| - lengen, sw. v.
- fora-lengen, sw. v.
- gi-lengen, sw. v.
- hina-lengen, sw. v.
- ir-lengen, sw. v.
- -lengen
- lengena
- -lengi
- lengî, st. f.
- -lengî
- lengicenes
- gi-lengida1, st. f.
- gi-lengida2
- gi-lengidî
- gi-lengidî
- lengin
- len(gi)z(-)
- len(gi)zin, st. m.
- lenc, adj.
- [h]lenken, sw. v.
- ir-[h]lenken, sw. v.
- ûz-[h]lenken, sw. v.
- -[h]lenki
- gi-[h]lenki, st. n.
- [h]lenkî(n)
- lenna, st. sw.?
- leno, adv.
- lent
- -lenta
- lenten
- lenten
- lenten, sw. v.
- zuo-lenten, sw. v.
- -lentes
- lenti, st. n.
- -lenti, adj.
- gi-lenti, st. n.
- lentî1, st. f.
- lentî2
- lentîbrâto, sw. m.
- lentinbrâto, sw. m.
- -lentida
- lentîfano, sw. m.
- -lentîg
- -lentgî
- lentilîn, st. n.
- lentin, st. f.
- lentî2, st. f.
- lentinbein, st. n.
- lentinbrâto
- lentinuuurz, st. f.
- lentîuuurz, st. f.
- lentîsuuero, sw. m.
- lentit
- lentîuuurz
- -lento
- -lentôn
- -lentôtî
- -lenttuom
- -lentunga
- lenz-
- lenzenmânôd, st. m.
- lenzinmânôd, st. m.
- lenzîg, adj.
- lenzimânôd, st. m.
- lenzin
- lenzinlîh, adj.
- lenzinmânôd
- lenzisc, adj.
- leo
- leo, interj.
- lio, interj.
- lê, interj.
- [h]lêo, st. m., auch n.?
- leobart
- leopar(-)
- leparcho
- lepato
- lepera
- lepetun
- lephan
- lephel
- gi-lephen, sw. v.
- lephil
- lepil
- lepor-
- leppard
- lepphan
- lēpriner
- leps(-)
- |ler
- gi-ler, st. m. oder n.
- lera
- lêra, st. f.
- leracra
- gi-leranî, st. f.
- -lêranti
- lêrâri, st. m.
- lêrârin, st. f.
- lere
- lêren, sw. v.
- bi-lêren, sw. v.
- thuruh-lêren, sw. v.
- gi-lêren, sw. v.
- lêrentlîh, adj.
- lêrento, adv.
- lerexha
- lêrhaft, adj.
- lericla
- lêrîg, adj.
- ler(i)hboum, st. m.
- lorihboum, st. m.
- lerihha, st. sw.?
- lêrihha, sw.
- lêuuerka, sw.
- -lêrit
- lerken, sw. v.
- gi-lêrlîh, adj.
- gi-lern, st. n.
- lernên
- bi-lernên, sw. v.
- fora-lernên, sw. v.
- gi-lernên, sw. v.
- lernunga, st. f.
- gi-lernunga, st. f.
- gi-lêrtî, st. f.
- lêrunga, st. f.
- les
- lesa1, sw. f.
- lesa2, sw. f.
- lesan, st. v.
- thuruh-lesan, st. v.
- gi-lesan, st. v.
- in-lesan
- ir-lesan, st. v.
- ûf-lesan, st. v.
- untar-lesan, st. v.
- ûz-lesan, st. v.
- ûz-gi-lesan, st. v.
- ûz-ir-lesan, st. v.
- uuidar-lesan, st. v.
- zisamane-lesan, st. v.
- lesanto, adv.
- lesâri, st. m.
- lesarihtî, st. f.
- lesatuoh, st. n.
- lesestoch
- lescan, as. st. v.
- ir-lescan, st. v.
- -lescanti
- lesken, sw. v.
- ir-lesken, sw. v.
- leso, sw. m.
- lesôn, sw. v.
- lespho
- lest-
- lesta
- lestilant
- let
- letacha
- letaha
- le.tar
- letch
- letdere
- letechîn, mhd. st. n.
- leth
- leth(-)
- lethartheo
- letih(ha)
- letisama
- letiston
- letisama
- lette
- lettîg, adj.
- letto, sw. m.
- lęttun
- leuera
- leuere
- leuerin-
- leuindola
- leutonia
- leuū
- leuue
- leuuo
- leuuon
- leverinlappa, as. sw. f.
- levpart
- levua
- ir-[h]leuuan, adj.
- [h]lêuuâri, st. m.
- lewart
- leuuên, sw. v.
- leuuenfuoz, st. m.
- leuuenuuurz, st. f.
- lêuuerka
- lê(uue)s, interj., auch partikel?
- -leuuî
- leuuilîn, st. n.
- leuuin, st. n.
- leuuin, st. f.
| | lengen sw. v., mhd. lengen, nhd. DWB längen; mnd. mnl. lengen; ae. lengan; an. lengja. — Graff II,230. ka-lenkit: part. prt. Gl 4,318,20. — leng-: 2. sg. -ist Gl 1,506,37 (M, 2 Hss., 1 Hs. lat. conj., 1 --); 3. sg. -et Nb 8,20 [7,14]; 2. pl. -et Gl 1,598,11 (M, 5 Hss., 4 -&); -it 12 (M, 3 Hss.); 3. pl. -ent Np 118 H,61; 3. pl. conj. -en Gl 2,23,27 (Paris Lat. 16668, 9. Jh.); 3. sg. prt. -ita 284,22 (M); ka-: part. prt. -it 97,13 (3 Hss., darunter clm 14747. clm 19417, beide 9. Jh.); ke-: dass. -it S 195,26/27 (B); -et Nb 119,23 [103,14]; gi-: dass. -it Gl 1,368,15 (M, 4 Hss.). 374,1. 602,25 (M, 3 Hss.). 2,53,18. 97,14 (clm 14407, 9. Jh.). 144,16 (Frankf. 64, 9. Jh.). 157,30 (Oxf. Laud. lat. 436, 9. Jh.). 4,324,6; -et 260,22. ki-lanct-: part. prt. nom. sg. f. -iu AJPh. 55,230 (clm 6293, 9. Jh.); acc. sg. n. -iz Gl 2,677,50; gi-: nom. sg. n. -az 437,34. 444,35; nom. sg. f. -iu 603,12 (M, 2 Hss., 1 Hs. -iv); ge-: nom. sg. m. -er 672,51 (2 Hss.). 4,348,47. — langt-: 3. sg. prt. -a Nc 831,24 [152,9]; ge-: part. prt. nom. pl. f. -e 807,18 [126,10]. Verschrieben: gi-lendet: part. prt. Gl 1,368,17 (M, clm 22201, 12. Jh.); lougit: 2. pl. 598,13; verstümmelt: leng..n: inf. Mayer, Glossen S. 101,4. [Bd. 5, Sp. 807] 1) etw. räumlich (in eine Richtung) ausdehnen, verlängern, in die Länge ziehen: a) allgem.: gilanctaz [deque iugo in longum se post vestigia retro] protendens [trahitur transit et ima pedum, Prud., P. Hipp. (XI) 100] Gl 2,437,34; — bildl. u. übertr.: die lengent iro unreht also seil . uuanda sie ieo ein ze andermo heftent . unde umbefahent mite iustos [vgl. trahunt enim peccata sicut restem longam, Aug., En.] Np 118 H,61 (Npw leggen); hierher auch: lenget [vae qui] trahitis [iniquitatem in funiculis vanitatis, Is. 5,18] Gl 1,598,11 (vgl. aber Arndt 2,540 zum Lat.); b) spez.: auf ein bestimmtes Maß ausdehnen, in der Länge festlegen (in Verbindung mit einer näheren Angabe): an dien buochen sumelichen uuaren gebildot paginae . al after tonis keskidote . unde gelangte nah tero geskefte britero in aliis quippe formatae sunt paginae . distinctae ad tonum . ac deductae [vgl. .i. extensae, Rem.] Nc 807,18 [126,10]. uuanda halbes teiles mer . danne ein tonus si . langta den stapf. Anderhalb tonus uuas ter skrig quippe sescuplo fatigabat ascensum 831,24 [152,9] (als Wegstrecke auch mit zeitlicher Komponente); im Part. Praet. auch: lang: gelancter [huic a stirpe pedes temo] protentus [in octo, Verg., G. I,171] Gl 2,672,51. 4,348,47; — übertr.: gilengit vuerdan [secundum modum culpae ... disciplinae mensura debet] extendi [Reg. S. Ben. 24] Gl 2,53,18; c) im Part. Praet.: entfernt: kilanctiu [quousque et eiusdem psalmodiae sonitus, et odoris suavitas] elongata [finiretur, Greg., Dial. 4,15, PL 77,345 D] AJPh. 55,230; d) hierher vielleicht, übertr., im Part. Praet.: verhalten, zart (?), vom Gesang: kilanctiz sang [pastorem ... pinguis pascere oportet ovis,] deductum [dicere] carmen [Verg., E. VI,5] Gl 2,677,50 (zu deductum carmen als ‘Lied in leiserem Tone’, nach dem dünn gezogenen Faden beim Spinnen, vgl. Koch, Verg.-Wb. S. 81; oder im Sinne von ‘in die Länge gezogenes Lied’ aufzufassen u. zu 2?); e) im Part. Praet. (aus intrans. Gebrauch? Vgl. DWb VI,172 s. v. längen 3): lang geworden: skiero gilanctaz fahs, dazu von zweiter Hand: fahs stinchili crinis odorus [ut in iugulos fluxerat (extenderat) involitans humeris, Prud., P. Eul. (III) 151] Gl 2,444,35 (vgl. Semantik S. 58). 2) etw. (einen Zustand, eine Handlung) zeitlich ausdehnen, in der Dauer verlängern: gilengit vuerdent [ut vivatis, et bene sit vobis, et] protelentur [dies in terra possessionis vestrae, Deut. 5,33] Gl 1,368,17 (1 Hs. thennen). 374,1. 4,260,22. lengen [quamvis Quintilis ardens Sextilis aut etiam] protelent [tempora terris, Aldh., De virg. 2782] 2,23,27. kalengit uuerde [excommunicato vero] proteletur [ipsa correptio, Can. apost. XIII p. 113] 97,13. 144,16 (nur gilengit). 4,324,6. kalenkit proteletur (differtur) [ebda.] 318,20. gilengit uuerde proteletur [Cresc., Liber can. XV p. 842 = ebda.] 2,157,30. pi div vunsih duruh puazza ubilero desses libes taga ze antlazza sint kelengit ideo nobis propter emendationem malorum huius vitae dies ad inducias relaxantur S 195,26/27. nu lenget mina urist . min arbeitsamo lib protrahit impia vita ingratas moras Nb 8,20 [7,14]. uuanent ir ouh iuueren . lib kelenget uuerden fone des namen uuirigi quodsi putatis longius vitam trahi . aura mortalis nominis 119,23 [103,14]; — spez.: über Gebühr verlängern, hinziehen: lengist [ne] protra- [Bd. 5, Sp. 808] has (1 Hs. -is) [noctem, Job 36,20] Gl 1,506,37 (5 Hss. gi-, 2 bithrôzen). 3) etw. (das Eintreten eines Ereignisses, den Beginn einer Handlung) aufschieben, verzögern, hinausziehen: lengita [dum venire iudex ad extremum iudicium] differt [Greg., Hom. I,12 p. 1477] Gl 2,284,22. gilanctiu [quadraginta namque post admissum piaculum continuis] protracta [annis impiorum poena differtur, Ruf., Hist. eccl. III,7 p. 215] 603,12. lengen [proferatur in medium quaestio, si videtur, cuius pridem pro angustia temporis absolutionem] procrastinare [maluimus, Cassian, Coll. 22,1, PL 49,1217 B] Mayer, Glossen S. 101,4; hierher wohl auch: gilengit ni vuerdent [dies eius] non elongabuntur [Is. 14,1] Gl 1,602,25. [Mikeleitis-Winter]
fora-lengen sw. v. — Graff II,230. fora ... ki-lengit: part. prt. Gl 1,374,6 (Rb). (einen Zustand) weiter verlängern, erhalten: fora sint kilengit [sed per viam, quam praecepit dominus deus vester, ambulabitis, ut vivatis ... et] protelentur [dies in terra possessionis vestrae, Deut. 5,33]; zur Lehnübers. vgl. Schütz S. 37 f.
gi-lengen sw. v., mhd. Lexer gelengen; mnl. gelengen; ae. gelengan. — Graff II,230. c-leng-: part. prs. nom. sg. m. -in Gl 2,490,22 (zur Synkope des Vokals vor l vgl. Ahd. Gr.15 § 71 Anm. 4); gi-: 1. sg. -o 4,156,61 (Sal. c); -e 120,44 (Sal. a 2); inf. -an 2,659,51. 669,60; 3. sg. prt. -ote 1,749,9 (M, clm 22201, 12. Jh.; zu Bindevokal -o- u. Beseitigung des Rückumlautes vgl. Matzel § 70 b. 41 c); -lego: 1. sg. 4,120,44 (Sal. a 2; zu -g- für ng vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 281). gi-lanchta: 3. sg. prt. Gl 1,749,9 (M); -lancta: dass. 8 (M, 4 Hss.). 1) etw. zeitlich ausdehnen, in der Dauer verlängern: gilancta protraxit [-que sermonem usque in mediam noctem, Acta 20,7] Gl 1,749,8. gilengo protraho 4,120,44. 156,61; hierher wohl auch, in freier Wiedergabe: clenginter [(maiestas, pietas, bonitas Christi) regnum continuat ...] texens [perpetuis saecula saeculis, Prud., H. ad inc. luc. (V) 164] 2,490,22; vielleicht auch: gilengan [tanto me impensius aecum est consulere atque omnis metuentem] expendere (von der Hd. des Glossators in extendere korr.) [casus, Verg., A. XII,21] 669,60 (auf ausführliche Erwägungen bezogen; oder Vok.-Übers.?). 2) etw. aufschieben, hinauszögern: gilengan [at] trahere [atque moras tantis licet addere rebus, Verg., A. VII,315] Gl 2,659,51 (vgl. ostendit deos retardare posse fata, Serv.). Abl. gilengida1.
hina-lengen sw. v. hina-langta: 3. sg. prt. Nc 828,10 [148,6/7] (vgl. auch bereits die Zusammenstellung s. v. hina A III, Ahd. Wb. 4,1101). sich (in einer best. Länge) hinziehen, mit refl. Akk. (u. Längenangabe): des vuunderota sih tiu manigi . diu sih fore micheli hinalangta zuo mila . so Syrus chad . taz si geslapfa uuorteniu Cylenii ... sina brut so halsen mahta âne nid mirabatur illa obsequentium multitudo . quae sicut Syrus quidam astruit . in numero duorum milium fuerat constituta . quod femina ... nulla prorsus invidia titillata . virginem complexa constringerat. [Bd. 5, Sp. 809]
ir-lengen sw. v., mhd. Lexer erlengen, nhd. DWB erlängen. — Graff II,230 f. ar-lengit: 3. sg. Gl 1,232,22 (Pa). verlängern: prolongat.
-lengen vgl. AWB ant(a)lengen.
lengena Ahd. I,572,36 s. AWB lang(un)in(n)a.
-lengi vgl. AWB antlengi.
lengî st. f., mhd. lenge, nhd. länge; mnd. mnl. lenge; afries. lentze; ae. lengu; got. laggei. — Graff II,229 f. lenki: acc. sg. Npw 20,5. — leng-: nom. sg. -i Nc 692,19. 776,6 [6,17. 93,3]. Nm 857,28 (dazu S. CLXXXIX,32). 858,3 (dazu S. CLXXXX,4). 8. 13. 20. 29 [341,16 (Hss. LN, -î Hs. F). 19 (Hss. FL, -i aus -o korr. Hs. N). 23 (Hss. LN, -î Hs. F). 343,3. 6 Anm. 10]. NpglNpw 103,3. Npgl ebda.; gen. sg. -i Nm 851,12. 18. 21. 852,9. 859,10 [331,11. 20. 333,24. 37. 343,21]; dat. sg. -i Gl 2,107,23 (M). Nb 280,22 [216,30]. Nc 735,10. 776,13 [51,13. 93,9]. Nk 403,12 [45,5]. Nm 857,13. 858,1. 5. 11. 15 [341,4. 17. 20. 343,2. 4]. Np 22,6; -e Npw ebda.; acc. sg. -i O 1,20,10. Nb 110,29 [96,6]. Nc 752,12 [67,21]. Nk 401,8. 402,9. 10. 494,22 [43,2. 44,5. 6. 142,6]. Nm 851,8. 9. 10. 852,18. 857,24 [331,5. 7. 9. 334,4. 341,12]. Np 20,5. 118,Prooem.; acc. pl. -i O 1,1,22. Nm 859,1. 3. 4 [343,13. 15. 16]. 1) räumliche Ausdehnung in einer Richtung: a) allgem.: Länge als eine der drei Dimensionen: taz siu an drin mazon gestant . ih meino in lengi . unde in breiti . unde in hohi nam longitudine . latitudine . profunditateque censentur Nc 776,13 [93,9]. ter reiz habit lengi âne breiti . stupf nehabit neuueder [vgl. lineae vero praeter latidudinem longitudo, Boeth., Ars] Nk 401,8 [43,2]; ferner: Nb 110,29 [96,6]. Nc 776,6 [93,3]. Nk 402,9. 10. 403,12 [44,5. 6. 45,5]; in der Ausdeutung auf Geistiges bezogen: ut possitis comprehendere qvę sit latitvdo altitvdo longitvdo et profvndvm (daz ir mugint irratin uuazdir si preiti hohi lengi chrucis unde tiefi) ... Vuanda also man uuizzen sol . daz latitudo ist omne opus bonum . altitudo sursum cor . longitudo perseuerantia boni operis (die breiti al guot uuerch unde hohi herza hinauf unde lengi folleisteda kuotis uurchis, fehlt Npw) NpglNpw 103,3 (s. auch Formenteil); — (gesamte) Erstreckung: (der Ackermann) der hina after der lengi dero furehe sahet Nb 280,22 [216,30]. doh iro sumeliche after dero lengi des Zodiaci eina selda . alde zuo habetin ... sie uuaren ouh toh in anderen licet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vel binas domus animalibus titularint . in aliis tamen habitaculis commanebant Nc 735,10 [51,13]; b) spez.: eine bestimmte Länge: furesezze imo den halben teil sinero lengi Nm 851,21 [333,3], ähnl. 18 [331,20]. taz ist iro lengi . fone dero zungun uf [vgl. haec erit longitudo eius a plectro sursum, Fac tibi (vgl. K.-T. 7 a,XII)] 857,28. [341,16], ähnl. 858,3. 8. 13. 20. 29 [341,19. 23. 343,3. 6 Anm. 10]. la in iro lengi fore den ahtoden teil des diametri 15 [343,4], ähnl. 857,24. 858,1. 5. 11 [341,12. 17. 20. 343,2]. so habet tanne diu erista zuo lengi dero ahtodun 859,1 [343,13], ähnl. 3. 4 [15. 16]; ferner: 851,12. 859,10 [331,14. 343,21]; — mit einer Maßangabe: ouh chit man eteuuaz haben an imo zueio elnon lengi dicitur enim bicubitum Nk 494,22 [142,6]; ferner: Nm 857,13 [341,4]; mit attribut. Multiplikativum (mit gagan + Dat.): si daz mittera . F. mese . der zuiualte lengi habe gagen nete . unde si daz erera . B. lychanos . der triualta lengi habe gagen nete . unde si proslambanomenos der [Bd. 5, Sp. 810] uierualta lengi habe gagen nete 851,8. 9. 10 [331,5. 7. 9]; ferner: 852,9. 18 [333,37. 335,13]. 2) zeitliche Ausdehnung, Dauer: die zesamine gerarten zuene gnoza herbest unde lenzen . tia eina temperiem machont . unde eina lengi dero tago ioh tero nahto [vgl. aequinoctium appellatum . quod tunc dies et nox horarum spatio aequali consistunt, Is., Et.] Nc 752,12 [67,21]. an sinero ęcclesia gabe du imo lengi dirro tago . daz si uueret unz diu uuerlt stat . unde daranah iemer tribuisti ei longitudinem dierum in saeculum et in saeculum saeculi NpNpw 20,5 (zum Hebraismus des lat. Textes vgl. Hoberg, Psalmen S. 61. 10); ferner: 22,6 (longitudo); in der Verbindung in lengî lange Zeit hindurch: thaz weinon was in lengi himilo gizengi O 1,20,10; — Verlauf (der Zeit): lengi [si vero] processu [temporis aliquod delictum animae circa personam reperiatur huiusmodi, ... a clero talis abstineat, Conc. Nic. II p. 116] Gl 2,107,23 (4 Hss. langsamî). 3) Länge einer sprachlichen Äußerung (mit zeitlicher u. räumlicher Komponente): so sago ih tir daz spel . lengi nebeneme mir iz explicabo tibi fabellam ni prolixitas perculerit Nc 692,19 [6,17]. disen salmen ... frista ih nie so ferro umbe sina lengi ... so umbe sina tiefi [vgl. non tam propter eius ... longitudinem, quam propter eius profunditatem, Aug., En.] Np 118,Prooem. 4) lange Silbe des Wortes im Vers, Länge als term. techn. der Dichtkunst: joh mezent sie (Kriachi joh Romani) thie fuazi, thie lengi ioh thie kurti, theiz gilustlichaz wurti O 1,1,22.
-lengî vgl. ûflengî.
lengicenes Gl 2,33,48 s. AWB len(gi)zin. |
| |