Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
latsfrida bis lauileia (Bd. 5, Sp. 647 bis 651)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis latsfrida Gl 3,361,24 s. AWB lamprîda.
 
Artikelverweis 
latta, ladda sw. (auch st.) f., latto, laddo sw. m., mhd. late, latte, nhd. DWB latte; as. latta (s. u.), mnd. latte f., mnl. latte; ae. latta; vgl. auch mhd. lade st. sw. f., lade(n) sw. st. m., nhd. laden; zu den Ansatzformen mit der [Bd. 5, Sp. 648] unklaren Geminate vgl. Lühr, Expressivität S. 251 f., Venema S. 320 ff. — Graff II,167 s. v. latta.
Starkes Fem.: latta: nom. pl. Gl 1,552,14 (Rb). 2,726,44 = Wa 110,24 (Jh); latza: dass. 3,683,27 (Berl. Lat. 8° 73, 11. Jh.; zum mfrk. Lautstand vgl. Bergmann, Mfrk. Glossen S. 237; nach Steinm. falsche Verhochdeutschung von latta, vgl. Anm. z. St.; vgl. aber rhein. lats s. v. latte, Rhein. Wb. 5,160 ff.).
Schwaches Fem.: lattan: acc. sg. Gl 2,351,8 = Wa 67,12 (zu -an vgl. Gallée, As. Gr.3 § 335 Anm. 4; lattan).
Schwaches oder starkes Fem.: latt-: nom. sg. -a Gl 2,261,35 = Wa 82,14. 370,18 (clm 18375, Gll. 11. Jh.; oder nom. pl. st. f.?). 374,55 (Wien 114, 10. Jh.; oder nom. pl. st. f.?). 378,36 (2 Hss.). 3,722,4. 4,116,38 (Sal. a 2, 4 Hss.; oder nom. pl. st. f.? lat. pl.). 4,342,17. Beitr. (Halle) 86,394,80 (Wolf., Wiss. 50, 9. Jh.). Mayer, Glossen S. 108,14 (Oxf. Auct. T. 1. 26, Gll. 9./10. Jh.); latza: dass. Gl 4,179,19 (Berl. Lat. fol. 735, 12./13. Jh.; zu -tz- vgl. Lühr a. a. O. S. 252); lata: dass. 2,378 Anm. 14 (clm 6408, 10./11. Jh.).
Schwaches Mask. latto: nom. sg. Gl 2,370,17 (clm 18375, Gll. 11. Jh.). 4,131,54 (Sal. c). — laddo: nom. sg. Gl 3,266,49 (SH b, 2 Hss.). 294,34 (SH d); lado: dass. 266,49 (SH b).
Nicht eindeutig: latt-: nom. sg. -e Gl 4,148,36 (Sal. c; lat. pl.). 187,49; nom. pl. -on 112,19 (Sal. a 2). 5,47,17 (latton); -un 3,648,23. 35. 4,248,2 (clm 6411, 9. Jh.); -en 328,7 (SH f). 4,112,19 (Sal. a 2, 2 Hss.). 187,50. 52; -in 167,39 (Sal. d); gen. pl. -ono 1,562,6 (Sg 9. Sg 1395, beide 9. Jh.). 42 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.). 563,3 (Sg 299, 9. Jh.). 577,61 (M, 11 Hss.). 5,9,33 (Bamb. Class. 3, 8./9. Jh., Gll. 11. Jh.); -one 1,577,63 (M; vor l- s rad., Steinm.); -on 563,3. 577,63 (M); -un 4,278,25 (M); -in 1,577,64 (M, 2 Hss.). — laddun: nom. pl. Gl 3,129,61 (SH A, 2 Hss., 1 Hs. -vn). 181,5 (SH B). Hbr. I,268,266 (SH); zu -dd- vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 167 Anm. 10); latden: dass.? Gl 4,195,21; lad-: nom. sg. -e 181,63. Mayer, Glossen S. 119,27; nom. pl. -in Gl 3,129,6 (SH A).
Mit Rasur der Endg.: latton:: gen. pl. Gl 1,562,6/7 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.; Rasur von -o, vgl. Steinm.). laddun:: nom. pl. Gl 3,129,62 (SH A, Trier 31, 13. oder 12. Jh.; die Korr. von jüngerer Hand, Steinm.; ladun:).
Wohl verschrieben: lateo: nom. sg.? Gl 2,370,16 (clm 280 A, 10./11. Jh.; l. latto, vgl. Teitge S. 26); latti: nom. sg.? 4,102,31 (Sal. a 1, Prag, mus. Bohem., 13. Jh.). 112,20 (Sal. a 2, ebda.; lat. pl., Parallelhss. pl.); latnn: nom. pl. 116,39 (Sal. a 2, ebda.); lattem: dass. 187,52; ladene: dass. 3,129,62 (SH A).
1) Latte, Brett: lattono [melior est victus pauperis sub tegmine] asserum [, quam epulae splendidae in peregre sine domicilio, Eccli. 29,29] Gl 1,562,6. 42. 563,3 (1 Hs. latta ł sparra). 577,61. 4,278,25. 5,9,33. asser rauo laterculi latto [zu: alia vero omnia masculina sunt, uthic pater’, ‘frater’,] ‘asser’ [Prisc., Inst. II,151,14] 2,370,16. 18 (zu laterculus vgl. Diefb., Gl. 320a, vgl. 2). 374,55, z. gl. St. asser latta in tecto 378,36. 4,342,17. asser communi eloquio lata 2,378 Anm. 14. bret vel latta asser [ebda.] Beitr. (Halle) 86,394,80, z. gl. St. latta Mayer, Glossen S. 108,14. laddun asseres Gl 3,129,61 (im Abschn. De partibus aedificiorum). 181,5 (im Abschn. De sacris aedificiis). 4,167,39. 248,2. 5,47,17. Hbr. I,268,266 (im Abschn. De partibus aedificiorum). asseris (d. h. asser. is, Steinm.; oder pl.?) ł tegula Gl 3,648,35 (davor gebretto trabs; zu tegula neben tigillum vgl. CGL VII,335. 350, vgl. 2 u. 3). laddo asserum (zu -um als Nom. Sing. vgl. [Bd. 5, Sp. 649] Mlat. Wb. I,1059,8 f.) 266,49. 294,34. asseres (vgl. Mlat. Wb. a. a. O.) 4,131,54. asser. palus. fustis uł lade 181,63. Mayer, Glossen S. 119,27; — aus Latten Gefertigtes, Zusammengefügtes: laquear latte culmen ł ornamentum tecti uł camere Gl 4,187,49 (1 Hs. nur latten). laquearia pinna uł fenestre domorum et (uł) latten 52.
2) Schindel (?): latta tegula [wohl zu: ibi quaedam mirae potentiae aedificabatur domus, quae aureis videbatur laterculis construi, Greg., Dial. 4,36 p. 433] Gl 2,261,35 = Wa 82,14 (davor scindela laterculus; zu tegula neben tigillum vgl. CGL VII,335. 350, vgl. 3; zur Glossierung vgl. auch Schulte, Gregor S. 504 f.). latton ambrices (1 Hs. imbrices) Gl 4,112,19 (vgl. Diefb., Nov. Gl. S. 210 s. v. imbrex). latta laterculi (vgl. Diefb., Gl. a. a. O.) 116,38. 148,36 (vgl. Z. 43 schintil ł ziegel laterculus).
3) (kleiner) Balken, auch Bauholz: latta huso tigna domorum [nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina, Cant. 1,16] Gl 1,552,14. latta [hoc geritur zephyris primum inpellentibus undas, ... ante garrula quam] tignis (Hs. tigna) [nidum suspendat hirundo, Verg., G. IV,307] 2,726,44 = Wa 110,24. latten tigna 3,328,7. latza tigna 683,27 (davor sparro tignum). tigillum ł tegula 722,4 (davor sparra tignum, danach scindele ascella ł asser; oder auch zu 2 (?); zu tigillum vgl. CGL VII,350). tignum 4,102,31 (2 Hss. gibret, 1 Hs. gibretto, 1 spanga). tigillum 179,19 (davor spare tignum; zu tigillum vgl. CGL ebda.). tignum. ni. i. sparren. latden domus 195,21; — in einem Bilde: lattan [cernis adhaerentem fistucam in lumine fratris, nec tamen in proprio] tignum [consistere sentis, Juv. 1,660] Gl 2,351,8 = Wa 67,12.
4) Glossenwort: lattun tegulae Gl 3,648,23 (davor balcun ł gibreitta trabes).
Vgl. Heyne, Hausalt. 1,26 f. 89.
 
Artikelverweis 
lat(t)ih(ha), lattike s. AWB lat(t)uh(ha).
 
Artikelverweis 
latto s. AWB latta.
 
Artikelverweis 
lat(t)uh(ha), lat(t)ih(ha), letih(ha) (st. sw.?) f., mhd. latech(e), leteche, nhd. DWB lattich m.; as. ladika, lattika (vgl. Gallée, Vorstud. S. 188. 191, s. u.), mnd. lādeke, lādike, laddeke, lēdeke, mnl. ladic, ladicke, ladeke, ladich, ledicke; ae. lactuca, léahtric (vgl. Bosw.-T., Suppl. S. 609); lat(t)uh(ha) aus lat. lactūca u. lattūca, letih(ha) aus mlat. lapatica, vgl. lat. lapath(i)um; zur gegenseitigen Beeinflussung der Formen u. zur Formenvielfalt sowie zur Bedeutungsvermischung vgl. Frings, Germ. Rom. II,291 ff., Loewe, Beitr. 61,208 ff. — Graff II,202 f.
Nom. Sing., falls nichts anderes angegeben; häufig Endungsabfall meist in späten Hss.
lattuh-: -a Gl 3,577,42; -] 573,7; lattouh: 679,29; lattovch: 1,306,57 (M); latuch: 3,489,17. 559,54; latoch: 580,47; latouhc: 2,337,20. — ladduch-: -a Gl 3,573,6 (Sg 299, 9. Jh.); -] 279,38 (SH b). 573,6 (clm 14747, 9. Jh.). 590,26; laddoch: 279,38 (SH b); ladocha: 5,44,20; latdacha: 3,403,28 (Hildeg.).
lattich: Gl 3,475,22. 592 Anm. 1 (SH A); lattike: 719,10; latich-: -i 575,22; -e 51,20. 550,27 (2 Hss.). 559,54; -] 1,306,58 (M). 3,50,1. 486,44 (Wien 10, 11. Jh.; auf Rasur u. fälschlich für atich, s. 4). 520,30. 576,17. 585,43. 5,36,50 (SH A). Beitr. 73,259,70; dat. pl. -en Gl 3,414,30 [HD 2,226]; latic: 522,56. — laddich: Gl 3,108,43/44 (SH A, 3 Hss.). 199,30 (SH B). 591,32. Hbr. I,202,413 (SH); ladtich: Gl 3,108,44 (SH A); ladich: Beitr. 73,259,67. 69; ladic-: -a Gl 3,108,45 (SH A); -e 719,47 (-k-). [Bd. 5, Sp. 650]
latech-: -a Gl 3,102,20 (SH A, 2 Hss.). 198,10 (SH B). 279,8 (SH b). 490,29. 502,26. 5,35,38 (SH A); -e 4,365,40; -] 3,35 Anm. 10. 102,21 (SH A). 325,76 (SH f); latche: 102,21 (SH A). 530,18. — laddech: Gl 3,108,43 (SH A, 2 Hss.); lathek: 593,19; lathege: 515,26; ladeche: 388,3 (Jd); ladeke: 596,45. 719,48 (vgl. Nd. Wort 16,95,287); ladhech: 596,22; ladche: 108,45 (SH A).
lactoch: Gl 4,364,11; lactvoch: 148,14 (vgl. Beitr. 73,217; Sal. c; hactvoch, Steinm. l. lattvch). — lacticha: Gl 3,576,47; lacteke: 598,20 (lat. gen.); -c- von lat. lactuca.
letich-: -a Gl 3,279,8 (SH b). 478,26 (2 Hss.). 489,20; -e 535,14. 548,1 (2 Hss.). 597,27; -] 526,4. 530,9; letaha: 513,50; letacha: 102,22 (SH A, 2 Hss.). 513,50; lætucha: 5,42,33 (Trier 40, 11. Jh.; æ wohl eher als &, vgl. Steinm.); letech-: -a 3,102,22/23 (SH A, 2 Hss.). ebda. (SH B, vgl. Hbr. II,560,9). 172,16 (SH A, Anh. a; das zweite e aus i korr., Steinm.); -e 525,27. 535,14; letch: 597,19; leitecha: 502,27 (Mülinensche Rolle, 11./12. Jh.); lettich: 581,19; lettech-: -a 245,16 (SH a 2); -e 17 (SH a 2); -] 198,10 (SH B). — ledech-: -a Gl 3,516,9 (Bern 224, 9. Jh.); -] Add. II,101,7; lethech-: -a Hbr. I,189,252 (SH A; -a rad.); -e Gl 3,536,44.
Verschrieben: laticho: Gl 3,279,39 (SH b, clm 3215, 13./14. Jh.; oder sw. m.? Vgl. Frings a. a. O. S. 294); lecicha: 302,65 (SH d; zur Verschr. vgl. ebda.); retich: 538,5 (Wien 2524, 13. Jh.; vgl. Anm., Steinm.).
1) Lattich, Gartenlattich, -salat, Lactuca sativa L. (vgl. Marzell, Wb. 2,1147 f.), oder auch Stachel-Lattich, Lactuca scariola L. (vgl. Marzell, Wb. 2,1150 f.): mandragora .. huius duę species sunt. femina foliis lactucę lattovch [zu: egressus autem Ruben tempore messis triticeae in agrum, reperit] mandragoras [Gen. 30,14] Gl 1,306,57. latiche lactuce 3,51,20. laddich lactuca quod abundantia lactis exuberet [Hbr. I,202,413] 108,43. 5,36,50. Hbr. I,202,413. lactuca agrestis vel saralia [Hbr. II,55,423] Gl 3,199,30. lactuca 279,38. 388,3. 475,22 (vgl. Anm., lactuca hortensis .i. tridax. lactuca agrestis .i. tridaoion, CGL III,568,15. 16). 489,17. 522,56. 530,18. 559,54. 573,6. 575,22. 576,17. 580,47. 581,19. 585,43. 592 Anm. 1. 679,29. 719,10 (vgl. Nd. Wort 16,93,249). 4,148,14 (vgl. Beitr. 73,217). latichen lactucis 3,414,30 [HD 2,226] (in lat. Text). latecha lactuca hortulana 502,26. ladduch lactuca [Macer Flor. XX, Überschr.] 590,26. 591,32. 593,19 (alle Hss. De lactuca). 596,22 (Hs. lactuce). 597,19. 4,365,40 (Hs. De lactuca). Beitr. 73,259,67 (Hs. De lactuca). lacteke [frigida] lactucae [vis constat et humida valde, unde potest nimios haec mansa levare calores, Macer Flor. XX,1] Gl 3,598,20. Beitr. 73,259,69. lactuca ... est lactuca agrestis quam sarrabam nominamus ... et dicitur latich [Randgl. zu ebda.] 70 (vgl. lactuca agrestis est quam sarraliam nominamus, Is., Et. XVII,10,11). lactoch [de] lactuca [lactucae natura frigida est, non tamen noxii rigoris, Dynam. I,32 p. 411] Gl 4,364,11. lacticha lactuces 3,576,47. 577,42; aus einem Rezept: ladocha herba lactuca silvatica [Apul., Herb. 72,1] 5,44,20 (vgl. Arch. f. Gesch. d. Mediz. 10,277); — uuildiu latihha Stachel-Lattich (vgl. Marzell, Wb. 2,1151): wildiu latecha picris [vgl. pigri lactuca silvatica, CGL III,574,24] Gl 3,490,29.
2) Stumpfblättriger Ampfer, Grind-Ampfer, Rumex obtusifolius L. (vgl. Marzell, Wb. 3,1511 ff., bes. 1527); auch für Große Klette, Arctium Lappa L. (vgl. Marzell, Wb. 1,374 ff., bes. 380 f.); zur Vermengung von lat. lap(p)ath(i)um, lappacium u. lappa vgl. Thes. VII,2,940. 953 u. 954, vgl. auch Loewe a. a. O., bes. S. 211: latouhc [Bd. 5, Sp. 651] [herba] lapathi [prata amantis, Hor., Epod. II,57] Gl 2,337,20 (vgl. Siewert, Horazgl. S. 122). latech glis lappa 3,35 Anm. 10. lappa 279,8 (1 Hs. bletahha). lettecha ł cletto lappa ł lapatum [Hbr. II,353,143] 245,16 (1 Hs. bletahha ł kletto, 1 nur kletto). 302,65. latech lappa lactuca 325,76 (oder wegen lactuca zu 1). latich lapatium 50,1. 172,16. 489,20. 502,27. 513,50 (1 Hs. bletahha). 516,9. 530,9. 5,42,33. Add. II,101,7. latecha lapatium vel argemon [Hbr. I,189,252] Gl 3,102,20. 5,35,38. Hbr. I,189,252. lapacium vel argemon [Hbr. II,50,310] Gl 3,102,22/23. 198,10. dunschia lapacium 403,28. lapacium lathege. cum latis foliis et clethē 515,26. lapatium latich maior 520,30. ladeke lodiu(m) lappatium 719,48 (vgl. Nd. Wort 16,95,287). ladeke [herba solet] lapathi [vulgo paratella vocari, illius species dicuntur quatuor esse, Macer Flor. LXIII,1] 596,45. 597,27 (Hs. lapatium). letich cantertum [vgl. canterinon .i. lappacius, CGL III,558,68] 538,5. leticha argemonis (vgl. Mlat. Wb. I,929 s. v. argemone) [vgl. argimonis lappa inversa, CGL III,586,20] 478,26. arrigenes (vgl. Mlat. Wb. a. a. O.) [vgl. ariginionis id est lappa inversa, CGL III,616,20] 535,14. arnugenes (vgl. argemone, Mlat. Wb. I,970. 929) 548,1; — Große Klette, Arctium Lappa L. (vgl. Marzell, Wb. 1,380 f., Loewe a. a. O. S. 214 f.): grôz letih Große Klette: groze letich brandana (l. bardana) Gl 3,526,4. 550,27 (1 Hs. bardana, 1 graslouche). bardana .i. lappa maior 536,44 (1 Hs. mittelklette); hierher wohl auch (vgl. Loewe a. a. O. S. 215): rôt latihha Rote Klette: rode ladike personat(t)a (vgl. Marzell, Wb. 1,375) 719,47.
3) für den Ackerschachtelhalm, Equisetum arvense L. (? Vgl. Marzell, Wb. 2,233 ff., Frings a. a. O. S. 293): leteche arconcilla orientes Gl 3,525,27 (oder doch zu 2 mit ungewöhnlichem lat. Lemma, vgl. auch Marzell, Wb. 3,1534 u. Mlat. Wb. I,931 s. v. argentilla).
4) Fehlglossierung: latich cameactis [vgl. comiactis .i. ebolum, CGL III,555,6] Gl 3,486,44 (vgl. Mlat. Wb. II,513 s. v. chamaeacteZwergholunder; fälschlich für atich, Steinm., vgl. Ahd. Wb. 1,689 ff. s. v. atuh).
Komp. hasen-, wildletihha, huofletih(ha); quitenlateche mhd., breit-, schorf-, slizleteche, kütenlatech alle mhd.; Abl. letechîn mhd.
Vgl. bletahha.
Vgl. Loewe a. a. O.

[seeger]


 
Artikelverweis latz Gl 5,520,21 s. AWB lâzan.
 
Artikelverweis 
latza Gl 4,179,19 s. AWB latta.
 
Artikelverweis 
lau- s. AWB lab-.
 
Artikelverweis 
lauandula, lauind- s. AWB lavendula.
 
Artikelverweis 
laubi.. Reiche, Nachtr. S. 489 u. Anm. 46 (vielleicht lat.) s. AWB louba.
 
Artikelverweis 
lauileia Gl 2,708,33 s. AWB labeleia.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: