Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
nidar-gi-lâzan bis lâzanî (Bd. 5, Sp. 689 bis 692)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis nidar-gi-lâzan red. v., mhd. nidergelâen (vgl. Lexer, Hwb. 3, Nachträge S. 330). — Graff II,307.
Praes.: nidar-gi-lazzan: inf. Gl 1,444,10 (Rf; anders Gl.-Wortsch. 5,485 (s. v. nidar-lâzan)).
das Angesicht sinken lassen, neigen: nidargilazzan summisso (Hs. submittere) [-que Bethsabee in terram vultu, adoravit regem (David), 3. Reg. 1,31].
Abl. nidargilâzida.
 
Artikelverweis 
ob-lâzan red. v. (zum Präfix vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 25 Anm. 1 c, Schatz, Ahd. Gr. § 72; Splett, Ahd. Wb. I,1,518 oba-). — Graff II,306.
Praes.: ob-laz: 2. sg. imp. S 27,4; 1. pl. -]em ebda. (zur Endg. vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 307 Anm. 6); beide Patern.
jmdm. (etw.) vergeben, verzeihen, mit Dat. d. Pers. (u. abstr. Akk.): oblaz uns sculdi unsero, so uuir oblazem uns sculdikem.
 
Artikelverweis 
untar-lâzan red. v., mhd. Lexer underlâen, -lân, nhd. DWB unterlassen; mnd. underlâten, mnl. onderlaten. — Graff II,306.
Praes.: unter-lazet: 2. pl. imp. Gl 1,442,6 (M, 5 Hss., 3 unlaz&, 1 Hs. -&, 1 v-).
Praet.: untar-leaz: 3. sg. Gl 1,445,29 (Rf).
1) (etw. zu tun) unterlassen, bleibenlassen: untarleaz [quod cum audisset Baasa,] intermisit [aedificare Rama, et reversus est in Thersa, 3. Reg. 15,21] Gl 1,445,29.
2) (jmdn.) hinzulassen, -schicken: zuolazet ł unterlazet (1 Hs., 4 Hss. nur unterlazet) [sedere facite Naboth inter primos populi, et] submittite [duos viros filios Belial contra eum, et falsum testimonium dicant, 3. Reg. 21,10] Gl 1,442,6.
Abl. untarlâz, untarlâzunga; vgl. -lâza1. [Bd. 5, Sp. 690]
 
Artikelverweis 
ûz-lâzan red. v., mhd. ûlâen, nhd. DWB auslassen; mnd. ûtlâten, mnl. utelaten. — Graff II,306.
Praes.: uz-lazz-: 2. sg. -ist Np 103,10 (ûz-, -â-); inf. -en 38,5 (ûz-, -â-); part. f.? -en Gl 1,785,40 (M; vgl. die Parallelhss.); -laz-: 2. sg. -est Npw 103,10; part. f. -antiv Gl 1,785,38 (M, 6 Hss., 1 Hs. vz-, 1 vz-, -iu, 2 Hss. -iu); uz ... lazit: 3. sg. 556,1 (M, 5 Hss.); laz- (...) uz: 1. sg. -o NpNpw 141,3 (Np ûz); 3. sg. -et Nb 14,26 [12,7] (-â-, ûz); 2. sg. imp. -] Gl 1,799,8 (M, 3 Hss.). — uz-lezzit: 3. sg. Gl 1,556,2 (M, clm 22201, 12. Jh.; zum Umlaut vgl. Paul, Mhd. Gr.23 § 41 Anm. 3). — Kurzform (vgl. Paul a. a. O. § 287): uzlat: 3. sg. Gl 2,522,47 (Eins. 312, 13. Jh.).
Praet.: uz-liezzen: 3. pl. Np 105,38; liezz- uz: 2. sg. -e Cant. Moysi 7 (ûz); 3. pl. -en 78,3; liazun uz: dass. O 3,16,28; uz-liez-: 2. sg. -e Nb 218,18 [177,4] (ûz-); 3. sg. -] Gl 1,694,26 (M, 7 Hss.); 3. pl. -en Npw 105,38; 3. sg. conj. -e Nb 14,25 [12,7] (ûz-); liezi uz: 2. sg. Npw Cant. Moysi 8; uz-liz: 3. sg. Gl 4,59,10 (Sal. a 1). — Kurzform (vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 351 Anm. 2, Paul a. a. O.): lie ... ûz: 3. sg. Nb 126,2 [109,1].
1) (jmdn.) aus-, fortschicken: uzliez eiecit [Simon exercitum suum, et commisit contra legionem, 1. Macc. 10,82] Gl 1,694,26 (1 Hs. ûzuuerfan). uzlazantiv [Rahab meretrix, nonne ex operibus iustificata est suscipiens nuncios, et alia via] eiiciens [? Jac. 2,25] 785,38; vielleicht hierher: uzliz excussit 4,59,10.
2) etw., jmdn. heraus-, loslassen:
a) eigentl.: Uirgilivs uuanda . daz sie (tie uuinda) Eolus uzlieze Nb 14,25 [12,7]; ferner: 26 [ebda.];
b) übertr.: etw. hervorkommen lassen, nicht zurückhalten: tho sprah thara ingegini avur thiu selba menigi, liazun uz in waron thes selben muates wewon O 3,16,28. du liezze uz dina abolgi . diu ferslant sie so samfto . so den halm fiur ferslindet misisti iram tuam quae devoravit eos sicut stipulam NpNpw Cant. Moysi 7 (= Npw 8);
c) übertr.: (jmdn. von etw.) entkommen lassen, befreien: uz ni lazit (5 Hss., 1 Hs. nith uzlezzit) [benignus est enim spiritus sapientiae, et] non liberabit [maledicum a labiis suis, Sap. 1,6] Gl 1,556,1.
3) etw. (her)ausströmen lassen, vergießen; sich ergießen:
a) eigentl.: du die brunnen uzlazzist in getubelen qui emittis fontes in convallibus NpNpw 103,10. sie uzliezzen unsundig pluot . dero selbon chindo diu sie idolis opheroton effuderunt sanguinem innocentem 105,38; ferner: Np 78,3 (effundere);
b) übertr.: fore imo (Gott) lazo ih (fehlt Npw) uz min gebet effundam (Npw effundo) in conspectu eius orationem meam NpNpw 141,3; refl.: uzlat [Superbia ... in vocem dictis se] effundit [amaris, Prud., Psych. 205] Gl 2,522,47.
4) etw. auslassen, übergehen: laz uz [atrium autem, quod est foris templum,] eiice foras [, et ne metiaris illud, Apoc. 11,2] Gl 1,799,8 (3 Hss. ?ûzanlâzan).
5) etw. beenden: si lie daz sang uz iam finiverat illa cantum Nb 126,2 [109,1]. la mih uuizzen . uuieo ih uzlazzen sule minen lib Np 38,5 (Npw ferenden).
6) intrans.: (mit etw.) aufhören: aber dar ze beatitudine anafahendo dar du uzlieze . chade du . daz pilde summi boni uuesen substantiam gotis unde beatitudinis Nb 218,18 [177,4].
Abl. ûzlâz. [Bd. 5, Sp. 691]
 
Artikelverweis 
? ûzan-lâzan red. v. — Graff II,306 s. v. uzlâzan.
Praes.: laz uzan: 2. sg. imp. Gl 1,799,7 (M, 3 Hss.).
etw. auslassen, übergehen: laz uzan [atrium autem, quod est foris templum,] eiice foras [, et ne metiaris illud, Apoc. 11,2] (3 Hss. ûzlâzan).
 
Artikelverweis 
ûz-fir-lâzan red. v. — Graff II,312.
Praet.: vz-uer-liez: 3. sg. Gl 4,141,42 (Sal. c).
Part. Praet.: uz-u-lazzaniu: nom. sg. f. Gl 2,390,17 (zur Synkope vor l vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 76 Anm. 3); -far-laz-ana: nom. pl. m. 1,667,75 (M); -iniu: nom. sg. f. 2,545,3; -fir- -an-: nom. pl. m. -a 1,667,74 (M, 3 Hss.); -in: Grdf. -] 668,1 (M, 3 Hss.); -fer- -an: 2,704,36; -en: 690,34 (vz-); -u- -anu: nom. sg. f. 397,34 (vz-, zur Synkope vor l vgl. Braune a. a. O., zweites -a- aus -u- korr., danach ł u. ausgewischtes uzulata (?), vgl. Steinm.).
(etw.) heraus(schießen) lassen, loslassen: eigentl.: uzulazzaniu [sagitta, quam iacit umbrosi dominatio lubrica mundi, eludens] excussa (Glosse: sagittata) [oculos ... cordis penetralia figens, Prud., Ham. 541] Gl 2,390,17. 397,34. 545,3; vielleicht hierher: vzuerliez excussit 4,141,42; — übertr.: uzfirlazana [Ephraim in populis ipse commiscebatur: ... Comederunt alieni robur eius ... et cani] effusi [sunt in eo, Os. 7,9] Gl 1,667,74. vzferlazen [interea magno misceri murmure pontum] emissam [-que hiemem sensit Neptunus, Verg., A. I,125] 2,690,34. 704,36.
 
Artikelverweis 
zi-lâzan red. v.; as. telâtan. — Graff II,313.
Praes.: za-lazz-: 3. sg. -it Gl 1,102,14 (Pa); inf. -an 110,23 (Pa); zi-: 3. pl. -ent 601,42 (M); inf. -an 110,23 (K); -laz-: 3. sg. -it 98,32 (KRa). Npw 147,18 (ci-); 2. pl. imp. -et T 19,6; inf. -an Gl 1,110,23 (Ra); ze-: 3. sg. -et Np 147,18 (-â-).
Praet.: ze-liez: 3. sg. NpNpw 125,4 (Npw ce-).
Part. Praet.: ze-lâzen: NpNpw 147,18 (Npw ce-, -a-); nom. sg. n. -]ez Np 57,9.
1) etw. loslassen, lösen: zilazzent [quasi vastitas a domino veniet. Propter hoc, omnes manus] dissolventur [, et omne cor hominis contabescet, Is. 13,7] Gl 1,601,42 (1 Hs., 9 Hss. slaffên). tho quad her (Jesus) zi Simone: scalt thaz skef in tiufi, inti zilazet iuuuaru nezziu zi fahenne laxate retia vestra in capturam T 19,6.
2) etw. zum Schmelzen bringen, zerschmelzen: in einem Bilde: die sih aber fone dien drouuon nebezzeront . unde sie hier sint . also zelazenez uuahs fone igne concupiscentię . die uuerdent danagenomen fone sinero gesihte sicut cera liquefacta . auferentur Np 57,9; bildl.: pater sendet uz uerbum suum . unde zelazet sie mittet verbum suum . et liquefaciet ea NpNpw 147,18; — ferner: NpNpw 125,4. 147,18.
3) (etw., jmdn.) verlassen, aufgeben: zilazit deserit (Hss. disserit) Gl 1,98,32 (zum Lat. vgl. Splett, Stud. S. 164). zalazzit deserit (Hs. disserit) 102,14 (zum Lat. vgl. a. a. O.).
4) beenden, aufhören: zalazzan desinere Gl 1,110,23.
Abl. zilâzanî.
 
Artikelverweis 
zir-lâzan red. v., mhd. Lexer zerlâen, -lân, nhd. DWB zerlassen. — Graff II,313 s. v. zalazzan.
Praes.: zar-lazzanti: part. Gl 1,283,63 (Jb-Rd).
(etw.) flüssig machen: zarlazzanti [(Thamar) tollens farinam commiscuit: et] liquefaciens [, ... coxit sorbitiunculas, 2. Reg. 13,8]. [Bd. 5, Sp. 692]
Vgl. unzirlâzan.
 
Artikelverweis 
zuo-lâzan red. v., mhd. zuolâen, nhd. DWB zulassen; mnd. tolâten, mnl. toelaten; ae. tólǽtan. — Graff II,313.
Praes.: z-lazzin: inf. Gl 1,307,6/7 (M); zu-: dass. 701,58 (M); zuo-laz-: 1. sg. -e 4,232,18 (z-); 2. pl. imp. -& 1,442,6 (M); inf. -an 307,6 (M).
Part. Praet.: zuo-ge-lazan: Gl 2,713,51; zu-gi-: nom. pl. m. -]a 752,44.
1) (jmdn.) hinzulassen, -schicken: zuolazet ł unterlazet (1 Hs., 4 Hss. nur unterlazet) [sedere facite Naboth inter primos populi, et] submittite [duos viros filios Belial contra eum, et falsum testimonium dicant, 3. Reg. 21,10] Gl 1,442,6. zuogelazan uuerdan [tum Nisus et una Euryalus confestim alacres] admittier [orant, Verg., A. IX,231] 2,713,51. zugilazana [cum ... (fratres) in testimonium tantae virtutis] admissi [fidem sancti (sc. anachoretae), gloriam Christi ... vidissent, Sulp. Sev., Dial. 1,15 p. 168,15] 752,44; spez.: substant.: das Zulassen männlicher Tiere zur Begattung: zuolazan. gimiskida (1 Hs. nur zlazzin) [serotina] admissura [(arietum) ... et conceptus extremus (ovium), Gen. 30,42] 1,307,6.
2) (etw.) zulassen: zulazzin [(Eleazarus) destinavit] non admittere [illicita propter vitae amorem, 2. Macc. 6,20] Gl 1,701,58 (5 Hss. (ni) gifrummen).
3) Glossenwort: ih zlaze admitto Gl 4,232,18.
Abl. zuolâz.
 
Artikelverweis 
zuo-gi-lâzan red. v. — Graff II,313.
Praes.: zuo-gi-lazes: 2. sg. conj. Gl 1,545,42 (M, 2 Hss.).
(etw. an etw.) heranlassen: zuogilazes [sed et cunctis sermonibus, qui dicuntur, ne] accommodes [cor tuum: ne forte audias servum tuum maledicentem tibi, Eccles. 7,22].
 
Artikelverweis 
? lâzanî st. f.
laazni: nom. sg. Mayer, Griffelgl. S. 82,358 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.; nach Mayer a. a. O. S. 118 Buchstabenumstellung für lazani).
Freilassung (?): laazni [placuit ut omnes servi vel proprii] liberti [, ad accusationem (als Zeugen) non admittantur, Hrab., Poenit., PL 112,1400 B] (zur ungenauen Lemmaübers. vgl. Mayer a. a. O. S. 149; anders Gl.Wortsch. 5,479. 487 (s. vv. lâzan u. lâzanî)).

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: