Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
in-blantan bis blâsan (Bd. 1, Sp. 1173 bis 1177)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis in-blantan red. v., mhd. Lexer enblanden. — Graff III, 255.
Praes.: in-plant-: 3. sg. -it Gl 2,547,39; 3. sg. conj. -a 464,31 (2 Hss.). — in-blante: 3. sg. conj. O 5,23,245.
Zum Part. Praet. vgl. in-blantan adj. part. prt.
etw. hineinmischen, beimischen; nur übertr. gebraucht: etw. Bitteres: nist, themo thar in lante tod io thaz inblante ... thaz sinan friunt biweino O 5,23,245; — etw. verbittern, vergällen: inplanta [lascivas vitae illecebras gustatus amarae mortis et horrifico sapor ultimus] asperet (1 Hs. -at) [haustu, Prud., Psych. 431] Gl 2,464,31. 547,39 (Hs. asperat).
 
Artikelverweis 
in-blantan adj. part. prt., mhd. Lexer enblanden; vgl. an. blandinn. — Graff III, 255.
in-bland-: nom. sg. f. -ena Nb 122,24 [133,19]; nom. pl. m. -ene Np 34,13. 54,4; -ine Npw 34,13; dat. pl. -enên Nb 163,15 [175,15].
beschwerlich, widrig, feindlich:
a) von Dingen: lustet tih kuollichi? So muost tu sorgende sin . pehafter inblandenen dingen mit tien du dih tuomen uuile gloriam petis? Sed distractus per aspera quaeque . securus esse desistis Nb 163,15 [175,15];
b) von Personen: tiu inblandena (fortuna) rihtet sie (die mennisken) aber ze uuege . unde ze demo uuaren guote adversa (fortuna) plerumque ad vera bona reduces unco retrahit Nb 122,24 [133,19]. aber mit harrun dahta ih mih . do sie (die Feinde) mir so analagen unde mir so inblandene uuaren ego autem cum mihi molesti essent . induebam me cilicio NpNpw 34,13. in iro zorne . uuaren sie (die Feinde) mir inblandene in ira molesti erant mihi Np 54,4.
Abl. inblantano; inblantanî.
 
Artikelverweis 
in-blantanî st. f. — Graff III, 255.
in-bland-: dat. sg. -eni Nb 113,19 [124,4]; -ini S 144,25/26 (BB, wo in- konjiziert ist, WB 23/24).
1) Beschwerlichkeit, Widrigkeit, Schwierigkeit: (Völkerschaften) ze dien noh sumelichero burgo liument chomen nemag . mêr aber sumelichero menniskon . sum fone inblandeni dero ferto . sum fone unchundero spracho (nationes) ad quas non modo queat pervenire fama singulorum hominum . sed ne urbium quidem . tum difficultate itinerum . tum diversitate loquendi Nb 113,19 [124,4].
2) verbittertes, mürrisches, griesgrämiges Wesen (?): ich bin sculdig in sunthafter unfroude, [Bd. 1, Sp. 1174] in sermuotigi, ... in inblandini, in wescreie, in wuoftin, in unrehter angiste, in trurigheite S 144,25/26 (WB 23/24); ‘Bedrückt-Seinsetzt Schröbler S. 146 als mutmaßliche Bedeutung an.
 
Artikelverweis 
in-blantano adv. — Graff III, 255 s. v. inblantan.
in-blandeno: Nb 257,9 [277,21].
(nur) mit Mühe, unter Schwierigkeiten, ungern,widerwillig: ter aberinbl. uuelle gelouben disemo uzlaze . ter ouge daz lukke . daz tarfore stât sed qui durum putat accedere conclusioni . aequum est demonstret ... falsum aliquid praecessisse.
 
Artikelverweis 
blâo adj., mhd. Lexer blâ, nhd. DWB blau; as. blâo, mnd. blâ, mnl. bla, blau; afries. blaw; an. blár. — Graff III, 238 f.
pla-: Grdf. -o Gl 1,134,22 (K); dat. sg. n. -emu 468,22 (Rb); dat. pl. -em 553,22 (ebda.). — bla: Grdf. Gl 3,489,30. 502,51. 542,29. 4,178,36 (sämtl. 11.-13. Jh.).
plauu-: nom. sg. m. -er Gl 4,69,6 (Sal. a 1, 6 Hss., 5 -w-). Nc 756,8 [98,15]; nom. sg. n. -az Gl 1,279,64 (Rd; lat. m.; konstr. zu hâr). 336,7 (Rb). 2,332,31. 620,11 (Ja). 4,46,32 (Sal. a 1, 2 Hss., -w-); -iz 1,306,70 (M, -w-). 4,169,15 (Sal. d, -vv-); nom. sg. f. -iu 2,630,44 (-vuiv). Nc 706,28 (-â-) [28,10]; -a 2,534,50 (-w-). Nc 709,26 (-â-) [33,4]; gen. sg. m. n. -es Gl 2,661,42 (-vu-); gen. sg. f. -ero 236,52 (Rc); dat. sg. n. -emo 456,55 (2 Hss., -vu-, -uv-). 631,12 (-vu-). Nc 746,10 (-â-) [84,6]; dat. sg. f. -ero Gl 2,465,50; acc. sg. n. -az 250,20 (M, 5 Hss., 2 -vu-, 1 -uv-); -as 1,364,11 (Rz; lat. pl. oder nom. sg. f.); acc. sg. f. -a 2,486,4; nom. pl. n. -iu 1,604,33 (M, 2 Hss., -vu-, -uv-); nom. pl. m. (f.?) 2,628,19 (-vu-; lat. f.; vgl. aber Velthuis S. 59); acc. pl. m. -e 479,30; acc. pl. n. -iu 1,364,2 (Ja; lat. f.); -in 2,503,16 (Zürich C 164, 11. Jh., für -iu? lat. m.). — plau-: nom. sg. m. -ar 4,69,11, darüber -at verschrieben oder n.? (Sal. a 1, Prag, mus. Bohem., 13. Jh.); nom. sg. n. -az 1,279,64 (Jb). — blauu-: nom. sg. m. -er Gl 3,232,44 (SH a 2, 2 Hss., -w-, -ws). 236,66 (ebda., -vv-). 425,57 (-vu-). 4,69,10 (Sal. a 1, -w-). 135,41 (Sal. c, -w-). 202,53 (sem. Trev.). 205,2 (ebda.); nom. sg. f. -a Nc 742,24 (-â-) [79,9]; gen. sg. n. -es Gl 2,711,55 (Paris. 9344, Echternach 11. Jh.); dat. sg. m. -emo 1,584,3 = Wa 78,1; dat. sg. f. -ûn Nc 710,6 (-â-) [33,14]; acc. pl. f.? -on Gl 2,586,80 = Wa 100,35. — blau-: acc. sg. n. -as Gl 1,364,11 (Bern 258, 10. Jh.; lat. pl. oder nom. sg. f.).
blau in allen Schattierungen, von dunklem Schwarzblau (überwiegend) bis zu leichtem bläulichen Schimmer, grau- und bleifarben, vgl. I. Reps, Beitr. 72,251 f.
1) Farbbezeichnung:
a) ohne erkennbare Beziehung auf einen Gegenstand als Übersetzung einer lat. Vokabel: caerul(e)us dunkelblau, schwarzblau: plauuaz caerulum Gl 2,620,11 (veranlaßt durch caerula crunti 10). 3,232,44. 4,46,32. 135,41. 169,15. lividusbläulich, bleifarben: bla lividum, -us 3,489,30. 502,51. 4,178,36. 205,2. glaucusbläulich, blaßblau: plawer glaucus dicitur viridis. Est autem color inter album et nigrum Gl 4,69,6. blauuer glaucus 202,53;
b) in Verbindung mit sphärischen Erscheinungen, Himmel, Wolken: schwarzblau, grau, dunkel: es können dies sein:
α) die regnerisch nebligen Zonen des Himmels: plavuę [quam circum (die oberste feurige Zone) extremae dextra laevaque trahuntur] caeruleae [, glacie concretae atque imbribus atris, Verg., G. i, 236] Gl 2,628,19;
β) die auf Regen deutende dunkelfleckige Sonne: plavuiv caeruleus (niger color) [pluviam denuntiat, Verg., G. i, 453] Gl 2,630,44; [Bd. 1, Sp. 1175]
γ) die dunkle Nacht: plawa caerula nox [zu: sub nocte Jacob caerula ... dum lux surgeret, sudavit impar proelium, Prud., H. matut. (ii) 73] Gl 2,534,50;
c) in Verbindung mit Wasser:
α) von der Farbe des Meeres: einer (der Brüder Jupiters) uuas fone demo mereuuage plauuer quorum alter maritima semper inundatione viridior Nc 756,8 [98,15]; Gl 2,620,11 s. a;
β) vom Strom des Planeten Saturn im Gegensatz zum roten des Mars: diu (aha) uuas in iro runso plauuiu . unde nebulgiu liventis aquae volumine nebuloso Nc 706,28 [28,10]. tiu rota Martis . unde diu plauua Saturni sanguineus . aut caeruleus 709,26 [33,4]. si ... gab sie dero blauuun aho Saturni . zeferslindenne in torrentem lividum vorandum 710,6 [33,14];
γ) von sumpfigen Teichen mit fauligem Wasser: uvesnenta plavuiu [confundentur qui operabantur linum, ..., et erunt irrigua eius] flaccentia [Is. 19,10] Gl 1,604,33 (3 Hss. nur vuesnenta, 2 uuernent);
d) in Verbindung mit Edelsteinen und Metallen:
α) tiefblau vom Hyacinth (dem heutigen Saphir?, vgl. Schade, Altd. Wb. S. 1350 ff. s. v. jachant): plaem hyacinthinis [zu: manus illius tornatiles aureae, plenae hyacinthis, Cant. 5,14] Gl 1,553,22. plauuero [tamen] caerulei [coloris hyacinthus praefertur pallenti carbunculo, Greg., Cura 3,28 p. 84] 2,236,52. tiu blauua misselichi des iacyncti flucticolor hyacinthi Nc 742,24 [79,9];
β) bleifarben, gräulich: plavues [pars maxima (des Heeres) glandes] liventis [plumbi spargit, Verg., A. vii, 687] Gl 2,661,42. 711,55;
γ) dunkel vom rohen, unbearbeiteten Metall: uueraltdiuridha colt endi silapar unkisotan edho pleihendi plao electrum aurum et argentum incoctum vel crudum Gl 1,134,22;
e) in Verbindung mit Geweben:
α) purpurartig, dunkelblau (violett?) gefärbt von kostbaren Stoffen: plauuaz [haec sunt ... quae accipere (als Opfer) debetis: aurum, ...,] hyacinthum [et purpuram, Ex. 25,4] Gl 1,336,7. plauuiu [extendent ... desuper (über die Bundeslade) pallium totum] hyacinthinum [Num. 4,6] 364,2. 11. plaemu [mitte ... mihi virum eruditum, qui noverit operari in auro, ... coccino, et] hyacintho [2. Paral. 2,7] 468,22. (Saturn) mit plauuemo tuoche behulter glauco ... .i. viridi amictu tectus caput Nc 746,10 [84,6];
β) dunkel, grau, von unansehnlicher Farbe, von den Gewändern der Büßerinnen: plauue glaucos [amictus induit ... matrona, Prud., H. ieiun. (vii) 148] Gl 2,479,30. 503,16;
f) in Verbindung mit Pflanzen:
α) in Blumennamen: bla suertele Iris illyrica, die blaue Schwertlilie im Gegensatz zur weißen, Gl 3,542,29;
β) das bläulich graue Laub der Weide: plavuemo [populus et] glauca [canentia fronde salicta, Verg., G. ii, 13] Gl 2,631,12;
γ) fahl, schlaff, welk, vom Samenkorn übertragen auf die heidnische Philosophie: plauuaz falauuaz [sed illa (prima doctrina) cum creverit, ... totum] flaccidum [marcidumque ... ebullit in olera, Hier. in Matth. 13,32] Gl 2,332,31;
g) in Verbindung mit Tieren zur Bezeichnung einer dunklen oder fahlen Farbe: plawiz [gyra omnes greges tuos, ... et quodcumque] furvum (Hs. fulvum) [..., erit merces mea, Gen. 30,32] Gl 1,306,70 (7 Hss. elo); verschrieben (bla- für fal-?) ist vermutlich blavver flavus 3,236,66 auf das falbe Pferd [Bd. 1, Sp. 1176] bezogen (4 Hss. falo), vgl. zur sonstigen Übersetzung von flavus im SH 3,274,23. 300,29. 317,32. 325,17. 335,1, stets falo;
h) in Verbindung mit dem Menschen:
α) von der durch Griff oder Schläge entstellten blauschwarzen Haut: plauuaz [ei caput et faciem tutudit, totumque illius vultum tumentem ac] lividum [reddidit, Greg., Dial. 1,2 p. 160] Gl 2,250,20. plauuero gisuollenero [exclamant alii, quod cute] livida [virus mortiferum serpere crederent, Prud., Symm. i, Praef. 31] 465,50;
β) übertr. auf die Flecken der Sünde: plauua [tu ..., qui taetram picem candore tinguis lacteo ..., delicta terge] livida [Prud., H. matut. (ii) 72] Gl 2,486,4. blauuon [quid ... retexam ... purulenta et] livida [malignitatum vulnera? ders., P. Laur. (ii) 259] 586,80;
γ) übertr. auf den Blick des Menschen: getrübt, geblendet: plavuemo [quod quamvis hebes intuitus speculamine] glauco [humentique acie potuit nebulosus adire, Prud., Apoth. 20] Gl 2,456,55;
i) Unklar bleibt, was der Übersetzer sich unter plauuaz [siquidem humilior fuerit locus (des des Aussatzes verdächtigen Grindes) carne reliqua, et capillus] flavus [Lev. 13,30] Gl 1,279,64 vorgestellt hat. Die nhd. Übersetzer gebengolden’ (Luther), ‘goldfarben’ (Zürcher Bibel), ‘goldgelb’ (Menge). Ich möchte an fahl, ausgebleicht denken.
2) übertr. auf das moralische Gebiet: neidisch, mißgünstig, habgierig,dunkle, schwarzeEigenschaften, die sich als solche auch in der Gesichtsfarbe ausdrücken, vgl. nhd. dergelbeNeid. Die Übertragung könnte jedoch auch nur in Anlehnung an das lat. Lemma erfolgt sein, so daß Vokabelübersetzung vorliegen würde: blauuemo [viro cupido ... sine ratione est substantia, et homini] livido [ad quid aurum? Eccli. 14,3] Gl 1,584,3. blavuer lividus (im Sachglossarder Mensch’) 3,425,57; zu Farbbezeichnungen im moralischen Sinne vgl. I. Reps, Beitr. 72,257 Anm. 1.
Abl. blâuuî.
 
Artikelverweis 
blapizon Gl 3,219,8 s. AWB blabaz(z)en sw. v.
 
Artikelverweis 
blas adj., mhd. blas; vgl. mnd. blāsen(hingest); vgl. nhd. blaß; mnd. bles, blesse, mnl. bles; ae. blere; an. -blesi, blesóttr. — Graff III, 257.
plasas: nom. sg. n. Gl 2,655,43 (vgl. Velthuis S. 71, anders ZfdWortf. 14,142). — blas: Grdf. Gl 2,716,14 = Wa 109,18. 3,79,9 (SH A, 6 Hss.); -]z 201,46 (SH B). — bläs: Grdf. Gl 3,79,10 (SH A, 15. Jh.).
mit einer Blesse, einem weißen Stirnfleck versehen, von Pferden: plasas [equus ... frontem ...] ostentans [... albam, Verg., A. v, 567] Gl 2,655,43. blas candidus (Hs. cadius) [..., et albus invicem sibi differunt. Nam albus cum quodam pallore est, candidus vero, niveus, et pura luce perfusus, Is., Et. xii, 1,51] 716,14 = Wa 109,18. blas calidi dicuntur qui calidam frontem habent [zu: ebda. 52] 3,79,9 (im Abschn. De animalibus et iumentis, unter Pferdefarben, 1 Hs. blas ros, für calidus vgl. Duc. 2 s. v.). blasz pallidi ... albam frontem habent [zur selben Stelle?] 201,46.
Vgl. W.-P. 2,217, Kluge-Mitzka S. 81, DWb. ii, 72.
 
Artikelverweis 
blâs st. m., mhd. blâs, nhd. blas; mnd. blâs, mnl. blaes; ae. blǽs.
blas: nom. sg. Gl 3,239,29 (SH a 2, 2 Hss., 12. Jh.).
das Blasen, Wehen (des Windes), der Hauch, Lufthauch: flatus. [Bd. 1, Sp. 1177]
 
Artikelverweis 
blâsa1 (st. sw.?) f., mhd. blâse, nhd. DWB blase; as. blâsa, mnd. blâse, mnl. blase. — Graff III, 236.
Nur im Nom. Sing. belegt, so daß über starke oder schwache Flexion nichts ausgesagt werden kann.
blas-: nom. sg. -a Gl 3,75,45 (SH A, 4 Hss.). 262,76 (SH a 2). 363,30 (Jd). 392,42 (Hildeg.). 492,3 (Wien 10, 11. Jh.). 510,54. 4,210,52. [Wa 108,2]; -e 3,52,44 (14. Jh.). Beitr. 73,260,107 (mus. Brit. Arund. 225, 14. Jh.); -] Gl 3,75,46 (SH A, 12. Jh.).
1) Blase, Harnblase: vesica Gl 3,52,44. 75,45 (2 Hss. blât(a)ra). 262,76 (2 Hss. blât(a)ra). 363,30. 492,3. 510,54. 4,210,52. biuanz vesica 3,392,42. [blasa vesicula [, quamvis parva, magnum tamen sonitum displosa emittat, Is., Et. xiii, 8,2] Wa 108,2.]
2) Hautblase, -bläschen, Pustel: blase pustula [si fuerit, melli superadde iugatam (violam), Macer Flor. 1364] Beitr. 73,260,107.
 
Artikelverweis 
blâsa2 sw. f., mhd. blâse, nhd. dial. DWB blase, vgl. Schweiz. Id. 5,140 f., Fischer 1,1158, Ochs 1,246.
blâson: dat. pl. Np 97,6.
Blase’, Blasinstrument, Tuba: singent imo (Gott) ... an êrinen bl. psallite domino ... in tubis ductilibus.
 
Artikelverweis 
blâsan red. v., mhd. blâsen, nhd. blasen; mnd. blâsen, mnl. blasen; an. blása; got. (uf)blesan. — Graff III, 236.
Praes.: plas-: 2. sg. -is (4 Hss.), -ist (2 Hss., 1 korr. aus pl-) Gl 1,360,7.8 (M; lat. fut. ex.); 3. sg. -it 2,632,51 (lat. perf.); 3. pl. -ant 1,546,40 (Rb); -unt (3 Hss.), -ent (10 Hss.) 360,15.13 (M; lat. fut.); 2. sg. imp. -] 4,455,19 (Sg 878, 11. Jh.); 2. pl. imp. -ent Np 80,4 (2, -â-); inf. -an Gl 2,417,23; -in 679,32; dat. sg. -anne OF 5,23,202; part. dat. sg. m. -antemu Gl 1,511,15 (Ja); -antem 2,770,6 (cgm 187, 11. Jh., oder dat. sg. f., verschrieben für -antero?). — blas-: 1. sg. -u Gl 4,326,34 (clm 14 456, 9. Jh.); 3. sg. -it T 119,4. O 2,12,41. 5,23,277. 291; 3. pl. -ent Gl 1,360,16 (M; lat. fut.). 4,258,14 (M; lat. fut.). O 4,7,41. 5,19,26. Np 80,4 (-â-); inf. -en Nl 595,11 (-á-); dat. sg. -anne O 5,23,202 (PV); part. nom. sg. m. -end’ Gl 4,318,9.
plesist: 2. sg. Gl 1,360,8 (M, clm 22 201, 12. Jh.; lat. fut. ex.; vgl. Matzel § 44).
Praet.: plies: 3. sg. Gl 1,384,30 (M, 5 Hss.). 450,14 (M, 6 Hss.). 798,56 (M, 2 Hss.). 2,660,59 (Hs. pl . es). Npw Cant. Moysi 10. — blies: 3. sg. Np Cant. Moysi 10; 3. pl. -]un T 43,1.2.
plis: 3. sg. Gl 1,384,31 (M, clm 22 201, 12. Jh.; zum -i- vgl. Matzel § 52 b). — plise: 3. sg. Gl 1,384,31 (M, clm 17 403, 13. Jh.); blise: dass. 450,15 (ebda.).
Part. Praet.: ca- (A), ga- (B) -plasan: S 49,7 (Exh.).
1) vom Wind: blasen, wehen:
a) als Naturvorgang: blasender [si Threicio boreas] emissus [ab antro verberet, Boeth. 1,3 p. 7,7] Gl 4,318,9. bliesun uuinta flaverunt venti T 43,1.2;
b) übertr. auf den Geist Gottes: thie geist thara her uuili blasit her spiritus ubi vult spirat T 119,4, ebenso ther geist ther blasit stillo, thara imo ist muatwillo O 2,12,41.
2) vom menschlichen Atem:
a) allgem.: atmen: plasant [similiter] spirant [omnia (Menschen und Tiere), Eccles. 3,19] Gl 1,546,40;
b) mit hörbarem Geräusch durch den Mund ausatmen: blasen, schnauben:
α) tu nemaht nieht follen munt haben melues unde doh blasen Nl 595,11;
β) übertr. auf den unüberhörbaren Zorn Gottes: plasantemu gote [vidi eos, qui operantur iniquitatem ...] [Bd. 1, Sp. 1178] flante deo [perisse, Job 4,9] Gl 1,511,15. din atum blies . unde dannan bedahta sie daz mare flavit spiritus tuus NpNpw Cant. Moysi 10;
γ) in etw. hineinblasen: verbunden mit in: totum est pumz plas en ars sûstacul Gl 4,455,19; vgl. AWB ars;
d) (jmdm.) etw. einblasen, einhauchen: übertr. auf geistige Gaben, verbunden mit Akk. d. Sache und in: chundida iuuerera christanheiti, fona demo truhtine in man caplasan a domino inspiratum S 49,7. ther stank ther blasit thar in muat io thaz ewiniga guat O 5,23,277; und mit Dat. d. Pers.: theist ... thaz guat, thaz blasit lib uns in thaz muat 291.
3) hauchen: (kann von der Luft und vom Menschen gesagt werden, was das Glossenwort nicht erkennen läßt): blasu halo Gl 4,326,34.
4) auf einem Instrument blasen, mit Hilfe des Atems Töne hervorbringen:
a) Glossenwort: plies personuit Gl 1,450,14 (unter Glossen zu 4. Reg.);
b) abs.: plasis [si semel] clangueris [, venient ad te principes ... Israel, Num. 10,4] Gl 1,360,7. (die Engel) blasent hiar in lante, thaz worolt ufstante O 5,19,26. thaz spil, thaz ... man mit hanton ruarent, ouh mit blasanne 23,202. an iuuuermo maren duldetage plasent Np 80,4. Judei ... fahent ana an primo die Septembris mensis ... unde blasent siben taga ebda.; in freier Wiedergabe des lat. Lemmas, die Handlung bezeichnend statt die Art ihrer Ausführung: plasent [simplex tubarum clangor erit, et non concise] ululabunt [Num. 10,7] Gl 1,360,13. 4,258,14;
c) mit Angabe des Instrumentes:
α) das geblasen wird, mit Akk.: sine engila ... blasent iro horn thar O 4,7,41;
β) auf dem geblasen wird, mit mit: plasent mit horne canite ... tuba Np 80,4;
γ) Glossenwörter, deren deutsche Konstruktion nicht zu erkennen ist, lat. abl. oder acc.: plies [statim] insonuit (Aod) [bucina, Jud. 3,27] Gl 1,384,30. plies [primus angelus tuba] cecinit [Apoc. 8,7] 798,56. plasit inflavit (bucinabit) [... ebur Tyrrhenus ad aras, Verg., G. ii, 193] 2,632,51. plasin [tu calamos] inflare [levis, ders. E. v, 2] 679,32. plasantem (oder -ero? s. oben) clangente [tuba, qua nuntius ante iudicis adventu concussum terreat orbem, Av., Poem. lib. 3,44] 770,6.
5) eine Weise, ein Signal usw. blasen: plasan [sed rex ... invido fervens felle iubet ... in bellum ... ire ... ferratasque acies] clangere [classicum, Prud., H. ad inc. luc. (v) 48] Gl 2,417,23. plies [de culmine summo pastorale] canit [signum, Verg., A. vii, 513] 660,59.
Abl. blâsanto; blâs, blâsa1, blâsa2, -blâsâri, -blâso, -blâsunga, blâst; blâslîh.

 

in-blantan
 a) von Dingen: lustet tih kuollichi? So muost tu sorgende sin . pehafter inblandenen dingen mit tien du dih tuomen uuile gloriam petis? Sed distractus per aspera quaeque . securus esse desistis Nb 163,15 [175,15];
 b) von Personen: tiu inblandena (fortuna) rihtet sie (die mennisken) aber ze uuege . unde ze demo uuaren guote adversa (fortuna) plerumque ad vera bona reduces unco retrahit Nb 122,24 [133,19]. aber mit harrun dahta ih
 
in-blantanî
 1) Beschwerlichkeit, Widrigkeit, Schwierigkeit: (Völkerschaften) ze dien noh sumelichero burgo liument chomen nemag . mêr aber sumelichero menniskon . sum fone inblandeni dero ferto . sum fone unchundero spracho (nationes) ad quas
 2) verbittertes, mürrisches, griesgrämiges Wesen (?): ich bin sculdig in sunthafter unfroude, in sermuotigi, ... in inblandini, in wescreie, in wuoftin, in unrehter angiste, in trurigheite S 144,25/26 (WB 23/24);
 
blâo
 1) Farbbezeichnung:
 a) ohne erkennbare Beziehung auf einen Gegenstand als Übersetzung einer lat. Vokabel: caerul(e)us dunkelblau, schwarzblau: plauuaz caerulum Gl 2,620,11 (veranlaßt durch caerula crunti 10). 3,232,44. 4,46,32. 135,41. 169,15. lividus
 b) in Verbindung mit sphärischen Erscheinungen, Himmel, Wolken: schwarzblau, grau, dunkel: es können dies sein:
 α) die regnerisch nebligen Zonen des Himmels: plavuę [quam circum (die oberste feurige Zone) extremae dextra laevaque trahuntur] caeruleae [, glacie concretae atque imbribus atris, Verg., G. i, 236] Gl 2,628,19;
 β) die auf Regen deutende dunkelfleckige Sonne: plavuiv caeruleus (niger color) [pluviam denuntiat, Verg., G. i, 453] Gl 2,630,44;
 γ) die dunkle Nacht: plawa caerula nox [zu: sub nocte Jacob caerula ... dum lux surgeret, sudavit impar proelium, Prud., H. matut. (ii) 73] Gl 2,534,50;
 c) in Verbindung mit Wasser:
 α) von der Farbe des Meeres: einer (der Brüder Jupiters) uuas fone demo mereuuage plauuer quorum alter maritima semper inundatione viridior Nc 756,8 [98,15]; Gl 2,620,11 s. a;
 β) vom Strom des Planeten Saturn im Gegensatz zum roten des Mars: diu (aha) uuas in iro runso plauuiu . unde nebulgiu liventis aquae volumine nebuloso Nc 706,28 [28,10]. tiu rota Martis . unde diu plauua
 γ) von sumpfigen Teichen mit fauligem Wasser: uvesnenta plavuiu [confundentur qui operabantur linum, ..., et erunt irrigua eius] flaccentia [Is. 19,10] Gl 1,604,33 (3 Hss. nur vuesnenta, 2 uuernent);
 d) in Verbindung mit Edelsteinen und Metallen:
 α) tiefblau vom Hyacinth (dem heutigen Saphir?, vgl. Schade, Altd. Wb. S. 1350 ff. s. v. jachant): plaem hyacinthinis [zu: manus illius tornatiles aureae, plenae hyacinthis, Cant. 5,14] Gl 1,553,22. plauuero [tamen]
 β) bleifarben, gräulich: plavues [pars maxima (des Heeres) glandes] liventis [plumbi spargit, Verg., A. vii, 687] Gl 2,661,42. 711,55;
 γ) dunkel vom rohen, unbearbeiteten Metall: uueraltdiuridha colt endi silapar unkisotan edho pleihendi plao electrum aurum et argentum incoctum vel crudum Gl 1,134,22;
 e) in Verbindung mit Geweben:
 α) purpurartig, dunkelblau (violett?) gefärbt von kostbaren Stoffen: plauuaz [haec sunt ... quae accipere (als Opfer) debetis: aurum, ...,] hyacinthum [et purpuram, Ex. 25,4] Gl 1,336,7. plauuiu [extendent ... desuper
 β) dunkel, grau, von unansehnlicher Farbe, von den Gewändern der Büßerinnen: plauue glaucos [amictus induit ... matrona, Prud., H. ieiun. (vii) 148] Gl 2,479,30. 503,16;
 f) in Verbindung mit Pflanzen:
 α) in Blumennamen: bla suertele Iris illyrica, die blaue Schwertlilie im Gegensatz zur weißen, Gl 3,542,29;
 β) das bläulich graue Laub der Weide: plavuemo [populus et] glauca [canentia fronde salicta, Verg., G. ii, 13] Gl 2,631,12;
 γ) fahl, schlaff, welk, vom Samenkorn übertragen auf die heidnische Philosophie: plauuaz falauuaz [sed illa (prima doctrina) cum creverit, ... totum] flaccidum [marcidumque ... ebullit in olera, Hier. in Matth. 13,32] Gl
 g) in Verbindung mit Tieren zur Bezeichnung einer dunklen oder fahlen Farbe: plawiz [gyra omnes greges tuos, ... et quodcumque] furvum (Hs. fulvum) [..., erit merces mea, Gen. 30,32] Gl 1,306,70
 h) in Verbindung mit dem Menschen:
 α) von der durch Griff oder Schläge entstellten blauschwarzen Haut: plauuaz [ei caput et faciem tutudit, totumque illius vultum tumentem ac] lividum [reddidit, Greg., Dial. 1,2 p. 160] Gl 2,250,20. plauuero gisuollenero [exclamant alii, quod
 β) übertr. auf die Flecken der Sünde: plauua [tu ..., qui taetram picem candore tinguis lacteo ..., delicta terge] livida [Prud., H. matut. (ii) 72] Gl 2,486,4. blauuon [quid ... retexam ...
 γ) übertr. auf den Blick des Menschen: getrübt, geblendet: plavuemo [quod quamvis hebes intuitus speculamine] glauco [humentique acie potuit nebulosus adire, Prud., Apoth. 20] Gl 2,456,55;
 i) Unklar bleibt, was der Übersetzer sich unter plauuaz [siquidem humilior fuerit locus (des des Aussatzes verdächtigen Grindes) carne reliqua, et capillus] flavus [Lev. 13,30] Gl 1,279,64 vorgestellt hat. Die nhd. Übersetzer
 2) übertr. auf das moralische Gebiet: neidisch, mißgünstig, habgierig,dunkle, schwarze Eigenschaften, die sich als solche auch in der Gesichtsfarbe ausdrücken, vgl. nhd. dergelbe Neid. Die Übertragung könnte jedoch auch nur
 
blâsa1
 1) Blase, Harnblase: vesica Gl 3,52,44. 75,45 (2 Hss. blât(a)ra). 262,76 (2 Hss. blât(a)ra). 363,30. 492,3. 510,54. 4,210,52. biuanz vesica 3,392,42. [blasa vesicula [, quamvis parva, magnum tamen sonitum displosa emittat, Is., Et.
 2) Hautblase, -bläschen, Pustel: blase pustula [si fuerit, melli superadde iugatam (violam), Macer Flor. 1364] Beitr. 73,260,107.
 
blâsan
 1) vom Wind: blasen, wehen:
 a) als Naturvorgang: blasender [si Threicio boreas] emissus [ab antro verberet, Boeth. 1,3 p. 7,7] Gl 4,318,9. bliesun uuinta flaverunt venti T 43,1.2;
 b) übertr. auf den Geist Gottes: thie geist thara her uuili blasit her spiritus ubi vult spirat T 119,4, ebenso ther geist ther blasit stillo, thara imo ist muatwillo O 2,12,41.
 2) vom menschlichen Atem:
 a) allgem.: atmen: plasant [similiter] spirant [omnia (Menschen und Tiere), Eccles. 3,19] Gl 1,546,40;
 b) mit hörbarem Geräusch durch den Mund ausatmen: blasen, schnauben:
 α) tu nemaht nieht follen munt haben melues unde doh blasen Nl 595,11;
 β) übertr. auf den unüberhörbaren Zorn Gottes: plasantemu gote [vidi eos, qui operantur iniquitatem ...] flante deo [perisse, Job 4,9] Gl 1,511,15. din atum blies . unde dannan bedahta sie daz mare flavit spiritus tuus
 γ) in etw. hineinblasen: verbunden mit in: totum est pumz plas en ars sûstacul Gl 4,455,19; vgl. ars;
 d) (jmdm.) etw. einblasen, einhauchen: übertr. auf geistige Gaben, verbunden mit Akk. d. Sache und in: chundida iuuerera christanheiti, fona demo truhtine in man caplasan a domino inspiratum S 49,7. ther stank ther blasit
 3) hauchen: (kann von der Luft und vom Menschen gesagt werden, was das Glossenwort nicht erkennen läßt): blasu halo Gl 4,326,34.
 4) auf einem Instrument blasen, mit Hilfe des Atems Töne hervorbringen:
 a) Glossenwort: plies personuit Gl 1,450,14 (unter Glossen zu 4. Reg.);
 b) abs.: plasis [si semel] clangueris [, venient ad te principes ... Israel, Num. 10,4] Gl 1,360,7. (die Engel) blasent hiar in lante, thaz worolt ufstante O 5,19,26. thaz spil, thaz ... man mit hanton
 c) mit Angabe des Instrumentes:
 α) das geblasen wird, mit Akk.: sine engila ... blasent iro horn thar O 4,7,41;
 β) auf dem geblasen wird, mit mit: plasent mit horne canite ... tuba Np 80,4;
 γ) Glossenwörter, deren deutsche Konstruktion nicht zu erkennen ist, lat. abl. oder acc.: plies [statim] insonuit (Aod) [bucina, Jud. 3,27] Gl 1,384,30. plies [primus angelus tuba] cecinit [Apoc. 8,7] 798,56.
 5) eine Weise, ein Signal usw. blasen: plasan [sed rex ... invido fervens felle iubet ... in bellum ... ire ... ferratasque acies] clangere [classicum, Prud., H. ad inc. luc. (v) 48]