Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
lefso bis legarstat (Bd. 5, Sp. 718 bis 720)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis lefso s. AWB lefs.
 
Artikelverweis 
legan Gl 5,4,2 s. gi-uuinnan.
 
Artikelverweis 
fir-leganî st. f.; vgl. ae. forlegenes, -ligenes. — Graff II,88.
far-legan-: nom. sg. -i Gl 1,290,69 (Jb-Rd); var-: dat. pl. -in 2,433,22 (clm 14395, Gll. 11. Jh.).
1) Schändung: farlegani huar [responderunt filii Iacob Sichem et patri eius in dolo, saevientes ob] stuprum [sororis, Gen. 34,13] Gl 1,290,69.
2) Unzucht, Hurerei: in den vnsuparvn varleganin [istum libido fetida per scorta tractum publica luto et cloacis inquinat, dum] spurca [mendicat] stupra [Prud., P. Laur. (II) 248] Gl 2,433,22.
 
Artikelverweis 
gi-leganî st. f., mhd. nhd. (älter) gelegene. — Graff II,85.
ke-leg-: acc. sg. -eni Nk 377,28 (-î). 408,27. 409,7 (-î) [17,5/6. 50,21. 51,1/2]; nom. sg. -ini Gl 1,781,40 (oder klegini, Steinm.); gi-: dass. -eni 4,229,45 (clm 14456, 9. Jh.); dat. sg. -ini 2,415,53 (2 Hss.); acc. pl. -oni 769,1 (Vat. Reg. 356, 10./11. Jh.; verschr.?); ge-: nom. sg. -eni Nk 409,29 [51,27]; acc. sg. -eni Nb 358,23/24 [269,2]; g-: dat. sg. -ini Gl 2,475,13 (nicht sicher, Steinm.).
Hierher wohl auch, mit Apokope (vgl. Weinhold, Mhd. Gr. § 462): gi-legan: nom. sg. Gl 4,156,55 (Sal. c).
1) Lage, Zustand: gilegini [aeque suis iterum tumulis prisca renascitur effigies pulvereo coeunte] situ (compositione, Glosse: positione) [Prud., H. a. cib. (III) 195] Gl 2,415,53 (1 Hs. noch unuuâtlîhhî). 475,13 (Hs. nur situ). gilegoni [in scripto (sancti Gregorii) quo multa bonis documenta ministris construxit mortisque] situs [per multa serebat, Walahfr., Visio 286] 769,1. gilegeni situs (Hs. -as) 4,229,45. alliu einluzziu uuort . pezeichenent etelih tirro genamdon zeeno .i. uuaz iz si ... uuare . uuenne . kelegeni . anahabid . tuon . dolen aut substantiam significat ... aut ubi . aut quando . aut situm . aut habitum . aut facere . aut pati Nk 377,28 [17,5/6]. taz neheina uuila ungeuuehselot neist . uuio mag taz haben stata . alde kelegeni . alde skepfeda? quod autem non est permanens . quomodo hoc positionem aliquam habebit? 409,7 [51,1/2]; ferner: 408,27. 409,29 [50,21. 51,27] (beide positio); — spez.: liegende Position: kelegini iacentis habitus [ohne Kontext] Gl 1,781,40 (Randgl. in einer Anm., vgl. Steinm.).
2) Beschaffenheit: sid siu in allen sint ze uuis note geskehent . also iz kelegen ist in gotes uuizentheite? Umbe dia gelegeni siu note geskehent propter conditionem divinae scientiae Nb 358,23/24 [269,2].
3) Nähe, Verwandtschaft (?): gilegan propinquitas Gl 4,156,55.
Vgl. wolvesgelegene mhd.
 
Artikelverweis 
gi-leganlîhho adv.; vgl. in anderer Bed. mhd. Lexer gelegenlîche, nhd. gelegentlich. — Graff II,85.
ge-legen-lîcho: NpNpw 34,14 (Npw -i-). [Bd. 5, Sp. 719]
wie ein Nahestehender oder Verwandter, brüderlich: also des der uns kelegen ist . und er unser bruoder ist . so manta ih iro. Ih minnota sie gelegenlicho . sie ahton min fientlicho [vgl. de eorum affinitate gaudebam, Cass.].
 
Artikelverweis 
legar st. n., mhd. leger, nhd. DWB lager; as. legar (s. u.), mnd. lēger, mnl. leger(e); afries. legor, leger; ae. leger; an. legr (vgl. Fritzner 2,453); got. ligrs m. — Graff II,95.
legar: nom. sg. Gl 1,574,18 (M, 6 Hss.). 609,13 (M, 7 Hss.); dat. sg. -]e O 3,24,98. 5,20,26 (F); -]a Gl 4,138,48 (Sal. c, mus. Brit. Add. 18379, 13. Jh.; oder Nom. Plur. u. Mask. (?), s. u.); acc. sg. -] 2,429,24; nom. pl. -] 635,58; gen. pl. -]o S 319,29 = Wa 17,3/4; dat. pl. -]un Gl 2,438,25 (-v-; lat. acc. pl.). 465,60 (2 Hss.); acc. pl. -] 42,11. 4,351,44; leger: nom. sg. Nk 425,29 [68,24]; dat. sg. -]e Gl 2,703,7. S 145,2. O 5,20,26 (PV); nom. (oder acc.) pl. -] Gl 4,178,34; gen. pl. -]o S 324,23 (Lorscher B.); dat. pl. -]un Gl 2,710,9 (lat. acc. pl.); acc. pl. -] 653,30. 706,55; legir: nom. sg. 1,574,19 (M, 3 Hss.). 609,14 (M). Nk 425,29 (Hs. B = S. CXXVI,12) [68,24 Anm.]; legor: nom. pl. WA 62,4 (vgl. auch May S. 40).
Verschrieben: legbr: acc. pl. Gl 2,43,15 (Trier 1464, 11. Jh.; l. legar, Steinm.).
1) Lager, Lagerstatt, Ruhestätte:
a) von Menschen (auch bei Personifizierungen): legar [totum] cubile [spiculis armant dolores anxii, Prud., P. Vinc. (V) 261] Gl 2,429,24. legarun [occultabat enim se prius abditum virus, nec gravidum protulerat caput, contentum involucris atque] cubilibus [subter conprimere clausa silentia, ders., Symm. I, Praef. 54] 465,60; spez. von Toten: er sprach tho worton luten ... zi themo fulen thegane, er stuanti ir themo legare O 3,24,98. (die Toten) irstantent allen fon thes lichamen falle, fon themo fulen legere 5,20,26;
b) von Tieren: legar [orientur in domibus eius spinae ... et erit] cubile [draconum, Is. 34,13] Gl 1,609,13. legar [hunc ubi silvarum repetentem] lustra [suarum ieiunum coniunx sensit adesse lupa, Avian 1,7] 2,42,11. legar [venator ... turbabat trepidas per sua] lustra [feras, ders. 17,2] 43,15. legar [illic saltus ac] lustra [ferarum, Verg., G. II,471] 635,58 (vgl. bene ferarum addidit, quoniam sunt in urbibus lustra meretricum, Serv.). leger [postquam altos ventum in montis atque invia] lustra [ders., A. IV,151] 653,30 (vgl. latibula ferarum vel luporum, Serv.). 706,55. legere [inter dura iacet (der Stier) pernix instrato saxa] cubili [ders., G. III,230] 703,7, dazu wohl auch (vgl. Steinm. z. St.): legara cubiles (l. cubile, Steinm.) concubiti lecti 4,138,48 (vgl. Beitr. 73,213; zu den mlat. Nom.-Plur.-Formen vgl. Mlat. Wb. II,1216,66). legerun stadalon [itur in antiquam silvam,] stabula [alta ferarum, ders., A. VI,179] 2,710,9. leger lustra latibula ferarum 4,178,34. cubilia legar vnde lupinaria lustra dicimus [Randgl. zu: cum vitam in silvis inter deserta ferarum] lustra [domosque traho, ebda. III,647] 351,44 (vgl. Serv.). thu werthest gezieret uan thero spizzon thero hohen bergo ... an then ther sint leuwon legor ande pardon holer de cubilibus leonum . de montibus pardorum [Cant. 4,8] WA 62,4 (BCFK luog).
2) Beischlaf: legar [aufer a me ventris concupiscentias, et] concubitus [concupiscentiae ne apprehendant me, Eccli. 23,6] Gl 1,574,18.
3) das Liegen: ich habe gisundot in tragheite ... in uncitigi, in uirslaffini, in senftimo legere S 145,2 (BB = 1 WB). ik iuhu unrehtaro gisihtio ... unrehtaro stadlo, [Bd. 5, Sp. 720] unrehtaro gango, unrehtoro legaro 319,29 = Wa 17,3/4, ähnl. 324,23. taz stan ist tes stanten ... So ist ouh leger ligentes . unde sizzen sizzentes [vgl. de sessione quidem et de accubitu idem dici potest, Boeth., Comm. Cath.] Nk 425,29 [68,24].
4) Lage, Stelle: legarvn [cernere erat ruptis conpagibus ordine nullo membra per incertos sparsa iacere] situs (Glosse: loca aspera) [Prud., P. Hipp. (XI) 132] Gl 2,438,25.
Komp. tiorlegar.
 
Artikelverweis 
legarhuoba (st. sw.?) f., mhd. Lexer legerhuobe. — Graff IV,753.
Erst ab 11./12. Jh. belegt. Alle Belege im Nom. Sing.
leger-huopa: Gl 4,128,15 (Sal. c); -huoba: 28,12 (Sal. a 1, 3 Hss.). Amsterd. Beitr. 25,24,12 (Sal.). Meineke, Ahd. S. 24,2 (Sal. a 1); -huob: Gl 4,28,14 (Sal. a 1); -hbe: ebda. (Sal. a 1); -hba: 13 (Sal. a 1); legir-huba: ebda. (Sal. a 1); leger-hue: 3,380,45 (Jd).
brachliegende Hufe: legerhue absa Gl 3,380,45. 4,28,12. 128,15. Amsterd. Beitr. 25,24,12. Meineke, Ahd. S. 24,2.
 
Artikelverweis 
legarhuor st. n. — Graff IV,1011.
legir-huor: nom. sg. Npgl 50,12.
Ehebruch: grehten sin ... den ih sundondo gechrumpta . den geniuuuo in minen innahten . dannan diz adulterium (legirhuor) chomen ist (Npw ubarhuor).
 
Artikelverweis 
-legâri vgl. auch AWB -leger mhd.
 
Artikelverweis 
bi-legâri st. m.; vgl. in anderer Bed. mhd. bîleger, mnd. biliger. — Graff II,96.
pi-legara: nom. pl. Gl 2,193,69 (M, 4 Hss., 10.—11. Jh.).
Beischläfer: pilegara [neque fornicatores, neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, neque masculorum] concubitores [Greg., Cura 3,27 p. 81 = 1. Cor. 6,10].
 
Artikelverweis 
legarstat st. f., mhd. Lexer legerstat, nhd. DWB lagerstatt; vgl. mnd. lēgerstēde, mnl. legerstede, afries. legorstedi, legerstede. — Graff VI,642.
leger-stat: acc. sg. Nk 409,20/21 [51,17]; -stede: dat. sg. Gl L 802 (lat. pl.; vgl. dazu van Helten, Einl. § 7 α).
1) Lagerstatt: legerstede [exultabunt sancti in gloria: laetabuntur in] cubilibus [suis, Ps. 149,5] Gl L 802.
2) Lage: so habint sie (d. i. die Zahlen) ordinem . legerstat neheina ita ordinem quendam habebunt . positionem vero non multum ... accipies Nk 409,20/21 [51,17].

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: