9.
Abl. langunga.
 
Artikelverweis 
bi-langên sw. v., mhd. b(e)langen, nhd. belangen; mnd. mnl. belangen; vgl. ae. belangian (vgl. Bosw.-T., Add. S. 9). — Graff II,224.
pe-lang-: inf. -en NpNpw 30,25. 36,34. Np 84,9; be-: 3. sg. -et NpNpw 41,3; 3. sg. conj. -ee Np 34,17; -e Npw [Bd. 5, Sp. 610] ebda.; inf. -en NpX 119,5 (= S. XII,26); 3. sg. conj. prt. -eti Np 118 T,147.
unpersönl.: nach etw. verlangen:
a) mit Akk. d. Pers. u. Gen. d. Sache: min sela ist dursteg ... Sia belanget des tages . danne ih chumo NpNpw 41,3. vuanda er (Christus) geheizzet frido an sinemo liute ... Nelaz dih is pelangen Christiane . hier habest du uuig . hier solst du fehten . doret solt du rauuen Np 84,9; ferner: NpNpw 36,34. Np 118 T,147;
b) mit Akk. d. Pers. u. Adv.: warvmbe ist min ellende alse lanc worden? Wan dih sa belangen hin beginnet . so dv ze tvgende gestigest [vgl. quod autem dixit, prolongatus est, affectum nimium desiderantis expressit, Cass.] NpX 119,5 (= S. XII,26; NpNpw langên; zur losen Verbindung des Adv. mit dem Verb vgl. hina A III, Ahd. Wb. 4,1101);
c) mit Akk. d. Pers. u. Nebensatz: nelazent iuh pelangen uuenne iuh got reche an dien sundigen NpNpw 30,25. daz chit Christus ex consuetudine humanę infirmitatis . samoso in belangee . uuanne in sin fater reche [vgl. cui morosum videtur quodcumque futurum est, Cass.; nobis enim tardum est, Aug., En.] 34,17.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: