Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
liuhtida bis [h]liumunthaftgî (Bd. 5, Sp. 1199 bis 1204)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis liuhtida st. f. — Graff II,148.
liuhtitha: nom. sg. Gl 1,203,19. 258,14 (beide K); liuhtida: dass. 203,19 (Ra). — Mit etymol. unberechtigtem h-: hliuhtida: nom. sg. Gl 1,258,14 (Ra; -ht- auf Rasur).
Beleuchtung, Helligkeit: liuhtitha mano Titania luna [vgl. Titania: Diana; sicut Apollo Titan, Gloss. Lat. V TI 12] Gl 1,258,14 (zur Glossierung vgl. Splett, Stud. S. 387 f.); — Fehlglossierung: liuhtitha finfta teil zidi lustrum quinquenium temporis Gl 1,203,19 (Ra nur liuhtida; lustrumZeitraum von fünf Jahrennach Splett a. a. O. S. 285 vom Glossator fälschlich mit lustrare in Verbindung gebracht).
 
Artikelverweis 
liuhtîg adj., mhd. Lexer liuhtec, -ic; mnd. lüchtich, mnl. luchtich.
liuhtîge: nom. pl. m. Nb 60,9 [50,5].
hell: ter himel muoz herton geben liuhtige taga . unde uinstere nahte licet caelo proferre lucidos soles . et eosdem condere tenebrosis noctibus.
Komp. thuruhliuhtîg.
 
Artikelverweis 
liuhtnissi st. n., mhd. Lexer liuhtnisse st. f.; mnd. lüchtnisse f.; ae. líhtness f. — Graff II,148.
liuht-nisse: dat. sg. Npgl 98,2 (zum ja-Stamm vgl. Kelle, Psalmen S. 110 f.).
Erleuchtung: uuis contemplator diuinę lucis . so uuirdest du illuminatus . unde fone dero illuminatione (liuhtnisse) . uuirt got an dir magnus et excelsus.
 
Artikelverweis 
liuimo Gl 2,503,35 s. AWB [h]lâo.
 
Artikelverweis 
[h]liumhaftîg adj. — Graff IV,1102.
lium-haftig: Grdf. W 69,11 (A). 72,8 (F) [141,21/22]; -haftigh: dass. 72,8 (A); luim-haftig: dass. 69,11 (BCFK) [133,28/29]. 72,8 (BCK, nach Schü.-M. -t- vielleicht rad. aus d B, -h- vielleicht korr. aus b F) [141,21/22].
berühmt in bezug auf/durch etw., mit Gen. d. Sache: dara nah uuerdent sie luimhaftig guoter uuercho [vgl. mox quoque famosi, Expos.] W 69,11 [133,28/29]. mit neuuederemo (sc. terroribus unte blandimentis) mugit ir iro (der Kirche) getaran, sunter da mit machot ir sie luimhaftig stategero tugede 72,8 [141,21/22].
Vgl. [h]liumunthaftîg.
 
Artikelverweis 
[h]liumunt st. m. f., mhd. Lexer liumunt, nhd. DWB leumund; mnd. lmunt, lîmunt m., mnl. lumont m.; vgl. an. hljómr m., hljóman f.; got. hljuma m. — Graff IV,1100.
hliu-munt: nom. sg. Gl 1,222,21 (R). 2,344,9 (clm 19410, 9. Jh.); acc. sg. 1,138,18 (PaK; zum Kasus s. u. 1 b β). 2,103,53/54 (clm 19417, 9. Jh.); liu-: nom. sg. [Bd. 5, Sp. 1200] 1,280,27 (Jb-Rd; -mun- Jb). 431,41 (Sg 295, 9. Jh.). 438,49 (M; -iv-). 445,9 (Rf). 2,103,52 (2 Hss., darunter clm 14747, 9. Jh.). 119,16 (M). 329,21 (clm 14747, 9. Jh.). 344,9 (clm 6325, 9. Jh.). 742,8 (Ja). 3,253,54 (SH a 2; -iv-). 4,88,45 (Sal. a 1). 153,25 (Sal. c; -iv-). Mayer, Griffelgl. S. 82,359 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.). T 17,8. 22,2; acc. sg. Gl 1,326,55 (M). 663,24 (M, 4 Hss.). 690,47 (M, 5 Hss.). 738,37 (Brüssel 18723, Gll. 10. Jh.; oder nom. (?), s. u. 2 b α). 745,12 (M, 7 Hss., davon 3 -iv-, 1 Hs. -ūt). 766,51 (Sg 70, 8. Jh.). 796,4 (M, 5 Hss., davon 1 Hs. livmvnt). 812,25 (M, 3 Hss.). 2,103,54 (clm 14407, 9. Jh.). 214,51 (oder nom.?). Glaser, Griffelgl. S. 513,36 (clm 6305, 8./9. Jh.; -mun- nicht völlig sicher; oder nom. (?), vgl. Glaser z. St.). T 145,4. Npw 32,15. W 42,6 (A); -]in dat. pl. Gl 2,315,64 (Jb-Re; i-Dekl., nach Schatz, Ahd. Gr. §§ 359. 360 Mask.); -ment: nom. sg. 736,17. Nb 37,6. 113,18. 117,11. 158,20 [30,9. 98,14. 101,15. 134,2]. Npw Cant. Abac. 4; acc. sg. Gl 1,745,14 (M, 2 Hss., davon 1 Hs. -iv-). Np 32,15. Npw 118 E,39; -]un dat. pl. Gl 2,528,53; -menda: nom. pl. Nb 158,5 [133,20]; -mint: acc. sg. Gl 1,690,48 (M). 796,5 (M, 2 Hss.). 2,204,40 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.); acc. pl. -]a 37,3 (Vad. 336, 9. Jh.). — lumunt: acc. sg. Gl 1,663,25 (M); -mund: dass. 746,67 (M). 796,6 (M). — lui-munt: nom. sg. Gl 3,253,54 (SH a 2; lvimvnt). W 42,6 (BCFK) [81,3]; -mund: acc. sg. Gl 1,745,14 (M); -mint: dass. 2,696,28. — leu-munt: nom. sg. Gl 2,147,76 (Frankf. 64, 9. Jh.; in -eu- noch germ. eu erhalten (?), nach Braune, Ahd. Gr.15 § 49 Anm. 4 aber eher unwahrscheinlich. Nach Blum, Canonesgl. S. 157 u. 225 archaisierende Schreibung). — lio-: nom. sg. Mayer, Griffelgl. S. 43,116 (Vat. Ottob. lat. 3295, 9. Jh.). — Mit t- Abfall in jüngeren bair. Hss. (vgl. Weinhold, Bair. Gr. § 143): liumun: nom. sg. Gl 4,156,15 (Sal. c; -iv-); acc. sg. 1,812,26 (M, clm 14689, 12. Jh.?); luimen: dass. 4,305,9 (Goslar 2, 14. Jh.; oder liu- zu lesen (?), vgl. Anm. z. St.).
Sichere Mask.: liu-munt: nom. sg. W 69,12 (A); gen. sg. -]es Gl 1,743,51 (M, 5 Hss., davon 1 Hs. -iv-). 2,131,31 (M, 5 Hss., davon 1 Hs. -iv-). 307,6 (Rb, --); dat. sg. -]e 131,32/33 (M, clm 6242, 9. Jh.; livmvnte; lat. gen.). 349,24 (Carlsr. Aug. CCXVII, 9./10. Jh.); acc. sg. -] 1,746,65 (M, 5 Hss., davon 2 -iv-); -ment: nom. sg. Nb 110,10. 115,30. 117,27. 118,18. 119,12. 18 [95,21. 100,10. 101,28. 102,14. 103,5. 10]. NpNpw 44,9; acc. sg. Nb 113,4. 116,3/4 [98,3. 100,14]. Nc 787,7 [104,17]; -mend-: gen. sg. -es Gl 2,518,1. Np 130,1; -is Npw 130,1; dat. sg. -e Nb 157,28. 158,9 [133,15. 24]; -mind-: gen. sg. -es Gl 2,518,1; -is 1,743,52 (M, 2 Hss.). — lui-munt: nom. sg. W 69,12 (BCFK) [133,30].
Sichere Fem., z. T. eindeutig i-Dekl.: liu-munt: nom. sg. T 60,18; -mundi: dat. sg. Gl 2,77,35 (mus. Brit. Arund. 514, 10./11. Jh.); -minti: dass. 87,44 (Bern 89, 9. Jh.).
Verschrieben, verstümmelt: hli-munt: acc. sg. Gl 1,138,18 (Ra, zu -i- für iu vgl. Splett, Stud. S. 209); li-: dass. 663,25 (M); liei-: dass. 4,262,35 (vgl. Moulin-Fankhänel, Würzb. Ahd. (Habilschr.) S. 217,58, Oxf. Laud. lat. 92, 9. Jh.; Steinm. lei-, zur Verschreibung vgl. Moulin-Fankhänel z. St.); ..ment.: F 37,28 (gen. pl.? s. 1 b α).
1) Kunde, Gerücht, Gerede:
a) allgemein: fama marida aliquando liumunt [zu:] fama [pervenit ad David, dicens: Percussit Absalom omnes filios regis, 2. Reg. 13,30] Gl 1,280,27. liumunt [maior est sapientia et opera tua, quam] rumor [, quem audivi, 3. Reg. 10,7] 431,41. 438,49, z. gl. St. liumunt marida 445,9. liumunt [sed in omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut dei ministros in multa patientia ... per gloriam, et [Bd. 5, Sp. 1201] ignobilitatem, per infamiam, et bonam] famam [: ut seductores, et veraces, 2. Cor. 6,8] 766,51. liumunt [hi primum audiere dominum praedicantem, ut ubi Israelis fuerat ab Assyriis prima captivitas, ibi redemptoris] praeconium [nasceretur, Hier. in Matth. 4,15. 16 p. 33] 2,329,21. liumunt [audivimus enim] famam [potentiae eius, cuncta quae fecit in Aegypto, Jos. 9,9] 4,262,35. argieng tho uz thiu liumunt in alla thia erda exivit fama haec in universam terram illam T 60,18. mit diu ir gihoret gifeht inti liumunt gifehto cum audieritis autem proelia et opiniones bellorum 145,4. uuanda uuelih liument nu under dien liuten uone mir si . uuio misseliche . unde uuio manigfalte zala . uuer mag taz keruobon? qui nunc rumores populi . quam dissonae multiplicesque sententiae . piget reminisci Nb 37,6 [30,9] (oder zu b ?); ferner: T 17,8 (fama). 22,2 (opinio); — hierher wohl auch: liument [zu: oro deum, ut deleat] memoriam (Hs. -a; Steinm. bezieht die Gl. auf diese Stelle) [tui de corde meo, Vitae patr. 564b,7, oder zu: oro deum, ut deleatur] memoria [tui de corde meo, ebda.] Gl 2,736,17;
b) beurteilendes Gerede:
α) (öffentliche) Meinung, Ansicht: liumundi [ut enim paulo ante diximus, quod nihil habet proprii decoris,] opinione [utentium nunc splendorem accipit nunc amittit, Boeth., Cons. 3,4 p. 60,44] Gl 2,77,35. ahtunga leumunt [clericos, aut laicos accusantes episcopos, aut clericos passim, et sine probatione, ad accusationem recipi non debere: nisi prius eorum discutiatur] existimationis opinio [Conc. Chalc. XXI p. 136] 147,76. liumint [qui (Paulus) cum blanda haec vitae eorum (der Thessaloniker)] praeconia (Hs. -am) [praemisisset, Greg., Cura 3,8 p. 42] 204,40. 214,51 (Hs. -a). liomunt [sunt autem quaedam peccata quae putantur levissima, nisi in scripturis demonstrarentur] opinione [graviora, Halitg., De Vitiis Praef. p. 656 B] Mayer, Griffelgl. S. 43,116; in unklarer Konstr.: unseremo truhtine Ihesu Christe eiscontemo huuenan inan man meinitin daz aer uuari enti mislihhero liumento (Gen. Pl. in Abhängigkeit v. eiscôn?) manno uuarun dea iungirun antuurtente ipse denique domino Iesu Christo requirente, quemnam homines dicerent eum esse, et opiniones varias hominum discipulis respondentibus F 37,28;
β) (öffentlicher) Beifall, (Volks-)Gunst: des liumuntes [hi nimirum quod gratis acceptum est, gratis non tribuunt: quia de impenso officio sanctitatis, nummum expetunt] favoris (Hs. faboris) [Greg., Hom. I,4 p. 1449] Gl 2,307,6. liumuntin [plerumque fit, ut hoc quod causa dei agi creditur, pro solis humanis] favoribus [agatur, ebda. II,32 p. 1588] 315,64. hliumunt [quatuor autem sunt genera apostolorum: ... tertium tantum per hominem, sicut his temporibus multi] favore (Hs. favor) [populi et potestatum in sacerdotium subrogantur, Is., De off. 2,5 p. 419] 344,9. liumentun [luctandum summis conatibus, inter acerba sectandum virtutis iter, ... ne se popularibus] auris (Glosse: favoribus, vgl. PL 60) [ostentet pulcroque inflata tumescat honore, Prud., Symm. II,153] 528,53. manige guunnen ofto michelen namen fone lukkemo liumende . des liutes plures enim abstulerunt saepe magnum nomen falsis vulgi opinionibus Nb 157,28 [133,15]. (der uuiso man) ter sine frehte nieht neahtot after liumende . nube after geuuizenero uuarheite qui non metitur bonum suum populari rumore . sed veritate conscientiae 158,9 [24]; hierher vielleicht auch: hliumunt cauuizzida (fehlt Ra) lopes (fehlt KRa) favorem (Hss. -e) testimonium laudis Gl 1,138,18 (z. Konjektur des Akk. im lat. Lemma vgl. [Bd. 5, Sp. 1202] Splett, Stud. S. 209). lop liumunt favor [Pass. Barth., ohne Kontext] 2,742,8.
2) guter Ruf, Ansehen, Ruhm, Leumund:
a) der in öffentlicher Bekanntheit gegründete Ruf, Ruhm: liumunt [domine deus noster, qui ... fecisti tibi] nomen [secundum diem hanc, Dan. 9,15] Gl 1,663,24. 812,25. liumunt [accipietis gloriam magnam, et] nomen [aeternum, 1. Macc. 2,51] 690,47. liumunte [veniet sed decolor alter, nomine quem fultum proprio gens vestra sequetur. Alternae in vobis captatur gloria] famae [, unius et solam fugitis disquirere laudem, Juv. 2,685] 2,349,24. liumendes [quis enim sapiens dubitaverit ... easdem laude venustatis claras in amoribus usque ad] famae [excidium formae nituisse decore? Prud., Symm. I,270] 518,1. ze dien (Völkern) noh sumelichero burgo liument chomen nemag . mer aber sumelichero menniskon ad quas (nationes) non modo queat pervenire fama singulorum hominum . sed ne urbium quidem Nb 113,18 [98,14]. tannan ist taz . ube langer liument kemezen uuirt gagen euuigheite . uuider iro nieht luzzeler nesi . sunder neheiner ita fit ut si fama quamlibet prolixi temporis cogitetur cum inexhausta aeternitate . non parva esse videatur . sed plane nulla 115,30 [100,10]. ir neuuellent aber nieht rehto faren . âne umbe liuto lob . unde umbe uppigen liument nisi ad populares auras et inanes rumores 116,3/4 [14] (oder zu 1 b β?). ube ouh liumenda mit rehte guunnen uuerdent . uuaz uueiz tanne der uuiso man . des toh mer tugede hinder imo? quae (laudes) si etiam meritis conquisitae sint . quid tamen adiecerint conscientiae sapientis? 158,5 [133,20] (vgl. 1 b β). man sihet dia gebentun hant . er neuueiz uueder umbe reht alde umbe liument NpNpw 32,15. ih negieng in michelen dingen . unde uuunderlichen . diu fone mir uuarin zesagenne. Daz chit . ih negereta neheines liumendes 130,1. uuanda tuon ih uuola umbe liument, daz ist min iteuuiz unde min sunda Npw 118 E,39 (Np favorem) (vgl. 1 b β). dara nah uuerdent sie luimhaftig guoter uuercho, unte ist der luimunt also suoze samo odor nardi W 69,12 [133,30]; ferner: Nb 113,4. 117,11 (beide fama). 27. 118,18 (fama). 119,12. 18. 158,20 (alle fama) [98,3. 101,15. 28. 102,14. 103,5. 10. 134,2]; — mit Bezug auf das, wodurch er erworben werden kann (z. B. Verdienste, Tugenden): taz sie guollichi lustet . taz ferlucchet siu ze dien ambahten. Unde der liument michelero uuolatato . daz tie in urono skinen fama optimorum meritorum in rempublicam Nb 110,10 [95,21]. taz rouh pezeichenet ten liument tero tugedo . die an dien uuisen io sulen uuesen Nc 787,7 [104,17]. fone fidelibus unde fone allero ęcclesia . chumet der liument uirtutum (Npw guotero tugendi) NpNpw 44,9. sin skimo ist also lieht . daz chuit: sin liument intluhtet die in in gloubent Npw Cant. Abac. 4 (Np fama). uon den tugedon quam guot luimunt [vgl. actibus e sacris emanat opinio suavis, Expos.] W 42,6 [81,3];
b) das auf das persönliche Verhalten gegründete Ansehen, Leumund, Ruf, in dem jmd. steht, Name, den man sich macht:
α) (guter) Leumund, Ruf: liumunt [videat dominus et iudicet, quoniam foetere fecistis] odorem [nostrum coram pharaone et servis eius, Ex. 5,21] Gl 1,326,55. liumunt [zu: tu de te ipso] testimonium [perhibes, Joh. 8,13, oder zu:] testimonium [tuum non est verum, ebda.] 738,37. liumunt [Cornelius Centurio, vir iustus, et timens deum, et] testimonium [habens ab universa gente Iudaeorum, Acta 10,22] 745,12. 4,305,9. liuminta [ibi Ponticus ille Aquila tunc praeceptor erat, vir plurima laudis] instrumenta [gerens, Ar. II,512] 2,37,3 (zu [Bd. 5, Sp. 1203] lat. instrumentumBeweismittel, Zeugnis’, vgl. Georges, Handwb.11 2,332). liuminti [ne (virgines sacrae) passim vagando ecclesiae laedant] existimationem (Hs. existimatione) [Conc. Afr. XLIV p. 150] 87,44. chust (ł/odo) liumunt existimationem [ebda.] 103,52 (2 Hss. -tio). 119,16 (Hs. -tio, 1 Hs. unliumunt). livmuntes [te a traditis tibi regulis immodice discessisse cognosco, qui si tuae] aestimationis (5 Hss. existimationis, 1 Hs. -tio) [parum diligens eras, meae saltem famae parcere debuisti, Decr. Leon. XXXI p. 232] 131,31. luimint [quam simul ac tali persensit peste teneri cara Iovis coniunx, nec] famam [obstare furori talibus agreditur Venerem Saturnia dictis, Verg., A. IV,91] 696,28; — für bonum testimonium: (guot) liumunt: liumuntes [considerate ergo fratres, viros ex vobis boni] testimonii [septem, plenos spiritu sancto, et sapientia, Acta 6,3] Gl 1,743,51 (1 Hs. urkundî). guoten livmunt [huic] testimonium [bonum reddebant qui in Lystris erant et Iconico fratres, ebda. 16,2] 746,65 (1 Hs. nur liumunt). liumunt [Diotrepen impietatis et superbiae causa obiurgat. Demetrio bonum] testimonium [perhibet, 3. Joh., Prol.] 796,4;
β) schlechter Leumund: liumunt [omnes etiam] infamiae [maculis aspersi, id est histriones ac turpidinis subiectae personae, Hrab., Poenit. I, PL 112,1400 B] Mayer, Griffelgl. S. 82,359.
3) Glossenwort: hliumunt opinio Gl 1,222,21 (R; marida KRa). 4,153,25. livmunt praeconium 3,253,54. 4,88,45. 156,15.
4) unklar: liumunt [ne infinita replicem quomodo unus per naturam deus et unus filius non praeiudicat ceteris ne per] adoptionem [dii vocentur et filii, Hier. in Matth. 23,10] Glaser, Griffelgl. S. 513,36 (zur unklaren lexikalisch-semantischen Motivation der Gl. vgl. Glaser z. St. u. [h]liumunthaft 2; möglicherweise Fehlglossierung oder erklärende Glossierung, vgl. 1).
Abl. [h]liumunting; [h]liumunthaft, [h]liumuntîg; vgl. un[h]liumunt, ur[h]liumuntlîh.

[Nässl]


 
Artikelverweis -[h]liumuntâri vgl. un[h]liumuntâri.
 
Artikelverweis 
[h]liumunthaft adj., mhd. liumenthaft. — Graff IV,1101.
liu-munt-haftero: gen. sg. f. Gl 2,228,4 (S. Flor. III 222 B, 9. Jh.); -ment-hafta: nom. pl. m. Thoma, Glossen S. 2,32.
1) berühmt: marra liumenthafta [isti (gigantes) sunt potentes a saeculo] viri famosi [Comm. in Gen. = Gen. 6,4] Thoma, Glossen S. 2,32.
2) unklar: liumunthaftero [rursum scriptum est: non accepistis spiritum servitutis iterum in timore sed spiritum] adoptionis [filiorum, in quo clamamus abba pater, Greg., Cura 3,13 p. 52 = Röm. 8,15] Gl 2,228,4 (zur Übers. von adoptio vgl. auch liumunt 4).
Abl. [h]liumunthaftîg; vgl. un[h]liumunthaft.
 
Artikelverweis 
-[h]liumunthaftî vgl. un[h]liumunthaftî.
 
Artikelverweis 
[h]liumunthaftîg adj.
Verstümmelt: ..mant-aftige: nom. pl. m. Beitr. (Halle) 82 (Sonderband), 137 (Vat. Pal. 14, 9. Jh.; zum Fehlen von h- im Zweitglied vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 153 Anm. 2).
berühmt: liumantaftige [isti (gigantes) sunt potentes a saeculo] viri famosi [Gen. 6,4].
Abl. [h]liumunthaftgî; vgl. un[h]liumunthaftîg.
Vgl. [h]liumhaftîg. [Bd. 5, Sp. 1204]
 
Artikelverweis 
[h]liumunthaftgî st. f. — Graff IV,1102.
liument-haftigi: gen. sg. Nb 114,17 [99,9].
Berühmtheit (?), Berühmtwerden: tannan geskihet io . daz temo nieht negespue sinen namen under manigen liuten zegebreitenne . den dero liumenthaftigi lustet quo fit ut si quem delectat praedicatio famae . huic nullo modo conducat .i. contingat . proferre nomen in plurimos populos.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: