Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
zuo-lâzan bis fir-lâzanto (Bd. 5, Sp. 692 bis 693)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis zuo-lâzan red. v., mhd. zuolâen, nhd. DWB zulassen; mnd. tolâten, mnl. toelaten; ae. tólǽtan. — Graff II,313.
Praes.: z-lazzin: inf. Gl 1,307,6/7 (M); zu-: dass. 701,58 (M); zuo-laz-: 1. sg. -e 4,232,18 (z-); 2. pl. imp. -& 1,442,6 (M); inf. -an 307,6 (M).
Part. Praet.: zuo-ge-lazan: Gl 2,713,51; zu-gi-: nom. pl. m. -]a 752,44.
1) (jmdn.) hinzulassen, -schicken: zuolazet ł unterlazet (1 Hs., 4 Hss. nur unterlazet) [sedere facite Naboth inter primos populi, et] submittite [duos viros filios Belial contra eum, et falsum testimonium dicant, 3. Reg. 21,10] Gl 1,442,6. zuogelazan uuerdan [tum Nisus et una Euryalus confestim alacres] admittier [orant, Verg., A. IX,231] 2,713,51. zugilazana [cum ... (fratres) in testimonium tantae virtutis] admissi [fidem sancti (sc. anachoretae), gloriam Christi ... vidissent, Sulp. Sev., Dial. 1,15 p. 168,15] 752,44; spez.: substant.: das Zulassen männlicher Tiere zur Begattung: zuolazan. gimiskida (1 Hs. nur zlazzin) [serotina] admissura [(arietum) ... et conceptus extremus (ovium), Gen. 30,42] 1,307,6.
2) (etw.) zulassen: zulazzin [(Eleazarus) destinavit] non admittere [illicita propter vitae amorem, 2. Macc. 6,20] Gl 1,701,58 (5 Hss. (ni) gifrummen).
3) Glossenwort: ih zlaze admitto Gl 4,232,18.
Abl. zuolâz.
 
Artikelverweis 
zuo-gi-lâzan red. v. — Graff II,313.
Praes.: zuo-gi-lazes: 2. sg. conj. Gl 1,545,42 (M, 2 Hss.).
(etw. an etw.) heranlassen: zuogilazes [sed et cunctis sermonibus, qui dicuntur, ne] accommodes [cor tuum: ne forte audias servum tuum maledicentem tibi, Eccles. 7,22].
 
Artikelverweis 
? lâzanî st. f.
laazni: nom. sg. Mayer, Griffelgl. S. 82,358 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.; nach Mayer a. a. O. S. 118 Buchstabenumstellung für lazani).
Freilassung (?): laazni [placuit ut omnes servi vel proprii] liberti [, ad accusationem (als Zeugen) non admittantur, Hrab., Poenit., PL 112,1400 B] (zur ungenauen Lemmaübers. vgl. Mayer a. a. O. S. 149; anders Gl.Wortsch. 5,479. 487 (s. vv. lâzan u. lâzanî)).
 
Artikelverweis 
fir-lâzanî st. f. — Graff II,312.
far-lazzani: dat. sg. S 250,22 (B); fer-lazeni: acc. sg. Nb 358,5 [268,20] (-â-); v-lazanin: dat. pl. Mayer, Glossen S. 102,24 (zur Synkope vor l vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 76 Anm. 3).
Erlaubnis, Freiheit: vlazanin [nisi mentis eorum directio atque censura quibusdam mollita fuerit vicissitudinum] laxamentis [Cassian, Coll., PL 49,1312 A] Mayer, Glossen S. 102,24 (vgl. Ahd. Gl.-Wb. S. 573. 693 s. vv. spelza, uualza). aber durh sih kechorniu . neuerliesent siu (futura) nieht . tia selbuualtigun ferlazeni iro naturę non desinunt ab absoluta libertate suae naturae Nb 358,5 [268,20]; in bruchstückhafter Übers.: .. vrlaubii .. dera sinera farlazzani nisi forte abbas licentiam dederit permissione sua S 250,22.
Komp. selbfirlâzanî.
 
Artikelverweis 
gi-lâzanî st. f. [Bd. 5, Sp. 693]
gi-lazzini: acc. sg. Gl 4,325,9 (mittleres -i- undeutlich); hierher wohl auch: gi-lahsini: nom. sg. 2,473,63 (zu s für z vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 160 Anm. 2, -h- verschr.?).
kilassini Gl 2,626,63 s. Ahd. Wb. 5,156 (anders Gl.Wortsch. 5,487 (s. v. gi-lâzanî)).
1) Gelindheit (des Wetters): gilahsini [nec tamen idcirco minor est aut fructus agelli aut tempestatis] clementia [laeta serenae, temperet aut pluviis qui culta novalia ventus, Prud., Symm. II,1013] Gl 2,473,63.
2) das Aufhören: gilazzini [episcopus vero ..., si contra eos decretam] cessationem [pro nihilo reputans, tanquam clericos forte susceperit: ... communione privetur, Can. apost. XVI p. 113] Gl 4,325,9 (zum Lemma vgl. Mlat. Wb. II,502 ff.).
 
Artikelverweis 
int-lâzanî st. f. — Graff II,306.
in-lazzini: nom. sg. Gl 2,206,17 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.). 211,69; ant-lazini: dass. 171,13 (clm 6277, 9. Jh.); an-: dass. 176,48 (clm 6277, 9. Jh.); int-lazani: dass. 190,78 (M, 2 Hss.); -lazini: dass. 78/79 (M, 2 Hss.).
Zügellosigkeit: antlazini [istos (sc. elatos) ad increpanda ... sub imagine libertatis] effrenatio [impellit tumoris, Greg., Cura 3,17 p. 59] Gl 2,171,13. 190,78. 206,17. 211,69. anlazini [sic timidis infundatur auctoritas, ut tamen superbis non crescat] effrenatio [ebda. 3,36 p. 97] 176,48.
 
Artikelverweis 
zi-lâzanî st. f. — Graff II,313.
za-lazzan-: nom. sg. -e Gl 1,102,21 (Pa; zu -e statt -i vgl. Splett, Stud. S. 168); zi-: dass. -i ebda. (K); -lazani: dass. ebda. (Ra).
Auflösung, Trennung (der Ehe): cascait zalazzane teilida zasamanecamahotero devortivum (i. e. divortium) repudium divisio coniugiorum.
 
Artikelverweis 
fir-lâzannissî st. f.; mnd. vorlâtnisse, mnl. verlatenisse; ae. forlǽtennys. — Graff II,315 s. v. forlâznessi.
far-lazanissi: dat. sg. (oder nom.?) Gl 1,283,38 (Jb).
Freilassung: farlazanissi [quem] libertate donaveris [, nequaquam vacuum abire patieris, Deut. 15,13] (Rd frian farlazzis).
 
Artikelverweis 
fir-lâzano adv.; vgl. mhd. ferlâen, nhd. verlassen (in anderer Bed.), mnd. vorlâten, mnl. verlaten, alle adj. — Graff II,312 s. v. farlâzan.
fur-lazan-: comp. -or T 65,5; -era 3.
übertr.: locker: Tyro inti Sidoni furlazanera uuirdit in tuomes tage thanne iu (d. h. Corozain u. Bethsaida) si Tyro et Sidoni remissius erit in die iudicii quam vobis T 65,3, ähnl. 5 (remisse).
 
Artikelverweis 
bi-lâzanto adv. — Graff II,307 s. v. pilâzan.
pe-lazzendo: Npgl 111,5.
erlassend, vergebend: bediu neist der inglorius (unlobesam) . der ignoscendo (pelazzendo) bezzero triumphator (sigenunftare) uuirt.
 
Artikelverweis 
fir-lâzanto adv. — Graff II,311 s. v. farlâzan.
fer-lâzendo: Nb 55,10 [45,21].
verlassend, im Stich lassend: sol dir diu (salda) lieb sin sament tir . diu âne triuua mit tir ist . unde diu dih eteuuenne ferlazendo seregot? est tibi cara praesens fortuna . nec manendi fida . et allatura maerorem cum discesserit?

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: