Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
nâma bis -name (Bd. 6, Sp. 1036 bis 1040)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis nâma st. f., mhd. nâme, nhd. (älter) nahme; mnd. nâme, auch m., mnl. name; afries. -nōme (in of-); ae. nám; vgl. an. nám n., got. -nem (in anda-) n. — Graff II,1073.
naama: nom. sg. Gl 2,99,9 (lat. abl.). 109,24 (M). 4,322,16 (mus. Salzb., Gll. 9. Jh. (?); lat. abl.); nam-: dass. -a 2,99,7 (clm 14747. clm 19417, beide 9. Jh.; lat. abl.); dat. sg. -u 149,32 (Frankf. 64,9. Jh.); acc. sg. -a I 41,1.
1) Besitzergreifung: in thero unrectun namu [clerici, qui nihil habentes ordinantur, et ... quaecumque praedia nomine suo comparant, tamquam rerum dominicarum] invasionis [crimine teneantur, Conc. Carth. XXXII p. 148] Gl 2,149,32.
2) Beschlagnahmung: piteilida odo nama [de his, qui minis tantum cessere poenarum, aut] privatione [facultatum territi, aut demigratione sacrificaverunt, Conc. Anc. XXV p. 120] Gl 2,99,7 (1 Hs. nur biteilida). 109,24 (1 Hs. nur biteilitî). 4,322,16.
3) Beute: dher chiuuon uuas fona dheru chiriihhun nama ardhinsan ille utique qui solebat ab ea (ecclesia) rapere praedam I 41,1.
Komp. nôtnâma. [Bd. 6, Sp. 1037]
 
Artikelverweis 
namahaft adj., mhd. nam(e)haft, nhd. DWB namhaft. — Graff II,1081 f.
nama-haft-: superl. nom. sg. n. -esta Ni 506,16/17 [12,6]; nom. sg. f. -ista Gl 1,482,40 (M, 3 Hss.); -hafdeste: nom. sg. m. 3,282,69 (SH b; -ma- auf Rasur); -aftosto: dass. 1,174,22 (Pa; zum fehlenden h vgl. Kögel S. 127); namo-haft-: gen. sg. m. -esten Nc 733,13 [49,22]; acc. sg. f. -estun 768,14 [85,1]; nom. pl. m. -esten 734,19. 822,1 [51,1a. 141,6]; acc. pl. m. -isten 693,7/8 [7,7]; name-haft: Grdf. Gl 2,44,32; dat. pl. -]en Np 77,68; superl. nom. sg. m. -]este Gl 3,283,1 (SH b); -hafdests: dass. ebda. (vgl. Hbr. II,566,43; SH b); nami-haftista: nom. sg. f. 1,482,41/42 (M).
Verschrieben: nama-hastista: superl. nom. sg. f. Gl 1,482,41 (M); name-astesta: dass. 4,272,12 (M); nāhastisstima: dass. 5,6,11/20 (M).
1) berühmt:
a) von Personen: dero daz kemugenton uuaren namohaftesten Amphiaraus . unde der Mopsus . ter sih uuider Chalchante ellenota . so Virgilius saget ex hac divinandi possibilitate . Amphiaraus Mopsusque celebrati Nc 822,1 [141,6];
b) von Abstrakta u. Dingen: namahaftista [(Holofernes) effregit autem civitatem] opinatissimam [Melothi, Judith 2,13] Gl 1,482,40 (3 Hss. -tissima; 2 namhaftic mhd.). 4,272,12 (Hs. -tissima). namhastisstima opinatissimam (probissimam) [ebda.] 5,6,11/20. namehaft [nam liberales et] famosissimae [causae, et quae ex principe proficiscuntur, ad dignitatem civitatum pertinent, Beda super act. apost. 19 p. 988 D] 2,44,32;
c) Glossenwort: ainzeihaner adallih hluttar cachoran uuantarlih edo indra uuis namaaftosto insignem nobilem clarum egregium mirabilem aut alia[s] nominatissimum Gl 1,174,22. namahafdeste opinatissimus 3,282,69.
2) wichtig, bedeutend:
a) von Personen: unde die namohaftisten meist kesaligoti diu gehileihlicha merunga praesertimque potissimos conubialis bearet adiectio [vgl. potissimos .i. praecipuos et maximos inter deos, Rem.] Nc 693,7/8 [7,7]. to uuard keboten . daz tie namohaftesten geeiscot uuurtin . sin selbes kemeinskezzen . dero sament imo doh zuelife sint tunc etiam ut inter alios potissimi rogarentur . ipsius college Iovis . qui bis seni cum eodem tonante numerantur 734,19 [51,1a]. Ioseph uuas preclari meriti (marero uuirdo) . Effrem uuard prelatus (furegezuchit) fone Iacob sinemo bruoder Manasse . uuaz uuirt danne an in so namehaften fernomen . âne aller Iudaicus populus (iudono liut)? [vgl. sed eos potissimum nominavit, qui clarioribus meritis videbantur excellere, Aug., En.] Np 77,68;
b) von Abstrakta: era uuesen Cyllenio . daz imo dero anderro goto gelubeda . den gehileih scuofe . ze lone sines namohaftesten dienestes . den er in duot potescaft tribendo quippe convenire Cyllenio . ut pro praemiis potissimorum officiorum . favor caelitum eius vincla sanciret [vgl. potissimorum officiorum .i. maximorum servitiorum et obsequiorum, Rem.] Nc 733,13 [49,22]. tarazuo gebot Iuno . daz sie alle des tritten dages fruo chamin dara in die falanza . die in lacteo zirculo Iouis spracha allero namohaftestun machont . daz chit . tar diu namolichosten ding ergant tunc Iuno condicit ... uti posttridie omnis ille deorum senatus . diluculo convenirent in [Bd. 6, Sp. 1038] palatia . quae in galaxia Iovis arbitrationem potissimam faciunt 768,14 [85,1].
3) eigentlich, vornehmlich: daz namahaftesta uerbum . pezeichenet presens . aber die casus uerbi . die bezeichenent tiu zuei tempora . diu umbe daz presens stant verbum significat praesens tempus . illa vero quod complectitur [vgl. curret ... vel currebat ... vel cucurrit ... non sunt verba sed verborum casus. Unde fit ut principaliter contineat verbum id quod est praesens . ut sit verbum integre quod praesens designat, Boeth., Comm. I] Ni 506,16/17 [12,6] (z. St. vgl. Saller S. 101. 184).
Abl. namhaftic mhd.; namahaftî; namahafto.
 
Artikelverweis 
namahaftî st. f., mhd. namhafte (in anderer Bed., vgl. Findebuch S. 256). — Graff II,1082.
nama-haftii: dat. sg. S 273,29 (B); name-hafti: dass. Nb 26,16 [21,24].
1) Nennung: in deru selbun .. namahaftii namono nohheinemv erlauppe andran hlutremv nemin nemman in ipsam autem appellationem nominum nulli liceat alium puro nomine appellare S 273,29.
2) Ansehen: uuio ofto neuuas ih fore mit minero namehafti uuenegen . die dero heidenon urechi in geniuz arbeita . mit unzalahaften leidtaten? quotiens protexi auctoritate miseros . quos semper vexabat impunita avaritia barbarorum . i. Gothorum infinitis calumniis? Nb 26,16 [21,24] (vgl. AfdA. 9,320 f.).
 
Artikelverweis 
namahafto adv., nhd. DWB namhaft. — Graff II,1082.
nama-hafto: Gl 2,314,33 (Rb). T 133,6. O 1,27,27; namo-haftôst: superl. Nc 731,26 [48,14].
1) namentlich, mit Namen: namahafto ni baduunki [si hunc (Petrus) angelus] nominatim non exprimeret [Greg., Hom. II,21 p. 1527] Gl 2,314,33. eiganu scaf nemnit namahafto proprias oves vocat nominatim T 133,6. ther gomo, then ir zaltut joh namahafto nantut, ni bin ih ther O 1,27,27.
2) im Superl. namahaftôst besonders: fone diu ist reht . taz tu (Pallas) namohaftost kechiesest . unde geskepfest . al daz tu an iro (der Philologia) kehileiche uueist zebeuuaronne par est igitur ipsa praesertim decernas quicquid de eius conubio provisura dispensas Nc 731,26 [48,14].
 
Artikelverweis 
namalîh adj., mhd. name-, nemelich, nhd. DWB nämlich; mnd. nēmelĩk, mnl. name-, nemelijc; afries. nome-, namelik; an. nafnligr (in anderer Bed.). — Graff II,1082 s. v. namilich.
namo-lichosten: superl. nom. pl. n. Nc 768,15 [85,2]; nami-lich: Grdf. Npgl 101,19.
1) bedeutend: tarazuo gebot Iuno . daz sie alle des tritten dages fruo chamin dara in die falanza . die in lacteo zirculo Iouis spracha allero namohaftestun machont . daz chit . tar diu namolichosten ding ergant tunc Iuno condicit ... uti posttridie omnis ille deorum senatus . diluculo convenirent in palatia . quae in galaxia Iovis arbitrationem potissimam faciunt [vgl. quia ibi de rebus praecipuis locuturus et ordinaturus convenit, Rem.] Nc 768,15 [85,2].
2) erwähnenswert: disiu uuort . dise prophetię . uuerden gescriben in anderro generatione (chunnezalo) . so nouum testamentum (daz niuuua urchunde) chome . daz sie dero geburte nuzzeren sin . danne dero ererun . unde iz memoriale (namilich) si . a generatione in generationem (fone chunne ze chunne) Npgl 101,19 (Npw kehuctlih). [Bd. 6, Sp. 1039]
Vgl. namalîhho, namanlîhho.
 
Artikelverweis 
namalîhho adv., mhd. name-, nemelîche, nhd. DWB nämlich, mnd. nēmelĩke(n), mnl. name-, nemelike, an. nafnliga.
nama-licho: Mayer, Glossen S. 73,12 (clm 6281, Gl. 10. Jh.).
gleichnamig: namalicho [in us correptam desinentia s vel t vel x antecedentibus, si sint rerum incorporalium vocabula, masculina sunt et quartae declinationis, ut hic risus huius risus, hic visus huius visus ... similiter quartae sunt quae ex his componuntur, ut hic senatus a senibus et natu huius senatus, et quae] cognominatim [his prolatis fixa sunt, ut hic magistratus ἡ ἀρχὴ καὶ ἄρχων huius magistratus, hic exercitus ὁ στρατὸς καὶ ἡ γυμνασία huius exercitus, hic saltus ἡ πήδησις καὶ ἡ νάπη huius saltus, Prisc., Institutio p. 444,30] (Georges, Handwb.11 1,1242 irrtümlichin gleicher Bed.’).
Vgl. namanlîhho.
 
Artikelverweis 
namalôs adj., mhd. Lexer namelôs, nhd. nam(en)los; mnd. nāmelôs, mnl. nameloos. — Graff II,269.
namo-lose: acc. pl. m. Nc 746,2 [61,11]; name-lôs: Grdf. Nk 472,31 [117,26].
ohne Bezeichnung oder Namen:
a) im philosophischen Bereich: unbezeichnet: in sumelichen ist umbechame iro mediis namin ze gebenne. Nube diu uzeren fersagendo . uuirdet iro medium geouget. Also diu namelos sint . tiu neuueder sint cuot . noh ubel . reht noh unreht in aliquibus autem nomina quidem in medio assignare idoneum non est. Sed per utrorumque summorum negationem quod medium est determinatur. Ut quod neque bonum neque malum est . neque iustum neque iniustum [vgl. in aliquibus vero nomen positum non est, Boeth., Comm. Cat.] Nk 472,31 [117,26];
b) namenlos: souuio do sament ingiengin die diu uuiha chraft iro gotheite namolose heizet quamvis intus intrarent . quos innominabiles sacra vis testatur [vgl. innominabiles . hoc est sine nomine, Rem.] Nc 746,2 [61,11].
 
Artikelverweis 
namanlîhho adv., nhd. DWB namentlich (vgl. Wilm., Gr. 22 § 365); vgl. mhd. Lexer namenlîchen adv., mnd. nāmentlĩken adv. (vgl. Lasch-Borchling, Mnd. Hwb. 2,1085 s. v. nēmelĩken), mnl. namendelike adv.
nemin-liho: Gl 2,295,54 (M, clm 19440, 10./11. Jh.); zum Umlaut vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 27 Anm. 5 u. § 68.
dem Namen nach: neminliho [multi tunc Iesus dici poterant, non tamen substantialiter, sed] nuncupative [Greg., Hom. II,21 p. 1527].
Vgl. namalîhho.
 
Artikelverweis 
namatî st. f.; zur Bildg. vgl. Grimm, Dt. Gr. 2,249 u. Wilm., Gr. 22 § 204 Anm. 1. — Graff II,1082.
nam-ati: dat. sg. O 2,23,26 (PV); -iti 1,9,14. 2,23,26 (FD).
Aussprechen, Nennung: quadun (die Verwandten von Elisabeth), iz so zami, er (ihr Sohn) sinan (seines Vaters Zacharias) namon nami, thaz man in ther namiti thes alten io gihogeti O 1,9,14. quit iogilih in thrati, thaz er zeichan dati in mines namen namati, thaz ih thoh thes gihogeti [vgl. multi dicent mihi in illa die: domine, domine, nonne in nomine tuo ... virtutes multas fecimus? Matth. 7,22] 2,23,26.
 
Artikelverweis 
name- s. auch nama-. [Bd. 6, Sp. 1040]
 
Artikelverweis 
-name vgl. AWB kundname mhd.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: