Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
laurîn bis gi-lâz (Bd. 5, Sp. 651 bis 654)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis laurîn adj.; mnl. laurine, -ijn; vgl. nhd. lor- (in lorbeer), mhd. lôr-, mnd. lôr-, ae. laur(-); aus lat. laurus. — Graff II,244.
laurîn-: nom. sg. m. -o Nc 722,26 [39,15]; dat. pl. -en 713,21 [30,10].
vom Lorbeerbaum, von Lorbeer: Apollini ... geziertemo mit laurinen houbetpendelen Clario ... inter serta laurigera infularum Nc 713,21 [30,10]. der laurino ast . ter an sinero (Phoebus) hant uuas . der irskein also lampas . so uuit so diu uuerlt uuas laurusque quam dextera retinebat . in lampadem mundani splendoris accenditur 722,26 [39,15]. [Bd. 5, Sp. 652]
 
Artikelverweis 
lavun Gl 2,632,54 s. AWB lâo.
 
Artikelverweis 
[h]lâuuên sw. v., mhd. lâwen, frühnhd. lauen; mnd. lauwen (vgl. Schiller-Lübben 2,640), mnl. laeuwen. — Graff II,294.
lauuen: inf. Gl 2,539,53 (mus. Brit. Add. 34248, 11. Jh.).
warm werden: lauuen [cerneres coire membra de favillis aridis, frigidum venis resumptis pulverem] tepescere (Glosse: incalescere) [Prud., H. o. horae (IX) 101].
 
Artikelverweis 
fir-(uu)en sw. v.; vgl. ae. lǽwan, got. fralewjan. — Graff II,295.
fir-lati: 3. sg. conj. prt. O 4,8,19 (zum w-Ausfall vgl. Braune, Ahd. Gr.15 §§ 110 Anm. 1. 363 Anm. 4 d).
jmdn. verraten: mit in was sin girati, thaz selbo er (Judas) inan (Jesus) firlati [vgl. locutus est cum principibus sacerdotum et magistratibus, quemadmodum illum traderet eis, Luc. 22,4].
 
Artikelverweis 
gi-(uu)en sw. v.; vgl. ae. lǽwan, got. galewjan. — Graff II,295.
gi-lati: 3. sg. conj. prt. O 4,8,24 (zum w-Ausfall vgl. s. v. firlâ(uu)en).
jmdn. verraten: sie imo (Judas) sar thuruh thaz gihiazun mihilan scaz, in thiu er thaz gidati, so gisuaso inan (Jesus) gilati [vgl. ut traderet eum, Luc. 22,6].
 
Artikelverweis 
[h]lâuuî st. f., frühnhd. läue. — Graff II,294.
lauui: dat. sg. Gl 2,196,15 (M, 3 Hss., 10.—10./11. Jh., davon 1 Hs. -vu-, 1 -uv-).
übertr.: Lauheit: lavui [quisquis ergo amisso infidelitatis frigore vivit, sed nequaquam] tepore [superato excrescit ut ferveat ..., agit ut frigescat, Greg., Cura 3,34 p. 94].
 
Artikelverweis 
laz adj., mhd. la, nhd. laß; as. lat (s. u.), mnd. mnl. lat; afries. let; ae. læt; an. latr; got. lats; vgl. lat. lassus. — Graff II,297.
lazz-: nom. sg. m. -er Gl 1,185,26 (R). 243,34 (R δ); -o T 149,7 (voc.); nom. sg. n. -ez Gl 2,512,24; nom. pl. m. T 227,1 (voc.); acc. pl. m. -e Npgl 106,38; laz: Grdf. Gl 1,184,25 (Pa). 2,192,1 (M, clm 21525, 9. Jh.); nom. sg. m. -]er 4,209,31. Mayer, Griffelgl. S. 40,97 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.). Nb 251,21 [199,2] (-êr); nom. sg. n. -]iz Gl 2,512,24; nom. sg. f. -]iu 632,17. — [lat: nom. sg. n. Wa 106,27 (Straßb. Gl., 10. oder 11. Jh.)].
Verschrieben: laer: nom. sg. m.? Mayer, Griffelgl. S. 40,98 b (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.; -e- unsicher, l. lazer, vgl. Mayer z. St.).
1) langsam, träge, stumpfsinnig, faul:
a) langsam, träge:
α) von Pers. (auch von Tieren): unhorsc lazzer ineris segnis Gl 1,185,26. lazzer segnis 243,34. laziu [gens illa quidem sumptis non] tarda [pharetris, Verg., G. II,125] 2,632,17. lazer tardigradus 4,209,31 (vgl. non tarda; i. e. strenuissima, Serv.). [so lat (asinus) animal quippe tardum et nulla ratione renitens, statim ut voluit sibi homo substravit [Is., Et. XII,1,38] Wa 106,27];
β) von Abstr.: lazer [postquam ... accepi litteras, quibus me hortari dignati estis, ne mentis acumen] inerti [torpentique otio submitterem, Halitg., De vitiis, PL 105,654 A] Mayer, Griffelgl. S. 40,97. sclauer lazer inerti torpenti [ebda.] 98 b (Zuordnung auch zu inerti möglich, vgl. Mayer z. St.); [Bd. 5, Sp. 653]
b) stumpfsinnig, dumm: von Pers.: uuola tumbe in lazzę in herzen zi giloubanne in allen then thiu dar sprachun thie uuizogon o stulti et tardi corde ad credendum in omnibus quae locuti sunt prophetae T 227,1. ferlegener unde lazer . unde der sih arbeite erchumet . lebet in eseles uuis segnis ac stupidus torpet . asinum vivit Nb 251,21 [199,2]; — bildl. (von dem Vieh, der Herde als einfältige Gläubige), substant.: dero (von der Lehre) lebeton ioh iro iumenta (feo) . daz sint simpliciter uiuentes in ęcclesia (mit einfalti lebinte in christanheite) . uuanda er sie alle hiez leren capaces et tardos (sinhafte ioh lazze) Npgl 106,38 (Npw dia biuanclichen unde die tragen);
c) faul, träge, von Pers.: unpauhnic unzaihanhaft enti zaihan laz ignavus iners segnis piger Gl 1,184,25 (Pa; K unzeihhanhaft; zur Glossierung vgl. Splett, Stud. S. 259 f.). ubil scalc inti lazzo, tho du uuestos thaz ih thar arnon thar ih ni sauuiu serve male et piger T 149,7.
2) unscharf, verschwommen, stumpf, vom Blick: lazzez [sed tamen et patris est specimen, quod cernere fas sit, humanis aliquando oculis concurrere promptum, quod quamvis] hebes (1 Hs. noch stultus; Glossen: stultus vel retunsus) [intuitus ... acie potuit nebulosus adire, Prud., Apoth. 20] Gl 2,512,24.
3) lässig (? In verderbter Glossierung): laz n..nen [ne] venalem [dei iustitiam aestiment, si cum curant pro peccatis nummos tribuere, Greg., Cura 3,20 p. 65] Gl 2,192,1 (Glossierung nach laz unklar, vgl. Steinm.; das Ahd. Gl.-Wb. S. 435 fragt n..nen unter nemnen sw. v. an).
Abl. lazzo; lazzî; lazzên, lazzôn; vgl. AWB lezzisto.
 
Artikelverweis 
laz st. m. (n.?); vgl. mhd. la st. m., nhd. DWB latz m., an. laz n.; vgl. lat. laqueus, vgl. Pfeifer, Et. Wb.2 S. 770 f. — Graff II,316.
Mask.: laza: acc. pl. Gl 2,715,21. — lezza: nom. pl. Gl 2,767,59 (Leipzig Rep. I. 4. 53, 10. Jh.).
Neutr. (?): laz: acc. pl. Gl 2,665,63 (clm 18059, 11. Jh.; laz; Velthuis S. XXXII erwägt acc. sg. m.).
Nicht eindeutig: lazz-: dat. sg. -e Gl 2,384,31 (2 Hss.). 386,47. 390,49. 411,21. 531,12. 533,31; -a 399,14 (Wien 247, 11. Jh.); laz: nom. sg. 740,23 (2 Hss.) = Wa 80,22. 4,130,9 (vgl. Beitr. 73,209; Sal. c). 175,3 (clm 14429, 9. Jh.; von anderer Hand); dat. sg. -]e 2,463,54. 568,59. — lezze: dat. sg. Gl 2,546,61 (mus. Brit. Add. 34248, 11. Jh.); leze: dass. 530,58 (Eins. 302, 11. Jh.). 568,59 (Köln LXXXI, 11. Jh.).
Verschrieben: lizz: nom. sg. Gl 3,678,58 (l. laz, Steinm.); hierher wohl auch: lazo: dat. sg.? 2,498,57 = Wa 85,27 (zur Verschr. vgl. Gallée, Vorstud., Nachträge S. 524; zum Ansatz auch als sw. Mask. vgl. Wadst. S. 203); lazc: dat. sg.? 498,57.
1) Riemen:
a) an Wurfwaffen: lazze [non ales arundo nervo pulsa fugit, nec stridula lancea torto emicat] amento [, frameam nec dextra minatur, Prud., Psych. 325] Gl 2,384,31. 386,47. 390,49. 399,14. 463,54. 498,57 = Wa 85,27 (Hs. amentum). 530,58. 531,12. 533,31. 546,61. 568,59, z. gl. St. mit lazze 411,21. laz [clamor totis per propugnacula muris, intendunt acris arcus] ammenta [-que torquent, Verg., A. IX,665] 665,63. 715,21 (vgl. pro tela amentis torquent: nam amentum est lorum quo media hasta religatur ... et iacitur, Serv.). laz amento cum quo proicitur lancea 4,175,3; [Bd. 5, Sp. 654]
b) an der Sandale: laz [similiter et sandalia eius] amentis (Hs. amentum) [latis per XXV annos nunquam veterascunt, Acta apost. p. 672] Gl 2,740,23 = Wa 80,22.
2) (Pflanzen-)Ranke: lezza [velut in fusum nentes cum pensa puellae mollia traiciunt ... sic vaga tortilibus stringunt] ammenta [(i. e. cucurbitae) catenis scalarum, Walahfr. 339,122] Gl 2,767,59.
3) Glossenwort: laz amentum Gl 3,678,58; — in einer Alternativglossierung: vnsinnigi laz amentia Gl 4,130,9 (vgl. Beitr. 73,209; d. h. vnsinnigi, laz, Steinm.); zur möglichen Vermischung von amentumRiemenu. amentiaWahnsinnvgl. Mlat. Wb. I,557.
 
Artikelverweis 
lâz1 st. m., mhd. lâ, nhd. -laß; as. -lāt (vgl. Holthausen, As. Wb. S. 45), mnd. lât n. (in anderer Bed.), mnl. laet m.; an. lát n.; got. -let n. — Graff II,313.
laz-: dat. sg. -e Gl 2,276,12 (M, 6 Hss., davon in 1 Hs. ausrad.); -a 654,40.
1) Zugeständnis: zi demo laze (3 Hss. noch daz uvir unsih dara ni (gi)lazames) [nulla nos detractio ad iram provocet, atque] ad remissionem [inutilis gratiae nullus favor inclinet, Greg., Hom. I,6 p. 1454] Gl 2,276,12.
2) Entfernung, räumlicher Abstand: laza untarsceitungo [aequo] discrimine (spatio) [Pristis Centaurusque locum tendunt superare priorem, Verg., A. V,154] Gl 2,654,40 (vgl. interstitio, Serv.).
Komp. hantlâz1, lidulâz.
 
Artikelverweis 
? fir-lâz st. m., nhd. verlaß; mnd. vorlât m. n.; ae. forlǽt ((?) Vgl. Bosw.-T., Suppl. S. 247); an. forlát n.; got. fralet n.; vgl. ae. forlte n. (vgl. Bosw.-T., Add. S. 27).
Verschrieben (?): uuor-laaz: nom. oder acc. sg.? Mayer, Griffelgl. S. 43,115 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.; zum fraglichen Ansatz u. zur gramm. Best. vgl. Mayer z. St.).
Vergebung (?): uuorlaaz [quia ipsa eleemosyna est, veniam homini petenti] ignoscere [Halitg., De vitiis p. 656 A] (oder ist veniam glossiert?).
 
Artikelverweis 
gi-lâz st. m. n., mhd. gelâ, frühnhd. gelaß (vgl. DWb. IV,1,2872; nhd. auch in anderer Bed.); mnd. gelât n. (in anderer Bed.); vgl. mhd. gelæe st. n. f. (in anderer Bed.), ae. gelǽte n. — Graff II,316.
Nb, Np -â-.
Mask.: ga-laz-: nom. pl. -a Gl 3,3,51 (Voc.; lat. sg.; anders Gl.-Wortsch. 6,29 (s. v. gi-leih)); gi-: acc. pl. -e 1,576,2 (M; lat. sg.).
Neutr.: ka-laz: acc. sg. F 15,20.
Nicht eindeutig: ke-lazz-: gen. sg. -is Npgl 103,15; dat. sg. -e 91,5; ge-: dass. -e Gl 2,263,4. Np 118 O,111; ke-laz-: dass. -e Nb 221,6 [178,23]; acc. sg. -] NpNpw 103,21; ga-: dass. -] Mayer, Glossen S. 149,11 (Zürich Rhein. 20, 9. Jh.); gi-: nom. sg. -] Gl 1,391,8 (M). 460,22 (Rf). 462,37 (M); dat. sg. -e 2,380,45 (Antwerpen 126, 9. Jh.). Npw 118 O,111; acc. sg. -] Gl 1,576,1 (M, 8 Hss.); ge-: dat. sg. -e 2,263,3 (Sg 299, 9. Jh.).
1) Zugeständnis, Erlaubnis, Gnade: gilaz [non des ... mulieri nequam] veniam (3 Hss. venam, 1 Hs. veniam ł venam) [prodeundi, Eccli. 25,34] Gl 1,576,1 (8 Hss., 1 Hs. antlâz; zum lat. Lemma vgl. Davids, Bibelgl. S. 187). zi gelaze [nulla nos detractio ad iram provocet, atque] ad remissionem [inutilis gratiae nullus favor inclinet, Greg., Hom. I,6 p. 1454] 2,263,3. gilaze [cum mala voluntas potestatem accipit efficiendi quod cupit, ex] iudicio [dei venit, apud quem non est iniqui- [Bd. 5, Sp. 655] tas, Prosp., Epigr. 47 Überschr.] 380,45. allero dingo meista . habo ih tir gerecchet fone gotes kelaze . den uuir flehoton fore rem ... omnium maximam exegimus dei munere . quem dudum deprecamur Nb 221,6 [178,23]. vuelfer leuuon ziehent sih uz mit ruode ... Vnde siu fone gote geuuunnen fuora . âne des kelaz in nieht uuerden nemag catuli leonum rugientes ut ... quaerant a deo escam sibi [vgl. nisi permittente deo, Aug., En.] NpNpw 103,21. etelih gratia dei . einuueder curationum . alde linguarum . alde prophetię . alde eteliches carismatis (kelazzis) Npgl 103,15 (Npw 16 gotes kebe); ferner: NpNpw 118 O,111. Npgl 91,5 (Np donum); — spez. im Rechtsbereich: Überlassung: gilaz [ut esset firma] concessio [, solvebat homo calceamentum suum, et dabat proximo suo, hoc erat testimonium cessionis in Israel, Ruth 4,7] Gl 1,391,8 (vgl. Bibellex. Sp. 1040 f. 1491 f. s. vv.lösen’, ‘Schwagerehe’).
2) Verbindungsstück, -stelle: gilaz [ferrum quoque plurimum ad clavos ianuarum (des Tempels), et ad] commissuras (Hs. commissura) [atque iuncturas praeparavit David, 1. Paral. 22,3] Gl 1,460,22. 462,37. zuo galaz ad commis[s]uram [zu: nemo autem immittit] commissuram [panni rudis in vestimentum vetus, Matth. 9,16] Mayer, Glossen S. 149,11; von Gelenken (?): galaza coniunctura Gl 3,3,51 (unter Bez. f. Körperteile; s. Formenteil).
3) Ende (von Wegen): ferit auuar uz in daz kalaz dero uuego enti so huuenan so ir findet ladot za bruthlaufte ite ergo ad exitus viarum, et quoscumque inveneritis vocate ad nuptias F 15,20.
Komp. lidugilâz.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: