Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
fir-leidôn bis leidsang (Bd. 5, Sp. 760 bis 763)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis fir-leidôn sw. v., mhd. nhd. verleiden; mnd. vorleiden (vgl. Schiller-Lübben 5,391), mnl. verleden. — Graff II,176.
fir-leidot: part. prt. Gl 1,727,20; uer-: dass. Nb 27,20/21 [22,21/22] (-ô-).
jmdn. (verleumderisch) anklagen: firleidot [homo quidam erat dives, qui habebat villicum: et hic] diffamatus [est apud illum quasi dissipasset bona ipsius, Luc. 16,1] Gl 1,727,20. daz er uerleidot uuas poena praeiudicatae accusationis Nb 27,20/21 [22,21/22].
 
Artikelverweis 
leidônto adv. — Graff II,176 s. v. leidôn.
leidôndo: Nb 265,23 [207,16].
Anklage erhebend, Klage führend: ze dero uuis uuurte ze leibo dero bistellon ringen . alde ube sie iomanne helfen uuoltin . daz tatin si mer darauuidere leidondo . danne fersprechendo quo pacto vel tota frigeret opera defensorum . vel si mallet prodesse hominibus . verteretur in habitum . i. in modum accusationis.
 
Artikelverweis 
leidôr adv. comp. u. interj. (vgl. Wilm. Gr. 22 § 476,2), mhd. nhd. Lexer leider; mnd.ider, mnl. leider; afries. lether, leider. — Graff II,171.
leid-or: O 2,6,36. 46. 4,31,12. 5,9,31. 23,99. Np Cant. Ez. 11; -ir: S 141,3. 7. 142,10 (BB). 18. 24. 148,4. 173,2,1. Npw Cant. Ez. 11; -er: Gl 2,615,46. 698,15. S 142,7 (WB); leidhor: 85,20 (Ludw.).
I. Adverb: bedauerlicherweise, leider: wir wantun thes giwisso (thoh iz ni wurti leidor so) O 5,9,31. ilemes io hinana, wir fuarun leidor thanana, fon paradises henti in suaraz elilenti 23,99. ia leidor chad ih . ih nesol got kesehen . ih negesieho in . in lebendero lande dixi non videbo dominum deum in terra viventium NpNpw Cant. Ez. 11 (zur Zuordnung vgl. Ahd. Wb. 4,1770 s. v. j; nach Urmoneit S. 328 mit Anm. 458 jedoch Interj., s. II); ferner: O 2,6,36; — als Bedauern über eine Sünde: ich habe leidir uirbrochen ioh firsumit alliu diniu gebot S 142,18 (BB; WB leidir mir, s. II). suntar die kidult, der [Bd. 5, Sp. 761] uuir leidir luzil unter uns haben 173,2,1; ferner: 142,24. 148,4.
II. Interjektion, als affektvoller Ausruf: ach, wehe, oft als Ausdruck des Bedauerns über eine Sünde (zur Bed. vgl. auch Frühnhd. Wb. 9,840 s. v. leider): leider [perfidus ille draco, sed tu quoque noxia coniux.] Pro dolor [! aeterni fuerant duo, Sed., Carm. pasch. II,9] Gl 2,615,46. leider a [virgo infelix, quae te dementia cepit, Verg., E. VI,47] 698,15; hierher wohl auch: kuning (König Ludwig) uuas eruirrit, thaz richi al girrit, uuas erbolgan Krist: leidhor, thes ingald iz S 85,20 (zur Zuordnung vgl. Urmoneit S. 328). (wenn Adam die Schuld nicht auf Eva geschoben hätte) iz irgiangi thanne zi beziremo thinge, got ginadoti sin; leidor, thaz ni scolta sin O 2,6,46; ferner: 4,31,12; — formelhaft: leidôr mir wehe mir (vgl. Grimm, Dt. Gr. 3,288): nu nehab ich uile sundige mennisge leidir mir niheina wis rehto christinlicho in guotemo lebenne die heiligun glouba so giweret noh bihalten, unde habe al mit den werchan leidir mir uirlouginet S 141,3. 7; ferner: 142,10 (BB = 7 WB). 18 (WB; BB nur leidir, s. I).
 
Artikelverweis 
leidra Gl 3,681,56 s. AWB [h]leitar.
 
Artikelverweis 
leidsam adj., mhd. Lexer leitsam, nhd. DWB leidsam; mnd.itsam, mnl. leedsam. — Graff II,173 f.
leid-sam: Grdf. Gl 1,542,50 (Rb). Thoma, Glossen S. 23,2. Nb 153,7/8. 161,1 [129,20. 135,27]. Nc 764,13 [80,15]. Np 100,3; nom. sg. m. -]er Gl 2,447,43 (2 Hss.). 4,141,43 (Sal. c); -]ar 2,634,9. 642,5; nom. sg. f. -]iv 473,16 (2 Hss.); acc. sg. m. -]an 632,45; acc. sg. n. -]az 1,621,49 (Rb); -]uz 2,528,35 (Bern 264, 9. Jh.); nom. pl. m. -]e S 212,15 (B). Np 13,1. 52,2; -]en Nc 796,12 [114,10/11]; nom. pl. f. -]o Gl 2,657,42; acc. pl. m. -]a 126,19 (M, 4 Hss., darunter clm 6242, 9. Jh.); -]vn 642,3; acc. pl. n. -]iu 692,46; leith-: Grdf. -] 62,20 (2 Hss.); acc. sg. m. -]en 615,66.
leit-sam: Grdf. Gl 2,68,67; nom. sg. m. -]er 4,27,10 (Sal. a 1). 128,10 (Sal. c); nom. pl. m. -]o Npw 13,1; dat. pl. -]en Gl 2,240,44 (leit-). Nb 8,9 [7,5] (-ên); acc. pl. m. -]a Gl 1,477,39 (M, 3 Hss.); -]i 39/40 (M); læit-: dass. -]e 40 (M).
Verschrieben: lait-saime: acc. pl. m. Gl 1,477,40 (M); letsiama: dass. 4,272,5 (M); -isama: dass. 5,6,5 (M); seitsamo: dass. 1,477,41 (M); verstümmelt: |t-samer: nom. sg. m. 4,111,19 (Sal. a 2; l. leitsamer, Steinm.).
Hierher wohl auch: leid-samin: acc. sg. m. Gl 1,571,22 (M, clm 22201, 12. Jh.; zu -in vgl. Matzel S. 107).
1) verhaßt, widerwärtig, garstig; schändlich, abscheulich; verfluchenswert, verflucht: leitsama [filios Israel] exosos [haberet, Tob. 1,18] Gl 1,477,39. 4,272,5. 5,6,5. leidsam [oratio eius erit] execrabilis [Prov. 28,9] 1,542,50. leidsamin [omne] execramentum (Hs. execratum) [erroris odit dominus, Eccli. 15,13] 571,22 (9 Hss. leidsamî). reht leidsamaz [qui comedunt carnem suillam, et] ius profanum [in vasis eorum, Is. 65,4] 621,49 (in einer Vok.-Übers.). leithsam [quae] indignissima [tibi videbatur malorum potestas, Boeth., Cons. 4,4 p. 102,76] 2,62,20. 68,67. leitsamen [cum enim Paulus fornicationis vitium tot criminibus] execrandis [inseruit, Greg., Cura 3,27 p. 81] 240,44. leidsamer [infame monstrum, vilis,] intestabilis [, tu ventilator urbis ..., mentes inquietas mobiles, Prud., P. Rom. (X) 77] 447,43 (Glossen: indignus testimonio ... vel detestabilis). leidsamiv [quae tanta extiterit praesenti tempore tamque] invidiosa [fames, ders., Symm. II,918] 473,16. leidsamuz [decernant] infame (Glosse: detestabile) [Iovis pulvinar [Bd. 5, Sp. 762] et omne idolium longe purgata ex urbe fugandum, ebda. I,609] 528,35. leithsamen [scilicet ut fragilis regna adfectaret honoris qui populis aeterna parat, monstrumque] nefandum [pronus adoraret, Sed., Carm. pasch. II,192] 615,66. leidsaman farm [quique (campus) editus austro et] filicem [curvis invisam pascit aratris, Verg., G. II,189] 632,45. leidsamar [candida ... avis longis] invisa [colubris, ebda. 320] 634,9. leidsamvn [verum etiam] invisos [siquis temptaret amictus, ebda. III,563] 642,3. leidsamar [nec longo deinde moranti tempore contactos artus] sacer [ignis edebat, ebda. 566] 5 (zu lat. sacer ignis als Krankheitsbez. vgl. Georges, Handwb.11 2,34). leidsamo [horrisono stridentes cardine] sacrae (vgl. execrabiles, Serv.) [panduntur portae, ders., A. VI,573] 657,42. leidsamiu [miserere animi] non digna (indigna) [ferentis, ebda. II,144] 692,46 (vgl. indigno luctu affecti, Serv.). leitsamer abhominatus 4,27,10. 111,19. 128,10. execrabilis 141,43. leidsam illicitum (detestabile) [est enim Aegyptiis comedere cum Hebraeis, Comm. in Gen. = Gen. 43,32] Thoma, Glossen S. 23,2. leidsame vvortane sint in uuilloom iro abhominabiles facti sunt in voluntatibus suis S 212,15. baz uuirt fersuuiget leidsam uuillo melius ... infanda premit sensa silentium Nc 764,13 [80,15]. ziu die leidsamen bliccha geskehen cur rutilescant sacra . i. execrabilia fulgura 796,12 [114,10/11]; ferner: NpNpw 13,1. Np 52,2 (beide abominabilis); — leidsam uuesan jmdm. verhaßt sein, mißfallen, mit Dat. d. Pers.: (Nero) uuas io doh tien sinen allen leidsam invisus tamen omnibus vigebat Nb 153,7/8 [129,20]. vuanda iz mir leidsam uuas [vgl. quia illi talia displicebant, Cass.] Np 100,3; — Vok.-Übers.: substant.: leidsama [omnia ... filius meus diaconus Paulus ... tuae dilectioni poterit enarrare: ut et gaudium commune nobiscum habeas, et eos] informes [, qui pro Attici partibus intervenire consueverunt, Decr. Inn. XLI p. 204] Gl 2,126,19 (1 Hs. leida; Vok.-Übers. in Verwechslung der dat. Verbalform von informare mit der Adj.-Form von informis).
2) traurig, leidvoll: taz ist salig tod . ter in lustsamen ziten nechumet . unde in leitsamen geuuunster netuelet et saepe vocata venit maestis Nb 8,9 [7,5]. aber uuio leidsam der uzlaz si . daz pechennet ter . der sih pehugen uuile sinero zuordon tristes vero exitus esse voluptatum intelleget 161,1 [135,27].
Abl. leidsamlîh; leidsamî, leidsamida; leidsamôn.

[Woitkowitz]


 
Artikelverweis leidsamî st. f., frühnhd. leidsame (vgl. DWb. VI,680). — Graff II,174.
leid-sam-: nom. sg. -i Gl 1,586,53 (Ja); dat. sg. -i 363,9 (Rb). Np 58,13; acc. sg. -i Gl 1,571,19 (M, 3 Hss.); -] 20 (M, 2 Hss., 12. 13. Jh.); dat. pl. -inon Np Cant. Deut. 16 (zur Endung vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 228 Anm. 3). — leid-semi: dat. sg. Gl 1,359,41 (M, 2 Hss.); acc. sg. ebda. (M). 571,21 (M, 2 Hss.).
leit-sam-: nom. sg. -i NpNpw 144,12. Npgl 41,7; dat. sg. -i Gl 1,359,42 (M); acc. sg. -i 571,20 (M). Npgl 41,7. 78,1; dat. pl. -in Npw Cant. Deut. 16.
Späte Nebenform auf -a (vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 231 Anm. 2): leid-samo: dat. sg. Gl 1,359,42 (M, clm 22201, 12. Jh.).
Verschrieben: leid-senti: acc. sg. Gl 1,571,21 (M).
leidsamin Gl 1,571,22 s. AWB leidsam.
1) Abscheulichkeit, Greuel; Verfluchung, Verabscheuung: leidsemi [ipse autem tenebit aquas amarissimas, in quibus cum] execratione [maledicta congessit, [Bd. 5, Sp. 763] Num. 5,18] Gl 1,359,41 (1 Hs. execrationem). 363,9. leidsami [omne] execramentum [erroris odit dominus, Eccli. 15,13] 571,19 (1 Hs. leidsam). leidsami [est nequitia, et in ipsa] execratio [ebda. 19,20] 586,53. vnde so uuerdent sie genomen uzzer leidsami . unde uzzer luge et de exsecratione et mendatio evellentur Np 58,13. Iordanis chit Latine descensio eorum . Ermonim anathema (leitsami) Npgl 41,7. anathema bezeichenet abominationem (leitsami) ebda. (Npw leidsamunga); ferner: NpNpw Cant. Deut. 16 (abominatio). Npgl 78,1 (Np abominatio).
2) Scheusal: vuanda in dirro uuerltsconi mit uns puent tier unde uuurme . unde manig leitsami . unde aber in enero uuerlte . mit uns nebuent âne angeli soli [vgl. hic vivunt tecum et vermiculi et mures, et omnia terrae repentia (La. serpentia), Aug., En.] NpNpw 144,12.
 
Artikelverweis 
leidsamida st. f. — Graff II,174.
leit-samid-: nom. sg. -a Gl 1,372,23 (M, 2 Hss., 12. Jh.); dat. pl. -en 22 (M, 12. Jh.).
Verschrieben: leit-samādan: dat. pl. Gl 4,260,38 (M, 14. Jh.).
Greuel(tat): leitsamiden [provocaverunt eum in diis alienis, et] in abominationibus [ad iracundiam concitaverunt, Deut. 32,16] Gl 1,372,22. 4,260,38.
 
Artikelverweis 
leidsamlîh adj.
leid-sam-lih: Grdf. Mayer, Glossen S. 7,24 (Augsb. K 10, 9. Jh., Gll. 10. Jh.).
verfluchenswert: leidsamlih [oratio eius erit] exsecrabilis [Greg., Dial. 3,15, PL 77,256 C = Prov. 28,9].
 
Artikelverweis 
leidsamôn sw. v., frühnhd. leidsamen. — Graff II,174 f.
leid-samoton: 3. pl. prt. Np 87,9.
leit-sam-: 3. sg. prt. -ata Gl 2,70,57 (Wien 271, 10. Jh.; zum zweiten -a- für ô vgl. Schatz, Germ. S. 355); lait-: 3. sg. -it 110,37 (M, Wien 361, 12. Jh.; zu -ai- vgl. Wesle S. 101 Anm. 1).
Verschrieben: leida-sampt: 3. sg. Gl 2,110,44 (M, Wien 361, 12. Jh.; s. u.; zum Fugenvokal -a- vgl. Gröger § 13).
1) (etw.) tadeln: laitsamit [si quis] vituperat [nuptias, Conc. Gangr. LIX p. 123] Gl 2,110,37 (1 Hs. lahan).
2) (jmdn.) hassen: leitsamata [nondum est ad unum omnes] exosa [fortuna, Boeth., Cons. 2,4 p. 32,28] Gl 2,70,57.
3) vor etw. Entsetzen empfinden: leidasamot giualgit [quicunque virginitatem custodiens, aut continentiae studens, velut] horrescens [nuptias] temerat [Conc. Gangr. LXVII p. 124] Gl 2,110,44 (oder ist aufgrund der Form lat. temerat glossiert? Dann zu 4).
4) jmdn. schmähen, lästern: sie (Iudei) leidsamoton mih ... insultando unde genu flectendo posuerunt me abominationem sibi Np 87,9.
Abl. leidsamunga.
 
Artikelverweis 
leidsamunga st. f. — Graff II,174.
leit-samung-: dat. sg. -o S 144,17 (BB); -e ebda. (WB); acc. sg. -a Npw 41,7.
Verabscheuung: ich habe gisundot ... in leitsamungo S 144,17. Hermonim bezeichinot die leitsamunga Npw 41,7 (Np abominatio, Npgl leidsamî).
 
Artikelverweis 
leidsang st. n.
lait-, læit-sanc: nom. pl. Gl 3,282,11 (SH b, Adm. 269, 12. Jh., clm 3215, 13./14. Jh.).
Trauergesang, Totenlied: naeniae. [Bd. 5, Sp. 764]

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: