Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
rpolganora bis rôsa (Bd. 7, Sp. 1133 bis 1143)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis rpolganora s. AWB ir-belgan. [Bd. 7, Sp. 1134]
 
Artikelverweis 
rôr st. n., mhd. rôr, nhd. DWB rohr; mnd. rôr, mnl. roer; afries. rēr m.; an. reyrr m.; got. raus. — Graff II,545.
Hier eingereihte späte Belege im Nom. Sing. können auch Formen mit Endungsabfall sein u. zu rôra st. sw. f. gehören.
roor: nom. pl. Gl 1,275,8 (Jb-Rd); ror: nom. sg. 516,53 (M, clm 14745, 14. Jh.). 609,23 (M, clm 13002, 12. Jh., clm 17403, 13. Jh.). 650,65 (M, clm 13002, 12. Jh., clm 17403, 13. Jh., clm 22201, 12. Jh.). 3,96,69 (SH A, Zürich C 58, 12. Jh., Prag, Lobk. 434, 13. Jh., Darmst. 6, 12. Jh., clm 23796, 15. Jh.). 223,20 (SH a2, Wien 2400, 13. Jh.). 294,42 (SH d, Florenz XVI.5, 12. Jh.; rad. aus rrra, vgl. Hbr. II,176,416 Anm.). 357,43 (Wien 901, Gll. 12. Jh.). 540,22 (Wien 2524, 13. Jh., Vat. Pal. 1259, 13. Jh.). 553,51 (clm 615, Hs. 14. Jh., Innsbr. 355, 14. Jh.). 573,50 (clm 14747, 9. Jh., Sg 299, 9. Jh.). 4,85,38 (Sal. a1, Ink., 15. Jh.). 181,45 (Melk K 51, 14. Jh., Wien 1325, 14. Jh.). 214,8 (Wien 804, 12. Jh.). Mayer, Glossen S. 119,18 (Vat. lat. 625, 12./13. Jh.); gen. sg. -]es Np 67,31 (-ô-); dat. sg. -]a Gl 2,621,42 (Wien 307, Hs. 11. Jh.; zu -a für dat. sg. m. n. vgl. in ders. Hs. harma Gl 2,621,17); dat. pl. -]un 35,25 (Frankf. 139, 12. Jh.; nach Ahd. Gl.-Wb. S. 491 zu rôra st. sw. f., doch hat die Hs. die Endg. -on für dat. pl. f., vgl. aderon Gl 2,34,38 u. scaron Gl 2,35,35, doch -un für dat. pl. st. n. vgl. slozzun Gl 2,34,18).
1) Schilfpflanze, in kollektiver Bed. auch Schilf, Röhricht: ror [in cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, orietur viror] calami (Hss. calamus) [et iunci, Is. 35,7] Gl 1,609,23 (8 Hss. rôra). ror (h)arundo quod cito arescat, vel canna a cavitate [Hbr. I,181,156/157] 3,96,69 (im Abschn. De propriis nominibus arborum; 5 Hss. rôra). arundo vel canna [Hbr. II,176,416] 223,20 (3 Hss. rôra). 294,42. canna 540,22 (in einem Pflanzenglossar). 553,51. harundo 573,50 (beide in Pflanzenglossaren). 4,181,45 (Hss. a-). Mayer, Glossen S. 119,18 (Hs. a-; zum Bezug zu Is., Et. vgl. Mayer a. a. O. S. 117). irrefse diu tier des rores increpa feras calami [vgl. increpa feras harundinis, Hier., Tract. in ps.] Np 67,31; hierher wohl auch: ror canna Gl 4,214,8 (1 Hs. rôra).
2) (abgeschnittener) Schilfstengel (als Material): canistrum dicitur eo quod de cannis rorun est factum [Randgl. zu: forma sacrificii perfecti prisca] canistro [tres panes offerre iubet, Ar. II,894] Gl 2,35,25; hierher wohl auch: ror calamus 3,357,43 (davor caf palea, clie furfur, danach eher arista, halm culmus).
3) Rohrstab, -stock: rora [unus de plebe nefanda] peniculo [infusum calamo porrexit acetum, Sed., Carm. pasch. V,255] Gl 2,621,42 (lat. peniculus hat die Kontextbed.Schwamm’ (vgl. Matth. 27,48), kann nach Duc. 6,257a aber auchStabbedeuten; oder Gll.-Verschiebung u. zum folgenden calamo gehörig), hierzu vielleicht auch ror peniculum spongia 4,85,38.
4) Meßrute (vgl. LMA 8,1554 s. v. Vermessung): ror [vidi in domo altitudinem per circuitum, fundata latera ad mensuram] calami (Hss. calamus) [sex cubitorum spatio, Ez. 41,8] Gl 1,650,65 (6 Hss. rôra).
5) Schreibrohr, Rohrfeder: ror [lingua mea] calamus [scribae, velociter scribentis, Ps. 44,2] Gl 1,516,53 (8 Hss. fedara, 6 rôra).
6) Arm eines Leuchters: suuegalun roor [(Gott zu Mose:) facies et candelabrum ductile de auro mundissimo, hastile eius, et] calamos (Hss. calami) [, scyphos, Ex. 25,31] Gl 1,275,8.
Abl. rôra, rôrahi; rôrîn. [Bd. 7, Sp. 1135]
 
Artikelverweis rôra st. sw. f. (zur Bildg. vgl. Wilm., Gr. 22 S. 250), mhd. rôre, rœre sw. f., nhd. röhre; mnd. rre. — Graff II,545 f.
raorre: nom. sg. Gl 1,25,21 (R; raorre:, -a evtl. rad., vgl. Splett, Sam. Stud. S. 10; zu altem -e- vgl. Braune, Ahd. Gr.16 §§ 209 Anm. 3. 226 Anm. 1); rorreono: gen. pl. 363,18 (Rb; zur Endg. vgl. Ottmann S. 26); rorr-: nom. sg. -e 25,22 (R; zu altem -e- s. o.); -a 516,51 (M, 2 Hss.). 609,21 (M, 4 Hss.). 650,64 (M, 5 Hss.). 2,369,26. 3,96,68 (SH A). 266,52 (SH b). 489,14. 655,14. 4,70,20 (Sal. a1). 214,8. Beitr. 73,219 (nach Gl 4,154,45; Sal. c); rrra: dass. Gl 3,96,68 (SH A, Trier 31, 12. Jh.); roirr-: dass. -a 575,55 (Schlettst., 12. Jh.); -e 680,4 (Innsbr. 711, 13. Jh.). — raore: nom. sg. Gl 1,24,21. 168,2 (beide Pa; zu -ao- vgl. Braune, Ahd. Gr.16 § 45 Anm. 2c; zu altem -e- s. o.); ror-: dass. -ia 5,40,38; -a 1,24,21 (K). 509,27. 516,52 (M, 2 Hss.). ebda. Anm. 13 (M; ausrad., vgl. Steinm.). 609,22 (M, 3 Hss.). 650,65 (M). 3,14,52. 96,69 (SH A, 2 Hss.). 196,46 (SH B). 223,19 (SH a2, 2 Hss., vgl. Hbr. II,565,7). 266,52 (SH b). 394,55 (Hildeg.). 469,10 (Sg 751, Hs. 9. Jh.). 496,29. 497,33. 502,4. 4,43,16 (Sal. a1, 2 Hss.). 70,20 (Sal. a1, 3 Hss.). 5,34,41 (SH A). 39,16; -e 1,168,2 (K; zu altem -e- s. o.). 516,52 (M). 3,96,69 (SH A). 360,51. 388,1 (Jd). 4,274,46 (M); rra: dass. 1,516,52 (M, Engelb. I 4/11, 12. Jh.). — Mit etymol. unberechtigtem h-: hroara: nom. sg. Gl 1,168,2 (Ra; hro : ar, in der Mitte -r- rad., vgl. Gl 5,88,15; zu -oa- vgl. Splett, Stud. S. 243).
Stark: rorro: dat. sg. Gl 1,620,2 (Rb; zum Dat. Sing. des starken Fem. vgl. Ottmann S. 27. 51, Braune, Ahd. Gr.16 § 210 Anm. 3; von Meineke, Bernstein S. 154 ohne Berücksichtigung der Geminate fälschlich als Gen. Plur. zum starken Neutr. rôr gestellt); ror-: dass. -o Sprachwiss. 36,336,3 (clm 18168, Hs. 8. Jh.); acc. sg. -ea F 5,10; -a T 64,4. 69,9. 200,2. 208,3.
Schwach: rorr-: gen. sg. -vn Gl 1,609,22 (M); acc. sg. -iun S 276,3 (B); acc. pl. -iun Gl 1,336,18 (Rb); ror-: acc. sg. -un 2,51,53 (Jc). T 200,3; nom. pl. -in Hbr. I,267,259 (SH A).
Verschrieben: ora: nom. sg. Gl 3,223,19 (vgl. Hbr. II,565,7; SH a2); rohron: dat. sg. BES 6,50,1 (Augsb., Arch. 16, 11./12. Jh.); rota: nom. sg. Hbr. I,181,157 (SH A).
Verstümmelt: ra: nom. sg. Gl 3,14,35 (Sg 242, 10. Jh.; Gl. wohl ausrad., l. rora (?), vgl. Steinm. z. St.).
1) Schilfpflanze, in kollektiver Bed. auch Schilf, Röhricht: rora kalamus kanna arundo [zu: (Behemoth) dormit in secreto] calami [Job 40,16] Gl 1,509,27. rorra [in cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, orietur viror] calami (Hss. calamus) [et iunci, Is. 35,7] 609,21 (2 Hss. rôr). cruannero rorro viror calamo [zu: aruit herba, defecit germen,] viror [omnis interiit ... circuivit clamor, Is. 15,6 (u. 15,8)] 620,2 (in calamo zwischen c- u. -a- ein l rad., wohl aus clamor, Vers 8 u. calamorum, vgl. Meineke, Bernstein S. 154). rorun kiclacta nał [memineritque] calamum quassatum non conterendum [Reg. S. Ben. 64 p. 113,33] 2,51,53, z. gl. St. kehucke rorriun kescutita nalles farmulita S 276,3. rora arundo Gl 3,14,52 (hinter struot palus). 388,1. 575,55 (ha-). 680,4 (alle zwischen Pflanzenbez.). arundo quod cito arescat, vel canna a cavitate [Hbr. I,181,156/157] 96,68 (im Abschn. De propriis nominibus arborum; 4 Hss. rôr). 5,34,41. Hbr. I,181,157. arundo vel canna Gl 3,196,46 (im Abschn. De propriis nominibus arborum). arundo vel canna [Hbr. II,176,416] 223,19 (1 Hs. rôr). 266,52. 469,10 (vgl. CGL III,549,15; in einem Pflanzenglossar). 489,14 (vgl. calamus i. canna, CGL III,556,37). 497,33 (ca-). 502,4. 5,39,16 (ca-; vgl. arundo i. canna, CGL [Bd. 7, Sp. 1136] III,549,15; alle in Pflanzenglossaren). calamus 3,496,29 (in einem Pflanzenglossar). in dir rohron in arundine [videmus quomodo in extremo eius velut quidam fit nodus e latere, et inde alia arundo germinat, Ambr., Ex. 3,33 p. 81] BES 6,50,1. (Jesus) rorea gafaclita ni forbrihhit harundinem quassatam non confringet F 5,10, z. gl. St. (Matth. 12,20) T 69,9; ferner: 64,4 (harundo); hierher wohl auch: rore canna Gl 3,360,51. 4,214,8 (1 Hs. rôr). harundo 70,20.
2) Ried (vgl. auch 1): rora carectus Gl 3,14,35 (vgl. Anm. z. St.; vgl. Mlat. Wb. II,280,34 ff. s. v. carectum).
3) Steckenkraut, Ferula L. Fam. (vgl. Marzell, Wb. 2,423 f.): roria ferula ł narcissus Gl 5,40,38 (vgl. nartecus i. ferula, CGL III,570,5; in einem Heilmittelglossar; vgl. Georges, Handwb.11 1,2735 s. v. ferula u. 2,1094 s. v. narthex, Mlat. Wb. IV,177,6 ff. s. v. ferula).
4) (abgeschnittener) Schilfstengel: roro [exploratores ... suscipit meretrix (sc. Rahab, vgl. Jos. 2,6) ... et abscondit eos in lino calami ... ponit eos in] lino [Brev., PL 26,1146D] Sprachwiss. 36,336,3 (zur präzisierenden Übers. vgl. Sprachwiss. a. a. O.).
5) Rohrstab, -stock: peniculum spongia ł rorra ł ferula Beitr. 73,219 (nach Gl 4,154,45; zur Bed. vgl. Duc. 6,257a s. v. peniculus, Georges, Handwb.11 1,2735 s. v. ferula, Mlat. Wb. IV,177,34 ff. s. v. ferula u. Ahd. Wb. 3,740 s. v. ferala). corona fon thornon saztun ubar sin (Jesu) houbit, inti rora in sina zesauun coronam de spinis posuerunt super caput eius, et harundinem in dexteram eius T 200,2. intfiengun rorun inti sluogun sin houbit acceperunt harundinem et percutiebant caput eius 3. ein fon in, intfagana spunga fulta sia ezzihes inti sazta anan rora inti gab imo (Jesus) trinkan unus ex eis acceptam spongiam implevit aceto et inposuit harundini et dabat ei bibere 208,3.
6) Meßrute (vgl. LMA 8,1554 s. v. Vermessung): rorra [vidi in domo altitudinem per circuitum, fundata latera ad mensuram] calami (Hss. calamus) [sex cubitorum spatio, Ez. 41,8] Gl 1,650,64 (vgl. Davids, Bibelgl. S. 301,1211; 3 Hss. rôr).
7) Schreibrohr, Rohrfeder: rorra [lingua mea] calamus [scribae, velociter scribentis, Ps. 44,2] Gl 1,516,51 (8 Hss. fedara; 1 Hs. rôr). 52 Anm. 13 (fälschlich zu vorhergehendem Wort coniunctus geraten). 4,274,46.
8) Arm eines Leuchters: rorriun chelicha schibilun lilia [facies et candelabrum ductile de auro mundissimo, hastile eius, et] calamos (Hs. -us), scyphos [, et] sphaerulas [, ac] lilia [ex ipso procedentia, Ex. 25,31] Gl 1,336,18. rorreono [haec autem erat factura candelabri, ex auro ductili, tam medius stipes, quam cuncta quae ex utroque] calamorum [latere nascebantur, Num. 8,4] 363,18.
9) Wasserrohr, -leitung: rorin vel piphin fistulae quod aquas fundant Hbr. I,267,259 (im Abschn. De partibus aedificiorum).
10) Saugröhrchen für die Kelchkommunion (vgl. Mlat. Wb. IV,287,47 ff. u. Sleumer S. 335 s. v. fistula): rora phirzianz fistula Gl 3,394,55 (davor gothdes lichamo eucharistia, kelich calix, patena). phif (darüber ł rorra) suegula fistula 655,14 (in einem liturgischen Sachglossar, davor missihachil casula casucula, corporal corporale).
11) Glossenwort: raore fedarfotar scripisarn arundine canna vel calamo Gl 1,24,21 (PaK, ruota Ra). raorre arundine 25,21. rorre ł fedarfotar canna 22. raore strala (K noch spirilin phil scephandi flukhe; l. [Bd. 7, Sp. 1137] scephti endi, vgl. Splett, Stud. S. 243) harunda sagitta 168,2. rorra harundo (Hs. a-) [Prisc., Inst. II,123,7] 2,369,26 (1 Hs. ?mezstab). rora canna 4,43,16 (1 Hs. rôrahi, 1 rinna harunda ł concava).
 
Artikelverweis rôrahi st. n., mhd. Lexer rôrach, rœrach, nhd. röhricht; vgl. ae. sǽríric. — Graff II,546.
ror-ah-: nom. sg. -i Gl 4,168,45 (Sal. d); -] 3,680,5 (Innsbr. 711, 13. Jh.); gen. sg. -es 1,507,26 (M, clm 6225, Hs. 9. Jh.). 519,3 (M, 2 Hss.); dat. sg. -e 554,17 (-oa{?K}h-). 2,675,24; -ehe: nom. sg. 4,43,16 (Sal. a1, clm 22201, 12. Jh.); -ach: dass. 5,7,20 (M, Carlsr. Oen. 1, 14. Jh.).
Verschrieben: rorhehe: nom. sg. Gl 4,41,57 (Sal. a1, clm 22201, 12. Jh.; l. rorehe, Steinm., vgl. o.).
Schilf, Röhricht: rorahes [(Behemoth) dormit in secreto] calami [Job 40,16] Gl 1,507,26. tir rorahes [increpa] feras arundinis (Hss. ha-) [Ps. 67,31] 519,3. in rorahe [iusti ... tamquam scintillae] in arundineto (Hs. ha-) [discurrent, Sap. 3,7] 554,17. rorahe [hic viridis tenera praetexit] harundine (Hs. a-) [ripas Mincius, Verg., E. VII,12] 2,675,24. rorah arundinetum 3,680,5 (zwischen Pflanzenbez.; davor roirre arundo). rorhehe calamus 4,41,57. canna 43,16 (2 Hss. rôra, 1 Hs. rinna harunda ł concava). zeinahi ł rorahi calamus 168,45; Vok.-Übers.: rorach [lingua mea] calamus [scribae, velociter scribentis, Ps. 44,2] 5,7,20 (statt kontextgerecht Schreibrohr’).
 
Artikelverweis 
[rôr(i)dumbil as. st. m.; mhd. Lexer rôrtumel st. m., nhd. DWB rohrdommel f.; vgl. mnd. rôrdump f., mnl. roesdommel m., ae. ráredumla, -dumle sw. m. f.
Nur Glossenbelege, alle Nom. Sing.
rori-dūbil: Gl 4,199,60 (sem. Trev.).
Im hoch- u. niederdeutschen Sprachraum durch ae. ráredumle beeinflußte Formen im Zweitglied (vgl. auch Suolahti, Vogeln. S. 383 f.): rore-dumble: Gl 1,341,1 (Carlsr. Aug. CCXXXI, 10. Jh., Sg 283, Hs. 9. Jh.; zum ae. Einfluß vgl. auch Leydecker S. 37 Anm. 16 u. S. 38 Anm. 2). 4,255,18 (Wolf. Wiss. 29, Gll. 9. Jh. (?), Eins. 184, 10. Jh.; in 1 Hs. -b- über p mit Tilgungspunkt unter p; zum ae. Einfluß vgl. auch Leydecker S. 37 Anm. 16). Sprachwiss. 38,200,I9 (Reims 130, Hs. 9. (?)/10. Jh.; -ū-). — rordumble: Add. II,58,6 (Le Mans 213, Hs. 9. Jh.). 59,13 (Orléans 31, 9. Jh.). 60,26 (Tours 69, 11. Jh.; -ū-). 61,27 (Tours 70, 12. Jh.; -ū-). Sprachwiss. 38,194,F5 (Oxf. Bodley Ashm. 1516, Hs. 12. Jh.; -ū-). — Verschrieben: rofe-dumble: Gl 1,366,5 (nach Gl.-Wortsch. 7,466 in -dūble zu korrigieren; Sg 296, 9. Jh.; l. roredumble, Steinm.; zum ae. Einfluß vgl. auch Leydecker S. 41); tor-dumble: Sprachwiss. 38,198,H5 (Paris Lat. 12307, Hs. 12. Jh.; -ū-).
Rohrdommel, Botaurus stellaris (vgl. Suolahti, Vogeln. S. 383 ff., DWb. VIII,1126 f., Neuß, Stud. S. 104 f.): roredumble onocrotalus [zu: cygnus et onocrotalus, quae sonitum faciunt in aqua, sunt ii qui in quiete vitam ducere nesciunt, Walahfr. in Lev., zu Lev. 11,18, PL 114,815B] Gl 1,341,1 (zur Zuordnung zum lat. Kontext vgl. Gl 1,340 Anm. 16 sowie Gl.-Kat. 2,698 u. 524). 366,5 (zur Zuordnung von Gl 1,366,2—6, 12—17 zu Walahfr. in Lev. u. nicht zu einem Bibelglossar zu Deut., so Steinm. u. Gl.-Kat. 2,534, vgl. Schröter, Glossierung S. 35 f.). Sprachwiss. 38,194,F5. 198,H5. 200,I9. roredumble onocrotalus quae sonitum facit in aqua [zu ebda.] Gl 4,255,18 (zur Zuordnung zum lat. Kontext vgl. Gl.-Kat. 1,355 u. 4,1838). Add. II,58,6. 59,13. 60,26. 61,27. roridumbil corcodrillus [nach Katara S. 112 vielleicht zu: inter polluta reputabuntur ...] crocodilus [Lev. 11,29, dann Fehlglossierung, [Bd. 7, Sp. 1138] oder als Gll.-Verschiebung (vgl. auch Anm. z. St. u. Neuß a. a. O. S. 104) eher zu: haec sunt quae de avibus comedere non debetis ...] onocrotalum [Lev. 11,18] Gl 4,199,60.
Vgl. hor(o)tumbil.]
 
Artikelverweis 
rôrîn adj., mhd. rœrîn, nhd. röhren.
rorinon: acc. sg. m. S 115,24 (Würzb. Markbeschr., 10. Jh.).
schilfbewachsen: ducebant ergo de loco ... anan den rorinon seo, danan in daz altuuiggi.
 
Artikelverweis 
rorr- s. auch AWB rôr-.
 
Artikelverweis 
[h]ros st. n., mhd. ros, ors, nhd. roß; as. hros, hars, hers, mnd. ros, mnl. (h)ors, (h)ars, (h)ers; afries. hors, hars, hers; ae. hors; an. hross. — Graff IV,1179 f.
hros: nom. sg. Gl 1,255,19 (Ra). 20 (K). 3,6,57 (Voc.). 10,16 (C). 17,5. 685,5. 4,200,27 (sem. Trev.; zu erhaltenem h- vgl. Katara S. 66). S 367,2 (-); dat. sg. -]se 3. 4. 6. 7 (-); acc. sg. -] 55,8 (Lex Sal.); gen. pl. -]so Gl 1,142,2 (PaK); acc. pl. -] 255,20 (R; zur Kasusbest. vgl. Splett, Sam.-Stud. S. 139 u. 216).
ros: nom. sg. Gl 1,798,50 (M). 2,188,66 (M, 5 Hss.). 3,64,38 (SH A). 78,36 (SH A, 7 Hss.). 39 (SH A, 7 Hss.; dagegen nach Ahd. Gl.-Wb. S. 229, Gl.-Wortsch. 11,324 u. Hbr. III,60 Komp. gizalros st. n.; lat. pl.). 58 (SH A, 7 Hss., 1 Hs. ros nachgetragen, 1 -s; dagegen nach Gl.-Wortsch. 1,193 Komp. apfulgrâros st. n.). 79,3 (SH A, 7 Hss., 1 Hs. ros übergeschr., 1 ros; dagegen nach Gl.-Wortsch. 3,191 Komp. fizzilfêhros st. n.; lat. pl.). 220,1 (SH a1, 2 Hss.; dagegen nach Ahd. Gl.-Wb. S. 479 u. Gl.-Wortsch. 7,375 Komp. reiniscros st. n.). 234,54 (SH a2, 2 Hss.; dagegen nach Ahd. Gl.-Wb. a. a. O. u. Gl.-Wortsch. a. a. O. Komp., s. o.). 355,70. 356,2 (dagegen nach Ahd. Gl.-Wb. a. a. O. Komp., s. o.). 367,22 (Jd). 24 (Jd; dagegen nach Ahd. Gl.Wb. S. 229 Komp. gizalros st. n.). 39 (Jd). 49 (Jd; dagegen nach Ahd. Gl.-Wb. S. 479 u. Gl.-Wortsch. 7,375 Komp. reiniscros st. n.). 406,11 [HD 2,23] (dagegen nach Ahd. Gl.-Wb. S. 229 u. Gl.-Wortsch. 11,324 Komp. gizalros st. n.). 441,17. 442,52. 443,10. 18 (2 Hss.). 448,9 (cgm 5248,2, 9. Jh.). 450,1. 497,9. 669,11 (ros). 4,41,44 (Sal. a1). Hbr. I,93,826 (SH A). 144,406 (2). 145,420. 426 (alle SH A). S 370,2. 371,9. 373,8. O 4,4,19. Nb 298,28 [228,16] (? oder acc. pl., so Sehrt, N.-Wortsch. S. 419). Nc 784,30 [102,8]. Ni 502,29. 523,27. 30. 524,10 [7,26. 32,7. 10. 23]. Nk 374,18. 378,1. 379,13 [12,17. 17,7. 19,3]. NpNpw 31,9. 32,17; gen. sg. -]ses Gl 1,585,22 (Rb). 2,617,12 (Antwerpen 126, 9. Jh.). Nc 791,4 [108,20]. Np 146,10; -]sis Ni 523,22 [32,1] (lat. dat.); -]is Npw 146,10 (mit Übertr. des im Auslaut vereinfachten -s in den Inlaut, vgl. Braune, Ahd. Gr.16 § 170 Anm. 3); dat. sg. -]se Gl 2,653,34. S 370,6. 373,15. Nb 75,16 [64,25]. Nc 799,15 [117,21]; -]e Gl 5,519,18 (Gespr.; rose; zu -s- für -ss- s. o.); acc. sg. -] 1,818,4 (M, 3 Hss., vgl. Gl 5,99,5). 2,250,12 (M). 678,56. 5,518,26 (Gespr.). 36 (Gespr.). S 373,2. Nk 383,30 [23,27]. NpNpw 31,9. 32,18. Cant. Moysi 1. Np 65,6. Npw 118 V,161; nom. pl. -] Gl 2,593,33. 3,443,8 (oder sg.?); gen. pl. -]so 1,410,36 (Rb). Nc 723,2 [39,20]; dat. pl. -]sun Gl 2,3,13; -]sen Nb 300,5 [229,14]. NpNpw 19,8. 48,21; -]un Moulin-Fankhänel, Würzb. Ahd. (Habilschr.) S. (Würzb. Mp. th. f. 20, Gll. 9. u. 10. Jh.; -un undeutlich; mit Übertr. des im Auslaut vereinfachten -s in den Inlaut, s. o.); acc. pl. -] Gl 1,380,22 (Rb). 418,7 (M, 12 Hss.). 423,9 (Jd). 2,437,14 (2 Hss.). 4,268,22 (M). Nb 128,13 [110,28]. Nc 765,28. 834,22 [82,9. 155,18]. NpNpw 39,5. Cant. Abac. 8. Np 75,7; -]sa Gl 5,519,28 (Gespr.; zur Kasusbest. [Bd. 7, Sp. 1139] vgl. Haubrichs-Pfister, Stud. S. 63 s. v. min, nach Huismann, Rhein. Vjbll. 33,289,72 dat. pl.); — rosz: nom. sg. Gl 3,201,17 (SH B). 18 (SH B; dagegen nach Ahd. Gl.-Wb. S. 229, Gl.-Wortsch. 11,324 u. Hbr. III,60 Komp. gizalros st. n.; lat. pl.). 41 (SH B; dagegen nach Gl.-Wortsch. 1,193 Komp. apfulgrâros st. n.). 45 (SH B; dagegen nach Gl.Wortsch. 3,191 Komp. fizzilfêhros st. n.; lat. pl.). 4,57,33 (Sal. a1); zu -sz- vgl. Weinhold, Alem. Gr. § 189.
Mit Metathese (vgl. Gallée, As. Gr.3 § 200): [hars: nom. sg. Pk 32,17 (zu -a- vgl. Ausg. § 37 Anm. 1).] — hers: acc. sg. S 372,5 = Wa 19,13 (zu -er- vgl. Gallée a. a. O. § 71 Anm.).
Verschrieben: rohs: nom. oder acc. pl. Gl 1,409,54 (Rb; zu -h- vgl. Ottmann S. 69 f.); nom. pl. -] 3,450,15 (Carlsr. Aug. CCLXI, 9. Jh.). — roisi: nom. sg. Gl 3,668,65 (Innsbr. 711, 13. Jh.).
Verstümmelt: ro .: nom. sg. Gl 3,367 Anm. 7 (Jd; r u. o jeweils über einem lat. Wort, s. aδ).
Unklar, ob hierher: ros: nom. sg. Mayer, Glossen S. 118,26 (Vat. lat. 625, 12./13. Jh.). — hors: nom. sg. Gl 4,264 Anm. 10 (Oxf. Laud. lat. 92, Gll. 10. Jh. (?); zur Metathese vgl. Franck, Afrk. Gr.2 § 125; zur zweifelhaften Zuordnung des Belegs aufgrund des paläographischen Befundes u. zur Deutung s. cβ).
Pferd:
a) als Nutztier:
α) Reit- u. Lasttier: ros [(der barmherzige Samariter) imponens illum (den Verwundeten) in] iumentum [suum, Luc. 10,34] Gl 1,818,4 (mit Wiedergabe des Oberbegriffs iumentumLasttierdurch einen Unterbegriff). ros [correptionem habuit (Balaam) suae vesaniae] subiugale [mutum, quod in hominis voce loquens prohibuit prophetae insipientiam, Greg., Cura 3,12 p. 51] 2,188,66 (mit Wiedergabe des Oberbegriffs subiugalis Jochtierdurch einen Unterbegriff; dem Kontext der Bibel nach (Num. 22,21) ist hier von einem Esel die Rede). ros [(die Soldaten zu Libertinus, den sie vom Pferd gestoßen hatten:) surge, tolle] caballum (equum) [tuum, ders., Dial. 1,2 p. 157] 250,12 (ros über equum). snellemo rosse [at puer Ascanius mediis in vallibus] acri [gaudet] equo [Verg., A. IV,156] 653,34 (vgl. gaudet, quod acrem equum habeat et velocem, Serv.). guesattilæ min ros mitte sellam 5,518,26 (vgl. Haubrichs-Pfister, Stud. S. 87). man gieng after wege, zoh sin ros in handon S 373,2. waz mag ih riten? min ros ist erręhet 8. thaz (den Weg bedecken) datun sie (die Menschen beim Einzug Jesu in Jerusalem) bi noti, thaz ros ni skrankoloti, joh iz ni firspurni, so er thera reisa bigunni O 4,4,19 (dem Kontext der Bibel nach ist dagegen von einer Eselin die Rede). tanne (beim kleinen Triumphzug) cham sigenemo . fone uuige ritendo . ufen einemo blanchen rosse Nb 75,16 [64,25]. dise ... sęculares . sprangont nu ufen iro reiton . unde ufen iro rossen hi in curribus et hi in equis NpNpw 19,8. eigener unde fremeder herro ritet daz ros . unde ledet den mul . uuanda sie neuuizzen uuemo sie dienon sulin [vgl. equus sine discretione sessoris servit arbitrio, et a quocumque fuerit ascensus excurrit, Cass.] 31,9. ros unde reitman uuarf er (Gott) in daz mare equum et ascensorem proiecit in mare Cant. Moysi 1. du diniu ros ritest . uuanda dine euuangelistę die du rihtest . dih fuorent after uuerlte qui ascendes super equos tuos Cant. Abac. 8 (bildl. für die Boten des Glaubens). fone dinero irrafsungo got Iacobis . intslieffen . die uffen ros sazzen ab increpatione tua deus Iacob . [Bd. 7, Sp. 1140] dormitaverunt . qui ascenderunt equos Np 75,7; ferner: 65,6 (equum);
β) Zugtier (vor einem Streit- oder Rennwagen): ros iro untarhahsanta equos eorum (der Chanaaniter) subnervavit [(Josua), currusque combussit igni, Jos. 11,9] Gl 1,380,22. ros [captis David ex parte eius mille septingentis equitibus, et viginti millibus peditum, subnervavit omnes] iugales [curruum, 2. Reg. 8,4] 418,7. 423,9. 4,268,22 (mit Wiedergabe des Oberbegriffs iugalisJochtierdurch einen Unterbegriff). rossun [denique quo priscus quondam conscenderat Enoch, Helias curru ... sequutus scribitur ignitis scandens penetrasse] quadrigis [Av., Poem. lib. 4,180] 2,3,13 (mit Wiedergabe von lat. quadrigaWagendurch equusPferd’, vgl. quadrigis: equis, Rem. zu Nb 300,5). ros [duo cogunt] animalia [freni ignara insueto subdere colla iugo, ... inperiumque equitis ante subacta pati, Prud., P. Hipp. (XI) 89] 437,14 (mit Wiedergabe des Oberbegriffs animalGeschöpf, Tierdurch einen Unterbegriff). ros [crucem domini ferventibus offert obvia (die Sobrietas) quadriiugis (sc. der auf ihrer Quadriga entgegenkommenden Luxuria) ... frenos, quod ut expavere] feroces [... vertunt ... per praerupta fugam, ders., Psych. 409] 593,33. saligo ... den nehein furuuizze neist uuieo auriga in circo spilot ufen sinemo curru . unde uuieo samfto er fier ros sament turnet NpNpw 39,5;
γ) in der Verbindung reinisc ros Zuchthengst (oder Komp. (?), s. Formenteil): rainesc ros admissarius, qui ad tempus inter equas admittitur Gl 3,220,1 (zur Vermischung zweier Gll.-Gruppen s. Gl 3,219,44 s. v. reinesc). reinesc ros emissus emissarius 234,54. 356,2 (davor hengist caballus). 367,49 (danach studere mulio);
δ) in seiner Funktion nicht näher bestimmbar (häufig durch Attribute näher bestimmt): caciuki cahrusti hrosso phaleras ornamenta equorum Gl 1,142,2 (vgl. Splett, Stud. S. 212). sonipes hros sonipes equus 255,19. stofiu hros sonipes equos 20. folo rosses [hic (ein Ehebrecher) in plateis civitatis vindicabitur, et quasi] pullus equinus [fugabitur, Eccli. 23,30] 585,22 (Wiedergabe des attribut. Adj. im Lat. durch ein Gen.-Attrib.). planchiz ros equus pallidus [: et qui sedet super eum, nomen illi mors, Apoc. 6,8] 798,50 (7 Hss. nur blanc). brechesendes rosses [nec terga] frementis [ardua pressit] equi [, phaleris qui pictus, Sed., Carm. pasch. IV,295] 2,617,12 (zur Übers. vgl. Pauly, Glossen S. 123,36). flimmintez ros [(o Neptun,) cui prima] frementem [fudit] equom (Hs. equum) [magno tellus percussa tridenti, Verg., G. I,13] 678,56. hros equus 3,6,57. 17,5. 64,38. 201,17. 355,70. 367,22. 685,5. Hbr. I,93,826. cavallus (Hss. auch cab-) Gl 3,10,16. 442,52 (zur Lesung des lat. Lemmas vgl. Ahd. I,592). 450,1. 15. 497,9 (in einem Pflanzenglossar mit weiteren Tierbez., z. B. hunt, kataro etc.). 4,41,44. 200,27. ros caballus a cavando terram, et sonipes a sonando pedibus, et cornipes vel quadrupes. Item iugalis [Hbr. I,144,406] 3,78,36. Hbr. I,144,406. aphulgra ros glaucus equus est veluti pictos oculos habens et quodam splendore perfusus [Hbr. I,145,420] Gl 3,78,58. Hbr. I,145,420. Gl 3,201,41 (zum Ansatz als Komp. s. Formenteil). vizziluech ros petili dicuntur, qui albos pedes habent [Hbr. I,145,426] 79,3. Hbr. I,145,426. Gl 3,201,45. 367,39 (zum Ansatz als Komp. s. Formenteil). sonies cornies Anm. 7 (die beiden jeweils über ein lat. Lemma übergeschr. Buchstaben r u. o ergeben mit Ergänzung des ausl. -s ahd. ro(s), das beide Lemmata glossieren soll). ros equus sonipes 441,17. 443,10. zami ros caballi domiti [Bd. 7, Sp. 1141] 8. ros gaballus ł equus 18. caballus ł sonipes 448,9. equus caballus sonipes 668,65. celtintis ros equus trutinans 669,11. 4,57,33 (4 Hss. zeltâri, 2 nur zeltentaz). gimer min ros .i. da mihi meum equum 5,518,36 (vgl. Haubrichs-Pfister, Stud. S. 87). gualdestu abe de tinen rose ter hut ze tine ruge velles corium de tuo equo habere in collo tuo? 519,18 (‘willst du von deinem Pferd die Haut (d. i. die Peitsche) auf deinem Rücken haben?; zur Interpretation von abe nicht als Präp. aba sondern als Verb habên vgl. Haubrichs-Pfister a. a. O. S. 88 Anm. 21; zum falschen Genus von ter vgl. a. a. O. S. 51). habes corne min rossa .i. abes annonam ad equos? 519,28 (‘Hast du Hafer für meine Pferde (?)’; zur im Ahd. nicht übersetzten Präp. lat. adfürals lat.-ahd. Interferenz vgl. Haubrichs-Pfister a. a. O. S. 52 (anders Huisman, Rhein. Vjbll. 33,289,72, der in -e von corne den Rest der Präp. te aus urspr. nt-Ligatur vermutet) u. Berschin/Lühr S. 17). rosun [repleta est terra eius] equis [: et innumerabiles quadrigae eius, Is. 2,7] Moulin-Fankhänel, Würzb. Ahd. (Habilschr.) S. 82,9. đer andres hros bifillit si quis caballum alienum sine consensu possessoris decorticaverit S 55,8. uuala Krist, thu geuuertho gibuozian thuruch thina gnatha thesemo hrosse, thaz antphangana atha, thaz spurialza, sose thu themo sancte Stephanes hrosse gibuoztos 367,6. 7, ähnl. 367,2. 3. 4. (Johan u. Fares) genasin thes (einer Krankheit) . so do diz ros . des mordes 370,2. der heilige Crist bce disime rosse .N. ouervaggenes. gerays. thes vvambiziges. thes vvurmes. unte alles thes. the ime scathene si 6. her thaz blanka ros, de quocunque colore sit, nominetur 371,9. the seluo druhtin, thie thena uisc gihelda, thie gihele that hers theru spurihelti 372,5 = Wa 19,13. also sciero werde disemo ... rosse des erręheten buoz, samo demo got da selbo buozta 373,15. er (Herkules) gedeumuota centauros . die fabulę sagent uuesen halbe man . unde halbe ros Nb 298,28 [228,16]. uuanda ein uuort ist equiferus . fone diu nehabet turh sih nieht pezeichennissedo sin pars ferus . so iz habet an dero redo . i. peitig ros . uuanda ferus tanne nieht neist pars nominis in nomine enim quod est equiferus . nihil per se significat. quemadmodum in oratione . quae est equus ferus Ni 502,29 [7,26]. ube gelih namo ist tunica . mennisken . unde rossis . tanne neist nieht ein affirmatio ut si quis ponat nomen . quod est tunica . homini et equo ... haec non est affirmatio una 523,22 [32,1]. taz kat also man chede . nu izzet uuiz ros . unde man nihil enim hoc differt dicere . quam est equus albus et homo 27. 30 [32,7. 10]. uuanda des nemag uuesen nieht . taz mennsko ros si neque est enim aliquis homo equus 524,10 [32,23]. substantia ist specialiter zesagenne . mennisco unde ros est autem substantia quidem ut figuraliter dicatur homo equus Nk 378,1 [17,7]. nesint solih . so daz ros unde der mul . diu âne fernumest sint nolite fieri sicut equus et mulus quibus non est intellectus NpNpw 31,9. daz ros ist lukke ze mannes heili . noh des negniset er . daz iz knuog starch ist ... fallax equus ad salutem . in habundantia autem virtutis suae non erit salvus 32,17, z. gl. St. [luinlik hars zi heli ... gihalden ni uuirðid Pk 32,17.] uuanda er (Kain) sina era nebechanda . unde er ... uuard ... gelih rinderen unde rossen homo cum in honore esset non intellexit . comparatus est iumentis insipientibus . et similis factus est illis NpNpw 48,21. imo (Gott) neist liebo ze dero starchi des rosses non in viribus equi voluntatem habebit 146,10. gebit einemo iegelichemo des ir imo sculdic sit ... demo ir ein ros sculit gebin, demo gebit iz Npw 118 V,161 (vectigal Np); ferner: Nk 374,18. 379,13. 383,30 [12,17. 19,3. 23,27]. NpNpw 32,18; [Bd. 7, Sp. 1142]
ε) Vok.-Übers. für lat. equesReiter, Reiterei’ (vgl. Meineke, Bernstein S. 161; zu lat. eques auch in der Bed. Pferdvgl. Thes. V,2,717,20): rohs foralouffono chanzuuagano equites praecursores quadrigarum [zu: (der König) faciet ... sibi (eure Söhne) equites et (fehlt Hs.) praecursores quadrigarum suarum, 1. Reg. 8,11] Gl 1,409,54. rosso inti daz andar smalafirihi equitum et reliquum vulgus [zu: Philisthiim congregati sunt ad proeliandum contra Israel, triginta milla curruum, et sex millia equitum, et reliquum vulgus, ebda. 13,5] 410,36;
b) als Fabelwesen in der antiken Mythologie:
α) Zugtier des Sonnenwagens: gezal ros alipedes equi velociores [Hbr. I,144,406] Gl 3,78,39. Hbr. I,144,406. Gl 3,201,18. 367,24 (zum Ansatz als Komp. s. Formenteil). gezal ros alipedes equi velociores [vgl. Phebo sunt quatuor equi, ... quos quatuor alipedes Apollo in curru suo habere dicitur] 406,11 [HD 2,23] (zum Ansatz als Komp. s. Formenteil). so der tagosterno dia naht hinauertribet . so ouget tiu sunna iro roten ros . so chumet si ritendo darufe ut Lucifer pepulerit tenebras . agit . i. producit pulchra dies . i. sol . roseos equos [vgl. agit equos, Rem.] Nb 128,13 [110,28] (vgl. auch minat currus, Rem. s. v. rîtento adv.). unde die fogela die sina (Apollos) reita fuorton . uuurten flugeros ... Tero rosso sint fieriu . Eritreus . Acteon . Lampas . Philogeus fiuntque volucres qui currum Delium subvehebant . anheli flammis lucis alipedes Nc 723,2 [39,20]. chad (die Dienerin der Philologia) ... iro uuesen chunt ... ube dero sunnun reita in uuago uuare . unde des tagosternen ros karo uuare an Solis remigia . i. currus vigilarent . sonipesque Phosphori comeretur [vgl. sonipes .i. equus Phosphori .i. Luciferi, Rem.] 784,30 [102,8]. Lucifer tuot iz (der Sonne vorausfliegen) ouh . nals aber fliegendo . nube ufen sinemo rosse 799,15 [117,21]. tih (die Sonne) chedent sie mit pridele cheren fier ros quatuor alipedes dicunt te flectere habenis 834,22 [155,18]; ferner: 765,28 [82,9] (equus);
β) Pegasus: der brunno des rosses Pegasi ... habet tih sament tien poetis ketrenchet fons Gorgonei caballi . i . Pegasi . tulit tibi poculum Nc 791,4 [108,20];
γ) ein Menschenfleisch fressendes Pferd: ten grimmen chuning Glaucum uberuuvndenen . gab er (Herkules) ze ezenne . sinen grimmen rossen victor inmitem posuisse fertur pabulum . saevis dominum quadrigis [vgl. quadrigis: equis, Rem.] Nb 300,5 [229,14];
c) unsicher, ob hierher:
α) zu unklarem lat. Lemma: ros amital Mayer, Glossen S. 118,26 (verschr. für animal (?); oder als Pflanzenbez. zu rôsa (?); vgl. auch ros amital in clm 14684 70va, Gl.-Wortsch. 7,467, Neufund);
β) ohne erkennbaren Textbezug: hors Gl 4,264 Anm. 10 (zur Eintragung der Gl. vgl. Steinm. z. St. u. Moulin-Fankhänel, Würzb. Ahd. (Habilschr.) S. 247,12, wo auch unvollständige Glossierung u. ein Zushg. mit hôrsam ‘gehorsamerwogen wird).
Komp. flugi-, reit-, rôt-, satul-, soum-, stuot-, suuarz-, [h]uuîz[h]ros; blanc-, blas-, bleich-, hantros mhd., uuîghers as.; Abl. ?[h]russi, [h]russîn; vgl. AWB [h]rossolîh.
 
Artikelverweis rsa Gl 3,343,14 s. ? AWB rosa.
 
Artikelverweis 
? rosa (st. sw.?) f. (anders Splett, Ahd. Wb. I,2,1231 s. v. ruosa). — Graff II,548.
rsa: nom. sg. Gl 3,343,14 (SH g, clm 17151. 17153, beide 12. Jh.); rsa: dass. 15 (SH g, clm 17194, 12. Jh.). [Bd. 7, Sp. 1143]
Gewand, Überwurf: rsa rasa species vestis; lat. rasa vielleicht substantiviert aus der Fügung lat. toga rasaleichte Toga für den Sommerim Gegensatz zu lat. toga crassa oder pinguis, vgl. Ruperti, Handb. 1,318, vgl. noch Duc. 7,18 u. Diefb., Gl. S. 484c; nach Müller, in: Thema Kleidung S. 205 könnte sowohl ein Kleidungsstück aus glatt geschorenem (d. h. durch das Scheren hervorstehender Faserenden veredeltem) Gewebe als auch ein abgetragenes Kleidungsstück gemeint sein.
Vgl. ?slsa.
 
Artikelverweis 
rôsa st. f., mhd. rôse, nhd. rose; mnd. rôse, mnl. rose; ae. róse; an. rós st. f., rósa sw. f.; aus lat. rosa. — Graff II,544.
ros-: nom. sg. -a Gl 3,507,46 (Mülinensche Rolle, Gll. 11./12. Jh. (?); nach Ahd. Gl.-Wb. S. 729 u. Gl.-Wortsch. 11,153 Komp. uuild(i)rôsa). 595,12. 598,22; -e 51,19. 388,13 (Jd). 531,36. 594,51 (nom. sg. (?), lat. acc. pl.); nom. pl. -a O 5,23,273. Nb 44,13 [35,29] (rôsâ); dat. pl. -on Nc 759,27 [75,19].
Lat. sind wohl: rosa Gl 1,745 Anm. 9 (anders Gl.-Wortsch. 7,468). 3,402,37 (Hildeg., 2 Hss.; anders Gl.-Wortsch. a. a. O.). 590 Anm. 6 (anders Ahd. Gl.-Wb. S. 491).
rusa Gl 3,698,21 s. AWB rûsa.
Rose, Rosa L. (vgl. Marzell, Wb. 3,1393 ff.; zur schwierigen Abgrenzung der verschiedenen Arten vgl. auch Fischer-Benzon S. 36 f., Birkhan S. 153 f., Obst S. 57, RGA 25,333 f.):
a) Rosenstrauch, Rosenpflanze:
α) Gartenrose, vielleicht Essigrose, Rosa gallica L. (vgl. Marzell a. a. O. 3,1432 ff.): ube du ouh pluomon uuellest . so daz felt kestrubet si ... so negang ze bluomgarten . dar rosa . unde ringelen . unde uiolę uuahsent Nb 44,13 [35,29]; — hierher wohl auch: thar (im Himmelreich) blyent thir io lilia inti rosa, suazo sie thir stinkent joh elichor nirwelkent [vgl. flos perpetuus rosarum ver agit perpetuum, candent lilia, Ps.-Aug.] O 5,23,273;
β) Wildrose, Hecken- oder Hundsrose, Rosa canina L. (vgl. Marzell, Wb. 3,1395 ff.): wildi rosa rosa agrestis Gl 3,507,46 (oder Komp. s. o.; zur Abgrenzung vgl. Köppe, Komp. S. 76);
γ) nicht genauer zuordenbar: rose rosa Gl 3,51,19. 388,13. 531,36. rose [aurosas ut credo] rosas [argentea debent lilia iure sequi, Macer Flor. XXII,2] 594,51. rosa rosa [ebda. XXI,Überschr.] 595,12. rosa [dici flos florum nobis] rosa [iure videtur, quod specie cunctos praecedat odoreque flore, ebda. 776] 598,22;
b) gestielte Rosenblüte, Rosenzweig: tirro (Venus) licheta daz ziero gerigena gefluhte . uzer gedrungenen roson . daz man bruten machot huic idem Veneri rosis decusatim vinctis sertata contextio Nc 759,27 [75,19].
Abl. rôsag.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: