Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
fuoren bis hina-fuoren (Bd. 3, Sp. 1345 bis 1351)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis fuoren sw. v., mhd. vüeren; nhd. führen; as. fôrian, mnd. vren, mnl. voeren; afries. fera; ae. féran; an. fœra. — Graff III, 589.
forrent: 3. pl. S 290,6 (Carmen, 9. Jh.); for-: 3. sg. -it Gl 1,162,37 (K). 314,6 (clm 19 410, 9. Jh.). 2,220,9 (clm 18 550,1, 9. Jh.); 3. pl. -ont (Ra), -ond (K) 1,162,39 (-ont, -ond Schreibeinfluß von for-); part. prs. -endi 176,19 (K); ca-: part. prt. -it 21 (Pa). 265,19 (R); ge-: dass. nom. sg. m. -der 2,616,12 (-fer- Steinm., doch vgl. Pauly, Glossen S. 57). — foar-: 3. sg. -it Gl 1,162,37 (Pa); 3. pl. -ant 39 (Pa); part. prs. -enti 176,19 (Pa); ki-: part. prt. -it 21 (K). — fuarrat: 2. pl. Gl 1,621,24 (Rb); fuar-: 2. sg. -is O 4,12,44; 3. sg. -it Gl 1,294,37 (Jb-Rd). O 2,1,11. 35. 12,16. 4,12,20. 26,13. 5,11,40. 23,197. 201 (PV, V in -ent korr.). 275; 1. pl. -emes H 24,9,4; 3. pl. -ent O 5,23,201 (FV, V aus -it korr.); 3. pl. conj. -en 2,14,108; 2. sg. imp. -i 1,19,7; inf. -en 4,35,27; part. prs. -enti Gl 1,176,19 (Ra); 3. sg. prt. -ta O 1,13,11. 15,11. 2,4,29. 51. 4,3,5. 5,8,23; -t (vor er) 1,11,26. 19,17. 2,9,41; 3. pl. prt. -tun 3,22,9; 3. sg. conj. prt. -ti 5,20,85; 3. pl. conj. prt. -tin 3,14,92. 4, 19,30; ki-: part. prt. -it Gl 1,176,21 (Ra); gi-: dass. -it O 2,1,4. — fuorr-: 2. pl. -it, -et (-&, 2 Hss.) Gl 1,808,61 (M); inf. dat. sg. -enne Thoma, Glossen S. 24,9/10; fuor-: 2. sg. -ist Gl 2,21,34; 3. sg. -it 178,5 (-vo-). 489,7. Thoma, Glossen S. 3,9; -et Nb 179,18. 240,1. 265,14. 310,2. 357,2 [195,10. 258,31. 286,10. 337,22. 390,25]. Nc 770,2 [117,8]. NpNpw 107,12. 124,5. Np 75,7; 3. pl. -ent Nb 167,10 [179,27]. NpNpw Cant. Abac. 8. Np 90,12; 3. sg. conj. -e Nc 816,4 [180,1]; 2. sg. imp. -i Gl 2,635,22; 2. pl. imp. -int 539,48; inf. -in Npgl 84,2; dat. sg. -enne Nc 720,18 [47,14]; part. prs. nom. sg. m. -untar Gl 2,418,56; acc. sg. f. -inta Npgl 70,1; nom. pl. m. (?) -ente Npw Cant. Deut. 42; 1. sg. prt. -ta NpNpw 29,4; 2. sg. prt. -tos S 5,41 (Hildebr., 9. Jh.); -tost NpNpw 29,4. Np Cant. Moysi 13; -tist Npw ebda.; 3. sg. prt. -ta Gl 2,288,45 (M, 4 Hss.). 453,53 (2 Hss.). 549,45. 762,25. Nc 707,5. 708,31. 709,16. 710,1. 816,24. 844,6 [28,16. 31,15. 32,14. 33,8. 180,21. 216,11]. NpNpw 135,11. Cant. Deut. 11. Np 39,6. 77,26; 3. pl. prt. -tun Gl 2,655,44; -ton Nc 722,30. 813,11. 825,27 [50,22. 176,12. 192,9]. Np 42,3; 3. sg. conj. prt. -ti T 117,3. Nb 56,27 [64,21]; ke-: part. prt. -et 74,20 [83,16]; ge-: dass. -et 21,5. 265,13 [23,8. 286,9]. Np 70,1. 136,1. Npw 46,6; nom. sg. m. -ter 34,15 [38,20]; nom. sg. f. -etiu W 135,2; gi-: part. prt. -i Npw 136,1. — furret: 3. sg. Gl 1,808,62 (M, 2 Hss., 10./11. u. 11. Jh., 1 Hs. -&); fur-: dass. -et Nb 179,18 [195,10] (Hs. D); part. prs. dat. sg. m. n. -entemo, -intemo Gl 2,255,27. 28 (M, 11. Jh.); ge-: part. prt. nom. sg. m. -der 615,71.
uor-: 3. sg. prt. -ta Gl 2,288,46 (M, 10./11. Jh.); ki-: part. prt. -t AJPh. 55,229 (clm 6293, 9. Jh.; -uōrt). — uuartun: 3. pl. prt. Gl 2,172,42 (clm 6277, 9. Jh.). — uuorr-: 3. pl. -ent Gl 1,811,3 (M, 3 Hss., 2 vu-); inf. -an 2,442,10 (2 Hss., 1 Hs. vu-); part. prs. dat. sg. m. n. -entemo 255,27 (M); uuor-: 3. sg. -it 23,50; part. prs. dat. sg. m. n. -entemo 255,25/26 (M, 2 Hss., 1 Hs. vv-); -ontemo 25 (M, vu-); 3. sg. prt. -ta 44,3; gi-: part. prt. -it 1,689,46 (M, 2 Hss., 1 Hs. -uv-, 1 -vu-). 2,664,1; ge-: dass. -t 713,22. — uurrent: 3. pl. 1,811,4 (M, 2 Hss., 1 Hs. vu-); vur-: part. prs. nom. sg. m. -anter 2,445,63; gi-: part. prt. -it 1,698,47 (M).
Unklar sind: ca-forte: part. prt. nom. pl. m. Gl 1,114, 21 (Pa, vgl. 4); fuorta: 2,541,77 (wohl zu fuora2 zu [Bd. 3, Sp. 1346] stellen, vgl. 4); uoretta 618,58 (Carlsr. Aug. CCXVII, 9./10. Jh., vgl. 4); verschrieben ist wohl fuara (3. sg. prt. fuarta?) 406,61 (vgl. 1 m); unvollständig: ka..: (part. prt. nom. sg. f.?) Beitr. 52,162,8 (clm 14 364, 9. Jh.).
1) bringen, tragen:
a) etw., jmdn. bringen, tragen, befördern, transportieren: foarit tragit gestat portat Gl 1,162,37. foarant gestiunt (Verwechslung mit gestare der Glosse vorher) 39. vuorrent [(angeli) in manibus] tollent [te, Matth. 4,6] 811,3. to uuaren garo ze Apollinis reito sine uuizeg fogela ... den zefuorenne . souuer mitefaren uuolti Nc 720,18 [47,14]. er (sc. got) spreita sine uettacha ... unde fuorta in uffen sinen skerten also aro tuot irlegenen (‘den ermatteten’) iungon eum portavit in humeris suis NpNpw Cant. Deut. 11; bildl.: namon fuoren einen Namen tragen, führen: thu thar fuorist namon [maxima, praecipuum quae] gestas [numine] nomen [Aldh., Praef. 22] Gl 2,21,34; then lîhhamon fuoren Menschengestalt haben, Mensch sein: (mannilicher) ther lichamon fuarit O 2,12,16, ferner 5,11,40;
b) etw., jmdn. zu einem Ziel hin bringen, tragen, schaffen: uuartun [(qui) secum ad iudicium causas rapinae] detulerunt [Greg., Cura 3,20 p. 66] Gl 2,172,42. fuori [vallos primus sub tecta] referto [Verg., G. II, 409] 635,22, in sehr freier Wiedergabe: fuoruntar [(maiestas, pietas, bonitas Christi) regnum continuat ...] texens [perpetuis saecula saeculis, Prud., H. ad inc. luc. (V) 164] 418,56; das Pferd den Reiter: vuorontemo [usque ad certum locum praedictus vir equo eodem] subvehente [perductus est, Greg., Dial. 3,2 p. 284] 255,25; m. Richtungsangabe (Präp. zi + Dat., Adv. thara, tharasun): zi theru steti fuart er thia druhtines muater O 1,11,26. fuart er (Abraham) sar tho tharasun (zur Opferstätte) then selbon sinan drutsun 2,9,41. so nefuorist tu nieht tara du uuoltist . nube dara dih uuint fuorti quo impellerent flatus Nb 56,27 [64,21]. tie (sc. Schuldige, Missetäter) ze dinge gefuoret solton uuerden . fone iro leidaren . also man sieche fuoret ze arzate quos oportebat duci ad iudicium . veluti aegros ad medicum 265,13. 14 [286,9. 10], ferner: O 1,13,11. 15,11. 19,7. Nb 21,5 [23,8] (raptare). NpNpw 107,12. Cant. Moysi 13 (portare); in Richtung auf etw. in Bewegung setzen: tu bist taz anagenne . tu bist ter unsih fuoret . s. ze demo ende (tu) vector (es) Nb 179,18 [195,10]; gifuorit uuesan sich erstrecken von ... nach, zu etw.: uuas kiuort [(via) ab eius cella in coelum usque] tendebatur [Reg. S. Ben., Prolegomena, PL 66,202, 20/21] AJPh. 55,229;
c) etw., jmdn. in etw. hineinbringen, -tragen, -setzen: fuorta [tunc] assumpsit [eum diabolus in sanctam civitatem, Greg., Hom. I, 16 p. 1492 = Matth. 4,5] Gl 2,288,45; m. Präp. in + Akk.: siu (Jesus und Maria) fuart er (Joseph) ... in lant, thaz ih nu zalta O 1,19,17 (oder zu 2 ?). hie ist der heilari gefuoret in den himel Npw 46,6 (qui assumpsus est ... in caelum Np), ferner: O 2,1,4. Np 39,6, spez.: (die Ernte) einbringen, einfahren: thaz fruma thie gebura fuarun in thia scura O 2,14,108; in einen Zustand: in ihseli (‘Verbannung’) gefuorter procul moti Nb 34,15 [38,20]. also der uuint tueres taz skef anagando . in unhand (‘Unlenkbarkeit’) fuoret 240,1 [258,31]. do si in captiuitatem gefuoret uuurden [vgl. ad captivitatem ducendos, Aug., En.] Np 70,1, ferner: Npw Cant. Deut. 42 (Np fuorento adv.); thanana ... in: thanana er nan fuarta in eina burg guata [vgl. assumpsit eum ... in civitatem, Matth. 4,5] O 2,4,51;
d) etw. herabbringen, -schicken, -senden, m. Präp. fon(a) + Dat.: suntuuint fuorta er fone himele transtulit austrum de caelo Np 77,26; etw., jmdn. hinab-, hinunterbringen, -führen: sie (sc. die [Bd. 3, Sp. 1347] Gläubigen) uuellen obe in (sc. den reißenden Fluten, d. i. den irdischen Freuden) sin . nieo sie darain uuatendo . ze tale gefuoret neuuerden NpNpw 136,1, ferner Nc 709,16 [32,14] (pertrahere);
e) etw. hinüberbringen, -tragen: geforder [interea placido] transvectus [marmore puppem liqueret, Sed., Carm. pasch. III, 70] Gl 2,616,12;
f) etw. durch etw. hindurchtragen, m. Präp. thuruh + Akk.: (Jesus) ni liez thaz eining fuorti faz thuruh thaz tempal non sinebat ut quisquam transferrat vas per templum T 117,3;
g) etw., jmdn. hinauftragen, -bringen: gefurder [angelicis] subvectus [eas ut tutior ulnis, Sed., Carm. pasch. II, 206] Gl 2,615,71. die zuene fuorton fore dia lecticam lecticam subvehere memorantur Nc 813,11 [176,12], ferner: 825,27 [192,9] (subvehere); m. Präp. in + Akk.: fuarta si (sc. Juno) sia in obenahtiga luft ducit eam in arces aerias 816,24 [180,21]; ein Gefährt hinaufziehen: die fogela die sina reita fuorton volucres qui currum Delium subvehebant 722,30 [50,22]; — bildl. m. Akk. Sing. Neutr. u. Steigerungsadv.: etw. so hoch hinaufführen, steigern, vervollkommnen, daß ...: tho er (Johannes) so hohe iz (das Evangelium) fuarta, thaz gotnissi ruarta O 5,8,23;
h) etw., jmdn. heran-, herbeibringen: foaranti traganti invectus importatus Gl 1,176,19. caforit catracan invehitur importatur 21. fuorint ferte [qualis ter quaternis ferculorum fragmina, Prud., H. o. horae (IX) 60, Text nach PL 60,868] Gl 2,539,48; m. Adv. herasun: (got) ther liuti fuarta herasun O 2,4,29; übertr.: etw. herbeiführen, hervorbringen, erzeugen: uuorta (der Löwe) ferox animi nobile murmur] agit (fecit) [Avian 37,14] Gl 2,44,3. vuorran [(Caius u. Cremens) quibus incruentem] ferre [provenit decus ex secundo laudis agone, Prud., P. Caesaraug. (IV) 183] 442,10. (druhtin) then anagin ni fuarit, ouh enti ni biruarit O 2,1,11. thaz spil, thaz seiton fuarent 5,23,201. thia bluat, thia erda fuarit 275;
i) etw., jmdn. wegbringen, -tragen, -führen: die ... fone ubelen lirnent . die fuoret got mit dien unrehte farenten adducet dominus cum operantibus iniustitiam NpNpw 124,5; m. Richtungsangaben (Präp. fon(a) + Dat., Adv. thanân, uuidarort): (innerhalb eines mißverstandenen Textes:) de fana skeffe forrent plomun quae a plaustra ferunt flostra (statt: flustra quae applaustra ferunt, u. d. wäre: *uuâgi de skeffa forrent) S 290,6. wanta inan druhtines wort fon tode fuarta widarort [vgl. quem resuscitavit a mortuis, Joh. 12,9] O 4,3,5. so wer so nan (Jesus) biruarit, er guat fon imo fuarit 26,13. du fuortost mina sela fone hello . do ih andere sela dannan fuorta abstraxisti ab inferis animam meam NpNpw 29,4 (Npw ohne thanân);
j) jmdn. vorwärtsbringen, voranbringen: enti fvorit [quos tamen internus iudex] et provehit [, et nescit, Greg., Cura 1,1 p. 3] Gl 2,178,5. 220,9;
k) etw., jmdn. dahintragen, -führen: giuuorit uuerdan (korr. aus uuesan) [illam (d. flüchtende Kleopatra) ... fecerat ignipotens (d. i. Vulcanus) undis et Iapyge (sc. d. Westnordwestwind)] ferri [Verg., A. VIII, 710] Gl 2,664,1. 713,22. wer mag wanen, druhtin, thes, thaz man ... dotan thih io fuarti O 5,20, 85; m. Präp. after + Dat.: uuanda dine euuangelistę ... dih fuorent after uuerlte [vgl. perque orbem totum te evangelizando ferentes, Beda super cant. Habac.] NpNpw Cant. Abac. 8; substant. das Dahinführen, Befördern: ce gefuornussido, ce fuorenne [(plaustra)] ad subvectionem [parvulorum suorum, Gen. 45,19] Thoma, Glossen S. 24,9/10;
l) etw., jmdn. mit sich tragen, bringen, nehmen, führen: givuorit vuerdan [(das schriftliche Zeugnis) quomodo tabernaculum, et arcam iussit propheta ...] comitari [secum, 2. Macc. 2,4] Gl 1,698,46. fuorret [Bd. 3, Sp. 1348] [nihil] tuleritis [in via, Luc. 9,3] 808,61. fuorta [(ratis Sapientiae) afflictos suos turbine saeculi] vectarat (Hs. vexarat) [rabidis fluctibus innatans, Prud., Symm. I, Praef. 50] 2,549,45, sicherlich auch: fuara afflictos [ebda. 49] 406,61 (offenbar verschr. u. z. falschen Textwort geraten; Steinm. erwägt auch d. Deutung als suara, d. i. suuâra afflictos). fuorta [ergo cum ascendit (sc. Christus) in caelum secumque nostram] vectavit [substantiam, Sermo in Nicol.] 762,25, hierher wohl auch: caforit vectus 1,265,19. themo (chruci) uuir ... siginumft thera kalauba fuaremes quae nos ... vexillum fidei ferimus H 24,9,4. (gibot, thaz sie) ni fuartin in thiu thing mit in niheinan pending O 3,14,92; vom strömenden Wasser, von der Flut: diu (sc. aha) fuorta samoso silberine unda undas volvebat argenteas Nc 707,5 [28,16], ferner: Nb 310,2 [337,22] (trahere). Nc 708,31 [31,15] (gestare), intensiv: anauuert fuoren mit sich (fort)reißen: uuilon uuas taz tiu unda dero uuizun Iouis aho kahes tunses sie (sc. uuîlsâlda) anauuert frambaro fuorta (unda) repente correptas (sc. fortunas) eminenti tractus vertice subvehebat Nc 710,1 [33,8]; etw. beinhalten, enthalten: so waz so himil fuarit O 2,1,35. sih thar al ruarit, thaz organa fuarit, lira joh fidula joh managfaltu suegala, harpha joh rotta 5,23,197; — übertr.: ze geeisconne . uuaz libhaftero dingo diu uuita luft fuore quid aeria latitudo gerat animantum Nc 816,4 [180,1]; etw. als logische Notwendigkeit mit sich bringen: aber disiu gedingota not . nefuoret tia barun not mit iro nieht sed haec conditio . minime secum illam simplicem trahit Nb 357,2 [390,25]; geistig, seelisch: etw. im Sinne haben, im Schilde führen: so du ewin inwit fuortos S 5,41. ja iz (sc. der Verrat) herza min ni ruarit, noh sulih balo fuarit O 4,12,20. thaz thu in muate fuaris, sliumo so gisciari iz (‘führe es rasch aus’) 44;
m) etw. betreiben, tun: thie Iudeon nan bistuantun, ni westun, was sie fuartun O 3,22,9;
n) etw. zu etw. beitragen, dazutun: zuene ... thie zaltun al, thaz ni was: quadun, sie iz gihortin, thoh sie niwiht fuartin (d. i. unabsichtlich), thaz krefto er sih bihiazi, thaz gotes hus zistiazi O 4,19,30;
o) etw. ertragen, aushalten: vuranter [(amnis) miris vasta natatibus saxi pondera] sustinens [Prud., P. Quir. (VII) 30] Gl 2,445,63. fuorta [perfusa pulcer (Romanus) menta russo stemmate (Gl.: rubei sanguine)] fert [ders., P. Rom. (X) 909] 453,53.
2) jmdn. führen, leiten, geleiten: Zeno fuorta fruot uuib Zeno ducebat feminam providentem Nc 844,6 [216,11]. diu (sc. dîn lieht unde dîn uuârheit) fuorton mih me deduxerunt Np 42,3 (Npw leiten). die iro ubermuoti fuoret 75,7. uuer ist disiu, diu da ufferet uon dero uuoste, zartlicho gefuortiu ...? W 135,2, ferner: Npgl 70,1, ähnl. 84,2 (beide ducere); m. Richtungsangaben (Präp. aba, fon(a), ûzar (+ mitten), zi + Dat.): daz tu sahe zuene dine sune . sament fone dinemo hus kefuoret uuerden domo provehi Nb 74,20 [83,16]. uueliche unuuizze misseleitent iuuih uuenegen . unde fuorent iuuih so aba uuege? quae ignorantia abducit miseros devio tramite 167,10 [179,27]. der Israhelem fuorta uzer in mitten qui eduxit Israel de medio eorum NpNpw 135,11. etw. nâh imo fuoren nach sich ziehen: Orion ... der Sirium sternon glatesten ... nah imo fuoret qui trahit ... fulgentem Sirion Nc 770,2 [117,8]; — bildl.: von Waffen; ihnen eine bestimmte Richtung geben, sie führen: prahtun fuortun [infesta ... tela] tulere [Verg., A. V, 582] Gl 2,655,44.
3) etw., jmdn. hegen, pflegen, versorgen; es ist auch Anschluß an fuora2Speise, Kostdenkbar und damit Ansetzen eines eigenen Verbs fuoren2, aber an sich wäre dann eher ein ôn-Verb fuorôn zu erwarten: thaz si (die Frauen) nan (den Leichnam Christi) muasin fuaren ..., joh ... then liaban man gisalbon [Bd. 3, Sp. 1349] O 4,35,27; beleben (?): fuarit tregit [(omnis anima vivens quae carnem] vegetat [Gen. 9,15] Gl 1,294,37. forit vegetat [ebda.] 314,6. fuorit vegetat (confortat) [ebda.] Thoma, Glossen S. 3,9, wohl auch: fuorit [cum lux animum nova] vexat [(sc. nach der langen Dunkelheit), Prud., H. ad exequ. def. (X) 84] Gl 2,489,7 (wohl mit vegetat verwechselt. Der lat. Text spricht davon, daß das neue Licht nach langer Dunkelheit schmerzt), inhaltlich gehört hierher auch, ist aber formal unklar: fuarrat [qui portamini a meo utero, qui] gestamini [a mea vulva, Is. 46,3] 1,621,24.
4) Unklares, Unsicheres: caforte variantur Gl 1,114,21 ist in seiner Bed. unklar. (Splett, Stud. S. 180 erwägt mit allem Vorbehalt die Bed.hinwenden’). uuorit [cassida nec capiti] discit [praetendere, Aldh., De virg. 214,15] 2,23,50 (von Steinm. in seinem handschr. lat.-ahd. Blattkatalog zu den Glossen als unverständlich gekennzeichnet). fuorta [sanguinem Iusti, qui Pastor] haeret [ferculum duplex geminumque donum ferre, Complutum gremio iuvabit membra duorum, Prud., P. Caesaraug. (IV) 41] 541,77 („l. fuora zum folgenden ferculum?Steinm., was im Hinblick auf fuora ferculum, ebda. 42, Gl 2,491,18 wahrscheinlich ist). uoretta [saevius] meatus [humana pro parte tulit, Sed., Carm. pasch. II, 135] 618,58 („= uoreda, subst. zu vore, oder uorta als verb zu meatus tulit?Steinm.; in seinem Blattkatalog zu den Glossen (vgl. o.) von ihm als unverständlich gekennzeichnet); ganz unsicher ist das unvollständige ka .. [profectus sui passibus] vegetata [(sc. mens), Greg., Hom. I, 5 p. 1453] Beitr. 52,162,8 (zu 3?).
Abl. fuora1, fuorâri, (gi-)fuorida, (untar-)fuornissa, (gi-)fuornussida, fuorunga; fuorento adv.; vgl. ferner: skif-, scuobfuorenti, gifuorhaft, gifuori adj., AWB gifuorlîh, AWB gifuorsam.
 
Artikelverweis 
aba-fuoren sw. v., mhd. abevüeren, nhd. DWB abführen; mnd. afvren, mnl. afvoeren. — Graff III, 594.
apa-uuiorit: 3. sg. Gl 2,632,66 (clm 18 059, 11. Jh., zweite Hand).
fort-, wegbringen, beseitigen: spez. vom Wald: abholzen: [unde iratus silvam] devexit [arator, Verg., G. II, 207].
 
Artikelverweis 
ana-gi-fuoren sw. v. — Graff III, 594.
ana-ga-foorta (X), -ca-forta (R): 3. sg. prt. Gl 1,177,23; -ka-forit (R), -ga- (X): part. prt. 19; ana ... ca-forit (R), -ka-: dass. 21 (X).
hineinführen, -bringen: anakaforit invectus Gl 1,177,19. ana ist caforit invehitur 21. anacaforta invexit 23.
 
Artikelverweis 
thana-fuoren sw. v. — Graff III, 591 s. v. fôrjan.
Nur bei Otfrid und in den Monseer Glossen.
thana-fuar-: 3. sg. prt. -ta O 3,4,30. 9,11. 14,10 (PV); 3. pl. conj. -tin 4,35,25; 2. pl. imp. -et 5,16,38 (FV); dana-: 3. sg. prt. -ta 3,14,10 (F); thana-fueret: 2. pl. imp. 5,16,38 (P). — dana-uuor-: inf. -ran Gl 1,605,3 (2 Hss.; -vuo-); -an ebda. (3 Hss., 1 Hs. -uvo, 1 -vuo-); 3. sg. prt. 658,38 (4 Hss., 1 Hs. -uvo-, 1 -vuo-). Festschr. Leid. S. 97 (-vuo-); 3. pl. prt. -tun 1,691,34 (3 Hss., 1. Hs. -uvo-); -tin 36 (12. Jh.); dane-wortist: 2. sg. prt. 307,9; dan-werest: 2. sg. 11 (12. Jh.); dana-uor-: dass. -is 9/10; 2. pl. imp. -it 605,7; 2. sg. prt. -tis 307,8 (2 Hss., 1 Hs. -vo-); 3. sg. prt. -ta 658,40; 3. pl. prt. -tun 691,35; dane-: inf. -en 605,5; dan-: dass. -en 6; dana-uur- (ab 12. Jh.): 2. sg. -is 307,10; danne-: inf. -en 605,6; dan-: 3. sg. prt. -t 658,40/41 (2 Hss.); -wr- (12. Jh.): dass. -the 658,35; 3. pl. prt. -tin 691,36; verschr.: -wrfest: 2. sg. prt. 307,10 (2 Hss.).
1) etw., jmdn. wegbringen, -tragen, fortschaffen, (mit sich) fortnehmen, -führen: danauvorta asportavit [ea (sc. vasa domus dei) in terram Sennaar, Dan. 1,2] Gl 1,658,38. Festschr. Leid. S. 97. danauuortun [Bd. 3, Sp. 1350] tulerunt [lapides contaminationis in locum immundum, 1. Macc. 4,43] 691,34. er thaz betti sar irhuab, joh sar iz thana fuarta O 3,4,30. so wer so nan biruarta, er fruma thana fuarta 9,11. (thiu wib) warun wartenti ..., thaz siu thes gifartin, oba sie nan (den Leichnam Christi) thana fuartin 4,35,25; spez. jmdn. rauben: danauortis [quare ita egisti, ut clam me] abigeres [filias meas ...? Gen. 31,26] Gl 1,307,8.
2) etw., jmdn. wegführen, -tragen u. dadurch beseitigen, jmdn. vertreiben: danavuorran [dominus] asportari (Hs. apportare) [te faciet, Is. 22,17] Gl 1,605,3. thie suhti thana fuaret, sos liumo so ir se ruaret O 5,16,38 (‘heilen’).
3) refl.: sich hinwegbegeben, fortgehen: si ganz (‘geheilt’) sih thana fuarta, so sliumo siu nan (Jesus) ruarta O 3,14,10.
 
Artikelverweis 
fir-fuoren sw. v., mhd. Lexer vervüeren, nhd. verführen; mnl. vervoeren. — Graff III, 595 f.
fer-fuorr-: 1. sg. conj. -e, -o Gl 1,810,10 (M); fir-fuor-: 3. sg. -it Gl 2,681,43; 1. sg. conj. -e 1,761,34; fer-: 3. sg. -et Nb 169,11 [181,29]; 2. sg. prt. -tost Np 79,9; 3. sg. prt. -ta Gl 2,693,16; 3. pl. prt. -ton Np 45,3; part. prt. -et 108,10; uer-: 3. sg. -et 51,7; fer-furent: 3. pl. Gl 2,236,18 (Rc). — fir-uuorre: 1. sg. conj. Gl 1,810,11 (M, 2 Hss., 1 Hs. -vuo-); far-uuor-: 3. sg. prt. -ta 2,649,34 (-vuo-); fir-: dass. -ta 1,600,60 (M, 3 Hss., davon clm 18 140 in beiden Teilen, -vuo-, 1 Hs. -uvo-); 3. pl. prt. -tun 625,15 (M, 2 Hss., -uvo-, -vuo-). Festschr. Leid. S. 95,19 (M, -vvo-, -vn); fer-: 1. sg. conj. -e Gl 1,761,34; uir-: 2. sg. -is 679,35 (M, 4 Hss., 1 Hs. -uvo-, 1 -vuo-, 3 Hss. vir-); ver-: part. prt. acc. sg. m. -ten 658,21 (M, -uvo-); uir-wirst: 2. sg. 679,37 (M, 12. Jh., = uirvvirst oder verschr. aus uirvvrist?); fir-uor-: 1. sg. conj. -e 800,11 (M, clm 14 689, 11./12. Jh.); 3. sg. prt. -ta 600,61 (M).
Verschrieben: uir-vvist: 2. sg. Gl 1,679,37/38 (M, 13. Jh.); fir-uorht-: 3. sg. prt. -a 600,62 (M, 12. Jh.); nir- (12. Jh.), inr- (13. Jh.): dass. -e 601,1 (M).
etw., jmdn. von einem Ort, einer Stelle an eine(n) andere(n) bringen, schaffen, führen, etw. versetzen:
a) zu, in etw. hin(ein)führen, -bringen, -schaffen: feruuore [si habuero omnem fidem ita ut montes] transferam [1. Cor. 13, 2] Gl 1,761,34. 810,10; m. Richtungsangaben (aba, fon(a) + Dat., in, lat. ad + Akk., zi + Dat.): so die berga ferfuoret uuerden in des meres herza transferentur montes in cor maris Np 45,3 (Npw firuuerfan), ähnl. ebda. (Npw uuerfan); m. abfälligem Nebensinn; etw. zum Schlechten führen, etw. verkehren: ferfurent [cum (sc. coniuges) propagationis articulum in usum] transferunt [voluptatis, Greg., Cura 3,27 p. 80] Gl 2,236,18. (tero liuto irredo) ferfuoret iz (das von Natur Ungeteilte) aba demo uuaren . unde demo durhnohten . ze demo lukken . unde demo undurnohten (error humanus) traducit a vero atque perfecto ad falsum . imperfectumque Nb 169,11 [181,29]; in einen anderen Zustand bringen, versetzen: siniu chint uuerden in ungeuuisheite ferfuoret nutantes i. incerti quo eant transferantur filii eius Np 108,10;
b) etw., jmdn. von einem Ort an einen anderen wegführen, fortbringen, -schaffen, jmdn. verschleppen: firuvortun [iam decem tribus Israel Assyrii in Medos] transtulerant [Jer., Prol.] Gl 1, 625,15. Festschr. Leid. 95,19. veruvortun [diceret eum (sc. Ezechiem) de Chaldaea in Iudaeam fuisse] translatum [Dan., Prol.] Gl 1,658,21. faruvorta [ferus omnis Iuppiter Argos] transtulit [Verg., A. II, 327] 2,649,34. 693,16, m. Adv. ferro u. Präp. fon(a) + Dat.: (Gott) uerfuoret dih ferro fone sinemo gezelte emigrabit te de tabernaculo suo Np 51,7; refl. aufzufassen (vgl. thanafuoren 3) als sich hinwegbegeben, sich verziehen ist wohl: firvuorta (sc. sih ?) migravit [Medemena, Is. 10,31] Gl 1,600,60; [Bd. 3, Sp. 1351]
c) etw. fort-, wegnehmen: firfuorit [omnia] fert [aetas, Verg., E. IX, 51] Gl 2,681,43; bezogen auf Sünden: vergeben: viruvoris [(qui)] transis [peccatum reliquiarum hereditatis tuae, Mich. 7,18] Gl 1,679,35 (clm 22 201 ubarfaran als Vok.-Übers.);
d) etw. von einem anderen Ort herbeibringen, -schaffen: von Gewächsen: verpflanzen, m. ûzar + Dat.: vuinegarten uzzer Egypto ferfuortost du vineam ex Egypto transtulisti Np 79,9.
Abl. firfuorida.
 
Artikelverweis 
fram-fuoren sw. v. — Graff III, 596.
fram-fuarit: 3. sg. H 3,8,1 (frā-); fram-ki-fuart-: part. prt. gen. sg. n. -es Gl 1,286,33 (Rd); -gi-: dass. -es ebda. (Jb, frā-); dat. sg. n. -emu 312,57 (frā-); fram-fuorrende: part. prs. Npgl 67,20.
1) etw. vorwärtsführen, voranbringen: tagarod lauft framfuarit aurora cursus provehit H 3,8,1; spez.: das Leben, Lebensalter: framkifuartes (sc. altares?) [(Abraham) mortuus est in senectute bona,] provectae [-que aetatis, Gen. 25,8] Gl 1,286,33, ähnl. framgifuartemu (sc. altare?) provectae [-que aetatis, ebda. 18,11] 312,57.
2) etw. wegbringen, -schaffen, etw. beseitigen: uuanda er (got) ... ist captiuans captiuitatem (framfuorrende ellendi) Npgl 67,20.
 
Artikelverweis 
fram-gi-fuoren sw. v. — Graff III, 596.
fram-ki-fuoran: inf. Gl 2,141,26 (Leipzig Rep. II. A. 6., 9. Jh.); -gi-fuore: 2. sg. conj. 92,25.
jmdn. zu einem Amt bringen, führen, befördern: fordero oda framgifuore [ordinare aliquos in ecclesiis, aut] provehere [ad sacrum ministerium, Conc. Ant. XIII] Gl 2,92,25. framkifuoran [placuit ergo et hos ... ad hoc officium] provehi [Conc. Ancyr. XXIII] 141,26.
 
Artikelverweis 
gi-fuoren sw. v., mhd. Lexer gevüeren, nhd. geführen; as. gifôrian, mnl. gevoeren. — Graff III, 593.
ka-uorant: 3. pl. Gl 2,742,22 (10. Jh.); ki-fuar-: 3. sg. -it 1,312,18 (c-); 3. sg. prt. -ta 469,30 (Rb); gi-: inf. -en O 2,4,107. — gi-uorit: 3. sg. Gl 1,296,31 (Paris 2685, 9. Jh.).
1) jmdn. an einen Ort führen, bringen: kifuarta suni sine in fiur [(Ahas)] lustravit filios suos in igne [2. Paral. 28,3] Gl 1,469,30; m. Richtungsadv.: ni moht er (der Satan) nan (Jesus) biruaren noh wergin (‘irgendwohin’) ouh gifuaren O 2,4,107, hierher sicher auch als Vokabelglosse: kauorant. pipringant [multa bona talium narrationum scripta] coniectant (Hs. convectant) [Pass. Caec. 332,13] Gl 2,742,22; vgl. fuoren 1 b.
2) jmdn. gegen jmdn. aufbringen, anstacheln: giuorit [si dominus] incitat [te adversum me, 1. Reg. 26,19] Gl 1,296,31.
3) etw. beleben: cifuarit [(omnis anima vivens) quae carnem] vegetat [Gen. 9,15] Gl 1,312,18; vgl. fuoren 3.
 
Artikelverweis 
heim-fuoren s. heimfuoren.
 
Artikelverweis 
hera-fuoren sw. v., nhd. DWB herführen. — Graff III, 591 s. v. fôrjan.
hera-fuartin: 3. pl. conj. prt. O 4,17,18.
m. Refl.-Pron.: sich herbegeben, herbeikommen: himilisge thegana ... sih snello herafuartin joh geginwerte stuantin.
 
Artikelverweis 
hina-fuoren sw. v., nhd. (da)hinführen. — Graff III, 591 s. v. fôrjan.
hina-fuarta: 3. sg. prt. O 1,21,1 (Hss. getrennt geschr.).
jmdn. wegbringen, -nehmen: vom Tod: tho erstarp ther kuning Herod, joh hina fuarta inan tod. [Bd. 3, Sp. 1352]

 

fuoren
 1) bringen, tragen:
 a) etw., jmdn. bringen, tragen, befördern, transportieren: foarit tragit gestat portat Gl 1,162,37. foarant gestiunt (Verwechslung mit gestare der Glosse vorher) 39. vuorrent [(angeli) in manibus] tollent [te,
 b) etw., jmdn. zu einem Ziel hin bringen, tragen, schaffen: uuartun [(qui) secum ad iudicium causas rapinae] detulerunt [Greg., Cura 3,20 p. 66] Gl 2,172,42. fuori [vallos primus sub tecta] referto
 c) etw., jmdn. in etw. hineinbringen, -tragen, -setzen: fuorta [tunc] assumpsit [eum diabolus in sanctam civitatem, Greg., Hom. I, 16 p. 1492 = Matth. 4,5] Gl 2,288,45; m. Präp. in
 d) etw. herabbringen, -schicken, -senden, m. Präp. fon(a) + Dat.: suntuuint fuorta er fone himele transtulit austrum de caelo Np 77,26; etw., jmdn. hinab-, hinunterbringen, -führen: sie (sc.
 e) etw. hinüberbringen, -tragen: geforder [interea placido] transvectus [marmore puppem liqueret, Sed., Carm. pasch. III, 70] Gl 2,616,12;
 f) etw. durch etw. hindurchtragen, m. Präp. thuruh + Akk.: (Jesus) ni liez thaz eining fuorti faz thuruh thaz tempal non sinebat ut quisquam transferrat vas per templum T 117,3;
 g) etw., jmdn. hinauftragen, -bringen: gefurder [angelicis] subvectus [eas ut tutior ulnis, Sed., Carm. pasch. II, 206] Gl 2,615,71. die zuene fuorton fore dia lecticam lecticam subvehere memorantur Nc 813,11
 h) etw., jmdn. heran-, herbeibringen: foaranti traganti invectus importatus Gl 1,176,19. caforit catracan invehitur importatur 21. fuorint ferte [qualis ter quaternis ferculorum fragmina, Prud., H. o. horae (IX)
 i) etw., jmdn. wegbringen, -tragen, -führen: die ... fone ubelen lirnent . die fuoret got mit dien unrehte farenten adducet dominus cum operantibus iniustitiam NpNpw 124,5; m. Richtungsangaben (Präp. fon(a)
 j) jmdn. vorwärtsbringen, voranbringen: enti fvorit [quos tamen internus iudex] et provehit [, et nescit, Greg., Cura 1,1 p. 3] Gl 2,178,5. 220,9;
 k) etw., jmdn. dahintragen, -führen: giuuorit uuerdan (korr. aus uuesan) [illam (d. flüchtende Kleopatra) ... fecerat ignipotens (d. i. Vulcanus) undis et Iapyge (sc. d. Westnordwestwind)] ferri [
 l) etw., jmdn. mit sich tragen, bringen, nehmen, führen: givuorit vuerdan [(das schriftliche Zeugnis) quomodo tabernaculum, et arcam iussit propheta ...] comitari [secum, 2. Macc. 2,4] Gl 1,698,46. fuorret [nihil] tuleritis [
 m) etw. betreiben, tun: thie Iudeon nan bistuantun, ni westun, was sie fuartun O 3,22,9;
 n) etw. zu etw. beitragen, dazutun: zuene ... thie zaltun al, thaz ni was: quadun, sie iz gihortin, thoh sie niwiht fuartin (d. i. unabsichtlich), thaz krefto er sih bihiazi, thaz gotes hus zistiazi O 4,19,30;
 o) etw. ertragen, aushalten: vuranter [(amnis) miris vasta natatibus saxi pondera] sustinens [Prud., P. Quir. (VII) 30] Gl 2,445,63. fuorta [perfusa pulcer (Romanus) menta russo stemmate (Gl.:
 2) jmdn. führen, leiten, geleiten: Zeno fuorta fruot uuib Zeno ducebat feminam providentem Nc 844,6 [216,11]. diu (sc. dîn lieht unde dîn uuârheit) fuorton mih me deduxerunt Np 42,3 (Npw leiten). die iro ubermuoti
 3) etw., jmdn. hegen, pflegen, versorgen; es ist auch Anschluß an fuora2Speise, Kost denkbar und damit Ansetzen eines eigenen Verbs fuoren2, aber an sich wäre dann eher ein ôn-Verb fuorôn
 4) Unklares, Unsicheres: caforte variantur Gl 1,114,21 ist in seiner Bed. unklar. (Splett, Stud. S. 180 erwägt mit allem Vorbehalt die Bed.hinwenden’). uuorit [cassida nec capiti] discit [praetendere, Aldh., De
 
thana-fuoren
 1) etw., jmdn. wegbringen, -tragen, fortschaffen, (mit sich) fortnehmen, -führen: danauvorta asportavit [ea (sc. vasa domus dei) in terram Sennaar, Dan. 1,2] Gl 1,658,38. Festschr. Leid. S. 97.
 2) etw., jmdn. wegführen, -tragen u. dadurch beseitigen, jmdn. vertreiben: danavuorran [dominus] asportari (Hs. apportare) [te faciet, Is. 22,17] Gl 1,605,3. thie suhti thana fuaret, sos liumo so ir se
 3) refl.: sich hinwegbegeben, fortgehen: si ganz (‘geheilt’) sih thana fuarta, so sliumo siu nan (Jesus) ruarta O 3,14,10.
 
fir-fuoren
 a) zu, in etw. hin(ein)führen, -bringen, -schaffen: feruuore [si habuero omnem fidem ita ut montes] transferam [1. Cor. 13, 2] Gl 1,761,34. 810,10; m. Richtungsangaben (aba, fon(a)
 b) etw., jmdn. von einem Ort an einen anderen wegführen, fortbringen, -schaffen, jmdn. verschleppen: firuvortun [iam decem tribus Israel Assyrii in Medos] transtulerant [Jer., Prol.] Gl 1, 625,15. Festschr. Leid. 95,19.
 c) etw. fort-, wegnehmen: firfuorit [omnia] fert [aetas, Verg., E. IX, 51] Gl 2,681,43; bezogen auf Sünden: vergeben: viruvoris [(qui)] transis [peccatum reliquiarum hereditatis tuae, Mich. 7,18] Gl
 d) etw. von einem anderen Ort herbeibringen, -schaffen: von Gewächsen: verpflanzen, m. ûzar + Dat.: vuinegarten uzzer Egypto ferfuortost du vineam ex Egypto transtulisti Np 79,9.
 
fram-fuoren
 1) etw. vorwärtsführen, voranbringen: tagarod lauft framfuarit aurora cursus provehit H 3,8,1; spez.: das Leben, Lebensalter: framkifuartes (sc. altares?) [(Abraham) mortuus est in senectute bona,] provectae [-
 2) etw. wegbringen, -schaffen, etw. beseitigen: uuanda er (got) ... ist captiuans captiuitatem (framfuorrende ellendi) Npgl 67,20.
 
gi-fuoren
 1) jmdn. an einen Ort führen, bringen: kifuarta suni sine in fiur [(Ahas)] lustravit filios suos in igne [2. Paral. 28,3] Gl 1,469,30; m. Richtungsadv.: ni moht er (der Satan) nan (Jesus
 2) jmdn. gegen jmdn. aufbringen, anstacheln: giuorit [si dominus] incitat [te adversum me, 1. Reg. 26,19] Gl 1,296,31.
 3) etw. beleben: cifuarit [(omnis anima vivens) quae carnem] vegetat [Gen. 9,15] Gl 1,312,18; vgl. fuoren 3.