| - -lege
- legellîn
- hin-legen, mhd. sw. v.
- leger
- -leger
- legge
- leggen, sw. v.
- -leggen
- ana-leggen, sw. v.
- ana-gi-leggen, sw. v.
- bi-leggen, sw. v.
- fir-leg(g)en, sw. v.
- fora-leggen, sw. v.
- gi-leggen, sw. v.
- hera-zuo-leggen, sw. v.
- ir-leggen, sw. v.
- nidar-leggen, sw. v.
- ubar-leggen, sw. v.
- ubari-gi-leggen, sw. v.
- ûf-leggen, sw. v.
- umbi-leggen, sw. v.
- untar-leggen, sw. v.
- uuidar-leggen, sw. v.
- zi-leggen, sw. v.
- zi-ir-leggen, sw. v.
- zisamane-leggen, sw. v.
- zuo-leggen, sw. v.
- zisamane-leg(g)ento, adv.
- legget
- -legi
- -legî
- legida, st. f.
- gi-legida
- gi-legidî
- legila
- leginproth
- legir
- legistuon |
- gi-lego, adv.
- -legunga
- legygę
- lêhan, st. n.
- in(t)-lêhan, st. n.
- -lêhanâri
- int-lêhanâri, st. m.
- lêhanhêrro, sw. m.
- int-lêhanlîh, adj.
- lêhanlîhhn, adv.
- -lêhanlîhho
- int-lêhanlîhho, adv.
- lêhanman, st. m.
- lêhanôn, sw. v.
- -lêhanôn
- ana-lêhanôn, sw. v.
- int-lêhanôn, sw. v.
- int-lêhanôtî, st. f.
- ir-lêhanunga, st. f.
- lehduoma
- thuruh-lehhan, st. v.
- ir-lehhan, st. v.
- zi-lehhan, st. v.
- lehhazzen, sw. v.
- lehpardin
- lehscha
- leht
- lehtar, st. n.
- gi-lehtar, st. n.
- leī
- [h]leib, st. m.
- leiba, st. f.
- gi-[h]leiba, sw. f.
- leiben, sw. v.
- fir-leiben, sw. v.
- leibên, sw. v.
- gi-[h]leiblîh, adj.
- gi-[h]leibo, sw. m.
- -leibo
- leich
- leichalmo
- leid, adj.
- leid, st. n.
- leida, st. sw. f.
- leida
- leidag, adj.
- leidîg, adj.
- leidagôn, sw. v.
- leidgôn, sw. v.
- gi-leidagôn, sw. v.
- gi-leidgôn, sw. v.
- leidagunga, st. f.
- leidâri, st. m.
- leidasampt
- leidazzâri, st. m.
- leidazzen
- leidazzento, adv.
- leidazzunga, st. sw. f.
- leiddemes
- leiden, sw. v.
- leidên, sw. v.
- leideren
- leidesterre, mfrk. sw. m.
- leidfiruuîz, st. m.
- leidholz, st. n.
- -leidî
- leidîg
- leidgî, st. f.
- leidigist
- leidgôn
- gi-leidgôn
- leiditzoht
- leidlîh, adj.
- leidlîhhên, sw. v.
- leidlîhhî
- leidlîhho, adv.
- leidlust, st. f.
- leidnissa, st. f.
- leido, adv.
- -leido, sw. m.
- leidogen
- leidoges
- leidogilîh, Subst.-Adj.-Verb.
- leidolîh, Subst.-Adj.-Verb.
- leidon
- leidôn, sw. v.
- fir-leidôn, sw. v.
- leidônto, adv.
- leidôr, adv. comp. u. interj.
- leidra
- leidsam, adj.
- leidsamî, st. f.
- leidsamida, st. f.
- leidsamlîh, adj.
- leidsamôn, sw. v.
- leidsamunga, st. f.
- leidsang, st. n.
- leidsêr, st. n.
- leidtât, st. f.
- leidud
- leidunga, st. f.
- leidunt, st. f.
- leiduuenti, st. n.
- leiduuentîg, adj.
- leiduuentgî, st. f.
- leigenbrôt, st. n.
- leigo, sw. m.
- leih, adj.
- leih, st. m.
- gi-leih, st. n.
- gi-leihhi, st. n.
- leihfahs, st. n.
- -leihha
- leihhen, sw. v.
- gi-leihhen, sw. v.
- -leihhi
- gi-leihhi
- leihhilo, sw. m.
- leihhôd, st. m.
- leihman, st. m.
- lei:ihhiu
- leiken
- leiclîh, adj.
- leim, st. m.
- leim
- leimag, adj.
- leimîg, adj.
- leimâri, st. m.
- leimbilidâri, st. m.
- leimbilideri, st. m.
- leimîg
- leimîn, adj.
- leimnari
- leimo, sw. m.
- leimuuurhto, sw. m.
- lein
- lein
- leine, frühnhd. st. sw. f.
- [h]leinen, sw. v.
- ûf-ir-[h]leinen, sw. v.
- leinvloke
- leirum
- -leisa
- leisanôn, sw. v.
- leisanen, sw. v.
- leisanônto, adv.
- .leiscanten
- -leiso
- leisôd, st. m.
- leist, st. m.
- leisto, sw. m.
- -leist
- -leistâra
- -leistâri
- -leistârin
- leisten, sw. v.
- gi-leisten, sw. v.
- leistento, adv.
- -leisti
- -leistî
- gi-leistî, st. f.
- gi-leisti, n.
| | -lege vgl. AWB kindelege mhd.
? legellîn s. AWB lâgellîn.
hin-legen mhd. sw. v., nhd. hinlegen. — Graff II,93 s. v. hinalegjan. hin-ge-legte: part. prt. nom. sg. n. Gl 3,419,4 [HD 1,80]. Part. Praet., substant.: das Hinterlegte: daz hingelegte daz gehaltene ł daz bevolhenne depositum pignus ad tempus commendatum quasi diu positum.
leger Thoma, Glossen S. 5,17 s. AWB [h]lêo.
-leger vgl. zesamenleger mhd.
legge Gl 1,429,4 s. AWB lecg ae. [Bd. 5, Sp. 721]
leggen sw. v., mhd. nhd. Lexer legen; as. leggian (s. u.), mnd. mnl. leggen; afries. lega, leia, ledsa, lidsia; ae. lecgan; an. leggja; got. lagjan. — Graff II,88 ff. lecc-: 1. pl. -imes Gl 1,785,46 (M, 2 Hss.; -); -] 47 (M, Göttw. 103, 12. Jh.; leccuuir; zur fehlenden Endg. vor Pron. vgl. Paul, Mhd. Gr.23 § 240 Anm. 2); 3. pl. -ent Np 58,6 (-kk-); 3. sg. conj. -e S 265,31 (B); inf. -in Npgl 79,16. 86,1 (beide -kk-); lecchen: dass. F 24,5; lecgo: 1. sg. Npw 12,2. — ki-lekitemo: part. prt. dat. sg. m. Gl 1,542,22 (Rb). — legg-: 1. sg. conj. -ia Gl 4,297,59 = Wa 55,28 (Ess. Ev., 10. Jh.; zur Form vgl. Gallée, As. Gr.3 § 379 Anm. 5); 1. pl. conj. -en O 2,24,31; 3. pl. conj. -en 4,5,32; inf. -en 35,8. — leg-: 1. sg. -o Nc 719,15 [36,6]. Np 70,14; 2. sg. -est Ni 508,5 [14,11]. NpNpw 20,10; 3. sg. -it S 125,20 (Phys.). Nk 371,10 (Hs. B = S. CXII,5) [8,14 Anm.]. Npgl 84,9 (2). Ns 615,15 [297,7]; -et Nb 214,2 [174,10]. Nk 371,10 [8,14]; 3. pl. -ent T 243,4. NpNpw 50,21. Npw 118 H,61; 2. sg. conj. -êst Ni 511,4 [18,3]; 3. sg. conj. -e 502,1 [6,23]. NpNpw 113,14. Np 83,4; 2. sg. imp. -e Nb 82,30 [71,24]. Nk 423,12 (2) [65,17. 18]. Np 68,28; -] O 5,1,31; inf. -en Nb 192,6 [160,22]. Ni 542,10. 565,2 [54,8. 79,15]; dat. sg. -enne Nb 318,18 [242,5]. Npw 19,5; 2. sg. prt. -etost Np 87,8; 3. sg. prt. -ita Gl 1,630,44 (M). 46 (M, 4 Hss.). 692,3 (M, 5 Hss.). T 155,2. 213,2. O 1,11,36. 57. 2,9,47. 4,11,12. 35,35 (PV); -ite Gl 1,630,47 (M, 3 Hss.); -eta Nb 16,19. 28,23. 69,29 [13,18. 23,18. 59,8]. Nc 726,29. 786,5 [43,18. 103,12]; -iti Gl 1,692,4 (M; zur Endung vgl. Matzel S. 110); 3. pl. prt. -itun 2,665,67. T 221,2. O 3,7,56. 4,4,15. 5,4. 5,5,12; -eton Np 78,7. 139,6; -eten Npw ebda.; 1. sg. conj. prt. -eti Np 80,15; 2. sg. conj. prt. -itis T 221,4; 3. sg. conj. prt. -iti 86,1. O 4,35,13. 24. 5,7,40; -idi Gl 4,625,8; 3. pl. conj. prt. -itin O 3,24,61; -etîn Nb 306,28 [234,13]; ki-: part. prt. -it Gl 1,291,55 (Jb-Rd). S 266,23 (B); ke-: dass. -et Nb 259,3 [203,16]. Np 86,1; nom. sg. f. -etiu 31,4; dat. sg. m. -etemo Nc 763,14 [79,15]; gi-: Grdf. -it Gl 2,169,27 (clm 6277, 9. Jh.). 279,47 (M, 3 Hss.). 297,39 (M, 2 Hss.). S 39,16 (Rez. 1). T 214,1. 217,6; acc. sg. n. -itaz 6,2. 4. O 1,12,20; acc. pl. n. -itiu T 220,3; ge-: Grdf. -it Thoma, Glossen S. 12,21. Np 34,25. Npgl 86,1; -et Nc 698,12 [13,5]. Ni 541,12 [53,7]. Np 79,16. Npgl ebda. Npw 34,25. W 119,17 [215,10]; nom. sg. m. -etêr Nb 334,3 [252,28]; nom. sg. f. -etiu Npw 31,4; ohne Präfix: legit: Grdf. Gl 2,297,38 (M, 2 Hss.); ke-leigit: dass. Ns 609,19 [287,3] (zu ei für e vgl. Weinhold, Alem. Gr. § 58). Verschrieben, verstümmelt: lekentis: part. prs. Gl 1,252,34 (K; zum -s aus lat. oponens vgl. Splett, Stud. S. 376); legitan: 3. sg. prt. OF 4,35,35 (nach Kelle Scheibfehler, zur möglichen Verschmelzung mit dem Pron. vgl. aber ders. 2,327); licce: 1. pl. Gl 1,785,46 (vielleicht unter Einfluß vom st. Verb liggen?); lec . hent: 3. pl. F 10,23 (Ausg. konjiz. lecchent); ..itin: 3. pl. conj. prt. OD 3,24,61 (vgl. dazu Piper S. 197). le oder legi in legistuon | Gl 2,749,58 s. dort. 1) etw., jmdn. wohin legen, an eine best. Stelle bringen: a) mit Akk. (auch refl.) u. Präp.verb.: α) eigentl.: mit an(a) + Akk. (auch refl.): so legeta si iro hant mammendo an mina brust admovit leniter manum pectori meo Nb 16,19 [13,18]. leget er (homo) an sih indumentum . so ist er habens [vgl. indumentum quod intus ad corpus induitur, Is., Et.] Nk 371,10 [8,14]; ferner: Nb 214,2 [174,10]; — mit anan + Akk.: tho brahtun zi imo touban inti stumman inti batun in thaz he sina hant anan inan legiti deprecabantur eum ut inponat illi manum T 86,1 (vgl. hant 5 h); — mit in + Akk.: êr si (die [Bd. 5, Sp. 722] Scherbe) in daz uiur legit vuerde [quid namque est testa] ante ignem [, nisi molle lutum, Greg., Hom. II,22 p. 1534] Gl 2,297,38. so ez (das Tier) sat ist misselihes, so legit iz sih in sin hol unde slafæt trie taga recipitur in speluncam suam ponensque se dormit S 125,20. quuemant angila enti arscheidant dea ubilun fona mittem dem rehtuuisigom enti lecchent dea in fyures ouan exibunt angeli ... et mittent eos in caminum ignis F 10,23. ir findet ... kind niwiboranaz, in kripphun gilegitaz [vgl. invenietis infantem ... positum in praesepio, Luc. 2,12] O 1,12,20, z. gl. St. kind ... gilegitaz in crippa T 6,2, ähnl. 4 (ponere); mit Ersparung des Akk.: thaz muasi ... then lichamon losen, tharazua ouh huggen, in thaz grab leggen O 4,35,8; in einem Bilde: thaz sie uns scono zelitun inti in thie korbi legitun 3,7,56; ferner: F 24,5 (mittere). O 1,11,36. 57. 2,9,47. 4,5,4. 35,13. 35 (ponere). W 119,17 [215,10]; in der Verbindung: in stoc leggen in den (Gefangenen-)Stock legen: legita in stoch inen [percussit Phassur Ieremiam prophetam, et] misit eum in nervum [Jer. 20,2] Gl 1,630,44, z. gl. St. legita 46; — mit ubar + Akk.: obar suhtige legent sie henti, inti sie habent uuola super aegrotos manus inponent, et bene habebunt T 243,4. ein ... chint . kebot stilli mit sinemo chetefingere uber den munt kelegetemo redimitus puer ad os compresso digito salutari Nc 763,14 [79,15]; — mit ûfan + Akk.: der lorboum habet tia natura . ube sin ast ufen slafanten man geleget uuirt . taz imo uuar troumet [vgl. si quis dormienti ramum lauri supposuerit, Rem.] Nc 698,12 [13,5]. danne legent sacerdotes chalber ufen dinen altare tunc inponent super altare tuum vitulos NpNpw 50,21; ferner: Nc 786,5 [103,12] (apponere); — in bruchstückhafter Übers.: .. lecce manu sua eam (peticionem) super altare ponat S 265,31; — Glossen (die lat. Präp.verb. wird nicht übers.): legita [(Antiochus) expavit, et commotus est valde: et] decidit [in lectum, 1. Macc. 6,8] Gl 1,692,3. leccimes [si autem equis frena in ora] mittimus [ad consentiendum nobis, Jac. 3,3] 785,46 (1 Hs. lâzan). gilegit uurti [hinc est enim quod lapides extra tunsi sunt, ut in constructione templi domini absque mallei sonitu] ponerentur [Greg., Cura 3,12 p. 50] 2,169,27. gilegit vuart [unde et natus in praesepio] reclinatur [ders., Hom. I,8 p. 1461] 279,47; β) bildl.: mit in + Akk.: Krist ni buit in thir, thia wat sie in thih ni leggen, mit bredigu bitheken O 4,5,32; mit Ersparung der Präp.verb.: also daz testisen liget in demo fiure ... so legest du sie in tempore manifestationis tuę (in demo zite dinero schinun) pones eos ut clybanum ignis in tempore vultus tui NpNpw 20,10; γ) übertr.: mit an(a) + Akk. (auch refl.): quando corporale hoc induet incorruptionem . et mortale hoc inmortalitatem (danne diz lichamhaftiga an sih legit unlichamhafti unde diz todiga an sih legit untodigi) Npgl 84,9; in der Verbindung: sîna hant leggen, mit an(a) + Akk. d. Pers., Hand an jmdn. legen: so mahti gescehen geniderti ih iro fienda . unde legeti mina hant . an die . die sie arbeitent super tribulantes eos misissem manum meam Np 80,15; — mit gagan + Dat.: nioman nechit . lege zuiualt halblichis . er chit aber . lege zuiualt gagin halblih Nk 423,12 [65,18]; — mit in + Akk.: noh sie (die Feinde) necheden . ferslunden heigin uuir in . in unseren lichamen ist er gelegit . uuanda er unser einer uuorden ist [vgl. hoc enim absorbes, quod in corpus tuum traicis, Aug., En.] NpNpw 34,25; — mit ubar + Akk.: lege ein iro unreht uber daz ander appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum Np 68,28; — mit ûfan + Akk.: abanemunga . also daz uuib aba iro [Bd. 5, Sp. 723] selbun die sculde nemendo . ufen einen anderen sie legeta Nb 69,29 [59,8]. vuanda durh die sculde . din hant ufen mih kelegetiu mir suareta tages unde nahtes quoniam die ac nocte gravata est super me manus tua NpNpw 31,4; ferner: Np 58,6. 87,8 (inducere); b) mit Akk. u. Adv.: thâr ana: der finger darana gelegeter unde al umbe ritenter hic (tactus) vero cohaerens orbi . atque coniunctus Nb 334,3 [252,28]; — thara: uuas ... in themo garten niuui grab ... Inti legita thaz (den Leichnam Jesu) thara Ioseph posuit illud Ioseph T 213,2; ferner: O 5,5,12; — thara ûf, mit Ersparung des Akk.: namun sie tho iro wat, legitun tharuf (auf das Füllen) in gidat [vgl. imposuerunt super eos (Hs. eum) vestimenta sua, Marg. nach Matth. 21,7] O 4,4,15; — uuara: sie namun minan trohtin, inti ih ni uueiz uuara sie inan legitun nescio ubi posuerunt eum T 221,2; ferner: 4 (ponere). O 3,24,61 (ponere). 4,35,24 (ponere). 5,7,40; in der Verbindung: leggen suntar beiseite legen: suntar kilegit reposita (Hs. se-) dicta quasi seorsum posita [zu: tibi enim ac liberis tuis] reposita [sunt (i. e. pectusculum et armum) de hostiis salutaribus filiorum Israel, Lev. 10,14] Gl 1,291,55. 2) etw. zu etw. hinzulegen, -fügen: a) mit Akk. u. zi/zuo + Dat.: ube danne guot keleget uuirt ze iro deheines uuenegheite si igitur ... addatur aliquod bonum cuiuspiam miseriae Nb 259,3 [203,16]. uuile du tuon mit diffinitione proloquium ... tu nelegest tanne uerbum zu dero diffinitione Ni 511,4 [18,3]. niuuuez lob redemptionis generis humani . lego ih ze allen anderen dinen loben adiciam super omnem laudem tuam Np 70,14; ferner: Nb 192,6 [160,22] (addere). Ni 541,12. 542,10 [53,7. 54,8] (beide addere). 565,2 [79,15]. Ns 609,19 [287,3] (assumere); — mit ellipt. Akk.: truhten lege noh ze iu . ze iu . unde ze iuuueren chinden adiciat dominus super vos super vos et super filios vestros NpNpw 113,14; b) mit Akk./Nebens. u. thara zuo: tarazuo ist ouh tiz zelegenne ad hoc . s. inferendum est Nb 318,18 [242,5]. tarazu lego ih taz . taz ir iuuih skeiden nesulent addo quod vos numquam convenit disparari Nc 719,15 [36,6]. legest tv ieht tarazv ... so uuirdet iz proloquium si quid addatur Ni 508,5 [14,11]; ferner: Nb 82,30 [71,24] (addere). Nc 726,29 [43,18] (conferre). Ni 502,1 [6,23] (addere). Ns 615,15 [297,7]. 3) etw., jmdn. hin-, ab-, weglegen (an einer best. Stelle, in einem best. Zustand): a) allgem.: α) mit Akk.: kilekitemo nagale [eris sicut dormiens in medio mari, et quasi sopitus gubernator,] amisso (Hs. misso) clavo [Prov. 23,34] Gl 2,542,22. leggia (dazu Randgl. cum aliquis peccator ... cum vero ammonitur peccata sua poenitere. quasi stercora mittantur so is it samo so man thar mehs umbi leggia) [domine dimitte illam ... usque dum fodiam circa illam, et] mittam [stercora, Luc. 13,8] 4,297,59 = Wa 55,28. (Jesus) legita sin giwati ... Nam er einan saban thar, umbigurta sih in war [vgl. posuit vestimenta sua, Joh. 13,4] O 4,11,12, z. gl. St. legita sin giuuati T 155,2; ferner: 214,1. 220,3 (beide ponere). Nk 433,12 [65,17]; bildl.: die sundigen ... legent iro unreht also seil, uuanda si iro einiz ze anderemo heftent [vgl. trahunt enim peccata sicut restem longam, Aug., En.] Npw 118 H,61 (Np lengent); β) mit Akk. und Präp.verb./Adv. (vgl. dazu Behaghel, Synt. § 638, bes. S. 189): mit bî + Dat., in einem Bilde: pi demo uuege legeton sie (die Hochmütigen) [Bd. 5, Sp. 724] daz (das Seil) dar ih mih anastieze iuxta iter scandalum . id est offendiculum posuerunt mihi NpNpw 139,6; — mit in + Dat., auch übertr.: (kauuati) si kilegit in vvathvse ze kehaltanne vestimenta ... reponantur in vestiario conservanda S 266,23; erw. mit refl. Dat.: firlih uns, druhtin allen, thaz wir ... mit werkon io irfullen, thaz thinu wort uns zellen; thaz wir tharzua huggen, in herzen uns iz leggen O 2,24,31; ferner: Npw 12,2 (ponere); — mit thâr: der turtur findet imo nest . dar er lege sine iungen turtur nidum sibi (invenit) . ubi ponat pullos suos Np 83,4; — mit uuâr: quaemet inti gisehet thia stat . uuar trohtin gilegit uuas videte locum ubi positus erat dominus T 217,6; γ) mit Akk. und prädik. Adj.: leg iz (d. i. das Kreuz) nidarhaldaz — iz zeigot imo iz allaz fiar halbun umbiring, allan thesan woroltring [vgl. iacens crux quatuor mundi partes appetit, Alc.] O 5,1,31; b) spez.: in best. Verbindungen: sîna arbeit leggen seine Arbeit erledigen: nu haben ich mina arbeit uuola gelegit nonne ... tibi tam fideliter servivi [zu: in domo tua servivi tibi, Comm. in Gen. = Gen. 31,41] Thoma, Glossen S. 12,21; — ei leggen Ei(er) legen: feorzuc nahto uuarte he (nach der Medizineinnahme) ... daz he ... ni cullantres niinpiize ni des eies, des in demo tage gilegit si S 39,16; Glosse: legidi [anser erat quoidam praecioso germine feta, ovaque quae nidis aurea saepe] daret [Avian 33,2] Gl 4,625,8; — fundament (auch lat. fundamentum) leggen das Fundament, die Grundlage legen (auch übertr.): sie (die Vorfahren) daz fundament legetin ... allero redon unde allero antuuurto hoc iecerint . s. veteres . quasi quoddam fundamentum Nb 306,28 [234,13]. fvndamentvm alivd nemo potest ponere . preter id qvod positvm est . qvod est Christvs Iesvs (ander fundement nemach nieman lekkin . âne dazdir noh ieo geleget uuas . daz ist der haltendo Christ) Npgl 79,16. 86,1; bildl.: iro fundamenta sint keleget an heiligen bergen . prophetis et apostolis Np 86,1; — zi fundamento (lat.) leggen als Fundament, Grundlage legen, übertr.: gefollechlicho in uffen des menischen sune . den du dir habest kefestenot . unde ze fundamento geleget Np 79,16; — (sîna) sêla leggen das Leben lassen: er gefestini allez daz du kedaht habest ze tuonne, dine sela umbe dine friunt ze legenne Npw 19,5 (Np ponere, Npgl ze lazzene); Glosse (der lat. Akk. vitam wird nicht übers.): legitun [at versi terga dedere aut ipso portae] posuere [in limine vitam, Verg., A. IX,687] Gl 2,665,67. 4) etw. (einen Termin) festlegen, bestimmen, mit Akk. d. Sache u. Dat. d. Pers. (vgl. auch foraleggen): kebot er . sie nerumdin Rauenna . êr demo tagedinge . daz er in legeta edixit ... ni recederent Ravenna urbe . infra praescriptum diem Nb 28,23 [23,18]. 5) etw. in einen best. Zustand bringen, mit Akk. u. prädik. Adj. im Akk.: vuanda sie frazzen Iacob ... unde legeton uuuoste sina stat quoniam comederunt Iacob et locum eius desolaverunt Np 78,7. 6) unklar: felise lekenti saxa opponens Gl 1,252,34 (zur unklaren Glossierung vgl. Splett, Stud. S. 376; zu opponere für -leggen in dieser Hs. vgl. noch Gl 1,222,11 s. v. irleggen 1). Komp. folla-, missileggen; Abl. legida; vgl. AWB furigilegida, AWB giligida, -idî, gilegida, -idî, grabalegî, -legunga, AWB kindelege mhd.; vgl. auch urlag, -laga. [Montoto]
-leggen vgl. auch -legen mhd. [Bd. 5, Sp. 725]
ana-leggen sw. v., mhd. nhd. Lexer anlegen; mnd. anleggen, mnl. aenleggen; afries. onlega; got. analagjan. — Graff II,91. ana-lecc-: 3. pl. -ant Gl 1,377,13 (M); 2. pl. imp. -et 670,51 (M, 5 Hss., 4 davon -&, 1 Hs. -a- angehängt, Steinm.); -leck-: 3. pl. -ent 819,24 (M, 2 Hss.); inf. -an S 234,23 (B); part. prs. dat. pl. -entem 260,21 (B); -leickianti: Grdf. Gl 1,10,28 (R); -lecgende: nom. pl. m. ebda. (Pa); -lagkende: dass. 2,23 (Pa). — ana-lekent: 3. pl. Gl 1,819,24/25 (M). — ana-leg-: 3. sg. -it Gl 1,672,69 (M, 4 Hss.); 2. sg. imp. -i 799,15 (M, 3 Hss.). S 39,23 (Rez. 2, -ę-; weiteres übergeschr. ana vgl. auch Ahd. Wb. 1,410 s. v. ana- Präfix); inf. -en NpNpw 149,1; part. prs. -ende Nc 740,25 [56,11]; 3. sg. prt. -eta ebda. [12] (lege- auf Rasur). NpNpw 103,1 (= Npw 2). Npw 108,18; 3. pl. prt. -itun Gl 1,749,40 (M, 5 Hss.); 3. sg. conj. prt. -iti O 4,29,37; -ge-leg-: part. prt. -et Nc 717,13 [34,8]. Np 149,8; -gi-: dass. -et Npw ebda.; dat. pl. -iten T 78,6; ane-leg-: 2. sg. imp. -i Gl 1,799,15 (M, 2 Hss.); an-: dass. -i 16 (M, 3 Hss.); 2. pl. imp. -it 670,52 (M); 3. sg. conj. prt.? -ite 53 (M; lat. Bezugswort u. Parallelhss. imp., -ite vielleicht unter Einfluß der lat. Endung?); ana-leigit: 3. sg. 672,70 (M). — ana-ge-leit-: part. prt. dat. pl. -ên Nm 854,19 [337,9]; an-leit-: 3. pl. prt. -in Gl 1,749,41 (M; oder conj. prt.?); 3. sg. conj. prt. -e 492,33 (M). 670,53 (M; lat. imp., s. o.). legit ana: 3. sg. Npgl 37,5 (2); leg- ... ana: 2. sg. prt. -etost NpNpw 103,1 (= Npw 2). Np 138,5; -itist Npw ebda.; 3. sg. prt. -eta Np 92,1 (2). 108,18; 3. pl. prt. -itun T 184,6. Verschrieben: ana-lagde: part. prs. nom. pl. m. Gl 1,10,28 (K; aus analagende verderbt, vgl. dazu Splett, Stud. S. 62). I. transitiv: 1) etw. (auf etw./jmdn.) auflegen, mit Akk.: a) eigentl.: ni teta thar managu megin thuruh iro ungiloubon, nibi unmanage unmahtige anagilegiten hanton giheilta nisi paucos infirmos inpositis manibus curavit T 78,6 (vgl. hant 5 h). daz man anageleiten beiden handen . ufstigendo follesingen muge sangolih Nm 854,19 [337,9]; mit Ersparung des Akk.: al zesamene gemiscę ... filu oft analęgi S 39,23; in bruchstückhafter Übers.: .. ahsalom sinem kauuerdonti analeckan ut eam (sc. ovem) in sacris umeris suis dignaretur imponere 234,23; Glosse: analegit [ingrediatur domum, et] innitatur [manu sua super parietem, et mordeat eum coluber, Am. 5,19] Gl 1,672,69 (2 Hss. analiggen, 1 Hs. ana[h]linên); — mit doppeltem Akk., bildl.: du scaffotost mih do ih sundota ze arbeiten ... unde legetost mih ana dina hant posuisti super me manum tuam NpNpw 138,5; — in der Verbindung: sîna hant analeggen, mit in + Akk. d. Pers., Hand an jmdn. legen: tho zuogiengun inti legitun iro hant in then heilant ana inti habetun inan manus iniecerunt in Ihesum et tenuerunt eum T 184,6; Glossen: analegitun [cum vidissent (die Juden) eum (d. i. Paulus) in templo, concitaverunt omnem populum, et] iniecerunt [ei manus, Acta 21,27] Gl 1,749,40. analeckent [sed ante haec omnia] iniicient [vobis manus suas, et persequentur tradentes in synagogas, Luc. 21,12] 819,24 (2 Hss. anauuerfan); b) übertr.: (jmdm. etw.) zur Last legen: zihant . analeccant (7 Hss. nur zihan) [ut in primis ... sciat me non in reprehensionem veterum nova cudere, sicut amici mei] criminantur [Jos., Praef.] Gl 1,377,13. 2) (jmdm.) etw. anlegen, anziehen (von Kleidern, Schmuck, Fesseln), mit Akk.: [Bd. 5, Sp. 726] a) eigentl.: scurciv dei selbun kavvati analeckentem .. mezhaftiv ut non sint curta ipsa vestimenta utentibus eas sed mensurata S 260,21. Iupiter sin gegareuue do analegende . daz er echert analegeta . so er in spracha gan uuolta Iupiter assumens publica indumenta . quae assumit contracturus senatum Nc 740,25 (2) [56,11. 12]; b) bildl.: der singet in (d. i. cantiken) . der ueterem hominem ilet abanemen . unde nouum analegen NpNpw 149,1. timor dei daz sint die druhe ioh diu gebende. Die uuerdent anageleget christianis principibus . fone dien . die gladios ancipites habent 8; mit an(a) + Dat.: zierda legeta er (truhten) ana . an dien . dien er licheta decorem induit Np 92,1; c) übertr.: sich etw. aneignen, etw. annehmen: du (truhten got) legetost dih ana geiiht unde zierda . uuanda din ęcclesia diu zuei analegeta NpNpw 103,1 (= Npw 2). corrvptibile hoc indvet incorrvptionem . et mortale hoc . indvet inmortalitatem (diz uuartaseliga legit ana unuuartaseli . diz todiga . legit ana undotheit) Npgl 37,5 (2; Npw anauuâten); in einem Vergleich: also uuat legeta er ana fluoh . siue Iudas siue populus induit maledictionem sicut vestimentum NpNpw 108,18. 3) (ein Werkzeug) anlegen, ansetzen: analeccet mittite [falces, quoniam maturavit messis, Joel 3,13] Gl 1,670,51. analegi mitte [falcem tuam, et mete quia venit hora ut meatur, Apoc. 14,15] 799,15. 4) hineinschicken (?): anasciupanti analagkende abincruentes (Hs. -r) abinmittentes Gl 1,2,23 (K analâzan; zum verderbten Lat. vgl. Splett, Stud. S. 53 f.). II. reflexiv: sich etw. anziehen, etw. anlegen: a) eigentl.: mit Akk., in einem Bilde: thaz thar wiht ni rometi, so er (Christus) sih iz (das Gewand) analegiti O 4,29,37; — mit Gen.: so daz si (anima) nieht sconis unde zieris ana netruoge . âne daz si dero iro gareuui . sih anageleget habeti ita ut si quid pulchritudinis ornatusque gestaret . ex Philologiae sibi cultibus arrogarit Nc 717,13 [34,8]; b) übertr.: sich etw. aneignen, etw. annehmen, mit Akk.: du (truhten got) legetost dih ana geiiht unde zierda confessionem et decorem induisti NpNpw 103,1 (= Npw 2). er (truhten) legeta sih ana starchi . uuider die . dien er misselicheta induit dominus fortitudinem Np 92,1. III. intransitiv? (unter Einfluß des lat. Lemmas oder der Parallelhss.): 1) nahe sein, bevorstehen: anleite [omnis quoque Israel pari mente et obsecratione clamavit ad dominum, eo quod eis certa mors] impenderet (Hs. inpenderet) [Esth. 13,18] Gl 1,492,33 (6 Hss. analiggen). 2) hereinbrechen (?): analecgende anauuerfande abincruentes abinmittentes Gl 1,10,28 (vgl. aber auch Gl 1,2,23 unter I 4). Abl. analegî; vgl. ? AWB analegida. [Montoto]
ana-gi-leggen sw. v., mhd. angelegen. — Graff II,91. ana-gi-legitost: 2. sg. prt. Gl 1,303,27 (Stuttg. Theol. et phil. fol. 218, 12. Jh.). (jmdn.) hintergehen (?): ziu anagilegitost [nonne pro Rachel servivi tibi?] quare imposuisti [mihi? Gen. 29,25] (oder Vok.-Übers.?). Abl. anagilegi. [Bd. 5, Sp. 727]
bi-leggen sw. v., mhd. nhd. MWB belegen; as. bileggian (s. u.), mnd. mnl. beleggen; afries. bilega; ae. belecgan. — Graff II,92 f. pi-lecges: 2. sg. conj. Gl 2,166,32 (clm 6277, 9. Jh.). — pi-lak-: 3. sg. -it Gl 1,62,31 (K); -lec-: 2. pl. imp. -at 552,20 (Rb); bi-: part. prt. nom. oder acc. pl. f.? -ito 2,324,19 (-kito). — pi-leg-: 3. sg. -it Gl 1,62,31 (PaRa). 608,42 (M, 7 Hss.); 3. sg. prt. -ete 43 (M); part. prt. -it 419,4 (M); dat. pl. -iten 384,7 (M, 2 Hss.); -itin 8 (M); acc. pl. m. -ita 11 (M; acc. pl. m.?). 418,64 (M, 4 Hss.). 426,43 (Rb). 705,5 (M, 4 Hss., 1 Hs. -gita übergeschr.); -ite 419,2 (M); -ete 418,66 (M); -iti 705,8 (M); bi-: Grdf. -it 384,10 (M, 2 Hss.). 488,17. 19 (Sg 299, 9. Jh.). 22; acc. pl. m. -ita 418,68 (M, 2 Hss.); -iti 67 (M); be-: dass. -ita 68 (M); pileig-: dat. pl. -eten 384,9 (M); acc. pl. m. -ita 419,3 (M). — b-leit: part. prt. Gl 1,419,5 (M). [Ae. ist: bi-legid: part. prt. Gl 1,488,16 (Carlsr. Aug. CXXXV, 10. Jh.). 18 (Sg 299, 9. Jh.; letztes -i- aus e korr.). — bi-leid: part. prt. Gl 1,488,21 (Rz).] Verschrieben, verstümmelt: pi-legite: part. prt. dat. pl.? Gl 1,384,10 (M; nach pilegite abgeschnitten, Steinm.); bilaggi: 3. sg. conj. prt. 4,304,24 = Wa 61,15/16 (Ess. Ev., 10. Jh.; l. bilagdi?). 1) etw. belegen, bedecken, beschlagen (mit etw.): pilecges [faciesque vectes de lignis sethim, et] operies [auro, Greg., Cura 2,11 p. 33 = Ex. 25,13] Gl 2,166,32; — im Part. Praet., mit (mit +) Dat./Instr.: mit isarno pilegiten [nec potuit delere habitatores vallis, quia] falcatis [curribus abundabant, Jud. 1,19] Gl 1,384,7. mit isarna pilegita vuagana [populum quoque eius adducens serravit, et circumegit super eos] ferrata (2 Hss. ferramenta) carpenta [2. Reg. 12,31] 418,64, z. gl. St. isarne pilegita uuagana 426,43. berianbed gildi bilegid .i. tragabethti mit goldu bilegit lectuli (3 Hss. lecti) ... aurei (1 Hs. aures) [et argentei, super pavimentum ... dispositi erant, Esth. 1,6] 488,16 (2 Hss., 2 weitere berianbed deauratum, 1 Hs. nur birbed londe bileid, 1 nur tragabetti mit goldo bilegit). mit uvafanun ł mit segansun pilegita [secum habentem peditum centum decem millia ..., currus] cum falcibus [trecentos, 2. Macc. 13,2] 705,5 (1 Hs. mit segasun pilegita ł vuaffanun, 2 Hss. nur mit seginsun pilegit, 1 Hs. umbileggen). mit isine bilekito ormiscos. ligamen ł circulus colli. inde organa armizata (vgl. Mlat. Wb. I,967,19 f.) [ohne Kontext] 2,324,19; — hierher wohl auch (in Mißverständnis der lat. Konstruktion): endi that man sia mid ysopo bilaggi refert. spongiam superpositam esse arundini [illi autem spongiam plenam aceto, hyssopo circumponentes,] obtulerunt ori eius (dazu Randgl. nec moveat quemquam quomodo spongiam ori eius potuerunt admovere) [Joh. 19,29] Gl 4,304,24 = Wa 61,15/16. 2) voll-, verstopfen: pilecat [fulcite me floribus,] stipate [me malis, Cant. 2,5] Gl 1,552,20 (z. gl. St. vgl. W 31,1 s. v. umbileggen). pilegit [qui] obturat (7 Hss. obdurat) [aures suas ne audiat sanguinem, Is. 33,15] 608,42. 3) zurücklegen: pilegit reponit Gl 1,62,31. |
| |