Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
nâhlîhhûn bis nâhsprehhunga (Bd. 6, Sp. 1006 bis 1008)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis nâhlîhhûn adv., mhd. næhlîchen (s. v. næhelîchen).
nah-lihvn: Gl 2,761,34 (clm 19162, Gll. 10. Jh.?).
Hierher wohl auch (kontrahiert oder verschr.?): nalchvn: Sprachwiss. 36,331a (clm 18092, Gll. 8. Jh.?).
beinahe: nahlihvn [tanta enim omnipotens dei largitate hoc ipsum parum quod sanctus distribuit auctum est: ut non tantum eodem sed etiam altero] paene [exacto anno ad victum singulis sufficeret, Vita Nicolai p. 301,16 u. 704b,15] Gl 2,761,34. nalchvn [eadem enim] propemodum [causa nostra est quae illorum fuit: quoniam sicut illi a carnalibus adversariis, ita et nos a spiritalibus maxime impugnamur inimicis, Leo, Serm. 39,1 p. 263C] Sprachwiss. 36,331 a.
Vgl. nâhlîhho.
 
Artikelverweis 
nâh[h]loufan s. AWB nâh-[h]loufan.
 
Artikelverweis 
nâho adv. (vgl. Grimm, Dt. Gr. 3,112), mhd. nâ(he), nhd. nahe; vgl. got. neƕa. — Graff II,1002.
nah-: -o S 125,23. Nc 840,7 [162,4] (-â-); comp. -or: Gl 2,69,13 (Trierer Fragment, Hs. 9./10. Jh.). F 25,12. O 1,27,21. 2,15,17. 5,16,11. Nb 5,14. 13,11 (-ôr). 38,20 (-ôr). 111,13 (-ôr). 278,19 (-ôr) [5,18/19. 11,3. 31,12. 96,17. 215,17]. Nc 818,31. 832,31 [137,21. 153,17]. Nk 382,18 (= S. CXV,18. 19; -ôr; in Hs. B Zirkumflex auf -o- radiert; in Hs. A náhôr mit Akut auf Rasur eines Zirkumflex). 383,21 (-ôr) [22,13. 23,18]. Np 118 T,150 (Hs. V3; -â- Hs. R); -er: Gl 4,318,4; -era: Ni 546,3 (-a-) [58,8]; superl. -ôst Nb 270,9 [201,9]. 277,28/29 [215,5]. Nc 763,15 [79,15].
naio: Pw 72,2 (zur mögl. Umlautbez. vgl. van Helten, Gr. I § 12). Gl L 434.
Verschrieben: nahô: Nk 459,6 [104,1]; haio: Pw 72,2 (zu -ā- s. o.).
Formen des Superlativs auf -ist s. unter AWB nâh adv.
nahe Np 33,19. Np 30,12. 88,8 (nom. pl. m.). 94,10. Npgl 146,3 s. AWB nâhi adj.
I. räumlich-zeitlich:
1) räumlich nah, nahe bei:
a) adverbial beim Vollverb:
α) im Positiv, mit (refl.) Dat.: iz (ein Ding) ist fone diu gedrungen . daz siniu teil in selben naho ligent spissum quidem est . eo quod partes sibi ipse propinquae sint Nk 459,6 [104,1]; filu nâho ganz nah: selbemo himele filo naho gechniuuentiu ... peteta si in (Philologia den Jupiter) stillo unde lango iuxta ipsum extimi ambitus murum ... annixa genibus ... diu silentio deprecatur Nc 840,7 [162,4];
β) im Komparativ: nâhôr (gi)gangan sich (jmdm./ einer Sache) nähern (mit Dat.): genc duo Ihesus nahor accedens Iesus F 25,12. so druhtin selbo thar gisaz ... tho giangun thie gisuason (die Jünger Jesu) nahor, so sie [Bd. 6, Sp. 1007] muasun [cum sedisset (Hs. -et), accesserunt ad eum discipuli eius, Marg. nach Matth. 5,1] O 2,15,17. er in tho nahor gigiang joh sie suazlicho intfiang [vgl. accedens Iesus locutus est eis, Matth. 28,18] 5,16,11. to hitemon nahor gande . gesaz si (die Philosophie) ze enderost mines pettes tum illa propius accedens . consedit in extrema parte lectuli mei Nb 13,11 [11,3], z. gl. St. (Glossen ohne übersetztes Verb) nahor [tum illa (Philosophia)] propius [accedens in extrema lectuli mei parte consedit, Boeth., Cons. 1,1 p. 5,45] Gl 2,69,13. 4,318,4. ter mano ... uuilon aber hornahter . suinendo gange nahor dero sunnun luna nunc lucida plenu cornu obvia totis flammis fratris ... nunc pallida obscuro cornu propior Phoebo Nb 38,20 [31,12]; ferner: O 1,27,21; — nâhôr rucken näher herankommen an, mit zuo + Dat.: unde ist tingolih so filo inbundenora . des fati . so uilo iz nahor gerucchet zu demo innerosten angen tanto aliquid fato liberum est . quanto illum rerum cardinem vicinius petit Nb 278,19 [215,17]; — ougun nâhôr tuon (aus Ehrfurcht) die Augenlider senken: erhafto diu ougen nahor tuonde . fergota si (Philologia) den got sus paulolum conivens oculis deum .s. solem . talibus deprecatur Nc 832,31 [153,17];
γ) im Superlativ: (ganz) nah bei, in unmittelbarer Nähe von, mit Dat.: bediu negant tiu zeichen nieht in sedel . diu nahost imo (dem nördlichen Pol des Himmels) sueibont . also arcti tuont [vgl. unde Bootes qui proximus est cardini ... semper tardius ad occasum quam ad ortum venit, Rem.] Nb 270,10 [210,9]. (der Zeigefinger) taz ist ter nahost temo dumen stat . ter ouh index heizet Nc 763,15 [79,15];
b) prädikativ bei uuesan:
α) im Komparativ: mit Dat.: tie (Engel) sint alle hinderun unde unluterorun naturę . danne die nahor demo himele sint qui omnes approbantur esse minus lucide splendentisque naturae . quam illi caelestes Nc 818,32 [137,21]. uuanda guissera ist homo currit tanne non homo currit . pediu ist homo nahera dero uuarheite . danne non homo Ni 546,3 [58,8]. uuanda animę diu cruciatum treget . nieht nahor neist [sed proximam dixit tribulationem, quae fiebat in carne; nihil est quippe animae proprius carne quam gestat, Aug., En.] Np 118 T,150;
β) im Superlativ: nâhôst uuesan, mit Dat.: also dero manigon ringo die an demo rade umbe einen steft uuerbent . ter under allen der innerosto ist . ter nahost stefte ist nam ut orbium circa eundem cardinem sese vertentium . qui est intimus ad simplicitatem medietatis accedit Nb 277,28/29 [215,5];
c) attribut. beim Substantiv:
α) im Positiv: ferro inti nâho fern und nah: tene so diu tier uerro unde naho tie stimma (des Panthers) gehorrint cum ergo audierint vocem eius omnes bestiae, quae prope sunt vel longe S 125,23;
β) im Komparativ, mit Dat.: tannan geskah ... taz ... anderer (König Theoderich) nahor imo (Kaiser Zenon) Greciam begreif Nb 5,14/15 [5,18/19];
d) attribut. beim Adverb: im Komparativ: tia erda daz uuazer umbegat . unde der fierdo teil nahor obenan erbarot ist Nb 111,13 [96,17].
2) inhaltlich nah, im Komparativ: nâhôr stân einer Sache näherkommen, mit Dat.: species ist hartor substantia tanne genus. Taz ist uone diu . uuanda iz nahor stat tero erchenostun substantię propinquior est enim primae substantiae Nk 382,18 [22,13]. tannan [Bd. 6, Sp. 1008] skinet ouh . taz homo nahor stat primę substantię . i. Catoni danne animal quare et ex his species est magis genere proxima substantiae 383,21 [23,18].
II. modal: beinahe: mina eft naio irruorda sint fuoti mei autem paene moti sunt pedes paene effusi sunt gressus mei Pw 72,2, z. gl. St. Gl L 434. naio utgotona sint ganga mina paene effusi sunt gressus mei Pw ebda.
Vgl. nâh adv.

[Bulitta]


 
Artikelverweis nahpurge Gl 1,647,46 s. AWB nâhgibûr.
 
Artikelverweis 
nâhqueman s. nâh-queman.
 
Artikelverweis 
nâhsehan s. nâh-sehan.
 
Artikelverweis 
nâhsenten s. nâh-senten.
 
Artikelverweis 
nâhsibba sw. f. (zur Bildung vgl. Glauch, Mart. Capella S. 485, Carr S. 148); vgl. mhd. Lexer nâchsippe sw. m., ae. néahsibb adj. u. f. — Graff VI,66.
nâh-sippa: nom. sg. Npgl 47,10.
Verwandte: sicvt lilivm inter spinas . ita proxima mea in medio filiarvm (also der lilio ist undir dornin also ist min nahsippa in mitten tohteron) (Npw friuntin).
 
Artikelverweis 
nâhscrift st. f.; vgl. in anderer Bed. nhd. DWB nachschrift, mnl. nascrift f. n. — Graff VI,570.
nâh-scrifte: dat. sg. Ni 566,16 [81,5] (getrennt geschr.).
Folgetext, Textzusatz: an dirro nâhscrifte sehe man iz consideretur autem ex subscriptione quemadmodum (Ausg. Piper fehlerhaft -admotum) dicimus.
 
Artikelverweis 
nâhsprehhan s. nâh-sprehhan.
 
Artikelverweis 
nâhsprehhunga st. f.; vgl. in anderer Bed. mhd. Lexer nâch sprechen, nhd. nachsprechen, mnd. nâsprēken, mnl. naspreken. — Graff VI,386.
nâh-sprechunga: nom. sg. Ns 598,7. 615,25 [269,18/19. 297,18].
Schlußsatz, Schlußfolgerung: his (sumptis, sc. den beiden Prämissen des prädikativen Syllogismus) infertur . tertium . quod inlatio dicitur . i. nahsprechunga. A quo infertur? A conuincente . i. fone demo uberuuindare Ns 598,7 [269,18/19]. taz ist aber daz tritta . daz fone dien ereren zuein (sc. Prämissen) geuurchit uuirdit. Haec et illatio . quae sumptis illata invito adversario . nahsprechunga ut dictum est potest dici . alde notfolgunga [vgl. quae illatio sumptum propterea dici non potest, quia non exspectas, ut hoc etiam tibi adversarius concedat, sed eo invito sequitur, si modo ratione servata fuerit illatum, Mart. Capella, De nupt.] 615,25 [297,18] (vgl. Wagner S. 78).
Vgl. nâhsprehhan.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: