Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
gi-rehtôn bis rehtt- (Bd. 7, Sp. 844 bis 846)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis ? gi-rehtôn sw. v. (vgl. Heinzel, WSB 80,690), mhd. Lexer gerehten (vgl. auch Lexer, Taschenwb. S. 63), frühnhd. gerechten; mnl. gerechten.
ge-rehtet: 3. sg. Npw 44,7.
im religiösen Bereich: jmdn. zu einem gerechten Menschen machen (?), mit Akk. d. Pers.: gerta kerihtentis ist dinones riches kerta: si gerehtet die ê chrump uuaren, uuande sie âne in (Gott) uuolten richeson unde iro selbero uuillen tuon unde gotes uuillen nah demo iro duingen virga directionis virga regni tui [vgl. quae dirigit homines. Curvi erant, distorti erant; sibi regnare cupiebant, Aug., En.] (Np gerihtet); oder fehlerhafte Wiedergabe von gerihtet in Np durch Verlesen oder Verhören (vgl. Heinzel, Ausg. S. XXVIIIf.) u. dann zu girihten?
 
Artikelverweis 
rehtredina st. f. — Graff II,453 s. v. redina.
reht-redina: acc. sg. O 2,20,9 (DPV). — reth-redina: acc. sg. O 2,20,9 (F; zu -th- für -ht- vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 154 Anm. 6).
rechte Weise: oba thu in rehtredina thir wirkes elemosyna ... ni duaz zi lutmari.
 
Artikelverweis 
rehtsaga (sw. st.?) f. — Graff VI,107.
rect-saga: nom. sg. Nr 647,11 (dazu S. CLVII,19) [115,19 (Hs. H)]; recth-: dass. ebda. (dazu S. CLVII,18; -h- übergeschr.; verschr.?) [115,19 (Hs. G)]; zu -c- statt -ch- vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 154 Anm. 4; Ausg. Piper rechtsaga.
(juristisch) richtige Benennung: diffinitio . rechtsaga uuaz iz si . subauditur . de quo controuersia est (vgl. Knape-Sieber S. 45).
 
Artikelverweis 
gi-rehtsamôn sw. v.; vgl. mhd. Lexer rehtsame st. f., frühnhd. rechtsam adj. (vgl. DWb. VIII,423). — Graff II,414.
Verstümmelt: . a-reht-samos: 2. sg. F 6,24.
sich rechtfertigen, sich für gut und gerecht erklären (zur Bed. vgl. ExWNT 1,796 ff. s. v. δικαιόω, der Entsprechung von lat. iustificare): fona diin selbes uuortum gauuisso garehtsamos enti fona diin selbes uuortum suntigan dih gasahhis ex verbis enim tuis iustificaberis, et ex verbis tuis condemnaberis (zu fona vgl. Ahd. Wb. 3,1108).
 
Artikelverweis 
rehtsitîg adj. — Graff VI,162.
reht-sitigêr: nom. sg. m. Nb 285,4 [219,25] (getrennt geschr.).
rechtschaffen, wohl gesittet: nu si ouh etelicher so reht sitiger . daz in gelicho ahtoen . got . unde man sed sit aliquis ita bene moratus . ut de eo divinum iudicium pariter humanumque consentiat [vgl. moratus: moribus instructus, Rem.]; wohl Lehnübers.
 
Artikelverweis 
rehtskeidîg adj.; mnd. rechtschêidich (in anderer Bed.). — Graff VI,438.
reht-sceidig: Grdf. Npgl 54,21. [Bd. 7, Sp. 845]
substant: Abtrünniger (vom rechten Glauben): der hereticus (unrehtero geloubo) unde scismaticus (rehtsceidig) ist . der ist kesceiden fone corpore (lichamin) Christi contaminaverunt testamentum eius [vgl. post Donatum vis ire? Pone Christum ... Tu qui dimisisti unitatem omnium gentium, et in parte remansisti, Aug., En.; dividentes se ab unitate corporis Christi, Walahfr., Explan. ps.] (zur Übers. von scismaticus vgl. Neese S. 129. 134).
 
Artikelverweis 
rehtscrîbâri st. m., mhd. rehtschrîber (vgl. Findebuch S. 283); mnd. rechtschrîver (in anderer Bed.); vgl. ae. rihtscrífend m., rihtwrítere m., an. réttskriptaðr part. prt. — Graff VI,573.
Alle Belege im Nom. Sing.
reht-scrib-ari: Gl 3,141,73 (SH A, Eins. 171, 12. Jh.); -ere: 142,1 (SH A, clm 2612, 12. oder 13. Jh.; -sb-); -sriber: 2 (SH A, Wien 2400, 13. Jh.; zu -s- für sc vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 146 Anm. 5). — reth-sbar-: -i Gl 3,141,73 (SH A, Trier 31, 12. Jh.); -] 142,1 (SH A, Prag, Lobk. 434, 13. Jh.); zu -th- für -ht- vgl. Braune a. a. O. § 154 Anm. 6.
Verschrieben: rei-scribere: Hbr. I,295,353 (SH A, Erl. 396, 13. Jh.).
einer, der korrekt schreibt, Lehnübers. (vgl. Höpfel S. 76): rehtscribari orthographus Gl 3,141,73. Hbr. I,295,353; zum lat. Lemma auch in der Bed.einer, der das Schreiben unterrichtetvgl. DML VIII,2059c.
 
Artikelverweis 
rehtsculdîg adj., mhd. Lexer rehtschuldic, nhd. DWB rechtschuldig; mnd. rechtschüldich, mnl. rechtsculdich; afries. riuchtskeldich. — Graff VI,472.
reht-sculdig-: dat. sg. n. -in Nk 428,2 [71,4] (-îg-); superl. nom. sg. m. -osto Np 88,29.
1) entsprechend: relatiuum nemag neheinest umbegan . iz neuuerde uone sinemo rehtsculdigin opposito gesprochen si non convenienter de opposito suo praedicetur Nk 428,2 [71,4] (bei formeninkongruenter Wiedergabe des Adv. convenienterin passender Weise(?), vgl. Götz, Wb. S. 150mit Berechtigung gesagt werden’.
2) rechtmäßig, berechtigt (?): ih (Gott) tuon imo (Christus) iemer genada . unde min beneimeda ist imo getriuuuelih . uuanda er ist der rehtsculdigosto erbo mines riches . imo habo ih iz mit triuuuon gehalten in aeternum servabo illi misericordiam meam . et testamentum meum fidele ipsi [vgl. hereditas ... semen Abrahae quod est Christus, Aug., En.] Np 88,29.
 
Artikelverweis 
rehtsprâhhî st. f. — Graff VI,385.
reht-sprahhinun: dat. pl. Gl 1,656,21 (M, clm 18140, 11. Jh.). — r&h-sprahinun: dat. pl. Gl 1,656,19 (M, Wien 2723, 10. Jh. clm 19440, 10./11. Jh.; 1 Hs. -vn; zu -thfür -ht- vgl. Braune, Ahd. Gr.15 § 154 Anm. 6); zur Endg. vgl. Braune a. a. O. § 228 Anm. 3.
Verschrieben: r&h-spahinun: dat. pl. Gl 1,656,21 (M, Wien 2732, 10. Jh.).
Redekunst (?), in der Verbindung frôniscûn rehtsprâhhî zur Wiedergabe von lat. flores rhetorici, der Bez. eines Rhetoriklehrbuchs (?): aphter froniscen rethsprahinun (1 Hs. nur rehtsprahhinun) [ego adolescentulus,] post [Quintiliani et Tullii lectionem ac] flores rhetoricos [... impegi novissime in Danielem, Dan., Prol.] Gl 1,656,19 (vgl. Georges, Handwb.11 2,2386 s. v. rhetoricus).
Vgl. rehtsprâhhôn. [Bd. 7, Sp. 846]
 
Artikelverweis 
rehtsprâhhôn sw. v.; vgl. nhd. DWB rechtsprechen, mnd. rechtsprēken (beide st. v. in anderer Bed.). — Graff VI,390.
reht-spraho: 2. sg. imp. Gl 1,293,5 (Jb-Rd).
(jmdm.) Genüge tun: rehtspraho [procede (David), et alloquens] satisfac [servis tuis, 2. Reg. 19,7].
Vgl. rehtsprâhhî.
 
Artikelverweis 
rehtt- s. reht-.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: