Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
langunga bis [h]lancsuht (Bd. 5, Sp. 620 bis 624)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis langunga st. f.; ae. langung.
langunga: nom. sg. Thoma, Glossen S. 26,12 (S. Mihiel BM 25, 10. oder 11. Jh.).
Erwartung, Sehnsucht: peitunga langunga [non auferetur sceptrum de Iuda ..., donec veniat qui mittendus est, et ipse erit] expectatio [gentium, Comm. in Gen. = Gen. 49,10].
 
Artikelverweis 
languuid (auch -uuida?) st. f., mhd. Lexer lancwit (auch -wide) f. n., nhd. dial. schwäb. bair. langwid f. Fischer 5,988. Schm. 1,1490. 2,859, bad. langwied(e) f. (selten m. n.) Ochs 3,372, hess.-nass. langwiede f. (selten n.) Berth. 2,30 f., rhein. langwidd, -wit m. f. Rhein. Wb. 5,106 f., thür. langwiede f. (auch n. m.) Thür. Wb. 4,63; das Zweitglied wohl formal zu uuid ‘dünner Zweig, geflochtener Strickgehörig (vgl. auch Splett, Ahd. Wb. I,2,1117), semantisch aber von uuitu ‘Holzbeeinflußt, vgl. DWb. XIV,1,2,1500 s. v. wiede. XIV,2,811 s. v. wit. — Graff I,745.
lanch-with: nom. sg. Gl 3,398,30 (Hildeg., 2 Hss.). — lanc-uuit: nom. sg. Gl 3,652,39; acc. sg. 2,352,42 (Straßb. C. V. 6, 9. Jh.); -uuid: nom. sg. 1,225,14 (K); acc. sg. 598,14 (M, 3 Hss., davon 2 Hss. -w-, 1 Hs. -vu-); -uid: dass. 598,16 (M). — lang-uuid: nom. sg. Gl 1,225,14 (Ra). 3,656,35 (clm 19410, 9. Jh.); acc. sg. 1,598,15 (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -vu-); -uid: nom. sg. 3,650,28. 658,11; dat. sg. -]i 2,361,6; acc. sg. -] 1,598,16 (M). — lan-vuid: acc. sg. Gl 1,598,16 (M; zu bloßem -n- vgl. Gröger § 127,1, Braune, Ahd. Gr.15 § 128 Anm. 3).
Als Form der ô-Dekl. (?): lanch-wide: acc. (oder nom.) sg.? Gl 1,598,17/18 (M, clm 22201, 12. Jh.).
1) Wagenseil: lanc vuid [qui trahitis iniquitatem in funiculis vanitatis, et quasi] vinculum plaustri [peccatum, Is. 5,18] Gl 1,598,14.
2) Langholz, Deichsel (am Wagen, auch am Pflug? Vgl. Heyne, Hausalt. 2,29 f., Beck, Pflug S. 89): untar eineru languidi [nam quamvis prope te, quamvis] temone [sub uno, Pers. 5,70] Gl 2,361,6. lanchwith kich- [Bd. 5, Sp. 621] sis 3,398,30 (Hildeg., lingua ignota). temo 650,28. 652,39. 658,11. lattula 656,35 (vgl. Breuer, ZfrPhil. 108,224); — hierher vielleicht auch, bei unsicherer Deutung des Bezugswortes: lancuuit [si quis] medelam (Hs. medullam) [rumpit aut involat, solvat solidos 3 ... Si carrucam involat aut rumpit rotas ... Si herpices fuerit ..., Lex Alam., Pactus p. 26,21] Gl 2,352,42, das urspr. volkssprachige medela vom Glossator wohl als Bez. für einen Teil des Wagens (oder Pfluges?) aufgefaßt; im Textzusammenhang könnte es die Bed.Pflug(baum)’ haben u. der Absatz Beschädigung bzw. Gebrauchsdiebstahl von Pflug, Wagen u. Egge regeln (briefl. Auskunft des Mlat. Wb.), vgl. auch ahd. medila ‘Pflug; anders Duc. 5,319 b sowie Schott S. 157 (‘Radnabe’); vgl. auch Grimm, Geschichte d. dt. Spr. 2,483 (‘eichenes Wagenholz’).
3) übertr.: Karren, Wagen (vgl. Splett, Stud. S. 325): uuagan lancuuid plaustrum carpentum Gl 1,225,14.
 
Artikelverweis 
lang(uu)in(n)a st.? f., lengin st. (sw.) f. (zum Ansatz vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 211 Anm. 3; zum Verhältnis beider Ansatzformen vgl. Tiefenbach, in: Abh. d. Gött. Akad. d. Wiss., Phil.-hist. Kl. 3,116,51, der auch einen Bezug zu mlat. langana aus lat. lacuna (vgl. Diefb., Gl. 317a s. v. lange, -ea) vermutet, u. Splett, Ahd. Wb. I,1,512, der langin neben einem Komp. lang-winna erwägt); as. langwina (s. u.). — Graff II,232 s. v. langara.
languuinna: nom. sg. Gl 3,628,26 (-āg-); languinna: dass. ebda.; languinon: dat. pl. 2,586,59 = Wa 100,24 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh.?).
langinn-: nom. sg. -a Gl 3,697,25 (Schlettst., 12. Jh.; zu -na vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 211 Anm. 1); dat. pl. -en 2,29,16 (Trier 1464, 11. Jh.; zur nicht umgelauteten Form vgl. Gadow, Aratorgl. S. 97); acc. pl. -un 1,738,23 (zur schwachen Flexion vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 210 Anm. 3). 5,19,19 (Augsb., Arch. 6, Gll. 10. Jh.).
langenna: nom. oder acc. sg. Gl 2,481,21 (nach Steinm. wohl eher lat.).
lengena: nom. sg. Ahd. I,572,36 (12. Jh.).
longuuin Gl 2,46,2 s. AWB longuuin.
1) Wandelgang, Säulenhalle (zum Bed.zushg. mit 2 vgl. Ahd. Wb. 4,39 s. v. gang 8 c u. e; vgl. auch Heyne, Hausalt. 1,97): langinnun [piscina, quae cognominatur ... Bethsaida, quinque] porticus [habens, Joh. 5,2] Gl 1,738,23. 5,19,19. langinna stoa 3,697,25; in einem Bilde: langinnen [piscina, ligata] porticibus [, Iudaea fuit, namque atria quinque ad sua claustra tenet, per quinque volumina Mosi legis adepta modum, Ar. I,790] 2,29,16.
2) Kloake, Abtritt: de langenna cloacinum [zu: Ianum bifrontem et] Sterculum (Glosse: adiectivum, id est cloacinum) [colit senatus, Prud., P. Laur. (II) 449] Gl 2,481,21 (zur Glossierung vgl. Kölling, Stud. S. 219 ff.). languinna cloaca 3,628,26. Ahd. I,572,36; bildl.: languinon [istum libido fetida per scorta tractum publica luto et] cloacis [inquinat, Prud., P. Laur. (II) 247] Gl 2,586,59 = Wa 100,24 (Glosse: lacubus, sordibus. Cloacae sunt loca in quibus adunatur stercus civitatis).
Vgl. lengevegære mhd.
Vgl. langara.
 
Artikelverweis 
languuirgî st. f.
lang-uuirigi: nom. sg. Nb 115,11 [99,27]; -uuerigi: dass. 205,5 [169,2] (zu -e- vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 30 Anm. 1). [Bd. 5, Sp. 622]
Fortdauer: ze dero uuiti dero euuigheite . uuar ist tanne diu languuirigi dines namen . dero du dih freuuest? quid habes quod laeteris de diurnitate nominis tui? Nb 115,11 [99,27]. diu hitat . tero diu natura gerot . tannan dero stirbigon dingo languuerigi doh chumet opus gignendi . quod natura semper appetit . quo solo durat diuturnitas . mortalium rerum 205,5 [169,2].
 
Artikelverweis 
lang[uu]râhhî st. f. (auch -i st. n.?), mhd. lancræche; vgl. an. langræki n. — Graff II,374.
lanc-raho: gen. pl. Gl 2,175,61 (clm 6277, 9. Jh.; -o hier als verkürzte Form statt -îno, vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 228 Anm. 2; oder Form des neutr. ja-Stammes?); -rahi: acc. pl. 63 (ebda.); lan-rahi: dat. sg. 68 (ebda.; zu bloßem -n- vgl. Gröger § 127,1, Braune, Ahd. Gr.15 § 128 Anm. 3).
Unversöhnlichkeit: lancraho [ne forte egrediatur ... indignatio mea ... propter malitiam] studiorum [vestrorum, Greg., Cura 3,32 p. 91 = Jer. 4,4] Gl 2,175,61. lancrahi [non tam prave facta dominus, quam] studia [pravitatis insequitur, ebda. p. 91] 63. vonna lanrahi [in cathedra autem pestilentiae sedere, est ex] iudicio [prava committere, ebda.] 68.
 
Artikelverweis 
laniero Gl 2,458,25 s. AWB lam.
 
Artikelverweis 
[h]lanka st. sw. f., [h]lanko sw. m., [h]lenkî(n) st. f., mhd. Lexer lanke, lanche st. sw. f., lenke st. f. (in anderer Bed.), nhd. (älter) lanke f., frühnhd. lanke m., lenke f.; as. hlanka st. f. (s. u.), mnd. lanke f. (vgl. Schiller-Lübben 2,618), lenke, mnl. lanke f., lank m.; ae. hlenca oder hlence m. oder f. (in anderer Bed.); an. hlekkr m. (in anderer Bed.); vgl. afries. hlenzene f. (Holthausen, Afries. Wb.2 S. 45). — Graff II,222 f.
Starkes Fem.: hlanca: nom. pl. Gl 3,19,9 (Sg 242, 10. Jh.). — lanch-: dat. sg. -a S 290,14 (Carmen); nom. pl. -a Gl 3,73,16 (SH A, 5 Hss.). 178,41 (SH B). 242,50 (SH a 2). 301,65 (SH d). 318,60 (SH e). 433,51 (2 Hss., darunter clm 14754, 9. Jh.). 434,51. 507,42. NpNpw 15,7. Np 72,21; dat. pl. -on Nc 751,1 [66,11] (zum lediglich starken Fem. bei Notker vgl. Sehrt, N.-Wortsch. S. 321). NpglNpw 7,10; -en Npw 105,6; acc. pl. -a Gl 1,421,44 (M, 4 Hss.). 629,27 (M). 2,534,22. 690,12. NpNpw 7,10. 25,2. 138,13. — lanc-: dat. sg. -o Gl 2,455,14 (2 Hss., 1 Hs. l- auf Rasur); nom. pl. -a 1,446,37 (2 Hss., 1 Hs. -k-) = Wa 76,14.
Schwaches Fem.: hlanchun: dat. sg. AJPh. 55,231 (clm 6293, 9. Jh.). — lan-chun: acc. pl. Gl 1,281,67 (Rd). 424,39 (Rf); -hchun: dass. 427,45 (Würzb. Mp. th. f. 18, 10. Jh.).
Schwaches Mask.: lancho: nom. sg. Gl 2,400,55. 414,28 (2 Hss.). 474,24. — lanco: nom. sg. Gl 3,336,54 (SH g, 3 Hss.). 431,30.
Starkes Fem.: lankin: nom. pl. Gl 3,392,27 (Hildeg., Berl. Lat. 4° 674, 13. Jh.; zum fehlenden Umlaut vgl. Franck, Afrk. Gr.2 §§ 11.12). — lench-: nom. sg. -i Gl 2,538,19 (mus. Brit. Add. 34248, 11. Jh.); acc. pl. -] 4,346,20 (verschollene Grazer Hs., 11. Jh.?).
Nicht eindeutig: lanch-: nom. sg. -a Gl 1,629,27 (M, 3 Hss.). 3,438,37; acc. sg. -un 2,667,32; nom. pl. -i 3,433,51 (clm 14689, 11./12. Jh.; zu -i vgl. in ders. Hs. auch hutti Gl 1,593,49 u. grozdarmi Gl 3,433,58; zum umgelauteten und nicht umgelauteten Stammvokal a bei starken Feminina aufim Bair. vgl. Schatz, Abair. Gr. § 24). 4,76,32 (Sal. a 1, clm 22201, 12. Jh.; zu -i vgl. in ders. Hs. fuldi Gl 4,90,45; zum Stammvokal vgl. ebda.); -] 3,73,17 (SH A, 15. Jh.); -en 17/18 (SH A). 242,50 (SH a 2); dat. pl. -om 1,542,62 (Rb). S 193,35 (B); -on Gl 2,679,49 (Schlettst., [Bd. 5, Sp. 623] 12. Jh.); acc. pl. -e 1,421,45 (M); -] ebda. (M, 2 Hss.); -un 2,412,7. — lank-: nom. sg. -a Gl 3,431,30 (-c-); nom. pl. -e 4,184,20; -on 3,363,10 (Jd; -c-). 14 (Jd); -en Hbr. I,132,228 (SH A); dat. pl. -on Gl 2,698,23 (Paris Lat. 9344, 11. Jh.; lat. acc. pl., zur Verwandtschaft mit der Schlettstädter Hs. (s. o.) vgl. Fasbender S. 170).
Verschrieben: lachun: acc. sg. Gl 4,149,64 (Sal. c; l. lāchun, Steinm.); lanchunt: acc. pl. sw. f. 1,281,67 (Jb; mit epithetischem -t, vgl. Schindling S. 96); leiken: nom. pl. st. f. 4,178,23 (Berl. Lat. fol. 735, 12./13. Jh.; zur as. Form vgl. Riecke, Amsterd. Beitr. 52,213).
Hierher als Verschreibung (?): lænhe: nom. sg. st. f. Gl 3,328,45 (SH f, 14. Jh.; l. lanche (?), -he sehr unsicher, -h- sieht wie b mit einem oberen Ansatzstrich aus und könnte auch z sein, vgl. Steinm.).
1) Niere:
a) die Niere als inneres Organ: lancon renes Gl 3,363,14 (zwischen Bez. für Körperteile des Menschen). 507,42 (in einem Heilmittelglossar);
b) die Niere des Menschen als Sitz der Gefühle (vgl. NBL 2,925) u. der sexuellen Begierde: vuanda du habest pesezzen mine lancha . du nehengest mir unchiusce geluste quia tu possedisti renes meos domine NpNpw 138,13; — in Gegenüberstellung zu herza: unde gerihtest du den rehten . herzen unde lancha scrodonde got diriges iustum . scrutans corda et renes NpNpw 7,10. so gerihtest du in dar . so ambitio sęculi (uuerltkirida) neist in corde . noh delectatio carnis in renibus (kehiginnis lust in lanchon) NpglNpw ebda.; ferner: NpNpw 25,2. Np 72,21 (beide renes); — in Gegenüberstellung zu firnumest: lob tuon ih cote . der mir fernumist cab . solih erbe zebechennenne ... Darazuo inchondon mih mine lancha ... Daz chit min hindero teil . des halb ih homo bin . lerta mih pechennen dia finstri des todes insuper ... increpuerunt me renes mei [vgl. inferior pars mea, carnis assumptio, Aug., En.] NpNpw 15,7.
2) Lende, Weiche, Seite:
a) vom Menschen, hier auch Hüfte u. Schambereich: lancha [Ioab vestitus erat tunica stricta ad mensuram habitus sui, et desuper accinctus gladio dependente usque ad] ilia [2. Reg. 20,8] Gl 1,421,44. 424,39. unz an de lanhchun usque ad ilia [ebda.] 427,45. pruoh lancha [sicut ... adhaeret] lumbare [ad] lumbos (3 Hss. -us) [viri, sic agglutinavi mihi omnem domum Israhel, Jer. 13,11] 629,27. lanchun [Pax inde fugatis hostibus alma abigit bellum, discingitur omnis terror et avulsis exfibulat] ilia [zonis, Prud., Psych. 633] 2,412,7. lanco [hic ... dedicat genitalia numen reciso mitigans ab] inguine [ders., P. Rom. (X) 1067] 455,14. lancha [(Virtus) reluctanti genibusque et calcibus instans perfodit et costas atque] ilia [rumpit anhela (der Avaritia), ders., Psych. 597] 534,22. 4,346,20. lanchun [subit oras hasta per imas ... clipei, tum laevom perforat] inguen [Verg., A. X,589] 2,667,32. after din lanchon [quid loquar ... Scyllam ... quam fama secutast candida succinctam latrantibus] inguina [monstris Dulichias vexasse rates, ders., E. VI,75] 679,49, z. gl. St. lankon 698,23. hlanca ilia 3,19,9. 242,50. 301,65. 318,60. 336,54. 363,10. 431,30 (ilium). 433,51. 434,51 (unter der Überschr. Nomina menbrorum uniuscuiusque hominis). 438,37 (ilium). lumbi vel ilia 178,41 (im Abschn. De homine et eius membris). spirizan ilia 392,27. hlanchun [in hac autem pestilentia ... percussus in] inguine [, perductus est ad mortem, Greg., Dial. 4,38, PL 77,389 D] AJPh. 55,231; — spez.: Lende als Sitz der Zeugungskraft (vgl. NBL 2,200 f.) u. der se- [Bd. 5, Sp. 624] xuellen Begierde: renes lendil (1 Hs. lendin) ilia lanca [zu: tu (David) non aedificabis mihi domum, sed filius tuus, qui egredietur de] renibus [tuis, 3. Reg. 8,19] Gl 1,446,37 = Wa 76,14. lancho [nutabat] inguen [saucium (Jakobs), quae corporis pars vilior ... diram fovet libidinem, Prud., H. matut. (II) 81] 2,400,55. 414,28. 474,24. 538,19. lancha lumbi ob libidinis lasciviam [Hbr. I,132,228] 3,73,16 (1 Hs. lumben; im Abschn. De menbris hominis). Hbr. I,132,228. uuir eigin gesundot sament unseren forderon, uuanda uuir in iro lanchen uuaren Npw 105,6 (Np lumbis); — in einem Bilde: picurte keuuisso dera kilauba edo kihaltidv cuatero tatio lanchom vnsereem succinctis ergo fide vel observantia bonorum actuum lumbis nostris S 193,35. enti meintati ungahiure scozila. skurgi de suuarzun mit dinu skiltu ... Christes rantbouc minera lancha et piacla dira iacla. trude tetra tua cetra ... Christi umbo meo lumbo 290,14;
b) vom Tier: ilia lanchun. ilian enim Grece uoluere dicitur [zu: et offerent ... domino ... duos renes (des geschlachteten Rindes) cum adipe quo teguntur] ilia [Lev. 3,4] Gl 1,281,67. hano picurtęr lanchom [tria sunt, quae bene gradiuntur ... leo ...,] gallus succinctus lumbos (Hs. -us) [: et aries, Prov. 30,31] 542,62 (zum (Kampf-)Hahn als Symbol für Kampf und Sieg vgl. NBL 2,14). lancha [sin in processu coepit crudescere morbus, tum ... ardentes oculi (der Pferde) ... imaque longo] ilia [singultu tendunt, Verg., G. III,507] 2,690,12. (vier Sterne) die uns ougent ... samoso abafersnitenen taurum ze dien lanchon Nc 751,1 [66,11];
c) Glossenwort: lanchi lumbi Gl 4,76,32. lanchun lumbum 149,64. lenken ilia ł lumbi 178,23. clunes coxae 184,20; mit unklarem Lemma: lænhe ydum 3,328,45 (nach Steinm. geht das Lemma eher auf αἰδοῖον als auf ilium zurück).
Komp. ûf[h]lenki; Abl. gi[h]lenki; [h]lenken.

[Woitkowitz]


 
Artikelverweis lancleben mhd. st. n. (vgl. Lexer, Hwb. 1,1819), frühnhd. langleben.
lanch-leben: nom. sg. Gl 4,149,51 (Sal. c, mus. Brit. Add. 18379, 13. Jh.).
langes Leben, hohes Alter: longaevum.
 
Artikelverweis 
[h]lanko s. AWB [h]lanka.
 
Artikelverweis 
lancpheffer mhd. st. m.; mnd. lancpēper.
Wohl verschrieben: lant-pheffer: nom. sg. Gl 3,557,1 (clm 615, 14. Jh.); lain-: dass. ebda. (Innsbr. 355, 14. Jh.).
Bez. für den Stabpfeffer, Piper longum L. (vgl. Marzell, Wb. 3,793): fulfules.
 
Artikelverweis 
[h]lancsuht st. f.; mnl. lancsocht. — Graff VI,141.
lanc-suht: nom. sg. Gl 3,323,3 (SH e; lanc über suht); -suth: dass. 259,37 (SH a 2; zu -th für -ht vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 154 Anm. 6); lanch-: dass. 4,414,21.
lanc-siuht: nom. oder dat. sg. Gl 2,153,25 (Schlettst., 12. Jh.; zu -iu- vgl. Schweiz. Id. 7,274 s. v. sucht).
Bez. für eine (fieberhafte) Krankheit, auch für Gelenkrheumatismus? (vgl. Höfler, Krankheitsn. S. 710. 761. 144, Riecke, Med. Fachspr. 2,380): mala ualitudine. mala egritudine ł specialiter lancsiuht [zu: qui (senex) in interioribus deserti] mala valetudine [laborabat, Cassian, Inst. V,40 p. 264] Gl 2,153,25. lancsuth synochus 3,259,37 (1 Hs. lantsuht). regius morbus 323,3. cum tunc humida aura in tempestatibus perfunditur, humores in femoribus et in renibus commoventur [Bd. 5, Sp. 625] , ita quod inde lanchsuth nascitur [Hildeg., Heilm. S. 51,132] 4,414,21.
Vgl. ?lantsuht.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: