| - antuuertîn, st. f.
- antuuîgi, st. n.
- antuuîgida, st. f.
- antuuirten, sw. v.
- antuuirtî, st. f.
- antuuurt, st. f.
- antwurta, st. f.?
- antuuurten1, sw. v.
- gi-antuuurten1, sw. v.
- uuidar-antuuurten, sw. v.
- uuidar(i)-gi-antuuurten, sw. v.
- antuuurten2, sw. v.
- gi-antuuurten2, sw. v.
- antuuurti, adj.
- antuuurti1, st. n.
- antuuurti2, st. n.
- antuuurtî, st. f.
- antuuurtî1, st. f.
- antuuurtîn, st. f.
- antuuurtida, st. f.
- gi-antuuurtîg
- antzoganî, st. f.
- ânu, adv., präp., conj.
- ânuherzîg, adj.
- anuortid
- anut, st. f.
- anutfogal, spätahd. st. m.
- anutkuna(c)h, st. n.
- anutkunni, st. n.
- anutrehho, sw. m.
- Anutsêo
- anuuanon
- anwerft
- anuuirte
- anuuonôn
- anzâri
- anzen
- anzimiar
- anzlih
- anzogan
- ao-
- aorn
- aostorscâla, st. f.
- aotmot
- apa
- apairchukit
- apanstun
- apanun
- aparosto
- apastohem
- apel
- apeldere, mnd.
- apf-
- apfelboum, mhd. st. m.
- apfoltra
- aphennun
- apholter
- aphtroro
- aphul, st. m.
- aphulgrâo, adj.
- aphulgrâ[h]ros
- aphultranc, st. m.
- aphuon
- apo, as.
- Apollinaris, lat.
- Apollo
- Apollos
- apostol(o), st. sw. m.
- a .. pot
- appel
- appeldranc
- apphol
- appholtra
- appulgrê, as.
- aprelle
- Apula
- âquemiling, st. m.
- âquemo, sw. m.
- ar
- ar
- ar
- ar
- ar, präp.
- ár, n. s.
- ar ..
- ar-, Präfix
- ar-
- ara, sw. f.
- arabeit
- arabeiten
- Arabes, lat.
- Arabia, lat.
- arabisc, adj.
- arabozen
- araerpetot
- arag(-)
- arah, st. m. f.?
- arahâri, st. m.
- arahlahhan, st. n.
- gi-arahôt:, adj. part. prt.
- Aram
- aram(-)
- aran, st. m.
- arangroz
- aranman, st. m.
- arapait
- arapeid
- arapeit
- aravuigonti
- arauueiz, bair.
- ar(a)weizsperk, st. m.?
- arauuin
- arauuingon, adv. acc. sg. m.
- arauuingôn, sw. v.
- arauuingu, instr. sg. in adverbieller Verwendung?
- arauuingûn, adv. acc. sg. f.
- arauuz, st. f.
- arauueiz, st. f.
- arauuûn, adv. acc. sg. f.
- -arba, sw.
- arbaisperck
- arbar
- arbeid, andfrk. st. m.
- arbeith, andfrk. st. m.
- arbeit, st. f.
- arbeiten, sw. v.
- arbeith
- arbeiti, st. n.
- arbeitî, st. f.
- arbeitôn, sw. v.
- arbeitsam, adj.
- arbeitsamî, st. f.
- arbeitsamo, adv.
- arbeten
- Arberaht
- arbithon, as.
- arblîh, adj.
- arboug
- arbg
- arcg(-)
- arch
- archa
- Archelaus
- archengil, st. m.
- archoson
- archustig
- archustigota
- archustiki
- arctagi
- arcwenig
- arcwenunga
- arda
- ardingn, adv.
- areddian, as.
- arende
- arenden
- arendi, adj.
- arendî, st. f.
- arendida, st. f.
- arendîn, adj.
- arendiuuîzi, st. n.
- arendo, adv.
- arewez
- arewurz
- arez
- arfa
- Arfaxat
- arg, adj.
- arg, st. n.
- argthâhtîg, adj.
- argthâhtgî, st. f.
- ir-argên, sw. v.
- argerôn
- argerunga
- argheidi, andfrk. st.
- argheit, st. f.
- argî, st. f.
- argida, st. f.
- argil, st. subst.
- argkôsôn, sw. v.
- argkust, st. f.
- argkustîg, adj.
- argkustgî, st. f.
- argkustgôn, sw. v.
- arglist, st. f.
- argo, adv.
- argorôn, sw. v.
- gi-argorôn, sw. v.
- argorunga, st. f.
- argtâtîg, adj.
- argtâtgî, st. f.
- arguuân, st. m.
- arguuânen, sw. v.
- arguuâni, adj.
- arguuânida, st. f.
- arguuânîg, adj.
- arguuânunga, st. f.
- arguuentgî, st. f.
- arguuillîg, adj.
- arguuillgî, st. f.
| | antuuertîn st. f. — Graff I, 1002 s. v. antwerti. ant-uuerdin: dat. sg. I 37,1. 43,5. Gegenwart; adv. in der Verbindung az antuuertîn: vor mir (dir, ihnen), vor (meinen) Augen: siin hohsetli ist solih so sunna azs mineru a. sicut sol in conspectu meo I 37,1. dhen (Christum) ... sindun dheodun bitdande, dhazs iu azs a. chisehet arfullit uuordan quod iam obtutu cernitur fuisse completum 43,5.
antuuîgi st. n. — Graff I, 707. ant-uuiki: acc. pl. Gl 1,388,21. — ant-uuigum: dat. pl. Gl 1,552,28, beide Rb. Schutzwehr, zu Verteidigung und Abwehr errichtete Bauten, Bollwerk: antuuiki [erat autem turris excelsa in media civitate, ad quam confugerant ... viri ac mulieres ..., super turris tectum stantes] per propugnacula [Jud. 9,51] Gl 1,388,21. mit antuuigum [sicut turris David collum tuum, quae aedificata est] cum propugnaculis [Cant. 4,4] 552,28.
antuuîgida st. f. — Graff I, 707. ant-uuigida: acc. pl. Gl 1,621,37 (Rb). Schutzwehr, Bollwerk, Schutz- und Verteidigungsanlage: [ego ... ponam iaspidem] propugnacula [tua, Is. 54,12].
antuuirten sw. v., mhd. Lexer antwirten, ae. andwirdan. ant-uuird-: 2. sg. -ist Gl 1,796,10 (Berl., Ms. theol. lat. fol. 481, Werden 11. Jh.); an-: 1. sg. -e 4,247,22 (Wien 804. Würzb. Mp. th. 40 60, beide 12. Jh., -w-); für -d- statt -t- nach Liquida vgl. Weinh., Bair. Gr. § 141. 146. 1) jmdn. jmdm. zuführen: brengist antuuirdist [fideliter facis quicquid operaris ... in peregrinos ... quos ...] deduces [digne deo, 3. Joh. 6] Gl 1,796,10. 2) jmdn. ansprechen, treffen: ich gespriche ł dinge ł anwirde ł zesamene chume convenio. is Gl 4,247,22. Für S 404 vgl. antuuurten sw. v.
antuuirtî st. f. ant-pirti: dat. sg. Gl 2,218,21 (clm 18 550,1,9. Jh.; p = Rune ven, vgl. Steinm. Anm. 14). Gegenwart, so daß etw. sichtbar oder wahrnehmbar ist; adv. in der Verbindung zi antuuirtî: in der Öffentlichkeit: za a. [si districte iudicentur, ex tantis ... rei sunt, quantis venientes] ad publicum [prodesse potuerunt, Greg., Cura 1,5 p. 7]. Für antuuirtîn vgl. AWB antuuertîn I.
antuuurt st. f., mhd. antwurt; mnd. antwōrt n. — Graff I, 1002. [Bd. 1, Sp. 568] ant-vvrt-: dat. sg. -i Gl 1,310,42 (M, 12. Jh.). 599,11 (M, 2 Hss., 12. 13. Jh., -w-). 2,647,19/20 (-uv-); alle drei könnten auch zu antuuurtî gehören, zum letzten vgl. Velthuis S. 48; -e 3,220,26 (SH a 1, 13. Jh., -w-); -] 1,599,10 (M, 12. Jh., -w-); acc. sg. -] W 52,20 (CL, -uu-). Gegenwart: a) lokal: α) die Nähe oder Anwesenheit eines Menschen, Gottes: daz man in gotes antuurt cumet W CL 52,20 (Ausg. antuuart, A andwarde, G antuuvrte, H antuuert); β) als adv. Verbindung zi antuuurti: vor aller (meinen, ... ihren) Augen, an Ort und Stelle: [ascendamus ad Iudam ..., et ponamus regem] in medio [eius filium Tabeel, Is. 7,6] Gl 1,599,10 (5 Hss. gaganuuurti, 1 Hs. antuuurta?). unti cantuvrti gigepan uvard ginuhtsami sprechannes et coram data copia fandi [Verg., A. i, 520] 2,647,19/20; b) temporal; als adv. Verbindung: zi antuurti: gegenwärtig, jetzt, in der gegenwärtigen Lage: zantvvrti [deus vertit illud in bonum ... sicut] in praesentiarum [cernitis, Gen. 50,20] Gl 1,310,42 (2 Hss. zantwrta). impraesentiarum 3,220,26.
antwurta st. f.?, späte Nebenform des 12. Jh.s zu antuuurtî1?, s. dort. ant-wurta: dat. sg. Gl 1,310,41/42 (M, Stuttg. herm. 26); -wrt-: dat. sg. - 599,10/11 (M, clm 22 201); -a 310,41 (M, clm 14 584). Gegenwart: a) lokal: zi a. adv. Ortsbestimmung: an Ort und Stelle: zi antwrt [ascendamus ad Iudam ..., et ponamus regem] in medio [eius filium Tabeel, Is. 7,6] Gl 1,599,10 (5 Hss. gaganuuurt, 3 Hss. antuuurt); b) temporal: zi a. adv. Zeitbestimmung: gegenwärtig, jetzt, in der gegenwärtigen Lage: zantwrta [deus vertit illud in bonum ... sicut] in praesentiarum [cernitis, Gen. 50,20] Gl 1,310,42 (1 Hs. zantvvrti). Vgl. auch antuuurt st. f.
antuuurten1 sw. v., mhd. antwürten; mnd. antwōrden; vgl. auch afries. ondwardia; an. andvarđa — Graff I, 1002. ant-uuurt-: 1. sg. -o Np 55,12. 115,18/19; 2. sg. imp. -e 49,14; 3. pl. conj. prt. -în Nb 266,6 [287,1]; ge-: part. prt. -et Nc 845,21 [218,4] (-vuu-). — ant-uurt-: 1. sg. -a Npw 115,18/19; 3. sg. -it Beitr. 73,221 (Sal. c, nach Gl 4,160,20, -w-); 3. sg. conj. -en (verschrieben) Npw 139,9; 2. sg. imp. -i 49,14; gi-: part. prt. -it Gl 1,784,3 (M, -uv-); g-ant-wrtit (2 Hss.), gi-ant-uurrit: dass. 4. 5. zuwenden: 1 a) Glossenwort: etw. bringen, (vor jmdn.) hinstellen: antwrtit sistit statuit Beitr. 73,221 (nach Gl 4,160,20); b) jmdm. etw. (einen Besitz, zur Nutznießung oder als Eigentum) übergeben, ausliefern; mit Akk. d. Sache u. Dat. d. Pers.: to stuont tiu muoter uf . unde bat Iouem ... daz iro muosi (vor dem Abschluß der Hochzeit) ... geantvuurtet uuerden . souuaz iro Maiugena ze mali geben uuolti sponsalium ... traderetur Nc 845,21 [218,4]; c) jmdm. (Gott) ein Gelübde, eine Zusage zurückgeben, erfüllen: α) mit Dat. d. Pers. u. Akk. d. Sache: dine dige antuuurte demo hohesten redde altissimo vota tua NpNpw 49,14. ih habo in mir die intheizza lobis . die ih dir antuuurto in enero uuerlte quae reddam ... tibi Np 55,12; [Bd. 1, Sp. 569] β) mit Akk. d. Sache: etw. wahrmachen, verwirklichen: mina antheizza antuuurto ih vota mea domino reddam NpNpw 115,18/19. 2) a) jmdn. jmdm. (zur Bestrafung) ausliefern, überantworten; mit Akk. u. Dat. d. Pers.: diu hiza die gotis scato mezhaftigot, nio si unsih ... demo sundigen (dem Teufel) neantuurte Npw 139,9 (Np geantuuurte); b) refl.: sich jmdm. überantworten, ausliefern; mit Dat.: unde antuuurtin sih ... dien leidaren . ioh tien rihtaren iudicibusque permitterent Nb 266,6 [287,1]. 3) etw. (in eine fremde Sprache) übertragen, übersetzen: giantuvrtit vurtin [ab interpretibus ... in Latinum] verterentur [eloquium, Prol. ep. can.] Gl 1,784,3 (4 Hss. antfristôn, 1 Hs. kêrôn).
gi-antuuurten1 sw. v., mhd. geantwürten. — Graff I, 1002 f. gi-ant-vvurt-: 2. sg. prt. -itus (korr. in -os) T 7,6; 3. sg. prt. -a Gl 1,744,71 (M, 2 Hss., 1 -wu-); 3. pl. conj. prt. -itin T 7,2; ge-: 3. sg. -et Nb 291,16 [315,20] (-uuv-); 3. sg. conj. -e Np 139,9 (-uuu-); inf. -en Nb 15,10/11 [16,24] (-uuu-); 3. sg. prt. -a Nc 845,5 [217,15] (-uuv-). — gi-ant-uurt-: 3. sg. prt. -a Gl 1,744,69 (M, 5 Hss., 3 -vu-, 1 -uv-, 1 -vv-); -] 72 (-w-, 13./14. Jh.); ge-: 3. sg. conj. -e Np 139,9 (Hs. W = S. xxxviii, 12/13); -ie Gl 2,146,60 (Frankf. 64, 9. Jh.; lat. part. prs., mit freier Konstruktion?, vgl. unten 1 b); k-: 3. pl. -unt 405,30; inf. -in 541,11 (-vu-); g-: 3. sg. prt. -]a, -]i, -]e, -] 1,744,73—75 (M, sämtl. -w-); verschrieben giu-: -i 70/71 (12. Jh.). — ge-ant-rt: 3. sg. prt. Gl 1,744,73 (M, 12. Jh.). machen, daß etw., ein Gegenstand oder eine Person, für jmdn. gegenwärtig, sichtbar, verwertbar, verständlich wird: 1) jmdn. (oder etw.) in die Gegenwart eines andern bringen: a) jmdm. jmdn. oder etw. vorführen, vorstellen, vor Augen bringen, anzeigen: giantvurta [cum vocasset sanctos, et viduas,] assignavit [eam (die vom Tode erweckte Tabea) vivam, Acta 9,41] Gl 1,744,69; — mit Akk. d. Sache u. Dat. d. Pers.: ter abentsterno chundet io dia naht . unde daragagene geantuuvrtet uns ... der uhtosterno den dag Lucifer revehit ... diem Nb 291,16 [315,20]; b) mit refl. Bedeutung: sicheinstellen, einfinden (vor Gericht): geantuurtie [(der Excommunizierte) non ante suscipiatur ... quam ... ad synodum] occurrens [pro se satisfaciat, Conc. Ant. xxciv] Gl 2,146,60, falls Steinm.s Deutung als 3. sg. conj. (handschr.) richtig ist. Graff a. a. O. liest -uuurtic. 2) etw. oder jmdn. jmdm. übergeben, überlassen: a) Gott oder einem göttlichen Wesen ein Opfer darbringen, weihen: kantuurtunt (Kain u. Abel) sistunt [ad aram de laborum fructibus ... munerum primordia, Prud., Ham. Praef. 3] Gl 2,405,30; (Maria u. Joseph) brahtun ... inan tho in Hierusalem, thaz si inan gote giantvvurtitin ut sisterent eum domino T 7,2; — mit Akk. d. Sache und Dat. d. Pers.: so si darain cham (in die Versammlung der Götter) . unde iro rouh uzscuttendo Veste geantuuvrta refundente illam acerram ... Vestae Nc 845,5 [217,15]; b) jmdn. jmdm. (zur Strafe) überantworten, ausliefern: tiu hizza . dia gotes scato mezot . nie si unsih uberuuundene peccatori (dem Teufel) negeantuuurte Np 139,9 (Npw antuurte). 3) etw. ins Dasein rufen, verwirklichen: a) etw. in die Tat umsetzen, sich einer Sache unterziehen: kantvurtin [quiete efflagito, quod sponte] obire [debeas, Prud., P. Laur. (ii) 64] Gl 2,541,11; [Bd. 1, Sp. 570] b) etw. (jmdn.) schaffen, zubereiten: thinan heilant, then thu giantvvurtitus ... lioht zi inrigannesse thiotono quod parasti ... lumen ... T 7,6. 4) übertr.: etw. klar, offenbar, verständlich machen: unde chonda er geantuuurten maniges tinges tougenes . uuaz taz unde daz meine reddere varias causas latentis naturae Nb 15,10/11 [16,24]. Komp. uuidar(i)- giantuuurten, vgl. u.
uuidar-antuuurten sw. v. wider-ant-wurte: 3. sg. conj. Gl 3,418,49 (Hd.). etw. (Verschlossenes) öffnen, sichtbar machen, etw. kenntlich, bemerkbar machen, zeigen: resignet demonstret.
uuidar(i)-gi-antuuurten sw. v. — Graff I, 1003. uuidiri-gi-ant-uurtit: 3. sg. Gl 2,280,68 (M, clm 18 140. 19 440, 1 uv-, -vu-). zurückbringen, davontragen: [quasi duplicatum de negotio lucrum] reportat [Greg., Hom. i, 9 p. 1464, Ausg. -ant]. |
| antuuirten
| | 1) jmdn. jmdm. zuführen: brengist antuuirdist [fideliter facis quicquid operaris ... in peregrinos ... quos ...] deduces [digne deo, 3. Joh. 6] Gl 1,796,10. | | 2) jmdn. ansprechen, treffen: ich gespriche ł dinge ł anwirde ł zesamene chume convenio. is Gl 4,247,22. | | antuuurt
| | a) lokal: α) die Nähe oder Anwesenheit eines Menschen, Gottes: daz man in gotes antuurt cumet W CL 52,20 (Ausg. antuuart, A andwarde, G antuuvrte, H antuuert); | | | β) als adv. Verbindung zi antuuurti: vor aller (meinen, ... ihren) Augen, an Ort und Stelle: [ascendamus ad Iudam ..., et ponamus regem] in medio [eius filium Tabeel, Is. 7,6] Gl 1,599,10 | | b) temporal; als adv. Verbindung: zi antuurti: gegenwärtig, jetzt, in der gegenwärtigen Lage: zantvvrti [deus vertit illud in bonum ... sicut] in praesentiarum [cernitis, Gen. 50,20] Gl 1,310,42 (2 Hss. zantwrta). | | antwurta
| | a) lokal: zi a. adv. Ortsbestimmung: an Ort und Stelle: zi antwrt [ascendamus ad Iudam ..., et ponamus regem] in medio [eius filium Tabeel, Is. 7,6] Gl 1,599,10 (5 Hss. gaganuuurt, 3 Hss. | | b) temporal: zi a. adv. Zeitbestimmung: gegenwärtig, jetzt, in der gegenwärtigen Lage: zantwrta [deus vertit illud in bonum ... sicut] in praesentiarum [cernitis, Gen. 50,20] Gl 1,310,42 (1 Hs. zantvvrti). | | antuuurten1
| | | | | 1 a) Glossenwort: etw. bringen, (vor jmdn.) hinstellen: antwrtit sistit statuit Beitr. 73,221 (nach Gl 4,160,20); | | | b) jmdm. etw. (einen Besitz, zur Nutznießung oder als Eigentum) übergeben, ausliefern; mit Akk. d. Sache u. Dat. d. Pers.: to stuont tiu muoter uf . unde bat Iouem ... daz iro muosi (vor dem Abschluß der | | | c) jmdm. (Gott) ein Gelübde, eine Zusage zurückgeben, erfüllen: | | | | α) mit Dat. d. Pers. u. Akk. d. Sache: dine dige antuuurte demo hohesten redde altissimo vota tua NpNpw 49,14. ih habo in mir die intheizza lobis . die ih dir antuuurto in enero uuerlte quae reddam | | | | β) mit Akk. d. Sache: etw. wahrmachen, verwirklichen: mina antheizza antuuurto ih vota mea domino reddam NpNpw 115,18/19. | | 2) a) jmdn. jmdm. (zur Bestrafung) ausliefern, überantworten; mit Akk. u. Dat. d. Pers.: diu hiza die gotis scato mezhaftigot, nio si unsih ... demo sundigen (dem Teufel) neantuurte Npw 139,9 (Np geantuuurte); | | | b) refl.: sich jmdm. überantworten, ausliefern; mit Dat.: unde antuuurtin sih ... dien leidaren . ioh tien rihtaren iudicibusque permitterent Nb 266,6 [287,1]. | | 3) etw. (in eine fremde Sprache) übertragen, übersetzen: giantuvrtit vurtin [ab interpretibus ... in Latinum] verterentur [eloquium, Prol. ep. can.] Gl 1,784,3 (4 Hss. antfristôn, 1 Hs. kêrôn). | | gi-antuuurten1
| | 1) jmdn. (oder etw.) in die Gegenwart eines andern bringen: | | | a) jmdm. jmdn. oder etw. vorführen, vorstellen, vor Augen bringen, anzeigen: giantvurta [cum vocasset sanctos, et viduas,] assignavit [eam (die vom Tode erweckte Tabea) vivam, Acta 9,41] Gl 1,744,69; — | | | b) mit refl. Bedeutung: sicheinstellen, einfinden (vor Gericht): geantuurtie [(der Excommunizierte) non ante suscipiatur ... quam ... ad synodum] occurrens [pro se satisfaciat, Conc. Ant. xxciv] Gl 2,146,60, falls | | 2) etw. oder jmdn. jmdm. übergeben, überlassen: | | | a) Gott oder einem göttlichen Wesen ein Opfer darbringen, weihen: kantuurtunt (Kain u. Abel) sistunt [ad aram de laborum fructibus ... munerum primordia, Prud., Ham. Praef. 3] Gl 2,405,30; (Maria u. Joseph) | | | b) jmdn. jmdm. (zur Strafe) überantworten, ausliefern: tiu hizza . dia gotes scato mezot . nie si unsih uberuuundene peccatori (dem Teufel) negeantuuurte Np 139,9 (Npw antuurte). | | 3) etw. ins Dasein rufen, verwirklichen: | | | a) etw. in die Tat umsetzen, sich einer Sache unterziehen: kantvurtin [quiete efflagito, quod sponte] obire [debeas, Prud., P. Laur. (ii) 64] Gl 2,541,11; | | | b) etw. (jmdn.) schaffen, zubereiten: thinan heilant, then thu giantvvurtitus ... lioht zi inrigannesse thiotono quod parasti ... lumen ... T 7,6. | | 4) übertr.: etw. klar, offenbar, verständlich machen: unde chonda er geantuuurten maniges tinges tougenes . uuaz taz unde daz meine reddere varias causas latentis naturae Nb 15,10/11 [16,24]. |
|