Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
liolîn bis ûf-ir-liotan (Bd. 5, Sp. 1157 bis 1166)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis liolîn adj., mhd. liellîn (vgl. Findebuch S. 224). — Graff II,210.
lielline: nom. pl. f. S 129,96 (Phys.; zu -ll- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 255, Braune, Ahd. Gr.15 § 94 Anm. 1).
rankenartig: da bi (sc. beim Euphrat) stant ouh lielline gerta sunt autem ibi virgae viticeae subtiles et molles.
 
Artikelverweis 
liona Gl 3,105,32 s. AWB liola.
 
Artikelverweis 
lionna Gl 1,511,1 s. AWB le(uu)in(na).
 
Artikelverweis 
fir-liosa sw. f. (zur Bildung vgl. Wilm., Gr. 22 § 169,1). — Graff II,266.
fer-liesa: nom. sg. Gl 2,498,48 (Carlsr. S. Petri. Sg 292, beide 11. Jh.) = Wa 85,23; von Gallée, Vorstud. S. 66 als 3. sg. conj. zu firliosan st. v. gestellt, vgl. auch Gl.Wortsch. 6,114.
Verschwenderin: ferliesa [venerat occiduis mundi de finibus hostis Luxuria, exstinctae iam dudum] prodiga (Glosse: ostentatrix, vgl. PL 60) [famae, Prud., Psych. 311] (nach O’Sullivan, Psych. S. 232 in anderen Hss. noch Gl. consumptrix).
 
Artikelverweis 
fir-liosan st. v., mhd. verliesen, fliesen, nhd. verlieren; as. farliosan, mnd. vorlêsen, -leisen, -lisen, mnl. verliesen, -lesen; afries. vorliasa; ae. forléosan; got. fraliusan. — Graff II,262 ff.
Praes.: fur-lius-: 3. sg. -it T 44,24 (2). 27. 124,4; for-: dass. -it Gl 2,229,21 (S. Flor. III 222 B, 9. Jh.). T 90,5 (-usit auf Rasur). 96,5 (beide for- korr. aus uor-); far-: dass. -it Gl 2,229,21 (Wien 949, 9./10. Jh.). S 253,5 (-iv-); fir-: 1. sg. -o Npw 118 S,144; 3. sg. -it Gl 1,594,16 (M, 3 Hss., 1 Hs. -iv-). 2,206,32 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.). 210,78. O 3,13,33; 2. sg. imp. -] Gl 1,492,35 (M, 2 Hss.; uir-); fer-: 1. sg. -o Np 58,10. 118 S,144; 2. sg. -ist Nb 84,18 [73,7] (l. -liusest, Ausg. K.-T.; uer-); -est NpNpw 5,7; 3. sg. -et Nb 85,31. 152,14. 162,7. 225,14. 297,15 [74,15. 129,4. 136,26. 181,23. 227,16]. Nc 772,20 [89,4]. Np 75,10. 77,38. 93,Prooem. 98,9. 144,20; 2. sg. imp. -] 25,9. 53,7. Npgl 47,12; f-: 3. sg. -it Gl 1,690,62 (M, 5 Hss., 3 v-, 2 u-, davon 1 Hs. noch -iv-). Npw 144,20; 2. sg. imp. -] Gl 1,492,35 (M, 3 Hss.; u-). Npw 25,9; fr-lusit: 3. sg. Gl 2,242,38 (clm 14409, 9. Jh.; mit Elision des vortonigen Vokals). [Bd. 5, Sp. 1158]
for-leos-: inf. -an F 5,1; far-: 3. pl. -ant S 250,13 (B; lat. conj., s. u.); inf. -an Gl 1,24,1 (PaKRa); f-: dass. -an 25,2 (R); fur-lios-: 1. sg. conj. -e T 82,7; inf. -an 69,4; inf. dat. sg. -enne 129,1; for-: 3. sg. conj. -e 90,5 (-iose auf Rasur, for- korr. aus uor-). 139,3 (-liosez); inf. dat. sg. -enne 9,2; fir-: 3. sg. conj. -e Gl 2,278,60 (M; uir-); 3. pl. conj. -en O 4,1,3 (F); inf. -an 26,22 (F); f-: 3. sg. conj. -e Gl 2,278,60 (M, 2 Hss.). T 133,10; inf. -an 44,19; fir-lias-: 2. sg. conj. -est O 2,21,20 (PV; in P -s- auf Rasur von r); inf. -an 4,26,22 (PV); -lies-: 2. sg. -ist Npw 142,12; 2. sg. conj. -est O 2,21,20 (D); 3. pl. conj. -en 4,1,3 (PV); fer-: 2. pl. -ent Np 61,9; 3. pl. -ent Nb 32,28/29 (uer-). 240,11. 358,4/5 (uer-). 13 [26,24. 191,29. 268,20. 25]. NpNpw 48,15. Np 35,9; 2. sg. conj. -est 27,3. 37,2. 54,24. 142,12 (l. -êst, vgl. vorausgehendes zegengêst); 3. sg. conj. -e Nb 288,3 [221,19/20]. Npgl 78,5; 1. pl. conj. -ên Nb 86,3 [74,18]; 3. pl. conj. -en 32,29 [26,24] (l. -liesên, Ausg. K.-T.; uer-); inf. -en 52,4. 59,32. 60,2. 84,29. 85,20 (uer-). 143,4 [42,27. 49,28. 29. 73,16. 74,5. 121,18]. Nc 772,32 [89,13]. Np 13,5 (zum Inf. vgl. Ahd. Wb. 3,1162 s. v. for(a)hten, von Kelle, Psalmen S. 62 als 3. pl. conj. (im uneingeleiteten Nebensatz?) aufgefaßt). 52,6. 118 Q,128; inf. dat. sg. -enne Nb 22,23. 28. 70,2. 85,20 [18,20. 24. 59,12/13. 74,4/5] (alle uer-). Np 13,5. Npgl 69,3; f-: 3. pl. -ent Npw 35,9; 1. sg. conj. -e 118 L,88; 2. sg. conj. -est 27,3. 47,12; 3. pl. conj. -en Gl 2,236,3 (Rc); inf. -en Npw 13,5. 118 Q,128; fer-lisent: 3. pl. Gl 2,235,30 (Rc; zur Eintragung vgl. Frank, Hss. S. 83; zu -i vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 48 Anm. 3; vgl. noch Gl 2,236,3 in ders. Hs.). — fer-lier- (zum Ausgleich des gramm. Wechsels mit r statt s vgl. Braune a. a. O. § 328): 2. sg. conj. -est Np 27,3; part. acc. sg. n. -entez Gl 2,488,24 (Sg 134, 10. Jh.; uer-); vgl. auch oben O 2,21,20 (P).
Praet.: fur-los: 3. sg. T 125,8; for-: 1. sg. 96,5 (forkorr. aus uor-). 184,5; 3. sg. Gl 2,632,60. T 97,2 (for- korr. aus uor-). 147,2; far-: dass. Gl 1,277,54/55 (Jb-Rd); fir-: dass. O 1,25,19. Oh 41; fer-: 1. sg. Np 118 F,43 (-ô-); 3. sg. Nb 225,6 [181,17]. Np 68,5. 77,31. 47 (alle -ô-). Npgl 68,5; f-: dass. Npw 118 F,43.
fir-lur-: 1. pl. -un O 5,23,102; 1. sg. conj. -i Gl 1,609,39 (M, 2 Hss., 1 Hs. uir-); fer-: 2. sg. -e Np 17,41 (X = S. VI,4; -û- Hs. R, verlvre X); 3. pl. -en Nb 250,24 [198,15]. Np 13,5. 62,10. 72,1. 77,49. 90,1. 103,20 (Hs. R, uer- Hs. L, vgl. K.-T. 10,384 a,21); 1. sg. conj. -i Gl 1,609,38 (M; ver-); 3. sg. conj. -e Np 105,23 (2); 3. pl. conj. -in 118 M,95 (-î-). 123,3; f-: 2. sg. -e Npw 17,41; 3. pl. -en 13,5; -in 103,20; 1. sg. conj. -i Gl 1,609,38 (M; v-); -e NpNpw 15,5; 3. sg. conj. -e Npw 105,23. 24; 3. pl. conj. -in T 199,6; -en Npw 13,5. 118 M,95. 123,2.
Part. Praet.: far-lor-an: Gl 1,40,28 (PaK). Glaser, Griffelgl. S. 228,177 b (clm 6300, 8. Jh.); acc. sg. m. -]an H 20,8,4 (lat. inf. perf.); gen. pl. -]ero Gl 2,350,30 (Ja); dat. pl. -]em 1,24,5 (PaK); -enē: dass. ebda. (Ra); fir- -an: Grdf. O 3,8,42; nom. pl. m. -]e 1,23,37 (F; voc.). 2,2,30. 4,5,11; nom. pl. n. -]iu 1,20,6 (F); fil- (zu -l- aus r vor l vgl. Kelle 2,510): nom. pl. m. -]e 23,37 (PV; voc.); -in-: nom. pl. n. -u 20,6 (V); -iu ebda. (P; zu seltenem -iu bei O vgl. Kelle 2,271); fer- -ane: nom. pl. m. S 85,13 (Ludw.; uer-); -en: Grdf. Gl 4,85,50 (Sal. a 1). 313,1. S 370,5 (uer-). Nb 6,14. 16. 50,20. 59,14. 28. 29 [6,4. 6. 41,3. 49,11/12. 24. 25]. NpNpw 36,22. Np 1,6 (3). 9,19. 9, Diaps. 15. 24,19. 30,13. 36,20. 22. 28 (2). 34 (2). 38. 48,11 (3). 54,16. 55,4. 68,12 (2). 72,19. 27 (2). 79,17. 82,11. 18. 91,8. 10. 101,28. 108,13. 14. 109,5. 118 A,8. M,92. 93. 95. Cant. grad. (546,16); -in: dass. Np 48,11. 101,28. Npgl 70,3. 80,16 (2). 103,7 (vgl. auch Ausg. Sehrt; ferloren Ausg. K.-T.); -n: dass. S [Bd. 5, Sp. 1159] 357,23 (ver-). Nb 253,11 [200,5]. Np 84,6. 85,7. 89,6. 118 X,173 (X = S. VIII,15, ver-; V3 = K.-T. 10,480 a1, uer-). 176 (X = S. VIII,25; ver-). Cant. Ez. 17. Fides 1. NpX 118 Cant. grad. (= S. XI,3; ver-). Npw 36,22. 28. 34. 38. 48,11 (4); nom. sg. n. -]ez Nb 92,27 [80,13] (uer-); nom. sg f. -]iu 96,26/27 [83,26]; gen. sg. n. -]es 123,9 [106,13]; dat. sg. m. -]emo Npgl 57,11; -]en Nc 694,25 [9,5]; acc. sg. m. -]en NpNpw 48,11; nom. pl. f. -]e Np 126,1; gen. pl. -]ôn Nb 37,25 [30,23] (uer-); f- -an: Grdf. Gl 1,578,30. 580,54 (M, 2 Hss.). 634,72 (M, 4 Hss., 3 v-, 1 Hs. u-). 670,5 (M, 5 Hss., 2 v-, 3 u-). 2,659,41; dat. sg. m. -]emo 175,38 (clm 6277, 9. Jh.; v-). 643,62; -en: Grdf. 1,528,64 (M). 4,85,51 (Sal. a 1). Thoma, Glossen S. 21,4. Np 9,6. Npw 1,6. 118 A,8. M,92. 93. 95. X,173. 176. Cant. Ez. 17; -in: dass. Gl 1,634,74 (M). 4,85,50 (Sal. a 1); -n: dass. Npw 1,6 (2). 9,6. 20. 40. 24,19. 30,14. 36,28. 101,28 (2). 103,7. 108,15. 109,5. Fides 1; acc. sg. m. -]en 118 B,10; nom. pl. f. -]e 125,6; acc. pl. m. -]e 15,5; uuo- -an: Grdf. Gl 2,165,47 (clm 6277, 9. Jh.; r-Schwund (?), zu uuo- vgl. den folgenden Beleg Gl 1,634,74); -in: dass. 1,634,74 (M, clm 22201, 12. Jh.; w-; nach Matzel S. 76, 93, 120 Synkope vor l, neuer Sproßvokal -o- vor l u. Übergang von v-/f- zu w).
Mit verkürzter Schreibung: far-lo naz: acc. sg. n. H 10,2,4 (l. farloranaz); flio: wohl für 3. sg. prs. Ernst, Griffelgl. S. 181,31 (clm 6263, 9. Jh.).
Verschrieben (?), unsicher: far-lsan: inf. Gl 4,290,28 = Wa 51,11 (Ess. Ev., 10. Jh.; l. farliesan, vgl. Ausg. Wa; zweites a aus u korr., Steinm.; lat. 1. sg. fut.); fer-loren-: part. prt. nom. pl. m. -o S 97,49 (Georgsl.; Ausg. -a; stark verblaßt, vgl. Schützeichel, Codex S. 70 Anm. z. St.; -o im Ausgleich der Genera im Plur. (?), vgl. aber Braune a. a. O. § 221 Anm. 9); f-: acc. pl. m. -ne Np 15,5 (zur Verschr. vgl. Kelle, Psalmen S. 55). — Verstümmelt: f.rleose: 3. sg. conj. Glaser, Griffelgl. S. 194,124 (clm 6300, 8. Jh.; lat. fut.).
ferliesa Gl 2,498,48 s. AWB firliosa.
1) etw. verlieren, (unabsichtlich) loslassen, fallen lassen: vloranemo stiurnagale [eris quasi dormiens in medio mari, et quasi sopitus gubernator] amisso clavo [Greg., Cura 3,32 p. 90 = Prov. 23,34] Gl 2,175,38. oba siu uorliusit eina dragma, eno ia ... suochit ageleizo unzin sie fintit? si perdiderit dragmam unam T 96,5; ferner: ebda. (perdere); in einem Bilde: ih skiehta die uuega . an dien man tiurera ferliesen mag . danne aurum si et topazion NpNpw 118 Q,128; hierher auch, in formeninkongruenter Wiedergabe eines lat. Passivs (?): forliusit [in sacculo quippe pertuso videtur, quando pecunia mittitur; sed quando] amittitur [, non videtur, Greg., Cura 3,21 p. 68] Gl 2,229,21 (oder intrans. gebraucht in der Bed.verloren gehen’ (?), vgl. 6); — auch bez. auf Abstr.: etw. auslassen (von Namen in einer Aufzählung): daruntre ferloren [filii David, filii Abraham. Quaeritur cur David ante Abraham nominaverit, vel cur istos tantummodo tot patribus] intermissis [Beda in Matth. 1,1, PL 92,9 B] 4,313,1 (vgl. Beitr. 73,227).
2) etw. einbüßen, nicht mehr haben, den Besitz von etw. (auch: den Anspruch oder die Aussicht auf etw.) durch äußere Einwirkung oder eigenes Verschulden verlieren, auch abs. gebraucht:
a) von etw. zum Körper Gehörigem: uerlierentez [ille ovem morbo residem, gregique perditam sano, male] dissipantem [vellus affixis vopribus per hirtae devia silvae, impiger pastor revocat, Prud., H. p. ieiun. (VIII) 34] Gl 2,488,24. also demo bine geskihet . so iz sih rechendo . den angen ferliuset Nb 162,7 [136,26]; [Bd. 5, Sp. 1160]
b) von materiellen wie immateriellen Gütern:
α) allgem.: forlos [sin armenta magis studium ... tueri ..., saltus ... petito ... et qualem infelix] amisit (dimisit) [Mantua campum, Verg., G. II,198] Gl 2,632,60. so uuer zi trincanne gibit einemo fon thesen minnistun kelih caltes uuazares ... uuar sagen ih iu, ther ni furliusit sina mieta non perdet mercedem suam T 44,27. (der jüngere Sohn) ziuuarf sina heht lebento uirnlustigo inti after thiu her iz al uorlos, uuard hungar strengi in thero lantscefi postquam omnia consummasset 97,2. taz ioman naturaliter habet . daz ist sin . daz nemag er ferliesen . daz er extrinsecus kuuinnet . taz ist alienum . daz mag er ferliesen Nb 59,32 (vgl. c α). 60,2 [49,28. 29]. ube an in (den Dingen, die nicht dein Gut sind) nehein diu sconi neist . tero du geron sulist . uuaz ist tanne . daz tih sule uerlornez riuuen . alde gehabetez freuuen? quid est quod vel amissis doleas . vel laeteris retentis? 92,27 [80,13]. fertroste dih anderes kuotes . ferlornes . du habest funden dine friunt . tie der tiuresto scaz sint desine amissas opes quaerere . quod pretiosissimum genus est divitiarum . amicos invenisti 123,9 [106,13]. si (Philologia) forhta ... daz si ferliesen solti ze himele farendo . diu meterlichen spel [vgl. haec omnia se timebat amissuram cum caelum conscendisset, Rem.] Nc 772,32 [89,13]. iro (dero unrehton) helfa irfirnet in hello ... alle helfa . scazzes . friundo . geuualtes . unde al daz ze guollichi triffet . ferliesent sie da NpNpw 48,15. sie forhton ferliesen diuitias (rihtuom) . nals sapientiam (uuistuom) . daz in mer mahti sin [vgl. numquid enim timor est, si quis perdat divitias? ... Si quis autem perdat sapientiam, vere timor est, Aug., En.] Np 52,6. uuanda sie Christum sluogen . be diu ferluren sie gentem et terram [vgl. ideo terram perdiderunt, quia Christum occiderunt, Aug., En.] 62,10; ferner: Nb 22,23. 28. 50,20. 59,14. 28 (amittere). 29 (perdere). 143,4 (amittere) [18,20. 24. 41,3. 49,11/12. 24. 25. 121,18]; — spez. im Part. Praet.: verloren, verirrt: scaf auur prahta farloranaz qui ... ovem reduxis perditam H 10,2,4. ih kieng irre also ferlorn scaf NpNpw 118 X,176;
β) spez. im christl. Bereich: wir fuarun leidor thanana ... in thiz irthisga dal, firlurun garo genaz (sc. das Himmelreich) al O 5,23,102. sie forhton terrenum regnum (erderiche, d. i. stat unde liute) ze ferliesenne . unde ferluren cęleste (himilriche) NpNpw 13,5. du ersezzest mir daz erbe. Nals daz ih flure [vgl. non enim restitues mihi quod non amisi, Aug., En.] 15,5. die profundi peccatores ... die filo nah tempus acceptabile ferloren habeton Np 118 Cant. grad. (546,16); hierher vielleicht auch, Fehlübers.: fliesen [(coniugiis obligati) sic ea quae huius mundi sunt agant, ut tamen appetere quae dei sunt non] omittant [Greg., Cura 3,27 p. 79] Gl 2,236,3 (in Verwechslung von omittereetw. (zu tun) unterlassenmit amittere?); — ferner: Nb 225,14 [181,23] (perdere). NpNpw 13,5. Np 72,1. 85,7;
c) von Eigenschaften, Zuständen, Fähigkeiten:
α) allgem.: uuoloran uirdit [ne dum fortasse immoderatius linguae eis libertas conceditur, vitae ab his humilitas] amittatur (Hs. amm-) [Greg., Cura 2,8 p. 28] Gl 2,165,47. uirliose [magnus ergo unusquisque esse studeat, sed tamen aliquo modo esse se nesciat, ne dum sibi magnitudinem arroganter tribuit,] amittat [ders., Hom. I,7 p. 1459] 278,60. Romanum imperium habeta io dannan hina ferloren sina libertatem hinc Romana respublica iam nulla esse coeperat Nb 6,16, lat. 4,17 [6,6, lat. 4,30]. ube du dih pehugen uuile iro (der Fortuna) naturę ... so gesihest tu . dih an iro do nieht lussames haben . noh [Bd. 5, Sp. 1161] sid ferliesen cuius si naturam . mores . meritumque reminiscare . nec habuisse te aliquid in ea pulchrum cognosces . nec amisisse 52,4 [42,27]. ist taz so (daß sie wissentlich das Gute loslassen u. sich an das Böse fesseln) . mit tiu ferliesent sie . nieht ein geuualtig uuesen . nube ioh selbez taz uuesen sed hoc modo non solum desinunt potentes esse . sed omnino esse 240,11 [191,29]. aber durh sih kechorniu . neuerliesent siu (die zukünftigen Dinge) nieht . tia selbuualtigun ferlazeni iro naturę per se vero considerata non desinunt ab absoluta libertate suae naturae 358,4/5 [268,20]. die nu stupidi (lame) sint . daz chit . die iro nieht neinfindent . unde ferloren habent sensum doloris . die uuerdent danne timidi [vgl. stupor autem non dolet; amisit sensum doloris, Aug., En.] Np 55,4. die in dien uuorten azzen . daz sie uuurdin quasi dii . unde sie inmortalitatem ferluren . unde sie daz funden . darazuo in got treuta . nals daz in diabolus kehiez [vgl. qui manducaverunt ut essent quasi dii, et perdiderunt quod erant facti homines immortales, Cass.] 90,1. (Adam) usurpavit quod non acceperat . perdidit quod acceperat (er zuchta sih ana des er nieht neuuas unde ferlos daz er uuas) Npgl 68,5; — ferner: Nb 84,18 (amittere). 29 (eripi). 85,20 (2). 31. 86,3 152,14 (alle amittere). 250,24. 288,3 (amissio). 297,15 (contemptum habere). 358,13 (amittere) [73,7. 16. 74,4/5. 5. 15. 18. 129,4. 198,15. 221,19/20. 227,16. 268,25]. Np 68,5;
β) spez. im christl. Bereich: spiritalis letitię uuerdent sie (die Menschen, die nach der Gnade im Himmel streben) so fol . daz sie uuertlichi (uuerltlichi Ausg. K.-T. u. Npw) ferliesent . unde gotelichi geuuinnent [vgl. perit ... humana mens, et fit divina, Aug., En.] NpNpw 35,9; ferner: 103,20. 118 F,43. Np 58,10. 61,9. 93,Prooem.; — in best. Verbindungen: (sîn) ferah firliosan: thithar findit sin ferah, thie furliusit iz, inti thie thar furliusit sin ferah thuruh mih, thie findit iz qui invenit animam suam, perdet illam, et qui perdiderit animam suam propter me, inveniet eam T 44,24; ferner: 139,3 (perdere); sîna sêla firliosan: the dar uuolla sina sela heila tuon, uorliose sie, der dar uorliusit sina sela thuruh mih, der uintit sia qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam, qui autem perdiderit animam suam propter me, inveniet eam 90,5 (vgl. aber T 69,4 unter 5 b β); thesan/then êuuigan lîb/temporalem vitam firliosan: sie ... uuizzendo ziu giengen opheron nie sie disen lib neferlurin NpNpw 123,3 (= Npw 2). nela mih disin lib so minnon daz ih den euuigen fliese Npw 118 L,88 (Np amittere vitam); ferner: NpNpw 118 S,144.
3) etw. vergeblich aufwenden, verschwenden, von Sachl. u. Abstr.: floran vuerđ (1 Hs. vuirdit) [unguentarius faciet pigmenta suavitatis ... et non] consummabuntur (1 Hs. -bitur; perient, vgl. Gl 5,425,8) [opera eius, Eccli. 38,7] Gl 1,580,54. farliesan dicit (Jesus) illi (sc. dem Kranken) quamdiu ad domum tuam ibo et industriam artis meae in te expendam (vgl. Gallée, Sprachdenkm. S. 36) [Randgl. zu: respondens autem Iesus, ait: o generatio incredula, et perversa, quousque ero vobiscum? usquequo patiar vos? afferte huc illum ad me, Matth. 17,16] Gl 4,290,28 = Wa 51,11. thaz thu in thera dati ni firliasest thie arabeiti (des Gebetes) O 2,21,20. sin salb ferliuset . unde sina fruonda . der den ohsen frumet ze ranguuige ceroma perdit et inpensas . qui bovem mittit ad palaestram Nc 772,20 [89,4]. tero armon gedult nesol nio euuiglicho ferloren sin . unde in unfergolten sin [vgl. sed patientia eorum qua nunc portant malos non peribit, sed remunerabitur in finem, Walahfr., Explan. in ps.] NpNpw 9,19 (= Npw 20). ferlorne arbeite sint [Bd. 5, Sp. 1162] dero die iz (das Haus) ilton zimberon in vanum laboraverunt aedificantes eam 126,1. so uuer innerunhalb iro (der Ecclesia) nebetot der ferliuset sin gebet Np 98,9.
4) jmdn. durch Tod verlieren (vgl. noch die Belege im Part. Praet. unter 5 b): nu sculun nan (Jesus) suntilosan in gimeitun sus firliasan? O 4,26,22. ter daz here losendo . hinagab tien hostibus arma ... unde daz chat . uuesen bezera . danne selbez taz here zeuerliesenne Nb 70,2 [59,12/13]. so er (Orpheus) sia (Euridice) nah ze liehte brahta . dar uuarteta er iro . dar ferlos er sia noctis prope terminos . vidit Orpheus Euridicen suam . perdidit 225,6 [181,17]. sie (die Ägypter) uuaren ministri arges uuillen ... daz sie schebedig uuurden unde todes . daz sie iro primogenita (eristporna) ferluren Np 77,49; — hierher wohl auch, mit Wechsel zwischen persönl. u. unpersönl. Objekt (vgl. 2 b): these uuillo ... thes ... fateres, thaz al thaz her mir (Jesus) gab, ih ni furliose fon themo, nibi thaz ih aruueke then in themo iungisten tage haec ... voluntas eius ... patris, ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo, sed resuscitem illum (zur La. illum neben illud vgl. Fischer-Weber 2,1669, Anm. z. St.) novissimo die T 82,7. uuanta thie du mir gabi, ni forlos ih fon then iouuiht quia quos dedisti mihi, non perdidi ex ipsis quicquam 184,5.
5) zerstören, vernichten:
a) etw. zerstören, vernichten, verderben: zistorti ł verluri [nunc numquid sine domino ascendi ad terram istam ut] disperderem [eam? Is. 36,10] Gl 1,609,38. vloran uvard devoratum est [robur eorum (sc. fortes Babylonis), et facti sunt quasi mulieres, Jer. 51,30] 634,72. vloran (2 Hss. noch ward) [depopulata est regio, luxit humus: quoniam] devastatum est [triticum, confusum est vinum, elanguit oleum, Joel 1,10] 670,5 (1 Hs. iruuerdan). dero argon fart uuirt ferloren. Vuanda sie selben ferloren uuerdent . pe diu uuirt iro fart ferloren . daz sint iro uuerch iter impiorum peribit NpNpw 1,6. dero argon samo uuirt ferloren. Alliu iro uuergh uuerdent ferloren semen impiorum peribit 36,28. in diluuio (in sintfluote) uuurden ferloren cęli proximi terris (die naistin himila dero erdo) [vgl. iam ergo dixit perisse caelos per diluvium, Aug., En.] 101,28. iro (der Ägypter) uuinegarten ferlos er (Gott) mit hagele . iro murbouma mit rifen occidit in grandine vineas eorum Np 77,47. fone dero irrafsungo dines analiutes . uuerdent ferloren diu zuei . fone dien alle sunda choment . cupiditas unde timor incensa igni et suffossa . ab increpatione vultus tui peribunt 79,17; ferner: NpNpw 101,28; hierher auch, Vok.Übers. (?): ferlisent [si ergo perversorum nequitia in pace iungitur, profecto eorum malis actibus robur augetur; quia quo sibi in malitia congruunt, eo se robustius bonorum afflictionibus] illidunt [Greg., Cura 3,23] Gl 2,235,30 (zum Lat. vgl. Thes. VII,1,377,44. 62); spez. im Part. Praet.: verdorben, unbrauchbar: ferloren uaz . daz ferbrochen unde feruuorfen ist tamquam vas perditum NpNpw 30,13 (= Npw 14); — hierher auch (?): farloranero [si gemina regnum] distractum (Hs. distractarum) [parte dehiscat, et scissa adversum sese divisio pugnet, Horridus et daemon si daemone pellitur atro, Juv., Ev. 2,613] Gl 2,350,30 (zur unsicheren Kontextzuordnung der Glossargl. vgl. Ertmer S. 250); in mechanischer Übers. von lat. perdere: inkekangane innana indi min al farleosant .. frammert puazzen sed ingrediantur (die unpünktlich zum Gottesdienst erscheinenden Mitbrüder) intus (rad., darüber intro) et (verderbt aus ut, vgl. Ausg. Masser z. St.) nec totum perdant et de reliquo emendent S 250,13 (‘versäumen?). missituat .. [Bd. 5, Sp. 1163] farprihchit eouueht .. farlivsit edo ioh uuaz uzkelidit si quis ... aliquid deliquerit aut fregerit quippiam aut perdiderit vel aut quid excesserit 253,5;
b) jmdn. zugrunde richten, vernichten, töten:
α) allgem.: floren hebiten [ut cognosceret (Joseph) utrum eodem stimulo fratrem suum uterinum] persequerentur (Hs. perderent) [, sicut ipsum in exteras provincias vendiderunt, Comm. in Gen., PL 107,639 D] Thoma, Glossen S. 21,4. uuorahtun garati (Pharisari) ... huueo sie inan (Jesus) forleosan mahtin consilium faciebant (Pharisaei) ... quomodo eum perderent F 5,1, ähnl. O 4,1,3. zuouuart ist, thaz Herodis suochit then kneht zi forliosenne Herodis quaerat puerum ad perdendum eum T 9,2. regenota fiur inti sueual fon himile inti alle forlos pluit ignem et sulphur de caelo et omnes perdidit 147,2. nu si ouh muoza dien argen . die alle guote . unde allez taz hertuom gerno uerliesent . ouh mih kerno uerliesen . uuanda ih in io bistuont sed fas fuerit nefarios homines . qui petunt sanguinem omnium hominum bonorum . totiusque senatus . nos quoque perditum ire voluisse . quos viderant propugnare bonis senatuique Nb 32,28/29. 29 [26,24 (2)]. unde uuaren sie (tie ferien) gareuuo ferlorn . in liden . ioh in stimmo nihil manet integrum . voce . corpore perditis 253,11 [200,5]; ellipt. (nach lat. Vorbild): thiob ni cumit, nibi thaz er stele inti erslahe inti fliose fur non venit, nisi ut furetur et mactet et perdat T 133,10; ferner: 124,4. 125,8. 129,1. 199,6 (alle perdere); firloran uuerdan vernichtet, getötet werden, zugrunde gehen, sterben: ferloren wirdo pereo Gl 4,85,50. daz farloran uurti [absit nos credere quod beatus Job ... abortivum se optet] interisse [Greg., Mor. in Job 4,27, PL 75,661 A] Glaser, Griffelgl. S. 228,177 b (zur Übers. vgl. Glaser z. St.). thiu kind gistuatun stechan, ... joh wurtun al fillorinu mithont giborinu O 1,20,6. druhtin, ... hilf mir (Petrus), theih thuruhqueme thara zi thir, theih hiar nu ni firwerde, firloran ouh ni werde! 3,8,42. sar des anderen iares . uuart Thioterih ferloren . sin neuo Alderih zuhta daz riche ze sih ipse ... ira dei percussus est . succedente in regnum Adelrico nepote eius Nb 6,14, lat. 4,15 [6,4, lat. 4,29]. iro lib feruare ze erist also chrut ... vnde daranah uuerde er ferlorn . sturze in den dot sicut herba transeat . mane floreat . et pereat vespere. Decidat . et arescat Np 89,6; hierher auch (?): floran [(Juno:) num Sigeis occumbere campis, num capti potuere] capi [? ders., A. VII,295] Gl 2,659,41. Xrist vvard an erthe geboren. in cribbi givvorfen. in sluthere bebunden. sa uerloren S 370,5 (zu weiteren Deutungen vgl. Schwab, in: Festschr. Beck S. 569); ferner: Np 68,12 (2); — spez. im Part. Praet., attribut.: (durch Tod) verloren, zugrunde gerichtet: floranemo [rege incolumi mens omnibus (apibus) una est;] amisso [(rege) rupere fidem, Verg., G. IV, 213] Gl 2,643,62. Isidem sageta si ... chelen nah Osiride iro ferlornen charle so harto . daz si ... sih niomer negetroste in funden haben [vgl. semper enim Isis tristis quaerebatur mariti sui interitum, Joh. Scot.] Nc 694,25 [9,5]; auch vom personifizierten Tod: kanozzeniu tod uurfe sinemu farloranan sih einun chuere consumpta mors ictu suo perisse se solam gemat H 20,8,4 (in Wiedergabe des lat. Inf. durch Objektsprädikativ);
β) spez. im christl.-ethischen Bereich: einen sündigen Menschen, Feind Gottes oder des Glaubens (auch: die Seele, den Körper) vernichten, (zur ewigen Höllenpein) verdammen: von Gott: intuuorahta faruuarta farlos [aggravata est ... manus domini super Azaros et] demolitus est [eos, 1. Reg. 5,6] Gl 1,277,54/55. uirlius [Bd. 5, Sp. 1164] [eum, qui nos coepit saevire,] disperde [Esth. 14,11] 492,35 (1 Hs. zifuoren). firliusit conteret (perdet, vgl. Gl 5,425,11) [scelestos, et peccatores simul: et qui dereliquerunt dominum, consumentur, Is. 1,28] 594,16. vliusit [ipse dominus] conteret [eos (sc. gentes) ante faciem nostram, 1. Macc. 3,22] 690,62 (1 Hs. firknussen). ouh halt forhtet then thie thar mag sela inti lihhamon fliosan in hellauuizi sed potius eum timete qui potest et animam et corpus perdere in gehennam T 44,19. ferliusest die . die lugi sagent. Also heretici tuont perdes omnes qui loquuntur mendacium NpNpw 5,7. sament dien sundigen neferliesest du mina sela . vnde sament ubeltatigen neferlierest du mih ne simul tradas cum peccatoribus animam meam . et cum operantibus iniquitatem ne perdas me 27,3 (2, 1. Beleg Npw neferselest). gesprah er (Gott) . daz er sie ferlure . ube Moyses sin iruueleto nestuonde fore imo dixit ut disperderet eos 105,23. ferliesest du diabolum . unde alle die mih pinont . uuanda ih din scalh pin perdes omnes qui tribulant animam meam 142,12. ferlos er (Gott) iro (der Söhne Israels) manige occidit plurimos eorum Np 77,31; ferner: NpNpw 17,41 (disperdere). 25,9 (perdere). 105,23 (= Npw 24). 144,20 (beide disperdere). NpglNpw 47,12 (Np perdere). Np 37,2. 53,7 (disperdere). 54,24. 72,27 (perdere). 75,10. 77,38 (disperdere); von Gottlosen u. Sündern: sich selbst (auch: seine Seele) oder einen anderen um das ewige Leben bringen, in die ewige Verdammnis stürzen, auch mit refl. Akk.: (am Sabbat) sela heila tuon oda furliosan animam salvam facere an perdere T 69,4 (vgl. aber T 90,5 unter 2 c β). Adam er firkos mih joh selbon ouh firlos sih [vgl. primus Adam ab immundo spiritu deceptus ... gaudia regni caelestis amisit, Hrab. zu Matth. 3,17] O 1,25,19. waz hilfit nu then muadon man, ... thaz sint imo untar henti ellu woroltenti, oba er in thia wila firliusit sina sela, joh sih selbon thuruh not mit sunton firdamnot? [vgl. si ... animae vero suae detrimentum patiatur? Matth. 16,26] 3,13,33. sih Lamech ouh firlos joh zua quenun erist kos, deta ander ubil ubar thaz want er guater ni was Oh 41. min biten sundige daz sie mih ferlurin me expectaverunt peccatores ut perderent me NpNpw 118 M,95. ne anima ... a deo suo fornicando dispereat (nie diu sela ... fone iro gote huoruuerch tuondo sih selbun ferliese) Npgl 78,5; ferner: 69,3 (perdere); — firloran uuerdan der Vernichtung, der ewigen Verdammnis anheim fallen: floran vvirđ [vae illis, qui sectantur illud (aurum), et omnis inprudens] deperiet [in illo, Eccli. 31,7] Gl 1,578,30. sih an mine fienda . unde nelaz sie ferloren uuerden [vgl. pro ipsis (inimicis) orat, ut redeant, ... Addidit causam qua perire non debeant, Cass.] NpNpw 24,19. du lostost mina sela . daz si ferlorn neuuurde tu autem eruisti animam meam ut non periret Cant. Ez. 17. souuer sia (die gemeinun gelouba) nehabet olanga unde uniruuarta der uuirt ze euuon ferlorn quam nisi quisque integram inviolatamque servaverit . absque dubio in aeternum peribit Fides 1. Christianus sum ... et propter fundamentum non pereo (ih pin christane ... unde durh daz fundiment so neuuirdo ih ferlorin) Npgl 80,16; hierher wohl auch, Glosse ohne erkennbare Rektion: floren [vidi eos qui operantur iniquitatem ... flante deo perisse et spiritu irae eius esse] consumptos [Beda zu Prov. 1,23 = Job 4,9] Gl 1,528,64; ferner: NpNpw 1,6. 9,6 (perire). 36,22 (2, 1 Beleg disperire). 34. 38 (disperire). 48,11 (3; 1 Beleg perire). 118 A,8. M,92 (perire). 93. X,173. NpglNpw 103,7 (Np perire). Np 36,20. 34 (beide perire). 54,16. 72,27 (perire). 82,11 (disperire). 84,6. [Bd. 5, Sp. 1165] 91,8 (interire). 10 (perire). 108,13 (in interitum fieri). 14. Npgl 70,3. 80,16 (perire); — firloran uuesan zum Untergang, zur Verdammnis (in der Hölle) bestimmt sein: (der hl. Georg) quuat so uu .. ferloreno (quuat, si uuarin florena, Steinm.) demo tiufele al petrogena S 97,49. swer der ist, ... chan er des heiligen glouben niht ..., der ist verlorn, also diu heilige scripht sprichet ‘qui non credit, iam iudicatus est’ 357,23. sie warun êr firlorane, nu sint fon gote erborane O 2,2,30. si (tiu erera uuerlt) uuas filo salig ... noh unmezes ferlorniu . noh fone demo eruuorteniu nec inerti perdita luxu Nb 96,26/27 [83,26]. (der Reiche in der Hölle) nebechennet nieht interitum (ferlornissa) . so er uuise gesiehet irsterben . unde er chit . sie sint ferloren NpNpw 48,11. ener mag kenesen . diser ist ferloren 109,5. sie (sündige Menschen) uuolton daz ih in uuare consentiens . unde ih din ferlougendi . danne uuare ih ferloren 118 M,95. vmbe iro unreht sint sie ferloren perierunt propter iniquitatem suam Np 72,19. die sin scameg ... unde ferloren . in uuerlte uuerlte erubescant ... et pereant 82,18. der nieht gesehen ne uuirdet in demo saligen uaterlante, der ist florn uone dero lebenten erda dispereat de terra memoria eorum Npw 108,15; ferner: O 4,5,11. NpNpw 9, Diaps. 15 (= Npw 9,40); — spez. im Part. Praet., adjekt. u. substant.: (als sündhafter Mensch) verdammt: sume (der Franken) sar uerlorane uuurdun sum erkorane S 85,13 (zur Frage der Zuordnung des Finitums vgl. Schumacher, Beitr. (Tüb.) 85,57 ff., nach MSD 2,72 als Apokoinu zu firloran uuerdan). wer ougta iu, fillorane, fon nataron giborane, thaz ir intfliahet heile themo gotes urdeile? O 1,23,37. mir dunchet ih nu sehe folleuuemon . mendi unde ureuui . allero fertanero selda . unde iogelichen dero uerlornon farenten . uuio er mit niuuen luginen chomendo . eteuuen meldee videre autem videor ... perditissimum quemque inminentem novis fraudibus delationum Nb 37,25 [30,23]. an dien ih (Christus) pin . die ih florenne losen uuile NpNpw 15,5. ube er (der Reiche in der Hölle) bechandi interitum (ferlornissa) . so uuissi er sih ferlornen . nals sie (die Weisen) 48,11. also der uuiso Salomon chit . stvlto perevnte . sapiens astvtior fit (kouche ferlornemo uuizzet der uuiso) Npgl 57,11. uuanda du mih flornen uorsgotist unde uuidere ladetist Npw 118 B,10 (Np perditum).
6) intrans. gebraucht (?), bei Wiedergabe lat. Intransitiva: vergehen, ein Ende nehmen, schwinden: firliusit [abstinentiae bonum] deperit [, quo sese a spiritalibus vitiis minime custodit, Greg., Cura 3,19 p. 62 = Col. 2,23] Gl 2,206,32. 242,38. firfliuzzit (darüber:) ł firliusit deperit [zu ebda.] 210,78. farleose [hoc autem tempus nostrae mutabilitatis non quandoque ita] periturum [, id est, transiturum est, ut male sit, Greg., Mor. in Job 4,1, PL 75,640 B] Glaser, Griffelgl. S. 194,124 (zur Wiedergabe vgl. Glaser z. St.). flio (für: fliosit?) [vetus itaque est, ut pro culpa humanum genus in aeterna poena] intereat [; et novum, ut conversus in regno vivat, Greg., Hom. I,11, PL 76,1117 B] Ernst, Griffelgl. S. 181,31.
7) Glossenwort: farleosan perdere Gl 1,24,1. fleosan amittere 25,2; — im Part. Praet.: farsantan farloranem amissis perditis Gl 1,24,5. farloran perditus (Pa, -tor K) 40,28.
Abl. firlôren; firliosa, -liosâri, -lor, -loranheit, -lor(a)nî, -lor(an)nissa, -lor(an)nissi (auch?), -lor(an)nussa, -lor(an)nussi, -î, -lor(an)nissida, -nussida, -los, -lust; firloranlîh; vgl. lôs.

[Bulitta]

[Bd. 5, Sp. 1166]
 
Artikelverweis 
fir-liosâri st. m., mhd. Lexer verliesære, nhd. DWB verlierer (in anderer Bed.); mnl. verlieser. — Graff 2,266.
vlios-ari: nom. sg. Gl 2,134,66 (M, 6 Hss., darunter clm 6242, 9. Jh.; 1 Hs. u-, 1 f-).
Vernichter, Zerstörer: vliosari [sui vero modis omnibus erit unusquisque pontificum ordinis, et honoris] elisor [Decr. Gel. XXVIII p. 245].
 
Artikelverweis 
-liot vgl. AWB sinliot.
 
Artikelverweis 
liotan st. v.; as. liodan; ae. léodan; got. liudan; vgl. an. loðinn part. prt. — Graff II,198.
Praes.: leotanter: part. nom. sg. m. Gl 1,587,50 (Ja).
hervorsprießen: leotanter [quasi oliva] pullulans [, et cypressus in altitudinem se extollens, Eccli. 50,11].
Abl. lote mhd.; -liot, -lot; vgl. AWB liut.
 
Artikelverweis 
fram-ir-liotan st. v. — Graff II,198.
Praet.: fram-er-hlot: 3. sg. S 191,23 (B; mit etymol. unberechtigtem -h- vor l).
Part. Praet.: fram-ar-lotan: Gl 1,229,32 (R). 2,317,36 (Jb-Re; frā-).
herauswachsen, sich ausbreiten: framarlotan propagatum Gl 1,229,32. framarlotan propagatum (1 Hs. wohl verschr. per-) [ohne Kontext] 2,317,36 ... indi Christes ambaht des meistartuames midanti vverach framerhlot in alle Simplicius Christique minister magistri latens opus propagavit in omnes S 191,23 (zu lat. trans. Verb; der Übersetzer nahm propagavit refl., Steinm.; zur Bed. vgl. Daab S. 175).
 
Artikelverweis 
ir-liotan st. v.; ae. aléodan. — Graff II,198.
Praes.: ar-leoten: 3. pl. conj. Gl 2,329,39 (clm 14747, 9. Jh.).
Praet.: ar-hlutun: 3. pl. Gl 1,287,6 (Jb-Rd; zum falschen -h- vgl. Schindling S. 73).
hervorsprießen:
a) eigentl.: arhlutun [septem spicae] pullulabant [in culmo uno, Gen. 41,5] Gl 1,287,6;
b) übertr.: hervortreten: melden ł arleoten [ne apostoli abscondantur ob metum, et sint similes lucernae sub modio, sed tota libertate se] prodant [, ut quod audierunt in cubiculis, praedicent in tectis, Hier. in Matth. 5,14—16 p. 35] Gl 2,329,39.
 
Artikelverweis 
ûf-ir-liotan st. v. — Graff II,198 s. v. arliutan.
Praes.: ar-liudit uph: 3. sg. I 39,17.
aus etw. herauswachsen: arliudit uph gardea fona Jesses uurzom egredietur ... virga de radice Iesse.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: