Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
langbartisc bis lan(ge)z (Bd. 5, Sp. 607 bis 610)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis langbartisc adj. (zum Zweitglied vgl. Hornbruch S. 136), mhd. Lexer lampartisch, nhd. lombardisch; mnd. lancbartsch, lantbersch, lam(m)ersch, langeberdisch; ae. [Bd. 5, Sp. 608] langbeardisc (vgl. Bosw.-T., Suppl. S. 606); vgl. mnl. lancbaerdich. — Graff III,212.
Erst ab 11. Jh. belegt.
lanch-partisc-: acc. sg. f. -un Gl 2,468,41; acc. pl. m. n. -in 439,3 (2 Hss., 1 Hs. letztes c auf Rasur); -bartisker: nom. sg. m. 4,148,39 (Sal. c). — lanc-partisker: nom. sg. m. Gl 4,93,34 (Sal. a 1; -c-). 121,52 (Sal. a 2, 4 Hss.).
lam-partischer: nom. sg. m. Gl 4,121,53 (Ink., 15. Jh.).
Mit Rasur der Endung: lanch-bartisch:: nom. sg. m. Gl 4,158,43 (Sal. c; d. h. -ischs, Steinm.).
In verkürzter Schreibung: lanch: für gen. sg. f. Gl 2,457,39 (2 Hss.; l. lanchpartiskun, Steinm.).
langobardisch: folch lanchpartiscin [conglobat in] cuneum Latios (Glosse: Latinos vel Romanos) [simul ac peregrinos permixtim populos relligionis amor, Prud., P. Hipp. (XI) 191] Gl 2,439,3. lanch [Hebraeus pangit stilus, Attica copia pangit, pangit et] Ausoniae (Glosse: Latinae, Italiae, Romanae) [facundia tertia linguae, ders., Apoth. 380] 457,39. lanchpartiscun [quin et Olybriaci generisque et nominis haeres, adiectus fastis, palmata insignis abolla martyris ante fores Bruti submittere fasces ambit et] Ausoniam (Latiam; Glosse: Italicam) [Christo inclinare securem, ders., Symm. I,557] 468,41. lancpartiscer Rutuli gens Italiae 4,93,34. Rutulus 121,52. 158,43. Latinus Latiari 148,39 (vgl. Beitr. 73,217 u. Steinm.).
 
Artikelverweis 
langbeini adj.; vgl. mhd. Lexer lancbeinic, nhd. DWB langbeinig, -icht. — Graff III,130.
lanc-peinna: nom. sg. Gl 2,330,54 (clm 14747, 9. Jh.).
langbeinig: mizzun lancpeinna mukka culicem [liquantes, et camelum glutientes, Hier. in Matth. 7,3—5 p. 47 = Matth. 23,24].
 
Artikelverweis 
langbecko sw. m. — Graff III,29.
lanc-becho: nom. sg. Gl 4,229,19 (clm 14456, 9. Jh.).
Langbacke, Mensch mit langem Kinn (?): chilo (vgl. Georges, Handwb.11 1,1131Spitzkopf’, Mlat. Wb. II,575 s. v. cilo).
 
Artikelverweis 
lange s. auch AWB lango.
 
Artikelverweis 
langên sw. v., mhd. nhd. langen; mnd. mnl. langen; vgl. as. langôn, ae. langian, an. langa. — Graff II,223 f.
lang-: 3. sg. -et Gl 1,726,29 (2 Hss.). 756,9. 5,19,3 (Augsb., Arch. 6, Gll. 10. Jh.). Nb 44,17. 51,13 (-êt). 121,28 (-êt). 176,1 (-êt). 234,9. 244,26/27 (-êt). 290,23 (-êt). 305,5 [36,2. 42,10. 105,7. 148,11. 187,30. 194,26. 223,9. 233,8]. Nc 835,12 [156,14] (-êt). NpNpw 5,2 (Np -êt). 18,10. 26,4. 37,9. 43,23. 118 L,82. Np 39,2. 62,2. 79,2. 118 Q,123. 136,1 (-êt). Npw 37,1; -it 118 Q,123. 136,1; 3. sg. conj. -e O 1,18,31; -a Npw 118 C,19; -ee Np 86,Prooem. 118 C,19; inf. -en Nb 72,22 [62,3] (-ên). NpNpw 118 C,20 (Np -ên). 119,5 (Np -ên); 3. sg. prt. -eta Nc 694,22 [9,2]. NpNpw 106,5. Np 37,1.
unpersönl.: nach etw./jmdm. verlangen:
a) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen.:
α) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen. d. Sache: ube dih uuinebero langet si libeat frui uvis Nb 44,17 [36,2]. tes ... langet mih iu forn id ... iam dudum vehementer exopto 176,1 [148,11]. kuunnent tanne ... die guoten daz . des sie langet? adipiscuntur igitur boni quod appetunt? 234,9 [187,30]. nu gesiho ih toh . taz ... tih aber suozes sanges langet sed video te ... aliquam carminis exspectare dulcedinem 290,23 [223,9]. mir ist taz rauua . nals muhi . ube ih keeiscon muoz . tes mih langet [Bd. 5, Sp. 609] nam fuerit mihi quietis loco agnoscere ea quibus maxime delector 305,5 [233,8]. unde langet sia des lenzen [vgl. terra ... desiderat relaxari, Rem.] Nc 835,12 [156,14]. diu dia des erbes langet. Daz ist ęcclesia [vgl. quae hereditatem consequitur, Cass.; quae accipit hereditatem, Aug., En.] NpNpw 5,2. nu sehe mannelih uuieo guot daz si des er gerot . unde laze sih langen dero giredo [vgl. ubi videtur quam sint utiles atque salubres, potest earum desiderium concupisci, Aug., En.] 118 C,20; ferner: Nb 51,13. 72,22. 244,26/27 (desiderare) [42,10. 62,3. 194,26]. NpNpw 43,23. 106,5. Np 62,2; mit pronominalem Gen. u. zi + Inf. dat. sg. (zur Satzkonstr. vgl. Bolli S. 126): iz ist uuunderlih tes mih langet zesagenne mirum est quod gestio dicere Nb 121,28 [105,7];
β) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen. d. Pers.: an dinen haltare sint ferbruchet miniu ougen. Sin langet mih . sin lustet mih [vgl. quem tanto desiderio sustinebat, Cass.] NpNpw 118 Q,123. so chit der sin bitet den sin langet [vgl. expectatur ut veniat, desideratur ut veniat, Aug., En.] Np 79,2; ferner: NpNpw 118 L,82. Np 39,2; spez.: sexuell begehren: Ianus ... sah io an Argionam . dero in langeta Nc 694,22 [9,2];
b) mit Akk. d. Pers. u. Adv.: mit thara (vgl. auch thara 1. Teil A I 1 c, III 10, B II 1 a, III 1 b, Ahd. Wb. 2,273 f. 277 f.): daz ih in (Gott) selben sehe ... darumbe langet mih tara (nach dem Himmelreich) NpNpw 26,4. er (David) uuolta dia rauua . diu in anderro uuerlte ist. Dara langeta in . disses libes irdroz in [vgl. non desistat requirere medicinam caelestem, Alc. in ps.] 37,1. uuanda sie ... anderesuuar burg nehabent dara sie langee 118 C,19. Syon ist daz heimote . gesah in got den dara langet (Np zusammengeschr.) . unde er in dirro Babylonia be diu uueinot [vgl. de loco enim peregrinationis, proprii domicilii crescit affectus, Cass.] 136,1. daz sie (die Christen) in disen tabernaculis die oberun burg pechennen ... unde sie dara langee (zusammengeschr.) . dara sie geladot sint [vgl. ut de huius saeculi tabernaculis ad intellegentiam supernae civitatis elevemur, Cass.] Np 86,Prooem.; — mit heim: ob uns in muat gigange, thaz unsih heim lange (nach dem Paradies) O 1,18,31; — mit hina (zur losen Verbindung mit dem Verb vgl. hina A III, Ahd. Wb. 4,1101): ena lutun (d. i. des lichamen) gehoret mennisco disa (d. i. sines herzen) gehoret got. Den hina langet (Np zusammengeschr.) . der suftot so ... fore dir ist al . des ih keron NpNpw 37,9. ziu ist min ellende so langez uuorden? Vuanda dih sar beginnet hina langen (Np zusammengeschr.; Npw hina piginnit langen) . so du ze tugede gestiget [vgl. quod autem dixit, prolongatus est, affectum nimium desiderantis expressit, Cass.] 119,5 (NpX belangen);
c) mit Akk. d. Pers./Sache u. Nebensatz: eniu (d. i. scalhlih forhta) sorget uuanne der herro chome . disa (d. i. truhtenes forhtun) langet uuieo halto er chome NpNpw 18,10; — Glossen: mih langet [baptismo autem habeo baptizari: et quomodo] coarctor [usquedum perficiatur? Luc. 12,50] Gl 1,726,29. 5,19,3;
d) mit Akk. d. Pers. u. lat. Inf. in einer Glosse: mih langet desidero [enim videre vos, Röm. 1,11] Gl 1,756,9.
Abl. langunga.
 
Artikelverweis 
bi-langên sw. v., mhd. b(e)langen, nhd. belangen; mnd. mnl. belangen; vgl. ae. belangian (vgl. Bosw.-T., Add. S. 9). — Graff II,224.
pe-lang-: inf. -en NpNpw 30,25. 36,34. Np 84,9; be-: 3. sg. -et NpNpw 41,3; 3. sg. conj. -ee Np 34,17; -e Npw [Bd. 5, Sp. 610] ebda.; inf. -en NpX 119,5 (= S. XII,26); 3. sg. conj. prt. -eti Np 118 T,147.
unpersönl.: nach etw. verlangen:
a) mit Akk. d. Pers. u. Gen. d. Sache: min sela ist dursteg ... Sia belanget des tages . danne ih chumo NpNpw 41,3. vuanda er (Christus) geheizzet frido an sinemo liute ... Nelaz dih is pelangen Christiane . hier habest du uuig . hier solst du fehten . doret solt du rauuen Np 84,9; ferner: NpNpw 36,34. Np 118 T,147;
b) mit Akk. d. Pers. u. Adv.: warvmbe ist min ellende alse lanc worden? Wan dih sa belangen hin beginnet . so dv ze tvgende gestigest [vgl. quod autem dixit, prolongatus est, affectum nimium desiderantis expressit, Cass.] NpX 119,5 (= S. XII,26; NpNpw langên; zur losen Verbindung des Adv. mit dem Verb vgl. hina A III, Ahd. Wb. 4,1101);
c) mit Akk. d. Pers. u. Nebensatz: nelazent iuh pelangen uuenne iuh got reche an dien sundigen NpNpw 30,25. daz chit Christus ex consuetudine humanę infirmitatis . samoso in belangee . uuanne in sin fater reche [vgl. cui morosum videtur quodcumque futurum est, Cass.; nobis enim tardum est, Aug., En.] 34,17.
 
Artikelverweis 
gi-langên sw. v., mhd. nhd. gelangen; mnd. mnl. gelangen (in anderer Bed.); vgl. ae. gelangian. — Graff II,224.
ke-langeta: 3. sg. prt. Np 106,5; ge-: dass. Npw ebda.
unpersönl.: nach etw. verlangen, mit Akk. d. Pers. u. Gen.: viam ueritatis uuolton sie uuizzen . des kelangeta sie . des nemahton in philosophi gehelfen [vgl. qui veritatis semitas diversis opinionibus exquirebant ... deum desiderabant quaerere, Cass.].
Vgl. gilangôn.
 
Artikelverweis 
langenna Gl 2,481,21 s. AWB lang(uu)in(n)a.
 
Artikelverweis 
langer Gl 2,305,46 s. ûflang.
 
Artikelverweis 
langescie Gl 2,631,58 s. ? AWB langisc.
 
Artikelverweis 
lan(ge)z, len(gi)z st. m. (zur Bildung vgl. Kluge, Et. Wb.24 S. 570 s. v. lenz), mhd. Lexer lange, nhd. lenz, dial. bair. läng(e)ß Schm. 1,1491. — Graff II,242.
langez: nom. sg. Gl 2,38,34. 4,218,31; gen. sg. -]es 2,767,11.
langiz: nom. sg. Gl 4,107,29 (Sal. a 1, 2 Hss., 12. u. 13. Jh.; lat. abl.).
læntz: nom. sg. Gl 3,328,30 (SH f, 14. Jh.).
langize Gl 4,107,29, lanz: 164,56 s. AWB lan(ge)zo.
Frühling: langez [pullulat interea nitidi coma frondea] veris [Ar. II,1210] Gl 2,38,34. langezes [bruma ...] veris [... adventu ... pulsa, Walahfr. 336,21] 767,11. læntz ver veris 3,328,30. 4,218,31. vere 107,29 (1 Hs. langize).
Abl. lenzîg, lenzisc.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: