Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
rôsstat bis rostei (Bd. 7, Sp. 1148 bis 1152)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis rôsstat st. f., frühnhd. rosenstat (vgl. Diefb., Gl. S. 500c); mnd. rôsenstāt, mnl. rosenstede.
rostetin: dat. pl. Gl 2,689,52 (Melk n. sign., Gll. 11. Jh. (?); zur Vereinfachung von -ss- in der Kompositionsfuge vgl. Gröger § 128,2bα).
Stelle, an der Rosen wachsen: rostetin [lenta salix quantum pallenti cedit olivae, puniceis humilis quantum saliunca] rosetis [... tantum tibi (Mopsus) cedit Amyntas, Verg., E. V,17] (lat. rosetumRosengartenwurde im Kontext in der Bed.Rosenstrauch, -pflanzegebraucht).
 
Artikelverweis 
rost st. m., mhd. nhd. rost; as. rost, mnd. rust, rost, mnl. ro(e)st; ae. rst. — Graff II,551.
rost: nom. sg. Gl 1,290,23 (Jb-Rd). 431,30 (2 Hss., darunter Sg 9, 9. Jh.). 432,38. 438,6 (M, 3 Hss.). 710,61 (2 Hss.). 810,44 (M, 3 Hss.). 2,215,21. 500,63 = Wa 86,23 (2 Hss.). 710,19. 3,120,49 (SH A, 5 Hss.). 234,67 (SH a2, 3 Hss.). 255,24 (SH a2, 3 Hss.). 272,61 (SH b, 2 Hss.). 287,9 (SH b, 3 Hss.). 299,30 (SH d). 307,49 (SH d). 316,49 (SH e). 323,16 (SH e). 327,23 (SH f). 343,53 (SH g, 3 Hss.). 412,5 [HD 2,134]. 416,80 [HD 2,356 Anm. 5]. 417,13 [HD 2,359]. 557,14 (2 Hss.). 721,29. 4,158,30 (Sal. c). 180,50. 208,30. 269,37 (M). 5,5,10 (M). Ahd. I,573,50. Hbr. I,245,190 (SH A). Mayer, Glossen S. 118,19. Stricker II,67,19 (SH). Sudhoffs Archiv 57,10,33 (lat. gen., s. 3). Sweet, OET S. 4,6 (Erf. Gl. 42, 9. Jh.). Thies, Kölner Hs. S. 167,23 (SH). 181,7 (SH). T 36,1 (2); -]e Gl 1,438,7 (M, clm 14745, 14. Jh.; wohl mit epithetischem -e); dat. sg. -]e 2,23,16; -]ae 5,31,34 (Vat. Reg. 251, Hs. 9. Jh.; zu -ae vgl. Braune, Ahd. Gr.16 § 57 Anm. 2); acc. sg. -] 1,242,22 (KRa). 2,205,48. 539,16. Beitr. (Halle) 86,402; rst: nom. sg. Gl 3,120,50 (SH A, Trier 31, 12. Jh.).
Verschrieben: stost: nom. sg. Gl 2,280,23 (M, clm 19440, 10./11. Jh.); frost: acc. sg. 1,242,23 (K; zur Verschr. vgl. Splett, Stud. S. 356).
rust Gl 2,595,12 = Wa 88,6 (vgl. Tiefenbach, Sprachwiss. 28,62,3) s. rûst as.
1) Rost oder Grünspan:
a) eigentl.: rost frost (sc. rost, s. o.) rubiginem eruginem (K; nur rost rubiginem Ra) Gl 1,242,22 (zur Glossierung vgl. Splett a. a. O.; zu aerugo, La. e-, vgl. Mlat. Wb. I,325,41). rost erugo, metalla, rubigo [zu: nolite thesaurizare vobis thesauros in terra: ubi] aerugo [, et tinea demolitur, Matth. 6,19] 710,61, z. gl. St. ni curet iu trisiuuen treso in erdu, thar iz rost inti miliuua furmalent T 36,1. rost [thesaurizate autem vobis thesauros in caelo: ubi neque] aerugo [, neque tinea demolitur, Matth. 6,20] Gl 1,810,44 (2 Hss. rot), z. gl. St. trisiuuet iu treso in himile, thar noh rost noh miliuua iz ni furmelit T 36,1. lohanti rost [si formam statuae lamnis conmisit aenis lima terens, aut in partem cava membra gravato pondere curvantur,] scabra [aut] aerugo (in 1 Hs. fehlt erugo, Steinm.) [peresam conficit effigiem crebroque foramine rumpit, Prud., Symm. (I) 440] Gl 2,500,63 = Wa 86,23 (1 Hs. ?lohahti rost). rost ferrugo [Randgl. ohne Kontextbezug] 710,19 (vielleicht zu (vgl. Anm. zu ferrugo): (Charon) ipse ratem conto subigit ... et ferruginea (vgl. nigra, tristi Serv.) subvectat corpora cumba, Verg., [Bd. 7, Sp. 1149] A. VI,303). rost rubigo quod rodat ferrum, quasi rodigo [Hbr. I,245,190] 3,120,49. Hbr. I,245,190 (beide im Abschn. De metallis). ferrugo Gl 3,557,14. rostae [sol quoque et exoriens ... tum (sc. cum) caput obscura nitidum] ferrugine [texit, Proba 637] 5,31,34 (vgl. Verg., G. I,467; zur Kontextbed. von lat. ferrugorostbraune, dunkle Farbevgl. Georges, Handwb.11 1,2733); — hierher auch oder zu 2: rost erugo vel rubigo [Hbr. II,281,194] Gl 3,234,67 (1 Hs. rot). rost rubigo 255,24. 287,9. 721,29 (davor scimel aerugo). 4,208,30. aerugo (ł) rubigo 3,272,61. 299,30. 316,49. 327,23. Stricker II,67,19. rost ł schymel allugo nis Gl 4,180,50 (allugo wohl aus aerugo verderbt, vgl. Mlat. Wb. I,485,41 ff.; 1 Hs. schimbel rot, rost erugo scheint ausgestrichen, Steinm.). Mayer, Glossen S. 118,19 (Hs. ablugorus, für allugonis?). rost erugo Ahd. I,573,50. Sweet, OET S. 4,6. Thies, Kölner Hs. S. 167,23; in einem Rezept zur Herstellung einer Salbe: rost et harz eruginis terbentine Sudhoffs Archiv 57,10,33 (zu terebintinaHarzvgl. CGL III,629,54 u. Diefb., Gl. 579a);
b) bildl. für Verkommenheit: uuassen roste [non aciem cordis] scabra rubigine [perdunt, otia neu propriam linquunt obtundere mentem, Aldh., De virg. 2767] Gl 2,23,16 (z. St. vgl. DML XIV,2862b s. v. rubigo 2b). rost [ignem quippe nobis tribulationis admovet, ut in nobis] rubiginem [vitiorum purget, oder zu: sed nec per ignem] rubiginem [amittimus, quando et inter flagella vitio non caremus, Greg., Cura 3,13 p. 53] 205,48. 215,21 (Hs. rubigo). rost [vindicemus moribus dignitatem nostram ... non malitia mentem mordeat, non invidiae] rubigo [consumat, ders., Hom. I,8 p. 1463] 280,23 (1 Hs. rot). rost [quod limat aegram pectoris] rubiginem [Prud., H. ieiun. (VII) 205] 539,16. rost [(ecclesia) quae non haberet maculam neque] rugam [Passio Petri et Pauli, Bibl. hag. lat. 6657] Beitr. (Halle) 86,402 (vgl. DML XIV,2867a s. v. ruga 2d).
2) eine Pflanzenkrankheit: Getreidebrand, Mehltau: rost militau kelagunt [omnes arbores tuas et fruges terrae tuae] rubigo [consumet, Deut. 28,42] Gl 1,290,23. rost [fames si oborta fuerit in terra, aut pestilentia ... aut locusta, vel] rubigo [3. Reg. 8,37] 431,30 (1 Hs. rot). 438,6 (in 1 Hs. Gl. über rubigo, vgl. Anm. 4 u. Gl 1,438,6, s. u.). rost [fames si oborta fuerit in terra ... aut] aerugo [, aut locusta, ebda.] 432,38. 438,6 (1 Hs. aurugo; 4 Hss. gil(i)uuî, 1 Hs. gihiluui, 1 gras(a)uuurm). 4,269,37. 5,5,10. rubigo rost. ł quod in segete spicas inanes. et rubeas facit .i. militov 3,307,49. 343,53. rost ł milva rubigo 323,16. rost rubigo [vgl. residuum bruci comedet rubigo, HD 2,134] 412,5 [HD 2,134]. rubigo rost ł quod in segete spicas rubeas et inanes facit miltov [Randgl. zu: sed impius quasi lignum est infructuosum, cuius frondes rubigo devorat, HD 2,355] 416,80 [HD 2,356 Anm. 5] (vgl. Jb. Ph. 22,75). rost ł militov erugo [vielleicht Randgl. zu: in erugine (id est rubigine, Anm.), quae consumit, ira congrue notatur, HD 2,359] 417,13 [HD 2,359]. miltwe rost rubigo 4,158,30. Thies, Kölner Hs. S. 181,7.
Abl. rostag; rosten, rostôn.
Vgl. rot; rûst as.
 
Artikelverweis rôst st. m., mhd. rôst, nhd. rost; as. rôst (s. u.), mnl. roost; vgl. afries. rōster m. (entlehnt?). — Graff II,552.
roost: nom. sg. Gl 1,636,59 (Rb); dat. sg. -]e 463,19 (Rb; -oo-); rohost: nom. sg. 323,57 (Sg 9, 9. Jh., Wien 1761, 11. Jh.; zu -h- zwischen -oo- vgl. Braune, Ahd. Gr.16 § 152 Anm. 4). — rost: nom. sg. Gl 1,323,57 (2 Hss., darunter [Bd. 7, Sp. 1150] Sg 295, Gll. 9./10. Jh.?). 330,67 (M, 4 Hss.). 339,2. 346,58 (M; lat. dat.). 3,159,35 (SH A, 5 Hss.). 239,70 (SH a2, 5 Hss.). 275,58 (SH b, 3 Hss.). 301,17 (SH d). 318,17 (SH e). 335,65 (SH g, 3 Hss.). 414,59 [HD 2,240]. 638,64 (2 Hss.). 698,33. 4,50,9 (Sal. a1, 4 Hss.). 138,38 (Sal. c). 242,12. 254,33. 340,3 = Wa 82,19. Ahd. I,570,23. Hbr. I,347,475 (SH A). Stricker II,46,22 (SH); acc. sg. Gl 1,336,41 (Rb; h nach r getilgt, r-). 2,389,49. 395,28. — roist: nom. sg. Gl 4,50,10 (Sal. a1, clm 22201, 12. Jh.). 256,15 (M, Goslar 2, 14. Jh.).
Rost, Metallgitter:
a) Bratrost: rost craticulam [-que in modum retis aeneam, Ex. 27,4] Gl 1,323,57 (1 Hs. craticula, 2 Hss. gr-, 1 Hs. -um; zur Formenvarianz vgl. Mlat. Wb. II,1985,33 s. v. craticula; 1 Hs. rôsta). 330,67 (oder zu: erit ... craticula usque ad altaris medium, ebda. 5, vgl. Steinm. z. St.; 4 Hss. rôsta). 339,2 (graticula; 1 Hs. harst hurd craticula a crate). craticula hurt a crate rost [zu: ebda. 4] 4,254,33. rost [per cuius quatuor angelos erunt quatuor annuli aenei, quos pones subter] arulam [altaris, ebda. 5] 1,336,41. rost [quod coquitur in clibano, et quidquid in] craticula [, vel in sartagine praeparatur, eius erit sacerdotis a quo offertur, Lev. 7,9] 346,58 (8 Hss. rôsta, 1 Hs. rôsta ł scarta, 1 harst). roist ł serata [ebda.] 4,256,15; hierher wohl auch: rost ł hurt graticula 3,239,70. 301,17. 318,17. rost (1 Hs. rost ł hvrt, ł hurt nachgetragen) graticula 275,58. rost ł hrt ł harist graticula ł craticula 335,65. rost assarius (vgl. Mlat. Wb. I,1049,23 f.) 698,33. craticula 4,50,9 (1 Hs. rôstîsa(r)n). 138,38. rost crates vel craticula in qua carnes assantur Ahd. I,570,23. rost vel harst craticula Stricker II,46,22; — für lat. sartagoRöstpfanne: in rooste [Mathathias Levites ... praefectus erat eorum, quae] in sartagine [frigebantur, 1. Paral. I,9,31] Gl 1,463,19; — für lat. arulaeisernes Kohlenbecken’ (zum Wärmen): roost [posita erat] arula [coram eo (dem König) plena prunis, Jer. 36,22] Gl 1,636,59;
b) Rost als Folterinstrument: rost crates [vgl. ardens carbo fuit Laurentius, ignis in igne, cui crates palmam, mors contulit aethera, digne, HD 2,240] Gl 3,414,59 [HD 2,240] (zu cratesRost, Gittervgl. Mlat. Wb. II,1986,2 ff.). rost [carnifex ungulas et ustor] craticulam (Hs. -a) [vane consumunt, Notker, Sequ. p. 425] 4,340,3 = Wa 82,19 (zur Glossierung vgl. Wich-Reif, Stud. S. 203); — für lat. pyraScheiterhaufen, Brandstätte’ (als Ort der Folter): rost [inmanem] pyram [texebat ustor fumidus pinu arida, Prud., P. Rom. (X) 846] Gl 2,389,49. 395,28 (Hs. pi-). rost pira 4,242,12; für lat. rogus, das synonym zu lat. pyra gebraucht werden kann (vgl. CGL IV,553,43): pira lignorum congeries cum nondum ardet, rogus cum ardere ceperit, id est rost [Hbr. I,347,475] Gl 3,159,35. Hbr. I,347,475 (beide im Abschn. De vasis luminariorum). rost rogus Gl 3,638,64 (danach harst craticula).
Abl. rôsten; vgl. AWB rôsta.
Vgl. Heyne, Hausalt. 2,290 f.
 
Artikelverweis 
rost| Gl 3,193,57 (vgl. Hbr. II,564,17 u. 564,40 Anm. 163) s. AWB rôstphanna.
 
Artikelverweis 
rosta Gl 1,404,24 s. ?rasta2.
 
Artikelverweis 
rôsta (st. sw.?) f., mhd. rôste st. f., rœste, nhd. (älter) DWB roste, röste; mnd. rôste, rste, mnl. rooste. — Graff II,552.
rosta: nom. sg. Gl 1,323,58. 330,66.
Schwach: rost-: dat. sg. -un Gl 2,451,13 (2 Hss., in 1 Hs. -n aus Korr., Steinm.); acc. sg. -un 1,653,20 (Rb); acc. pl. [Bd. 7, Sp. 1151] -an 2,425,37 (clm 14395, Hs. 10. Jh.; von anderer Hand; zu -an vgl. Braune, Ahd. Gr.16 § 221 Anm. 3c).
Stark: rosta: dat. sg. Gl 1,346,57 (M, 9 Hss.).
Rost, Metallgitter:
a) Bratrost: rosta craticulam (Hs. craticula) [-que in modum retis aeneam, Ex. 27,4] Gl 1,323,58 (zu craticula, La. gr-, vgl. Mlat. Wb. II,1985,33; 4 Hss. rôst). 330,66 (4 Hss. rôst). rosta (1 Hs. noch ł scarta) [quod coquitur in clibano, et quidquid in] craticula [, vel in sartagine praeparatur, eius erit sacerdotis a quo offertur, Lev. 7,9] 346,57 (1 Hs. rôst, 1 harst); — für lat. sartagoRöstpfanne: rostun [tu (Ezechiel) sume tibi] sartaginem [ferream, et pones eam in murum ferreum inter te, et inter civitatem, Ez. 4,3] Gl 1,653,20;
b) Rost als Folterinstrument: rostan [seu foret praebenda cervix ad bipennem publicam, verberum post vim crepantum, post] catastas (Glosse: genus tormenti, id est lecti ferrei quibus impositi martyres, ignis supponebatur, vgl. PL 60) [igneas, Prud., P. Calag. (I) 56] Gl 2,425,37. rostun, dazu Randgl. ł screiatun [zu: emitto vocem de] catasta [celsior, ebda. Rom. (X) 467] 451,13.
Abl. rôsten; vgl. AWB rôst.
 
Artikelverweis 
rostag adj., mhd. Lexer rostec, nhd. DWB rostig; mnl. ro(e)stich; ae. rustig; vgl. mnd. rust(e)rich, rosterich. — Graff II,551.
rostegemo: dat. sg. m. Gl 2,545,43; rosdagemo: dass. 531,5 (Eins. 15, Hs. 9. Jh.).
rostig: rosdagemo [(Pudicitia) nec iam contenta piatum condere vaginae gladium, ne tecta rubigo occupet ablutum] scabrosa [sorde nitorem, Prud., Psych. 106] Gl 2,531,5. 545,43 (zur Anwendung von scabrosusrauhauf rostiges, korrodiertes Metall vgl. DML XV,2948a).
Abl. rostagôn; vgl. irrostagên.
 
Artikelverweis 
ir-rostagên sw. v. — Graff II,552.
ir-rost-ageta: 3. sg. prt. Gl 1,706,29 (M, 4 Hss., 10.—12. Jh. (?); 3 Hss. -&-); -eg&a: dass. 30 (M, Wien 2732, 10. Jh.).
verrosten: irrostageta [aurum, et argentum vestrum] aeruginavit [: et aerugo eorum in testimonium vobis erit, Jac. 5,3] Gl 1,786,29 (3 Hss. irrostagôn, 2 rostagôn, 2 rostôn, 4 irrotagên, 1 Hs. irrozzagôn); zur Schilderung des Verrostens bei Edelmetallen vgl. Arndt 3,870 Anm. 6.
Vgl. irrostagôn, irrotagên.
 
Artikelverweis 
rostagôn sw. v.; mnd. rustigen, mnl. roestigen, rostegen. — Graff II,552.
rost-igote: 3. sg. prt. Gl 1,786,35 (M, 2 Hss.); -agata: dass. 4,307,5 (M, Goslar 2, 14. Jh.; zu -ata für ota vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 492).
rosten: rostigote [aurum, et argentum vestrum] aeruginavit [: et aerugo eorum in testimonium vobis erit, Jac. 5,3] Gl 1,786,35 (3 Hss. irrostagôn, 5 irrostagên, 2 rostôn, 4 irrotagên, 1 Hs. irrozzagôn). 4,307,5; zur Schilderung des Verrostens bei Edelmetallen vgl. Arndt 3,870 Anm. 6.
 
Artikelverweis 
ir-rostagôn sw. v. — Graff II,552 s. v. arrostagên.
ir-rostog-: 3. sg. prt. -ota Gl 1,786,31 (M, Zürich Rhein. 66, Hs. 12. Jh.); -ata ebda. (M, Engelb. I 4/11. Stuttg. Herm. 26, beide 12. Jh.; zu -ata für ota vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 492).
verrosten: irrostogota [aurum, et argentum vestrum] aeruginavit [: et aerugo eorum in testimonium vobis erit, Jac. 5,3] (5 Hss. irrostagên, 2 rostagôn, 2 rostôn, 4 irrotagên, [Bd. 7, Sp. 1152] 1 Hs. irrozzagôn); zur Schilderung des Verrostens bei Edelmetallen vgl. Arndt 3,870 Anm. 6.
Vgl. irrostagên, irrozzagôn.
 
Artikelverweis 
rostei Gl 1,631,42 s. AWB rôsten.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort: