| - biuuuntnussi
- biuuuofen
- biuuurfida
- biuuurgen
- bîuuurti, st. n.
- bîuuurz, st. f.
- biz, conj.
- biz
- bîz
- gi-biz, st. n.
- bizaltlîh
- bîzan, st. v.
- aba-bîzan, st. v.
- thuruh-bîzan, st. v.
- gi-bîzan, st. v.
- in-bîzan, st. v.
- ir-bîzan, st. v.
- bîzanti, adj. part. prs.
- -bîzâri, st. m.
- bizcrut
- bizeihhal
- bizeihhanida
- bizeihhannussi
- bizeihhannussida
- bizeihhanôn
- bizeihhantlîh
- bizeihhantlîhho
- bizeihhanunga
- bizeihlîh
- bizeihlîhhûn
- bizeihnen
- bizeihnussi
- bizeihnussida
- bizeinen
- bizeinôn
- bizel(l)en
- bizetten
- biziaren
- bîzîg
- bizzîg
- bizîhan
- bíziht, st. f.
- bízihtîg, adj.
- bizimbarôn
- biziohan
- bizithti
- biziugunga
- bzlîhho, adv.
- -bîzo, sw. m.
- bízog
- bi-zog
- bîzog, st. m.
- bizoubarôn
- bízug, st. m.
- bízuggi, st. n.
- bízug, st. m.?
- bízûna, st. sw.?
- bizûnen
- bízûni, st. n.
- bizusken
- bizza, sw. f.
- bizza
- -bizzado
- -bizzido, sw. m.
- bîzzan
- -bizzana, sw. f.
- gi-bizzano, adv. part. prt.
- bizzen
- bizzîg
- bizzo, sw. m.
- -bizzo, sw. m.
- bizzôn, sw. v.
- int-blâ(a)n, adj. part. prt.
- zi-blâ(a)n, adj. part. prt.
- int-blâanî, st. f.
- blabalgen
- blabaz(z)en, sw. v.
- gi-blabaz(z)en, sw. v.
- blabbizo
- blabpizon
- blachandimo
- bladda
- bladeleschi
- bladeleski, st.
- blǽce, ae. st. n.
- a-blǽc(e), ae. st.
- blâen1, sw. v.
- ana-blâen, sw. v.
- gi-blâen, sw. v.
- ir-blâen, sw. v.
- zi-blâen, sw. v.
- blâen2, sw. v.
- blâfaro, adj.
- blah, st.
- blaha, sw. f.
- -blâhen
- blahfaro, adj.
- blahha, st.?
- blahhisôn, sw. v.
- blahmâl, st. n.
- blahmâlôn, sw. v.
- gi-blâida, st. f.
- gi-blâ(i)di, st. n.
- blaisbalge
- blâjen
- blak, as. st. n.
- blakhorn, and. st. n.
- blackizôn
- blanc, adj.
- blancros, st. n.
- blanczeltere, mhd. st. m.
- blanôn
- blantan, red. v.
- gi-blantan, red. v.
- in-blantan, red. v.
- in-blantan, adj. part. prt.
- in-blantanî, st. f.
- in-blantano, adv.
- blâo, adj.
- blapizon
- blas, adj.
- blâs, st. m.
- blâsa1, st. sw.?
- blâsa2, sw. f.
- blâsan, red. v.
- ana-blâsan, red. v.
- ana-gi-blâsan, red. v.
- fir-blâsan, red. v.
- gi-blâsan, red. v.
- in-gi-blâsan, red. v.
- ir-blâsan, red. v.
- ûz-blâsan, red. v.
- zisamane-blâsan, red. v.
- zuo-blâsan, red. v.
- zuo-gi-blâsan, red. v.
- blâsanto, adv. part. prs.
- -blâsâri
- -blâseri, st. m.
- blâsbalg, st. m.
- blâsbalglîh, adj.
- blâshorn, st. n.
- Blasius
- blâslîh, adj.
- gi-blâslîh, adj.
- blasmo, sw. m.
- -blâso, sw. m.
- -blasôd, st. m.
- blasros, mhd. st. n.
- blast, st. m.
- blâst, st. m.
- blastar
- gi-blâsti, st. n.
- gi-blâsunga, st. f.
- blat, st. n.
- blât, st. m.
- gi-blât, st. n.
- blata
- blât(a)ra, sw. f.
- blât(a)ren, sw. v.
- blatecha
- blat(e)lôse, mhd. st. sw. f.
- blaticha
- -blatilîh, adj.
- blatlch
- blatlûs, mhd. st. f.
- blatôn, sw. v.
- blatta
- blâunga, st.
- blâvuo, mhd. st. m.
- blâuuî, st. f.
- blâzen, sw. v.
- blâzunga, st. f.
- blebbezen
- blebzen
- blebizôn
- blecch
- blecchesindo
- bleccina
- blech
- blechi
- blechteca
- bleci
- blci
- blecza
- blege, mhd. st.
- bleh, st. n.
- blehanougen, sw. v.
- blehanougi, adj.
- blehanougî, st. f.
- blehc
- blehhilîn, st. n.
- blehhilînîn, adj.
- blehhîn, adj.
- blehlîh, adj.
- blehtdun
- bleichros, mhd. st. n.
- bleih, adj.
- Bleihaha
- bleihgrâo, adj.
- bleihgruonî, st. f.
| | biuuuntnussi s. bi-uuuntnussi st. n.
biuuuofen s. bi-uuuofen sw. v.
biuuurfida s. bi-uuurfida st. f.
biuuurgen s. bi-uuurgen sw. v.
bîuuurti st. n. (vgl. aber Schatz, Ahd. Gr. § 82, der neben einem bîwurti Notkers ein biwurti ansetzt); ae. bíwyrd. — Graff I, 1025. pi-uuurt-: nom. sg. -e Nb 93,22 (pî-) [103,28]; acc. sg. -i Gl 1,426,2 (Rb); -uurti: nom. sg. 86,9 (PaK); acc. pl. F 10,29. — bi-uuurte: dat. sg. Nc 746,20 (bí-) [84,16]; -vvurti: acc. sg. T 133,8; -uurti: dass. F 19,12. T 176,1; dat. pl. -]m F 8,23. Verstümmelt sind: bi-uur ..: dat. pl. F 8,3/4; bi ..: dass. 16/17. 1) Gleichnis, Parabel: thaz bivvurti quad in ther heilant hoc proverbium dixit illis Iesus T 133,8. senu nu ofano sprihis inti biuurti nohhein ni quidist ecce nunc palam loqueris et proverbium nullum dicis 176,1. sprah im filu zuo in biuurtim locutus est eis multa in parabolis F 8,3/4. huuanta sprihhis za im in biuurtim quare in parabolis loqueris eis 16/17. .. zuo in biuurtim ideo in parabolis loquor eis 23. so Ihesus gaentota desiu piuurti cum consummasset Iesus parabolas istas 10,29. fona fiicbaume danne chunnet biuurti ab arbore autem fici discite parabolam 19,12. 2) Sprichwort, sprichwörtliche Redensart: inti kifrummen danan piuuurti et exerceant inde [Bd. 1, Sp. 1157] proverbium [zu: dictumque est David ab eis: non ingredieris huc, nisi abstuleris caecos et claudos, 2. Reg. 5,6; vgl. dazu: idcirco dicitur in proverbio: caecus et claudus non intrabunt in templum, ebda. 8] Gl 1,426,2. unde ist uuarez piuuurte . daz man chit . ter filo habet . ter bedarf ouh filo Nb 93,22 [103,28]. fone diu chit iz in biuuurte . alter al genimet Nc 746,20 [84,16]. 3) Glossenwort: piuurti ceu Gl 1,86,9. Vgl. bîuuort.
bîuuurz st. f.; ae. béowyrt. bi-wrz: nom. sg. Gl 3,471,14 (Bonn 218, 11. Jh., vgl. bîûnuuurz ders. Hs., 472,4); -wrze: dass. 584,25 (clm 4583, 13. Jh.). Bienenkraut, Bienenblume, Name von Pflanzen, deren honigtragende Blüten gern von Bienen aufgesucht werden: a) nach Fischer, Pfl. 272 die weiße Taubnessel, Lamium album L., vgl. Hegi v, 4,2445, auch Pritzel-Jessen S. 200: biwrz ercantella Gl 3,471,14; vgl. weitere Deutungen des lat. Pflanzennamens bei Diefb. Gl. 10 a s. v. aconcilla; b) die Bachminze, Mentha aquatica L., vgl. Hegi v, 4,2344: balsamita Gl 3,584,25; vgl. Fischer, Pfl. 275 und Hegi vi, 2,599 u. Anm. 1; s. auch binis ûga d. Vgl. biniuuurz, bîûnuuurz.
biz conj., mhd. bi, nhd. bis; mnd. mnl. bit, bet. biz: S 379,3 (Paris. nouv. acqu. lat. 229, 12. Jh.). bis, solange bis: do sprach Christ: ‘stant Iordan, biz ih unde Iohan uber dih gegan’. Vgl. Behaghel, Synt. 3,89 f., (bis < biz daz), anders G. Schieb bis, Beitr. (Halle) 81,1 ff., bes. S. 3. 21 ff. 57 ff. (biz < bi te).
biz (auch bîz?) st. m., über den Lautwert von -z (Spirans oder Affrikata) läßt sich keine sichere Entscheidung treffen, vgl. Braune-Mitzka, Ahd. Gr. § 160 Anm. 4, Schatz, Ahd. Gr. § 179; vielleicht ist daneben auch bîz st. m. wie mhd. bî st. m., mnl. bijt n. m. anzunehmen; mhd. bi, biz, nhd. biß, dial. schweiz. bitz Schweiz. Id. 4,1986. 1987; as. biti, mnd. bēte; afries. biti; ae. bite, alle m.; vgl. mhd. bi, nhd. biß; mnd. bēte; an. bit, alle n. — Graff III, 230. piz: nom. sg. Gl 4,79,32 (Sal. a 1, 6 Hss.); dat. sg. -]ze Npw Cant. Deut. 24; acc. pl. -]ze Gl 2,618,52 (Carlsr. Aug. ccxvii, 9./10. Jh.). — biz: nom. sg. Gl 3,154,28 (SH A, 3 Hss.). 213,70 (SH B). 321,38 (SH e). 504,10. 4,79,34 (Sal. a 1). 151,38 (Sal. c). 282,4 (M, 14. Jh.); dat. sg. -]ze Nb 162,6 [174,5]. Np Cant. Deut. 24; dat. pl. -]zin Gl 2,552,45. 575,54 = Wa 90,8. 5,32,22. Ein Dat. Plur. steckt sicher auch in biao zanflizanie der sehr verderbten Hs. Bremen b 52, 10. Jh., aus St. Gallen Gl 2,12,40. Steinm. schlägt vor, bizan slizanne zu lesen, möglich wäre aber auch in engerer Anlehnung an das Lemma: bizon (für -in?) za slizanne, vgl. u. 3. 1) das Beißen, der Biß: a) im eigentl. Sinne: morsus Gl 3,504,10. 4,79,32 (1 Hs. bizzo). 151,38. daranah zanont sie (die Verhungerten) fogela mit eiuermo bizze devorabunt eos aves morsu amarissimo NpNpw Cant. Deut. 24; b) übertr. auf den scharfen seelischen Schmerz, Gewissensbiß: unde bizet (voluptas) tanne daz keleidegota herza . mit fasthabigemo bizze nimis tenaci morsu Nb 162,6 [174,5]. 2) Bissen, Brocken, abgebissenes Stück (12.—14. Jh. für bizzo, s. dort): offa Gl 3,154,28 (2 Hss. bizzo). 213,70. ain biz offa pars frusti 321,38. offa biz est proprie frustrum dencium 4,282,4. [Bd. 1, Sp. 1158] 3) Gebiß, Beißwerkzeuge, d. h. der zähnefletschende, weit aufgerissene Rachen eines wilden Tieres: bizin za slizanne [pueros stolidos ... tradidit (der erzürnte Prophet Elisa) ursorum] mandendos rictibus [Aldh., De virg. 294] Gl 2,12,40, vgl. oben. bizzin [praedam (Daniel in der Löwengrube)] rictibus [ambit incruentis, Prud., H. p. cib. (iv) 51] 552,45 (vgl. Gl. rictus nimia oris apertio, PL 59,814). 575,54 = Wa 90,8. 5,32,22. pizze [qui ... hirsutam pecudem,] rictusque [leonum instimulante fame iussit nescire furorem? Sed., Carm. pasch. i, 236] 2,618,52. Komp. imbz, uuambz; Abl. bizzîg, bzlîhho; bizzôn (oder zu bîzan?).
gi-biz st. n., mhd. Lexer gebi, nhd. gebiß; mnd. (ge)bit(te), gebēte, mnl. gebit; ae. gebit mit and. Bedeutung. — Graff III, 231. ka-piz-: gen. sg. -zes Gl 2,331,56 (clm 14 747, 10. Jh.); gi-: nom. sg. -] 3,669,46; dat. pl. -zun 2,463,25; ge-: nom. sg. -] 1,417,60 (M, clm 22 201, 12. Jh.). — ce-biz: nom. sg. Gl 3,692,53 (11. Jh.); gi-: dass. 1,417 Anm. 24 (M, clm 22 201, ausgestrichen über lat. dat. pl., vgl. den Nom. ders. Hs., oben). 3,697,15; nom. pl. 161,53 (SH A, 3 Hss.); ge-: nom. sg. 641,17. 4,149,67 (Sal. c); nom. pl. 3,161,54 (SH A). 216,13 (SH B); gei- (< g- ?): nom. sg. 692,53 (14. Jh.); nom. pl. 161,54 (SH A, 13. Jh.). Verstümmelt ist: gi-pizz ..: dat. pl. Gl 2,463,25/26 (vgl. die Parallelhs. oben). 1) Gebiß, Mundstück des Pferdezaumes: a) im eigentl. Sinne: gipizzun chamon [sonipes ... impatiens ... frenarier ora] lupatis [Prud., Psych. 191] Gl 2,463,25 (1 Hs. nur gipizzun). salivares 3,161,53 (im Abschn. De instrumentis equorum, 1 Hs. lat. saltuares). 216,13 (ebda.). salivare 641,17. 669,46. 692,53. lupatum 4,149,67; b) bildlich: Zaum der herrschenden Gewalt: gepiz [tulit David] frenum [tributi de manu Philisthiim, 2. Reg. 8,1] Gl 1,417,60 (5 Hss. githuuing, 3 githuuang; Luther: Dienstzaum; oder Vok.-Übers. wie meist in clm 22 201?). 2) übertr.: Bissigkeit, Schärfe der Rede: kapizzes pittres zangares [superbirent discipuli Ioannis adversus dominum, et haberent aliquid] mordacitatis [ex livore et invidia, Hier. in Matth. 11,1.2] Gl 2,331,56; vgl. DWb. iv, 1,1,1789 s. v. Gebiß 3. Vgl. auch beiz?
bizaltlîh s. bi-zaltlîh adj.
bîzan st. v., mhd. bîen, nhd. beißen; as. bîtan, mnd. bîten, mnl. biten; afries. bita; ae. bítan; an. bíta; got. beitan. — Graff III, 228 f. Praes.: pizit: 3. sg. Gl 1,542,20 (Rb, lat. fut.). 4,307,13; pizz-: dass. -et Npgl 68,20 (-î-); 3. pl. -ant Gl 1,94,39 (Pa); -ent 461,47 (M, 2 Hss., 10. Jh.). — biz-: 3. sg. -it Gl 1,787,38. 2,352,30; -et Nb 162,5 (-î-) [174,4]; 3. pl. -ent 104,11 (-î-) [114,30]; 3. pl. conj. -en Gl 2,699,9 (lat. ind., vgl. Franck, Afrk. Gr. § 200,3 Anm.). Nb 155,1 (-î-, -ê-) [166,9]; bizzet: 3. sg. S 126,50 (Phys.). Praet.: peiz: 3. sg. Np 68,10. — baiz: 3. sg. Gl 2,261,23 (Luxemb. 44, Echternach 9. Jh.). pizi: 3. sg. conj. Gl 2,752,46. Part. Praet.: gi-pizanemo: dat. sg. m. Gl 2,634,59. Vielleicht gehört zu bîzan, nicht zu gibîzan, auch ki-pizzandi: part. prs. Gl 1,94,39, denn das ki- könnte die in K übliche Schreibung für kasein und das vorausgehende mus, das als Interpretament von fliuga fehl am Platz ist, urspr. zu musca ergänzt haben, vgl. das lat. Lemma Z. 37 und 95,37 (R), vgl. auch u. 1 c. [Bd. 1, Sp. 1159] 1) im eigentl. Sinne: a) beißen, mit den Zähnen packen zur Abwehr oder zum Angriff (von Tieren): animalis fielih .i. non naturam hominis sequens, sed animalium quę etiam se inuicem persecuntur bizit ein andrez [zu Jac. 3,15: est ... ista sapientia ... terrena, animalis, diabolica] Gl 1,787,38. 4,307,13. bizit [si quis canem pastoralem, qui lupum] mordit [... occiderit, Lex Alam. lxxxii, e codd. B] 2,352,30. so bizzet siun (die Hydra das Krokodil) innan, unzin er stirbit S 126,50; b) in etw. hineinbeißen, um etw. zu verzehren, als Nahrung zu genießen, (von Tieren) etw. benagen: baiz [quae (famula dei) lactucam conspiciens concupivit ... avide] momordit [Greg., Dial. 1,4 p. 165] Gl 2,261,23. gipizanemo [illi nocuere greges durique venenum dentis et] ad morsum (Hs. admorso) [signata in stirpe cicatrix, Verg., G. ii, 379; vgl. Serv. z. St.: admorso; participium est, ac si diceret abroso; z. mask. Genus von stirps vgl. Georges, Handwb.11 s. v.] 634,59. bizen [tenera] attondent [... virgulta capellae, ders., E. x, 7] 699,9; c) stechen (von Insekten): auh de fliugun allo pizzant sed musca omnimordax Gl 1,94,39 (Pa, K mus kipizzandi, vgl. oben). tie (die Menschen) ofto ersterbet . ioh taz sie fliega bizent . ioh taz ... quos saepe quoque necat . vel morsus muscularum . vel ... Nb 104,11 [114,30]. 2) übertr.: a) Wunden oder Schmerzen zufügen, wie durch einen Biß, quälen, peinigen: mit ausgeführtem Vergleich: zanunt ł pizzent [obtrectatoribus meis ... qui canino dente me] rodunt [Paral. Praef.] Gl 1,461,47 (2 Hss. nur zanôn, 2 zanigôn). pizit [in novissimo] mordebit (der im Übermaß genossene Wein) [ut coluber, Prov. 23,32] 542,20; — von physischen Schmerzen: pizi [cum ergo edentem vis interna (nicht eßbarer Wurzeln)] torqueret [et immensis doloribus vitalia universa quaterentur, Sulp. Sev., Dial. 1,16] 2,752,46; — von seelischen Schmerzen: uuaz keuualto mag taz sin . diu manne nieht penemen nemag . in nebizen sorgun ...? quae nequit expellere morsus sollicitudinum ...? Nb 155,1 [166,9]. so uoluptas tia tat getuot . so leidezet si sia. Unde bizet tanne daz keleidegota herza . mit fasthabigemo bizze et ferit icta corda . nimis tenaci morsu 162,5 [174,4]. du bechennest ... mina scama . quę mordet conscientiam (diu mih pizzet in minero geuuizzeni) Npgl 68,20; b) anstacheln, antreiben (durch beißenden Schmerz): vuanda mih peiz . dines huses ando quoniam zelus domus tuae comedit me Np 68,10. Abl. beizen, bizzôn (oder zu biz?); -bîzo, -bîzâri, beiz?, biz, -bizzado, bizzo, -bizzo; -beizîg, bîzîg. |
| bîuuurti
| | Verstümmelt sind: bi-uur ..: dat. pl. F 8,3/4; bi ..: dass. 16/17. | | 1) Gleichnis, Parabel: thaz bivvurti quad in ther heilant hoc proverbium dixit illis Iesus T 133,8. senu nu ofano sprihis inti biuurti nohhein ni quidist ecce nunc palam loqueris et proverbium nullum dicis 176,1. sprah im | | 2) Sprichwort, sprichwörtliche Redensart: inti kifrummen danan piuuurti et exerceant inde proverbium [zu: dictumque est David ab eis: non ingredieris huc, nisi abstuleris caecos et claudos, 2. Reg. 5,6; vgl. dazu: idcirco dicitur in proverbio: caecus | | 3) Glossenwort: piuurti ceu Gl 1,86,9. | | bîuuurz
| | a) nach Fischer, Pfl. 272 die weiße Taubnessel, Lamium album L., vgl. Hegi v, 4,2445, auch Pritzel-Jessen S. 200: biwrz ercantella Gl 3,471,14; vgl. weitere Deutungen des lat. Pflanzennamens bei Diefb. Gl. 10 a s. | | b) die Bachminze, Mentha aquatica L., vgl. Hegi v, 4,2344: balsamita Gl 3,584,25; vgl. Fischer, Pfl. 275 und Hegi vi, 2,599 u. Anm. 1; s. auch binis ûga d. | | biz
| | 1) das Beißen, der Biß: | | | a) im eigentl. Sinne: morsus Gl 3,504,10. 4,79,32 (1 Hs. bizzo). 151,38. daranah zanont sie (die Verhungerten) fogela mit eiuermo bizze devorabunt eos aves morsu amarissimo NpNpw Cant. Deut. 24; | | | b) übertr. auf den scharfen seelischen Schmerz, Gewissensbiß: unde bizet (voluptas) tanne daz keleidegota herza . mit fasthabigemo bizze nimis tenaci morsu Nb 162,6 [174,5]. | | 2) Bissen, Brocken, abgebissenes Stück (12.—14. Jh. für bizzo, s. dort): offa Gl 3,154,28 (2 Hss. bizzo). 213,70. ain biz offa pars frusti 321,38. offa biz est proprie frustrum dencium 4,282,4. | | 3) Gebiß, Beißwerkzeuge, d. h. der zähnefletschende, weit aufgerissene Rachen eines wilden Tieres: bizin za slizanne [pueros stolidos ... tradidit (der erzürnte Prophet Elisa) ursorum] mandendos rictibus | | gi-biz
| | Verstümmelt ist: gi-pizz ..: dat. pl. Gl 2,463,25/26 (vgl. die Parallelhs. oben). | | 1) Gebiß, Mundstück des Pferdezaumes: | | | a) im eigentl. Sinne: gipizzun chamon [sonipes ... impatiens ... frenarier ora] lupatis [Prud., Psych. 191] Gl 2,463,25 (1 Hs. nur gipizzun). salivares 3,161,53 (im Abschn. De instrumentis equorum, | | | b) bildlich: Zaum der herrschenden Gewalt: gepiz [tulit David] frenum [tributi de manu Philisthiim, 2. Reg. 8,1] Gl 1,417,60 (5 Hss. githuuing, 3 githuuang; Luther: Dienstzaum; oder Vok.-Übers. wie | | 2) übertr.: Bissigkeit, Schärfe der Rede: kapizzes pittres zangares [superbirent discipuli Ioannis adversus dominum, et haberent aliquid] mordacitatis [ex livore et invidia, Hier. in Matth. 11,1.2] Gl 2,331,56; vgl. DWb. iv, 1,1,1789 s. | | bîzan
| | 1) im eigentl. Sinne: | | | a) beißen, mit den Zähnen packen zur Abwehr oder zum Angriff (von Tieren): animalis fielih .i. non naturam hominis sequens, sed animalium quę etiam se inuicem persecuntur bizit ein andrez [zu Jac. 3,15: est ... | | | b) in etw. hineinbeißen, um etw. zu verzehren, als Nahrung zu genießen, (von Tieren) etw. benagen: baiz [quae (famula dei) lactucam conspiciens concupivit ... avide] momordit [Greg., Dial. 1,4 p. | | | c) stechen (von Insekten): auh de fliugun allo pizzant sed musca omnimordax Gl 1,94,39 (Pa, K mus kipizzandi, vgl. oben). tie (die Menschen) ofto ersterbet . ioh taz sie fliega bizent . | | 2) übertr.: | | | a) Wunden oder Schmerzen zufügen, wie durch einen Biß, quälen, peinigen: mit ausgeführtem Vergleich: zanunt ł pizzent [obtrectatoribus meis ... qui canino dente me] rodunt [Paral. Praef.] Gl 1,461,47 (2 Hss. | | | b) anstacheln, antreiben (durch beißenden Schmerz): vuanda mih peiz . dines huses ando quoniam zelus domus tuae comedit me Np 68,10. |
|