Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
latto bis [h]lâuuên (Bd. 5, Sp. 649 bis 652)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis latto s. AWB latta.
 
Artikelverweis 
lat(t)uh(ha), lat(t)ih(ha), letih(ha) (st. sw.?) f., mhd. latech(e), leteche, nhd. DWB lattich m.; as. ladika, lattika (vgl. Gallée, Vorstud. S. 188. 191, s. u.), mnd. lādeke, lādike, laddeke, lēdeke, mnl. ladic, ladicke, ladeke, ladich, ledicke; ae. lactuca, léahtric (vgl. Bosw.-T., Suppl. S. 609); lat(t)uh(ha) aus lat. lactūca u. lattūca, letih(ha) aus mlat. lapatica, vgl. lat. lapath(i)um; zur gegenseitigen Beeinflussung der Formen u. zur Formenvielfalt sowie zur Bedeutungsvermischung vgl. Frings, Germ. Rom. II,291 ff., Loewe, Beitr. 61,208 ff. — Graff II,202 f.
Nom. Sing., falls nichts anderes angegeben; häufig Endungsabfall meist in späten Hss.
lattuh-: -a Gl 3,577,42; -] 573,7; lattouh: 679,29; lattovch: 1,306,57 (M); latuch: 3,489,17. 559,54; latoch: 580,47; latouhc: 2,337,20. — ladduch-: -a Gl 3,573,6 (Sg 299, 9. Jh.); -] 279,38 (SH b). 573,6 (clm 14747, 9. Jh.). 590,26; laddoch: 279,38 (SH b); ladocha: 5,44,20; latdacha: 3,403,28 (Hildeg.).
lattich: Gl 3,475,22. 592 Anm. 1 (SH A); lattike: 719,10; latich-: -i 575,22; -e 51,20. 550,27 (2 Hss.). 559,54; -] 1,306,58 (M). 3,50,1. 486,44 (Wien 10, 11. Jh.; auf Rasur u. fälschlich für atich, s. 4). 520,30. 576,17. 585,43. 5,36,50 (SH A). Beitr. 73,259,70; dat. pl. -en Gl 3,414,30 [HD 2,226]; latic: 522,56. — laddich: Gl 3,108,43/44 (SH A, 3 Hss.). 199,30 (SH B). 591,32. Hbr. I,202,413 (SH); ladtich: Gl 3,108,44 (SH A); ladich: Beitr. 73,259,67. 69; ladic-: -a Gl 3,108,45 (SH A); -e 719,47 (-k-). [Bd. 5, Sp. 650]
latech-: -a Gl 3,102,20 (SH A, 2 Hss.). 198,10 (SH B). 279,8 (SH b). 490,29. 502,26. 5,35,38 (SH A); -e 4,365,40; -] 3,35 Anm. 10. 102,21 (SH A). 325,76 (SH f); latche: 102,21 (SH A). 530,18. — laddech: Gl 3,108,43 (SH A, 2 Hss.); lathek: 593,19; lathege: 515,26; ladeche: 388,3 (Jd); ladeke: 596,45. 719,48 (vgl. Nd. Wort 16,95,287); ladhech: 596,22; ladche: 108,45 (SH A).
lactoch: Gl 4,364,11; lactvoch: 148,14 (vgl. Beitr. 73,217; Sal. c; hactvoch, Steinm. l. lattvch). — lacticha: Gl 3,576,47; lacteke: 598,20 (lat. gen.); -c- von lat. lactuca.
letich-: -a Gl 3,279,8 (SH b). 478,26 (2 Hss.). 489,20; -e 535,14. 548,1 (2 Hss.). 597,27; -] 526,4. 530,9; letaha: 513,50; letacha: 102,22 (SH A, 2 Hss.). 513,50; lætucha: 5,42,33 (Trier 40, 11. Jh.; æ wohl eher als &, vgl. Steinm.); letech-: -a 3,102,22/23 (SH A, 2 Hss.). ebda. (SH B, vgl. Hbr. II,560,9). 172,16 (SH A, Anh. a; das zweite e aus i korr., Steinm.); -e 525,27. 535,14; letch: 597,19; leitecha: 502,27 (Mülinensche Rolle, 11./12. Jh.); lettich: 581,19; lettech-: -a 245,16 (SH a 2); -e 17 (SH a 2); -] 198,10 (SH B). — ledech-: -a Gl 3,516,9 (Bern 224, 9. Jh.); -] Add. II,101,7; lethech-: -a Hbr. I,189,252 (SH A; -a rad.); -e Gl 3,536,44.
Verschrieben: laticho: Gl 3,279,39 (SH b, clm 3215, 13./14. Jh.; oder sw. m.? Vgl. Frings a. a. O. S. 294); lecicha: 302,65 (SH d; zur Verschr. vgl. ebda.); retich: 538,5 (Wien 2524, 13. Jh.; vgl. Anm., Steinm.).
1) Lattich, Gartenlattich, -salat, Lactuca sativa L. (vgl. Marzell, Wb. 2,1147 f.), oder auch Stachel-Lattich, Lactuca scariola L. (vgl. Marzell, Wb. 2,1150 f.): mandragora .. huius duę species sunt. femina foliis lactucę lattovch [zu: egressus autem Ruben tempore messis triticeae in agrum, reperit] mandragoras [Gen. 30,14] Gl 1,306,57. latiche lactuce 3,51,20. laddich lactuca quod abundantia lactis exuberet [Hbr. I,202,413] 108,43. 5,36,50. Hbr. I,202,413. lactuca agrestis vel saralia [Hbr. II,55,423] Gl 3,199,30. lactuca 279,38. 388,3. 475,22 (vgl. Anm., lactuca hortensis .i. tridax. lactuca agrestis .i. tridaoion, CGL III,568,15. 16). 489,17. 522,56. 530,18. 559,54. 573,6. 575,22. 576,17. 580,47. 581,19. 585,43. 592 Anm. 1. 679,29. 719,10 (vgl. Nd. Wort 16,93,249). 4,148,14 (vgl. Beitr. 73,217). latichen lactucis 3,414,30 [HD 2,226] (in lat. Text). latecha lactuca hortulana 502,26. ladduch lactuca [Macer Flor. XX, Überschr.] 590,26. 591,32. 593,19 (alle Hss. De lactuca). 596,22 (Hs. lactuce). 597,19. 4,365,40 (Hs. De lactuca). Beitr. 73,259,67 (Hs. De lactuca). lacteke [frigida] lactucae [vis constat et humida valde, unde potest nimios haec mansa levare calores, Macer Flor. XX,1] Gl 3,598,20. Beitr. 73,259,69. lactuca ... est lactuca agrestis quam sarrabam nominamus ... et dicitur latich [Randgl. zu ebda.] 70 (vgl. lactuca agrestis est quam sarraliam nominamus, Is., Et. XVII,10,11). lactoch [de] lactuca [lactucae natura frigida est, non tamen noxii rigoris, Dynam. I,32 p. 411] Gl 4,364,11. lacticha lactuces 3,576,47. 577,42; aus einem Rezept: ladocha herba lactuca silvatica [Apul., Herb. 72,1] 5,44,20 (vgl. Arch. f. Gesch. d. Mediz. 10,277); — uuildiu latihha Stachel-Lattich (vgl. Marzell, Wb. 2,1151): wildiu latecha picris [vgl. pigri lactuca silvatica, CGL III,574,24] Gl 3,490,29.
2) Stumpfblättriger Ampfer, Grind-Ampfer, Rumex obtusifolius L. (vgl. Marzell, Wb. 3,1511 ff., bes. 1527); auch für Große Klette, Arctium Lappa L. (vgl. Marzell, Wb. 1,374 ff., bes. 380 f.); zur Vermengung von lat. lap(p)ath(i)um, lappacium u. lappa vgl. Thes. VII,2,940. 953 u. 954, vgl. auch Loewe a. a. O., bes. S. 211: latouhc [Bd. 5, Sp. 651] [herba] lapathi [prata amantis, Hor., Epod. II,57] Gl 2,337,20 (vgl. Siewert, Horazgl. S. 122). latech glis lappa 3,35 Anm. 10. lappa 279,8 (1 Hs. bletahha). lettecha ł cletto lappa ł lapatum [Hbr. II,353,143] 245,16 (1 Hs. bletahha ł kletto, 1 nur kletto). 302,65. latech lappa lactuca 325,76 (oder wegen lactuca zu 1). latich lapatium 50,1. 172,16. 489,20. 502,27. 513,50 (1 Hs. bletahha). 516,9. 530,9. 5,42,33. Add. II,101,7. latecha lapatium vel argemon [Hbr. I,189,252] Gl 3,102,20. 5,35,38. Hbr. I,189,252. lapacium vel argemon [Hbr. II,50,310] Gl 3,102,22/23. 198,10. dunschia lapacium 403,28. lapacium lathege. cum latis foliis et clethē 515,26. lapatium latich maior 520,30. ladeke lodiu(m) lappatium 719,48 (vgl. Nd. Wort 16,95,287). ladeke [herba solet] lapathi [vulgo paratella vocari, illius species dicuntur quatuor esse, Macer Flor. LXIII,1] 596,45. 597,27 (Hs. lapatium). letich cantertum [vgl. canterinon .i. lappacius, CGL III,558,68] 538,5. leticha argemonis (vgl. Mlat. Wb. I,929 s. v. argemone) [vgl. argimonis lappa inversa, CGL III,586,20] 478,26. arrigenes (vgl. Mlat. Wb. a. a. O.) [vgl. ariginionis id est lappa inversa, CGL III,616,20] 535,14. arnugenes (vgl. argemone, Mlat. Wb. I,970. 929) 548,1; — Große Klette, Arctium Lappa L. (vgl. Marzell, Wb. 1,380 f., Loewe a. a. O. S. 214 f.): grôz letih Große Klette: groze letich brandana (l. bardana) Gl 3,526,4. 550,27 (1 Hs. bardana, 1 graslouche). bardana .i. lappa maior 536,44 (1 Hs. mittelklette); hierher wohl auch (vgl. Loewe a. a. O. S. 215): rôt latihha Rote Klette: rode ladike personat(t)a (vgl. Marzell, Wb. 1,375) 719,47.
3) für den Ackerschachtelhalm, Equisetum arvense L. (? Vgl. Marzell, Wb. 2,233 ff., Frings a. a. O. S. 293): leteche arconcilla orientes Gl 3,525,27 (oder doch zu 2 mit ungewöhnlichem lat. Lemma, vgl. auch Marzell, Wb. 3,1534 u. Mlat. Wb. I,931 s. v. argentilla).
4) Fehlglossierung: latich cameactis [vgl. comiactis .i. ebolum, CGL III,555,6] Gl 3,486,44 (vgl. Mlat. Wb. II,513 s. v. chamaeacteZwergholunder; fälschlich für atich, Steinm., vgl. Ahd. Wb. 1,689 ff. s. v. atuh).
Komp. hasen-, wildletihha, huofletih(ha); quitenlateche mhd., breit-, schorf-, slizleteche, kütenlatech alle mhd.; Abl. letechîn mhd.
Vgl. bletahha.
Vgl. Loewe a. a. O.

[seeger]


 
Artikelverweis latz Gl 5,520,21 s. AWB lâzan.
 
Artikelverweis 
latza Gl 4,179,19 s. AWB latta.
 
Artikelverweis 
lau- s. AWB lab-.
 
Artikelverweis 
lauandula, lauind- s. AWB lavendula.
 
Artikelverweis 
laubi.. Reiche, Nachtr. S. 489 u. Anm. 46 (vielleicht lat.) s. AWB louba.
 
Artikelverweis 
lauileia Gl 2,708,33 s. AWB labeleia.
 
Artikelverweis 
laurîn adj.; mnl. laurine, -ijn; vgl. nhd. lor- (in lorbeer), mhd. lôr-, mnd. lôr-, ae. laur(-); aus lat. laurus. — Graff II,244.
laurîn-: nom. sg. m. -o Nc 722,26 [39,15]; dat. pl. -en 713,21 [30,10].
vom Lorbeerbaum, von Lorbeer: Apollini ... geziertemo mit laurinen houbetpendelen Clario ... inter serta laurigera infularum Nc 713,21 [30,10]. der laurino ast . ter an sinero (Phoebus) hant uuas . der irskein also lampas . so uuit so diu uuerlt uuas laurusque quam dextera retinebat . in lampadem mundani splendoris accenditur 722,26 [39,15]. [Bd. 5, Sp. 652]
 
Artikelverweis 
lavun Gl 2,632,54 s. AWB lâo.
 
Artikelverweis 
[h]lâuuên sw. v., mhd. lâwen, frühnhd. lauen; mnd. lauwen (vgl. Schiller-Lübben 2,640), mnl. laeuwen. — Graff II,294.
lauuen: inf. Gl 2,539,53 (mus. Brit. Add. 34248, 11. Jh.).
warm werden: lauuen [cerneres coire membra de favillis aridis, frigidum venis resumptis pulverem] tepescere (Glosse: incalescere) [Prud., H. o. horae (IX) 101].

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: