Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
lista bis -listîg (Bd. 5, Sp. 1176 bis 1180)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis lista Gl 3,54,47 s. AWB lîstera.
 
Artikelverweis 
lîsta sw. f., mhd. Lexer lîste, nhd. DWB leiste; as. lîsta (vgl. Gallée, Vorstud. S. 198; s. u.), mnd. lîste, mnl. lijste; ae. líste; an. lista; vgl. mlat. lista. — Graff II,251.
Nur im Nom. Sing.
list-: -a Gl 1,437,5 (M, 6 Hss.). 2,687,28. 3,150,27 (SH A, 5 Hss., 1 Hs. lis auf Rasur). 236,17 (SH a 2). 273,56 (SH b). 335,34 (SH g, 2 Hss.). 4,75,17 (Sal. a 1). 239,2. Hbr. I,329,201 (SH A); -e Gl 3,190,53 (SH B). 192,30 (SH B). 236,17 (SH a 2). 338,50 (SH g, 3 Hss.). 412,20 [HD 2,138]. 721,46. 5,32,3; -i 1,437,6 (M, clm 14689, 12. Jh.?); -] ebda. (M, clm 17403, 13. Jh.). 4,149,20 (Sal. c); lieste: 3,325,70 (SH f, clm 12658, 14. Jh.; zu -ie- für î vgl. Weinhold, Mhd. Gr. § 107; oder verschr.?). — lisda: Gl 3,190,53 (SH B). 245,3 (SH a 2). 273,55 (SH b, 2 Hss.).
Verschrieben: sisda: Gl 3,236,16 (vgl. Hbr. II,565,27; SH a 2).
1) Saum, Einfassung, Borte, kunstvoller Besatz eines Kleidungsstückes (vgl. Heyne, Hausalt. 3,328): lista ł borto [(Dido) sidoniam picto chlamydem circumdata] limbo (Hs. limbus) [Verg., A. IV,137] Gl 2,687,28 (vgl. limbus est sicut supra diximus, fascia quae ambit extremitatem vestium, secundum antiquum ritum, Serv.). lista limbus 3,150,27. Hbr. I,329,201 (beide im Abschn. De his quae in usu habentur). Gl 3,190,53 (im Abschn. De stramentis (ferramentis) et reliqui(i)s quae in usu habentur). 192,30 (im Abschn. De palliis foeminarum). 245,3. 325,70. 721,46. 4,75,17. 149,20. 239,2. lista fascia circumligatura vel limbus [Hbr. II,296,53] 3,236,16. 273,55. liste ł sovm limbus 412,20 [HD 2,138] (in lat. Text). limbus est ora .i. circuitus. ł extremę partes clamidis. ł alicuius uestis quam nos ornaturam [Bd. 5, Sp. 1177] dicimus .i. liste ł soom [zu: a cervice fluens tenui velamine] limbus [concipit infestas textis turgentibus auras, Prud., Psych. 188] 5,32,3; hierher wohl auch: lista fimbria 3,335,34.
2) geflochtene (gewundene) Leiste als architektonisches Element (vgl. Georges, Handwb.11 2,1736 s. v. plecta): lista [ipsum opus basium, interrasile erat: et ... inter coronulas et] plectas (Hs. plecta) [, leones et boves et cherubim, 3. Reg. 7,29] Gl 1,437,5.
3) Pergament-Streifen (?): liste membranum uel (uł, ł) membranula Gl 3,338,50.
 
Artikelverweis 
listâri st. m., mhd. -listære, -er. — Graff II,284 f.
list-arra: nom. pl. S 262,21 (B; zu -rr- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 263); -aro: gen. pl. 263,5 (B).
Handwerker: in bruchstückhafter Übers: ibv uuaz .. fona vverchvn listaro ze farchaufanne si quid vero ex operibus artificum venundandum est S 263,5; ferner: 262,21 (artifex).
Vgl. Voetz, Handw. S. 652 ff., ders., Komp. S. 187 f.
 
Artikelverweis 
listeliche WA 139,3 s. AWB listlîh.
 
Artikelverweis 
listen sw. v., mhd. nhd. listen; mnl. lijsten. — Graff II,284.
list-: 3. sg. -it Gl 1,531,8 (M, 6 Hss.); 3. pl. -ent 616,3 (M, 6 Hss.). 2,196,28 (M, 4 Hss.). Festschr. Leid. S. 95 (M); -enth Gl 1,616,4 (M, clm 22201, 12. Jh.; zu -nth vgl. Matzel S. 126); -en 5 (M; zu -n vgl. Förster, Verbalendungen S. 43); 2. sg. imp. -i 386,6 (M, 4 Hss.); inf. -in 4,263,27 (M; fälschlich Inf. statt Imp. (?), vgl. Raven 1,111, vgl. auch Parallelgl. Gl 1,386,6).
Unsicher, ob hierher: listen: inf. Mayer, Griffelgl. S. 79,339 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.; so Gl.-Wortsch. 6,120 f. s. v. listen, anders aber Mayer z. St., der die Form mit Verschr. von i für u zu lusten stellt; vgl. auch in ders. Hs. Mayer, Griffelgl. S. 74,311 s. v. gilisten).
1) jmdm. schmeicheln, jmdn. liebkosen:
a) jmdm. (in verführerischer Absicht) schmeicheln, jmdn. umwerben: listi [dixerunt ad uxorem Samson:] blandire [viro tuo, et suade ei ut indicet tibi quid significet problema, Jud. 14,15] Gl 1,386,6 (3 Hss. lindkôsôn). 4,263,27 (listin). listit [apprehensumque deosculatur iuvenem, et procaci vultu] blanditur [, dicens, Prov. 7,13] 1,531,8 (2 Hss. linden). listent [quia vitiorum mala intus contegunt, humanis vero oculis quorumdam demonstratione operum, de solo foris iustitiae colore] blandiuntur [Greg., Cura 3,35 p. 95] 2,196,28;
b) jmdn. (wie ein Kind) liebkosen: in einem Bilde: listent [ecce ego declinabo super eam (Jerusalem) quasi fluvium pacis ... ad ubera portabimini, et super genua] blandientur [vobis, Is. 66,12] Gl 1,616,3. Festschr. Leid. S. 95.
2) Unklar bleibt (vgl. Formenteil): listen [nos ipsi pascimur quando non gregum utilitati prospicimus, sed quid] foveat (Hs. faveat) [et augeat nostras voluptates attendimus, Halitg., De vitiis 5,19 p. 693 B] Mayer, Griffelgl. S. 79,339.
 
Artikelverweis 
gi-listen sw. v.
ki-liston: 3. pl. prt. Gött. Nachr. 1927 S. 95 (vgl. Ahd. I,555,2; zur Endg. vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 363 Anm. 4 c). — g-listemes: 1. pl. Gl 5,17,68 (Augsb., Arch. 6, Gll. 10. Jh.).
Unsicher, ob hierher: gi-listan: inf. Mayer, Griffelgl. S. 74,311 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.; so Gl.-Wortsch. [Bd. 5, Sp. 1178] 6,121 s. v. gilisten, anders aber Mayer z. St., der die Form mit Verschr. von i für u zu gilusten stellt; vgl. auch in ders. Hs. Mayer, Griffelgl. S. 79,339 s. v. listen).
1) jmdm. beschwichtigend (in einer best. Absicht) zureden: ratenmes imo glistemes imo [Randgl. zu: si hoc auditum fuerit a praeside, nos] suadebimus ei [, et securos vos faciemus, Matth. 28,14] Gl 5,17,68 (vgl. z. gl. St. Gl 1,719,50 angefragt unter gileisten); in freier Übers. (?): kiliston [tunc principes, et satrapae] surripuerunt [regi, et sic locuti sunt ei: Dari rex in aeternum vive, Dan. 6,6] Gött. Nachr. 1927 S. 95 (vgl. Ahd. I,555,2; zur Glossierung vgl. Randgl. pulchre dixit surripuerunt, non enim locuti sunt, quod agere cogitabant, si pro honore regis inimico moliuntur insidias, vgl. Bergmann in Ahd. I,555,2).
2) Unklar bleibt (vgl. Formenteil): gilistan [pravis excessibus se] favere [significant, Halitg., De vitiis 5,15 p. 689 B] Mayer, Griffelgl. S. 74,311.
 
Artikelverweis 
lîstera (st. sw.?) f., mhd. lister f., nhd. dial. westf. lîster m. Woeste S. 162, niedersächs. līster Niedersächs. Wb. 8,2,247; mnl. lijstere f. — Graff II,293.
Nur im Nom. Sing. belegt.
list-era: Gl 3,28,19 (10 Hss.). BES 6,54,50. Hbr. II,146,6 (SH a 1); -er: Gl 3,28,22. 4,354,50; -ir: 3,28,23 (2 Hss.). Add. II,96,3; listra: Gl 3,28,21 (5 Hss.). 365,25 (Jd).
Verschrieben: list-eta: Gl 3,28,21; -it: 23 (ausrad., das letzte -t unsicher, Anm.); -im: 24; -a: 54,47 (-a).
Singdrossel, turdus musicus (vgl. Suolahti, Vogeln. S. 68, Beitr. 35,175): listera sepicecula (vgl. Diefb., Gl. 527c) Gl 3,28,19 (1 Hs. kuningilîn, 2 Hss. bachstelze mhd., je 1 Hs. hol(e)krâ, wegestarz, zûnslüpfel, zûnslüpfelîn alle mhd.). 54,47. 365,25. 4,354,50. Add. II,96,3. BES 6,54,50. Hbr. II,146,6.
 
Artikelverweis 
listerchare Gl 3,357,7 s. AWB listuuercâri.
 
Artikelverweis 
listfang st. m. — Graff III,413.
list-fanc: acc. sg. Gl 1,271,40 (Jb-Rd; in Jb c auf Rasur). Thoma, Glossen S. 18,11.
Beweis: listfanc [in] argumentum [ergo fidei retentum pallium (des Joseph) ostendit (die Ehefrau seines Herrn) marito revertenti domum, Gen. 39,16] Gl 1,271,40. in einan list. triuuo. ł cloubo. in einan gliz. listfanc [Comm. in Gen. = ebda.] Thoma, Glossen S. 18,11 (Hs. in argumentum f(idei)).
 
Artikelverweis 
listîg adj., mhd. Lexer listec, -ic, nhd. DWB listig; as. -listig, mnd. mnl. listich; an. listugr (vgl. Fritzner 2,535). — Graff II,284.
list-ig: Grdf. Thoma, Glossen S. 6,31. NpNpw 9, Diaps. 9 (= Npw 9,32; Np -îg); nom. sg. m. -]er Gl 1,16,6 (PaRa). 2,43,4. 3,260,33 (SH a 2). 34 (SH a 2; -igs). Glaser, Griffelgl. S. 157,70 (clm 6300, 8. Jh.); -]o Gl 2,14,3; nom. sg. f. -]a 414,1. 50. 659,38; dat. sg. n. -]emo 197,11 (M, 2 Hss.). 219,57 (clm 18550,1, 8. Jh.); -iḡ: dass. 349,35 (Carlsr. Aug. CCXVII, 9./10. Jh.; für -en (?), vgl. Ertmer, Juv. S. 342,8); -ig-: dat. sg. f. -eru 1,493,38 (Rb); acc. sg. m. -en Thoma, Glossen S. 20,19; dat. pl. -em Gl 2,309,27 (Rb); acc. pl. f. (?) -o Thoma, Glossen S. 24,33 (Wien 1239, 10. Jh.; oder m. mit -o für e? lat. acc. pl. m.); comp. nom. sg. f. -ora Gl 1,316,3 (Rb); -ikęr: nom. sg. m. 542,42 (Rb); -ich: Grdf. 3,383,28 (Jd); -eger: nom. sg. m. 224,19 (SH a 2, 2 Hss.; -egs). 260,34 (SH a 2); liest-: dass. 33 (SH a 2, clm 2612, 12. Jh.; -egs). [Bd. 5, Sp. 1179]
Mit etymol. unberechtigtem h (vgl. Kögel S. 127): hlistiger: nom. sg. m. Gl 1,16,6 (K).
Verschrieben (?): listigant: acc. sg. m. Gl 1,281,30 (Jb; zu epithetischem -t vgl. Schindling S. 96).
Verstümmelt: list..: Grdf. S 72,94 (Musp.; Ausg. listic).
1) klug, schlau, scharfsinnig:
a) von Pers.: listikęr astutus [videns malum, absconditus est: parvuli transeuntes sustinuerunt dispendia, Prov. 27,12] Gl 1,542,42. listigo [versibus infandis non umquam dicere dignor, ut quondam] argutus [fertur dixisse poeta, Aldh., De virg. 29] 2,14,3. listiger [ille (eques)] sagax [, tantis quod risus milibus esset, distulit admota calliditate iocum, Avian 10,9] 43,4. listiga [absenti Aeneae currum geminosque iugalis semine ab aetherio, spirantis naribus ignem, illorum de gente, patri quos] daedala (vgl. ingeniosa, Serv.) [Circe supposita de matre nothos furata creavit, Verg., A. VII,282] 659,38. listeger astutus 3,224,19. 383,28 (danach bahandech geleret industrius eruditus). sagax 260,33;
b) von Abstr.: listigemo [tolerandum praedicatori est, ut per exhortationem suam] artificioso [moderamine unum patiatur crescere, quatenus possit aliud a vicina morte retinere, Greg., Cura 3,38 p. 98] Gl 2,197,11 (2 Hss. listlîh). 219,57.
2) erfahren, geschickt: listigant [nunc ergo provideat rex virum sapientem et] industrium (ingeniosum) [, et praeficiat eum terrae Aegypti, Gen. 41,33] Gl 1,281,30. Thoma, Glossen S. 20,19 (Comm. in Gen. = Gen. ebda.). cunstiger listig [factus est Esau] vir gnarus [venandi, et homo agricola, Comm. in Gen. = Gen. 25,27] 6,31. listigo chunstigo [quod si nosti in eis esse viros] industrios (ingeniosos) [, constitue illos magistros pecorum meorum, Gen. 47,6] 24,33; hierher wohl auch: substant.: listiger [per hoc quod scripturarum se] studiosos [exhibent, Greg., Mor. in Job 3,22, PL 75,622 C] Glaser, Griffelgl. S. 157,70 (zur Bed. u. Glossierung vgl. ebda.).
3) ehrgeizig: listiger sohendi haera ambitiosus expedens honorem Gl 1,16,6.
4) hinterlistig, verschlagen:
a) von Pers.: dar (sc. beim Jüngsten Gericht) niist eo so listic man, der dar iouuiht arliugan megi S 72,94. also tougeno faret er . so der leuuo in sinero luogo. Er ist peidiu ioh starch . ioh listig zebesuichenne [vgl. leonem in cubili dicit eum, in quo et vis et dolus operabitur, Aug., En.] NpNpw 9, Diaps. 9 (= Npw 9,32); — von der Schlange als Sinnbild der Hinterlist: listigora [sed et serpens erat] callidior [cunctis animantibus terrae quae fecerat dominus deus, Gen. 3,1] Gl 1,316,3;
b) von Abstr.: listigeru [dum aures principum simplices, et ex sua natura alios aestimantes,] callida [fraude decipiunt, Esth. 16,6] Gl 1,493,38. za listigem adanchun [sed nativitate regis nostri cognita, Herodes] ad callida argumenta [convertitur, ne terreno regno privaretur, Greg., Hom. I,10 p. 1469] 2,309,27. listigen [pergite nunc ut oves, durorum praeda luporum; sed vos] arguto [serpentum corde vigete, Juv. 2,460] 349,35. listiga .i. uuitheruuerdiga, dazu Randgl. hintarscrencha versuta [fraus et callida amat tenebris obtegi, Prud., H. matut. (II) 21] 414,1. listiga callidus (Glosse: ingeniosus, vgl. PL 59) [inlaqueat volucres aut pedicis dolus aut maculis, inlita glutine corticeo vimina plumigeram seriem inpediunt et abire vetant, ders., H. a. cib. (III) 41] 50. [Bd. 5, Sp. 1180]
5) Glossenwort: gelower ł listiger sollers Gl 3,260,34.
Abl. listglîh; listîgo; vgl. unlistîg, -listic mhd.
 
Artikelverweis 
-listîg vgl. auch hintar-, klein-, ubil-, unlistîg.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: