Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
gi-listen bis ver-listic (Bd. 5, Sp. 1177 bis 1180)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis gi-listen sw. v.
ki-liston: 3. pl. prt. Gött. Nachr. 1927 S. 95 (vgl. Ahd. I,555,2; zur Endg. vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 363 Anm. 4 c). — g-listemes: 1. pl. Gl 5,17,68 (Augsb., Arch. 6, Gll. 10. Jh.).
Unsicher, ob hierher: gi-listan: inf. Mayer, Griffelgl. S. 74,311 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.; so Gl.-Wortsch. [Bd. 5, Sp. 1178] 6,121 s. v. gilisten, anders aber Mayer z. St., der die Form mit Verschr. von i für u zu gilusten stellt; vgl. auch in ders. Hs. Mayer, Griffelgl. S. 79,339 s. v. listen).
1) jmdm. beschwichtigend (in einer best. Absicht) zureden: ratenmes imo glistemes imo [Randgl. zu: si hoc auditum fuerit a praeside, nos] suadebimus ei [, et securos vos faciemus, Matth. 28,14] Gl 5,17,68 (vgl. z. gl. St. Gl 1,719,50 angefragt unter gileisten); in freier Übers. (?): kiliston [tunc principes, et satrapae] surripuerunt [regi, et sic locuti sunt ei: Dari rex in aeternum vive, Dan. 6,6] Gött. Nachr. 1927 S. 95 (vgl. Ahd. I,555,2; zur Glossierung vgl. Randgl. pulchre dixit surripuerunt, non enim locuti sunt, quod agere cogitabant, si pro honore regis inimico moliuntur insidias, vgl. Bergmann in Ahd. I,555,2).
2) Unklar bleibt (vgl. Formenteil): gilistan [pravis excessibus se] favere [significant, Halitg., De vitiis 5,15 p. 689 B] Mayer, Griffelgl. S. 74,311.
 
Artikelverweis 
lîstera (st. sw.?) f., mhd. lister f., nhd. dial. westf. lîster m. Woeste S. 162, niedersächs. līster Niedersächs. Wb. 8,2,247; mnl. lijstere f. — Graff II,293.
Nur im Nom. Sing. belegt.
list-era: Gl 3,28,19 (10 Hss.). BES 6,54,50. Hbr. II,146,6 (SH a 1); -er: Gl 3,28,22. 4,354,50; -ir: 3,28,23 (2 Hss.). Add. II,96,3; listra: Gl 3,28,21 (5 Hss.). 365,25 (Jd).
Verschrieben: list-eta: Gl 3,28,21; -it: 23 (ausrad., das letzte -t unsicher, Anm.); -im: 24; -a: 54,47 (-a).
Singdrossel, turdus musicus (vgl. Suolahti, Vogeln. S. 68, Beitr. 35,175): listera sepicecula (vgl. Diefb., Gl. 527c) Gl 3,28,19 (1 Hs. kuningilîn, 2 Hss. bachstelze mhd., je 1 Hs. hol(e)krâ, wegestarz, zûnslüpfel, zûnslüpfelîn alle mhd.). 54,47. 365,25. 4,354,50. Add. II,96,3. BES 6,54,50. Hbr. II,146,6.
 
Artikelverweis 
listerchare Gl 3,357,7 s. AWB listuuercâri.
 
Artikelverweis 
listfang st. m. — Graff III,413.
list-fanc: acc. sg. Gl 1,271,40 (Jb-Rd; in Jb c auf Rasur). Thoma, Glossen S. 18,11.
Beweis: listfanc [in] argumentum [ergo fidei retentum pallium (des Joseph) ostendit (die Ehefrau seines Herrn) marito revertenti domum, Gen. 39,16] Gl 1,271,40. in einan list. triuuo. ł cloubo. in einan gliz. listfanc [Comm. in Gen. = ebda.] Thoma, Glossen S. 18,11 (Hs. in argumentum f(idei)).
 
Artikelverweis 
listîg adj., mhd. Lexer listec, -ic, nhd. DWB listig; as. -listig, mnd. mnl. listich; an. listugr (vgl. Fritzner 2,535). — Graff II,284.
list-ig: Grdf. Thoma, Glossen S. 6,31. NpNpw 9, Diaps. 9 (= Npw 9,32; Np -îg); nom. sg. m. -]er Gl 1,16,6 (PaRa). 2,43,4. 3,260,33 (SH a 2). 34 (SH a 2; -igs). Glaser, Griffelgl. S. 157,70 (clm 6300, 8. Jh.); -]o Gl 2,14,3; nom. sg. f. -]a 414,1. 50. 659,38; dat. sg. n. -]emo 197,11 (M, 2 Hss.). 219,57 (clm 18550,1, 8. Jh.); -iḡ: dass. 349,35 (Carlsr. Aug. CCXVII, 9./10. Jh.; für -en (?), vgl. Ertmer, Juv. S. 342,8); -ig-: dat. sg. f. -eru 1,493,38 (Rb); acc. sg. m. -en Thoma, Glossen S. 20,19; dat. pl. -em Gl 2,309,27 (Rb); acc. pl. f. (?) -o Thoma, Glossen S. 24,33 (Wien 1239, 10. Jh.; oder m. mit -o für e? lat. acc. pl. m.); comp. nom. sg. f. -ora Gl 1,316,3 (Rb); -ikęr: nom. sg. m. 542,42 (Rb); -ich: Grdf. 3,383,28 (Jd); -eger: nom. sg. m. 224,19 (SH a 2, 2 Hss.; -egs). 260,34 (SH a 2); liest-: dass. 33 (SH a 2, clm 2612, 12. Jh.; -egs). [Bd. 5, Sp. 1179]
Mit etymol. unberechtigtem h (vgl. Kögel S. 127): hlistiger: nom. sg. m. Gl 1,16,6 (K).
Verschrieben (?): listigant: acc. sg. m. Gl 1,281,30 (Jb; zu epithetischem -t vgl. Schindling S. 96).
Verstümmelt: list..: Grdf. S 72,94 (Musp.; Ausg. listic).
1) klug, schlau, scharfsinnig:
a) von Pers.: listikęr astutus [videns malum, absconditus est: parvuli transeuntes sustinuerunt dispendia, Prov. 27,12] Gl 1,542,42. listigo [versibus infandis non umquam dicere dignor, ut quondam] argutus [fertur dixisse poeta, Aldh., De virg. 29] 2,14,3. listiger [ille (eques)] sagax [, tantis quod risus milibus esset, distulit admota calliditate iocum, Avian 10,9] 43,4. listiga [absenti Aeneae currum geminosque iugalis semine ab aetherio, spirantis naribus ignem, illorum de gente, patri quos] daedala (vgl. ingeniosa, Serv.) [Circe supposita de matre nothos furata creavit, Verg., A. VII,282] 659,38. listeger astutus 3,224,19. 383,28 (danach bahandech geleret industrius eruditus). sagax 260,33;
b) von Abstr.: listigemo [tolerandum praedicatori est, ut per exhortationem suam] artificioso [moderamine unum patiatur crescere, quatenus possit aliud a vicina morte retinere, Greg., Cura 3,38 p. 98] Gl 2,197,11 (2 Hss. listlîh). 219,57.
2) erfahren, geschickt: listigant [nunc ergo provideat rex virum sapientem et] industrium (ingeniosum) [, et praeficiat eum terrae Aegypti, Gen. 41,33] Gl 1,281,30. Thoma, Glossen S. 20,19 (Comm. in Gen. = Gen. ebda.). cunstiger listig [factus est Esau] vir gnarus [venandi, et homo agricola, Comm. in Gen. = Gen. 25,27] 6,31. listigo chunstigo [quod si nosti in eis esse viros] industrios (ingeniosos) [, constitue illos magistros pecorum meorum, Gen. 47,6] 24,33; hierher wohl auch: substant.: listiger [per hoc quod scripturarum se] studiosos [exhibent, Greg., Mor. in Job 3,22, PL 75,622 C] Glaser, Griffelgl. S. 157,70 (zur Bed. u. Glossierung vgl. ebda.).
3) ehrgeizig: listiger sohendi haera ambitiosus expedens honorem Gl 1,16,6.
4) hinterlistig, verschlagen:
a) von Pers.: dar (sc. beim Jüngsten Gericht) niist eo so listic man, der dar iouuiht arliugan megi S 72,94. also tougeno faret er . so der leuuo in sinero luogo. Er ist peidiu ioh starch . ioh listig zebesuichenne [vgl. leonem in cubili dicit eum, in quo et vis et dolus operabitur, Aug., En.] NpNpw 9, Diaps. 9 (= Npw 9,32); — von der Schlange als Sinnbild der Hinterlist: listigora [sed et serpens erat] callidior [cunctis animantibus terrae quae fecerat dominus deus, Gen. 3,1] Gl 1,316,3;
b) von Abstr.: listigeru [dum aures principum simplices, et ex sua natura alios aestimantes,] callida [fraude decipiunt, Esth. 16,6] Gl 1,493,38. za listigem adanchun [sed nativitate regis nostri cognita, Herodes] ad callida argumenta [convertitur, ne terreno regno privaretur, Greg., Hom. I,10 p. 1469] 2,309,27. listigen [pergite nunc ut oves, durorum praeda luporum; sed vos] arguto [serpentum corde vigete, Juv. 2,460] 349,35. listiga .i. uuitheruuerdiga, dazu Randgl. hintarscrencha versuta [fraus et callida amat tenebris obtegi, Prud., H. matut. (II) 21] 414,1. listiga callidus (Glosse: ingeniosus, vgl. PL 59) [inlaqueat volucres aut pedicis dolus aut maculis, inlita glutine corticeo vimina plumigeram seriem inpediunt et abire vetant, ders., H. a. cib. (III) 41] 50. [Bd. 5, Sp. 1180]
5) Glossenwort: gelower ł listiger sollers Gl 3,260,34.
Abl. listglîh; listîgo; vgl. unlistîg, -listic mhd.
 
Artikelverweis 
-listîg vgl. auch hintar-, klein-, ubil-, unlistîg.
 
Artikelverweis 
listigant Gl 1,281,30 s. listîg.
 
Artikelverweis 
-listgî vgl. AWB guotlistgî.
 
Artikelverweis 
listglîh adj., mhd. Lexer listeclich; vgl. mnd. listichlĩken, mnl. listelijc. — Graff II,284.
listek-lich: Grdf. WB 139,3 [247,9].
kunstreich, raffiniert, von Abstr.: suie drate der persecutorum minę uuaren . unte suie listeklich iro blandimenta uuaren. sie nemohten iedoch in minen holdon daz fiur . unte daz ernost miner minnon irleskan (ACFK listlîh).
 
Artikelverweis 
listîgo adv., nhd. DWB listig; vgl. mhd. mnd. listigen, an. listuliga. — Graff II,284.
listigo: Gl 1,380,15 (Rb). 412,3 (Rb).
auf verschlagene, hinterlistige Weise: listigo denchat callide cogitantes (Hs. cogitatis) [tulerunt sibi cibaria, saccos veteres asinis imponentes, et utres vinarios scissos atque consutos, Jos. 9,4] Gl 1,380,15. daz listigo si kilagot imu [recogitat enim de me (Saul),] quod calide insidier ei (David) [1. Reg. 23,22] 412,3 (zur Glossierung vgl. Meineke, Bernstein S. 158).
 
Artikelverweis 
ver-listic mhd. adj.
ver-listiger: nom. sg. m. Gl 5,7,24 (M, Carlsr. Oen. 1, 14. Jh.; vslistigs).
schlau, lebensklug: verlistiger [homo] versutus [celat scientiam: et cor insipientium provocat stultitiam, Prov. 12,23].

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: