Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
lange bis langfahs (Bd. 5, Sp. 608 bis 611)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis lange s. auch AWB lango.
 
Artikelverweis 
langên sw. v., mhd. nhd. langen; mnd. mnl. langen; vgl. as. langôn, ae. langian, an. langa. — Graff II,223 f.
lang-: 3. sg. -et Gl 1,726,29 (2 Hss.). 756,9. 5,19,3 (Augsb., Arch. 6, Gll. 10. Jh.). Nb 44,17. 51,13 (-êt). 121,28 (-êt). 176,1 (-êt). 234,9. 244,26/27 (-êt). 290,23 (-êt). 305,5 [36,2. 42,10. 105,7. 148,11. 187,30. 194,26. 223,9. 233,8]. Nc 835,12 [156,14] (-êt). NpNpw 5,2 (Np -êt). 18,10. 26,4. 37,9. 43,23. 118 L,82. Np 39,2. 62,2. 79,2. 118 Q,123. 136,1 (-êt). Npw 37,1; -it 118 Q,123. 136,1; 3. sg. conj. -e O 1,18,31; -a Npw 118 C,19; -ee Np 86,Prooem. 118 C,19; inf. -en Nb 72,22 [62,3] (-ên). NpNpw 118 C,20 (Np -ên). 119,5 (Np -ên); 3. sg. prt. -eta Nc 694,22 [9,2]. NpNpw 106,5. Np 37,1.
unpersönl.: nach etw./jmdm. verlangen:
a) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen.:
α) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen. d. Sache: ube dih uuinebero langet si libeat frui uvis Nb 44,17 [36,2]. tes ... langet mih iu forn id ... iam dudum vehementer exopto 176,1 [148,11]. kuunnent tanne ... die guoten daz . des sie langet? adipiscuntur igitur boni quod appetunt? 234,9 [187,30]. nu gesiho ih toh . taz ... tih aber suozes sanges langet sed video te ... aliquam carminis exspectare dulcedinem 290,23 [223,9]. mir ist taz rauua . nals muhi . ube ih keeiscon muoz . tes mih langet [Bd. 5, Sp. 609] nam fuerit mihi quietis loco agnoscere ea quibus maxime delector 305,5 [233,8]. unde langet sia des lenzen [vgl. terra ... desiderat relaxari, Rem.] Nc 835,12 [156,14]. diu dia des erbes langet. Daz ist ęcclesia [vgl. quae hereditatem consequitur, Cass.; quae accipit hereditatem, Aug., En.] NpNpw 5,2. nu sehe mannelih uuieo guot daz si des er gerot . unde laze sih langen dero giredo [vgl. ubi videtur quam sint utiles atque salubres, potest earum desiderium concupisci, Aug., En.] 118 C,20; ferner: Nb 51,13. 72,22. 244,26/27 (desiderare) [42,10. 62,3. 194,26]. NpNpw 43,23. 106,5. Np 62,2; mit pronominalem Gen. u. zi + Inf. dat. sg. (zur Satzkonstr. vgl. Bolli S. 126): iz ist uuunderlih tes mih langet zesagenne mirum est quod gestio dicere Nb 121,28 [105,7];
β) mit Akk. d. Pers. (auch d. Sache) u. Gen. d. Pers.: an dinen haltare sint ferbruchet miniu ougen. Sin langet mih . sin lustet mih [vgl. quem tanto desiderio sustinebat, Cass.] NpNpw 118 Q,123. so chit der sin bitet den sin langet [vgl. expectatur ut veniat, desideratur ut veniat, Aug., En.] Np 79,2; ferner: NpNpw 118 L,82. Np 39,2; spez.: sexuell begehren: Ianus ... sah io an Argionam . dero in langeta Nc 694,22 [9,2];
b) mit Akk. d. Pers. u. Adv.: mit thara (vgl. auch thara 1. Teil A I 1 c, III 10, B II 1 a, III 1 b, Ahd. Wb. 2,273 f. 277 f.): daz ih in (Gott) selben sehe ... darumbe langet mih tara (nach dem Himmelreich) NpNpw 26,4. er (David) uuolta dia rauua . diu in anderro uuerlte ist. Dara langeta in . disses libes irdroz in [vgl. non desistat requirere medicinam caelestem, Alc. in ps.] 37,1. uuanda sie ... anderesuuar burg nehabent dara sie langee 118 C,19. Syon ist daz heimote . gesah in got den dara langet (Np zusammengeschr.) . unde er in dirro Babylonia be diu uueinot [vgl. de loco enim peregrinationis, proprii domicilii crescit affectus, Cass.] 136,1. daz sie (die Christen) in disen tabernaculis die oberun burg pechennen ... unde sie dara langee (zusammengeschr.) . dara sie geladot sint [vgl. ut de huius saeculi tabernaculis ad intellegentiam supernae civitatis elevemur, Cass.] Np 86,Prooem.; — mit heim: ob uns in muat gigange, thaz unsih heim lange (nach dem Paradies) O 1,18,31; — mit hina (zur losen Verbindung mit dem Verb vgl. hina A III, Ahd. Wb. 4,1101): ena lutun (d. i. des lichamen) gehoret mennisco disa (d. i. sines herzen) gehoret got. Den hina langet (Np zusammengeschr.) . der suftot so ... fore dir ist al . des ih keron NpNpw 37,9. ziu ist min ellende so langez uuorden? Vuanda dih sar beginnet hina langen (Np zusammengeschr.; Npw hina piginnit langen) . so du ze tugede gestiget [vgl. quod autem dixit, prolongatus est, affectum nimium desiderantis expressit, Cass.] 119,5 (NpX belangen);
c) mit Akk. d. Pers./Sache u. Nebensatz: eniu (d. i. scalhlih forhta) sorget uuanne der herro chome . disa (d. i. truhtenes forhtun) langet uuieo halto er chome NpNpw 18,10; — Glossen: mih langet [baptismo autem habeo baptizari: et quomodo] coarctor [usquedum perficiatur? Luc. 12,50] Gl 1,726,29. 5,19,3;
d) mit Akk. d. Pers. u. lat. Inf. in einer Glosse: mih langet desidero [enim videre vos, Röm. 1,11] Gl 1,756,9.
Abl. langunga.
 
Artikelverweis 
bi-langên sw. v., mhd. b(e)langen, nhd. belangen; mnd. mnl. belangen; vgl. ae. belangian (vgl. Bosw.-T., Add. S. 9). — Graff II,224.
pe-lang-: inf. -en NpNpw 30,25. 36,34. Np 84,9; be-: 3. sg. -et NpNpw 41,3; 3. sg. conj. -ee Np 34,17; -e Npw [Bd. 5, Sp. 610] ebda.; inf. -en NpX 119,5 (= S. XII,26); 3. sg. conj. prt. -eti Np 118 T,147.
unpersönl.: nach etw. verlangen:
a) mit Akk. d. Pers. u. Gen. d. Sache: min sela ist dursteg ... Sia belanget des tages . danne ih chumo NpNpw 41,3. vuanda er (Christus) geheizzet frido an sinemo liute ... Nelaz dih is pelangen Christiane . hier habest du uuig . hier solst du fehten . doret solt du rauuen Np 84,9; ferner: NpNpw 36,34. Np 118 T,147;
b) mit Akk. d. Pers. u. Adv.: warvmbe ist min ellende alse lanc worden? Wan dih sa belangen hin beginnet . so dv ze tvgende gestigest [vgl. quod autem dixit, prolongatus est, affectum nimium desiderantis expressit, Cass.] NpX 119,5 (= S. XII,26; NpNpw langên; zur losen Verbindung des Adv. mit dem Verb vgl. hina A III, Ahd. Wb. 4,1101);
c) mit Akk. d. Pers. u. Nebensatz: nelazent iuh pelangen uuenne iuh got reche an dien sundigen NpNpw 30,25. daz chit Christus ex consuetudine humanę infirmitatis . samoso in belangee . uuanne in sin fater reche [vgl. cui morosum videtur quodcumque futurum est, Cass.; nobis enim tardum est, Aug., En.] 34,17.
 
Artikelverweis 
gi-langên sw. v., mhd. nhd. gelangen; mnd. mnl. gelangen (in anderer Bed.); vgl. ae. gelangian. — Graff II,224.
ke-langeta: 3. sg. prt. Np 106,5; ge-: dass. Npw ebda.
unpersönl.: nach etw. verlangen, mit Akk. d. Pers. u. Gen.: viam ueritatis uuolton sie uuizzen . des kelangeta sie . des nemahton in philosophi gehelfen [vgl. qui veritatis semitas diversis opinionibus exquirebant ... deum desiderabant quaerere, Cass.].
Vgl. gilangôn.
 
Artikelverweis 
langenna Gl 2,481,21 s. AWB lang(uu)in(n)a.
 
Artikelverweis 
langer Gl 2,305,46 s. ûflang.
 
Artikelverweis 
langescie Gl 2,631,58 s. ? AWB langisc.
 
Artikelverweis 
lan(ge)z, len(gi)z st. m. (zur Bildung vgl. Kluge, Et. Wb.24 S. 570 s. v. lenz), mhd. Lexer lange, nhd. lenz, dial. bair. läng(e)ß Schm. 1,1491. — Graff II,242.
langez: nom. sg. Gl 2,38,34. 4,218,31; gen. sg. -]es 2,767,11.
langiz: nom. sg. Gl 4,107,29 (Sal. a 1, 2 Hss., 12. u. 13. Jh.; lat. abl.).
læntz: nom. sg. Gl 3,328,30 (SH f, 14. Jh.).
langize Gl 4,107,29, lanz: 164,56 s. AWB lan(ge)zo.
Frühling: langez [pullulat interea nitidi coma frondea] veris [Ar. II,1210] Gl 2,38,34. langezes [bruma ...] veris [... adventu ... pulsa, Walahfr. 336,21] 767,11. læntz ver veris 3,328,30. 4,218,31. vere 107,29 (1 Hs. langize).
Abl. lenzîg, lenzisc.
 
Artikelverweis 
lan(ge)zo, len(gi)zo sw. m., mhd. langee sw. m., lenze sw. m. f., nhd. lenz; mnd. mnl. lente. — Graff II,242.
langeze: nom. sg. Gl 4,193,68 (14. Jh.).
lancze: nom. sg. Gl 4,193,68 (14. Jh.); mit Rasur der Endg.: lanz:: 164,56 (Sal. c, 13. Jh.; l. lanzo, Steinm.).
Hierher vielleicht auch: langize: nom. sg. Gl 4,107,29 (Sal. a 1, clm 17152, 12. Jh.; lat. abl. sg., Parallelhss. Nom. Sing.); oder zu len(gi)z als Dat. Sing.?
lenz-: nom. sg. -o Gl 3,64,33 (SH A, 2 Hss.). 205,52 (SH B). 263,55 (SH a 2). Nb 124,18. 291,32 [107,12. 224,5]. Np 73,17; -e Gl 3,263,55 (SH a 2). 406,27 [HD 2,24]. Hbr. [Bd. 5, Sp. 611] I,106,1149 (SH A); gen. sg. -en Nc 721,9/10. 737,18. 835,13 [38,3. 53,13. 156,14]; dat. sg. -en Nb 44,18. 19. 77,29 [36,3. 4. 67,4]. Nc 712,3. 742,1. 746,25. 751,30 [28,17. 57,16. 62,6. 67,12]; acc. sg. -en Nb 15,2 [12,13]. Nc 711,31. 752,11. 797,1 [28,14. 67,20. 115,6]. Np 73,17; lence: nom. sg. Gl 3,351,17.
Frühling: ver id est lenzo quia vireat [Hbr. I,106,1149] Gl 3,64,33. Hbr. I,106,1149. lenzo ver Gl 3,205,52 (im Abschn. De temporibus). 263,55. 351,17. 406,27 [HD 2,24]. 4,107,29 (2 Hss. langiz). 164,56. 193,68. so ze lenzen fone des uuesteneuuindes uuarmi . rosebluomen uuerdent cum flatu tepentis zephiri irrubuit nemus . i. rosetum vernis rosis Nb 77,29 [67,4]. sumer unde uuinter . lenzo unde herbest . sint fone diu misselih, uuanda iro nehein andermo gelih neist [vgl. veris, aestatis, autumni, hiemis, X] 124,18 [107,12]. hinnan chumet tero bluomon stang . in daz zit iares so lenzo ist his de causis spirat odores vere tepenti floridus annus 291,32 [224,5]. uuanda si Mercurium sah ... der got tes lenzen ist . unde deus sationum heizet quippe veris deum conspexerat subvolare Nc 721,9/10 [38,3]. uuanda iar eraltet ze uuintere . unde eriunget ze lenzen [vgl. tempus ... senescit hieme, revivenescit vere, Rem.] 746,25 [62,6]. (dentrides unde eliotropios) tie man saget imo ... braht haben ... herbest unde lenzen . tia eina temperiem machont . unde eina lengi dero tago ioh dero nahto quos ei . i. Apollini ... ver dicebatur . et autumnus munere contulisse 752,11 [67,20]; ferner: Nb 15,2 (ver). 44,18 (vernum). 19 [12,13. 36,3. 4]. Nc 711,31. 712,3. 737,18 (ver). 742,1. 751,30. 797,1 (vernum). 835,13 [28,14. 17. 53,13. 57,16. 67,12. 115,6. 156,14]. Np 73,17 (ver); in einem Bilde: feruentes spiritu . sint sumer . nouelli in fide sint lenzo [vgl. ver est, Aug., En.] ebda.
 
Artikelverweis 
langfahs adj. — Graff III,447.
lanc-fahs-: nom. sg. m. -o Gl 2,692,1; acc. pl. n. -un 436,31; -fasso: nom. sg. m. 705,12. 715,19. — lang-fahser: nom. sg. m. Gl 4,350,60.
lang herabfallendes Haar habend: lancfahsun [carcereo] crinita [situ stare agmina contra iusserat, Prud., P. Hipp. (XI) 53] Gl 2,436,31. lancfahso [cithara] crinitus [Iopas personat aurata, Verg., A. I,740] 692,1. 705,12. 4,350,60. lancfasso [aetheria tum forte plaga] crinitus [Apollo desuper Ausonias acies urbemque videbat, ebda. IX,638] 2,715,19.
 
Artikelverweis 
langfahs st. n. — Graff III,447.
lanc-fahs: nom. sg. Gl 3,426,47 (Florenz XVI,5, 12. oder 13. Jh.).
langes, frei herabfallendes Kopfhaar: caesaries.
Abl. langfahs adj.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: