| - umbi-faran, st. v.
- umbi-bi-faran, st. v.
- untar-faran, st. v.
- ûz-faran, st. v.
- ûz-ir-faran, st. v.
- uuidar(i)-faran, st. v.
- zi-faran, st. v.
- zir-faran, st. v.
- zisamane-faran, st. v.
- zuo-faran, st. v.
- zuo-gi-faran, st. v.
- fir-faranî, st. f.
- ir-faranî, st. f.
- faranti, part.
- zi-farantlîh, adj.
- -farantlîh, adj.
- faranto, adv. part. prs.
- ir-faranto, adv. part. prs.
- farao
- fârâri, st. m.
- far(a)uua, st. sw. f.
- far(a)uuâri
- far(a)uuen, sw. v.
- gi-far(a)uuen, sw. v.
- far(a)uuî, st. f.
- far(a)uuo, sw. m.
- farbetti, st. n.
- farbrestan, as.
- fard
- fardampsit
- fardervan, andfrk.
- vare, mhd. sw.
- Faretharpa
- Farethorpa
- farefrit
- fârên, sw. v.
- gi-fârên, sw. v.
- ir-fârên, sw. v.
- fârênto, adv. part. prs.
- far⊢eron
- Fares
- varvel, mhd. sw.
- farh
- farhilî(n), st. n.
- farhurni, adj.
- fâri, adj.
- gi-fâri, adj.
- -fâri, adj.
- fârî, st. f.
- bi-fârida, st. f.
- gi-fârida, st. f.
- fârîg, adj.
- fârîgo
- fârîn, adj.
- fâringûn, adv.
- farira
- Fariti
- farkutha
- farliendi
- -farlîh, adj.
- fârlîhho, adv.
- farliuuaner
- farm, st. m.
- farm
- farmahi, st. n.
- farmainsot
- farmuchit
- farmuckit
- farmunnian, as.
- farn, st. m.
- farm, st. m.
- farnozcenes
- farnufst
- ir-farnussida, st. f.
- faro, adj.
- gi-faro, adj.
- -faro, sw. m.
- farobrun
- -farolîh, adj.
- fâron, as. sw. v.
- farra
- farra
- farraicha
- farrich
- farrîn, adj.
- farrisc, adj.
- farro, sw. m.
- farscangenti
- farscliton
- farsem
- farskawon, as.
- farslecnkit
- farsterc
- farsturian, as.
- fart, st. f.
- fart
- fartbetti, st. n.
- fartemnit
- farterron, andfrk.
- fartîg
- fartilihvn
- -fartlîh, adj.
- fartman, st. m.
- fartmithon
- fartmuodi, adj.
- fartnest, st. n.
- ana-fartôn, sw. v.
- ana-gi-fartôn, sw. v.
- gi-ana-fartôn, sw. v.
- gi-samant-fartôn, sw. v.
- fartstat, st. f.
- ir-farunga, st. f.
- fârunga, adv.
- fârungôm, adv.
- fârungûn, adv.
- faruu-
- fas
- fas-
- fasa
- fasal, st. m. oder n.
- fasalkalb, st. n.
- fasn, st. m.
- fasant, st. m.
- fasant
- fascon
- fascunun
- faselig
- fash
- fashan
- fasihuon
- fâsca, st. f.
- fâski, st. n.
- fâski
- gi-fâski, st. n.
- fâscôn, sw. v.
- gi-fâscôn, sw. v.
- fâscunga, st. f.
- faslant
- faso, sw. m.
- fasa, sw. f.
- fasôn, sw. v.
- fast, adj.
- fasta, sw. st. f.
- fastanon, as. sw. v.
- fastante
- fastatag, st. m.
- faste
- fastên, sw. v.
- gi-fastên, sw. v.
- ir-fastên, sw. v.
- fastên, st. n.
- fastênto, adv.
- fasthabîg, adj.
- fasthenti, adj.
- fasti:na
- fastinga, aostndfrk. st. sw. f.
- fastinna
- fastlîh, adj.
- fastlîhho, adv.
- Fastmar
- fastmuos, st. n.
- fastmuoti
- fastmuotî
- -fastmuotîg, adj.
- gi-fastnôn, sw. v.
- fasto, adv.
- Fastolf
- fastos
- fastota
- Fastraat
- faszon
- fata, st. f.
- fataro
- fater, st. m.
- gi-fatera, sw. f.
- vaterane, mhd. sw. m.
- fatereigan, st. n.
- fatererbi, st. n.
- fatereres
- faterheim, st. m.
- faterheima, st. f.
- faterheimin(na), st. f.
- faterlant, st. n.
- faterlîh, adj.
- faterlîhho, adv.
- faterlôs, adj.
- fatermâg, st. m.
- gi-fatero, sw. m.
- faterdal
- faterscaft, st. f.
- faterslaho, sw. m.
- faterslaht, st. f.
- fatersleccha
- faterslecke
- fatersleggo, sw. m.
- fateruodil, st. m.
- faherb..
- fatina
- fatôn, sw. v.
- fatunga, st.?
| | umbi-faran st. v., mhd. umbevarn, nhd. DWB umfahren; mnl. ommevaren; ae. ymbefaran; vgl. an. umfarandi menn ‘Reisende’. — Graff III,562 f. Praes.: umpi-varenta: part. nom. pl. m. Gl 2,601,60; umbi-uar: 2. sg. imp. 1,303,28; umbe-uerit: 3. sg. 2,31,3; -farent: 3. pl. Np 58,7. — Verschrieben: umbifacio: 1. sg. Gl 4,327,36 (clm 14456, 9. Jh.; -io nach dem Lemma ambio). Praet.: umbi-fuor: 3. sg. Gl 2,79,11; umpe-uorun: 3. pl. 2,22; Part. Praet.: umbi-uareniu: nom. sg. f. Gl 2,722,12; -faranan: dat. pl. 35,19 (12. Jh.; ūbi-); umbe-faren: NpNpw 26,6; -uareniu: nom. pl. f. Gl 2,704,21. 1) sich um etw. herum bewegen: a) von Personen: herumgehen um etw.: vmbiuar gyra [omnes greges tuos, et separa cunctas oves varias, et sparso vellere, Gen. 30,32] Gl 1,303,28; b) von Unpersönlichem: α) vom Meer: etw. umfließen: umbeuerit. anasleit [quia ex utraque parte] alluit [mare, Randgl. zu bimaris aus: bimarisque Corinthi moenia iuncta petens, Ar. II,507] Gl 2,31,3; β) von der Sonne: eine Umlaufbahn ziehen: umbifuor [quae (sc. anima d. i. die Sonne) cum secta duos motum] glomeravit [in orbes, Boeth., Cons. 3,9 p. 71,15] Gl 2,79,11. 2) umherlaufen, -ziehen: a) von Personen: umpivarenta [sicarii plebibus admixti occultatis pugionibus] oberrantes [Ruf., Hist. eccl. II,20 p. 161] Gl 2,601,60; b) von einem Gewässer: zwischen etw. umherfließen: umbeuareniu [(die Schattengestalten) noviens Styx] interfusa [coercet, Verg., G. IV,480] Gl 2,704,21. 722,12. 3) ein Land, Gebiet durchstreifen, bereisen: umpeuorun [tum terris cecidere simul mundumque vacantem intrant (sc. Adam u. Eva) et celeri] perlustrant [omnia cursu, Av., Poem. lib. 3,198] Gl 2,2,22. umbifaranan [ulteriora sequens,] lustratis [finibus, arva conveniens Ephesum Paulus docet, Ar. II,569] 35,19; — m. Akk. der Sache: ih habo umbefaren . daz chit . ih habo uber al geeiscot sine ecclesiam circumivi NpNpw 26,6. alla uuerlt umbefarent sie predicando [vgl. quomodo circumibunt? Evangelizando, Aug., En.] Np 58,7. 4) Glossenwort: umbifaru ambio Gl 4,327,36. Vgl. umbifart. [Bd. 3, Sp. 613]
umbi-bi-faran st. v. — Graff III,563. umpi-bi-faran: inf. Gl 1,85,28 (R). etw. (nach allen Seiten) bereisen, durchwandern: conlustrare. Das Lemma bedeutet eigentl. ‘eingehend betrachten, mustern’ u. wird im Abrog. auch so verstanden: umpi hlustrenti ... sgauuonti conlustrare circumquaque considerare (nach c. ubique considerare in den Glossaren Abstrusa u. Aff., vgl. CGL IV,39,14. 499,32 u. c. circumquaque conspicere Abba, vgl. IV,222,49). Der Übers. in R hat conlustrare offensichtlich an lustrare in der Bed. ‘durchwandern, bereisen’ angelehnt.
untar-faran st. v., mhd. Lexer undervarn, nhd. DWB unterfahren; mnd. undervaren. — Graff III,564. Praes.: untir-farest: 2. sg. conj. Gl 2,680,47; untar-uaren: 3. pl. conj. 627,45. Praet.: untir-uuren: 3. pl. Gl 1,797,9 (M, 12. Jh.); verschrieben: -wrent: dass. ebda. (M, 13. Jh.; -t von der Endung -unt des lat. Lemmas?). Part. Praet.: untar-faran: Gl 2,312,3 (Rb). 1) unter etw., zwischen etw. gelangen: a) von Personen: sich unter, in eine Schar, Menge mischen, sich in sie einschleichen: untiruuren subintroierunt [enim quidam homines ... impii, Judae 4] Gl 1,797,9 (M, 2 späte Hss. gegen zuofuorun in 5 Hss.); b) von Pflanzen, Unkraut: dazwischenwachsen: ni untaruaren ne subeant [herbae neu pulvere victa fatiscat (sc. area, die Tenne), Verg., G. I,180] Gl 2,627, 45; c) von einem Quellfluß: in etw. einfließen, sich untermischen: untirfarest [sic tibi, cum fluctus] supterlabere [Sicanos, Doris amara suam non intermisceat undam, ders., E. X,4] Gl 2,680,47. 2) Glossenwort: sint untarfaran [Vok.-Übers. zu: cesset ira,] sopiantur (Hs. subeantur) [iugia, Greg., Hom. I,16 p. 1495] Gl 2,312,3. Vgl. untarfart.
ûz-faran st. v., mhd. ûzvarn, nhd. DWB ausfahren; mnd. ûtvāren, mnl. utevaren; vgl. afries. ūtfere f., ae. útfær n., an. útferð f. — Graff III,568. Praes.: uz-far-: 1. sg. -o Np 61,7; 1. sg. conj. -e Gl 2,413,33 (2 Hss.); ut-: inf. -on Pw 61,7 (z. -on beim st. v. in Pw vgl. Gr. § 109 δ); vz-uare: 1. sg. conj. Gl 2,400,23; farent uz: 3. pl. NpNpw 103,20; faren ... uz: 1. pl. conj. O 1,28,17. — uz-uerit: 3. sg. Gl 2,425,15; ferit ... uz: dass. (?) F 15,19; uerit ... uz: dass. S 126,51. — Verstümmelt: .. farantem: part. dat. pl. F 14,17. Praet.: fuarun ... uz: 3. pl. O 3,14,53; fuari ... uz: 3. sg. conj. 1,23,5. — uz-fuor: 3. sg. F 7,14; 3. pl. -]en Np 68,13 (ûz-); -uor: 3. sg. Gl 2,435,33 (2 Hss., 1 Hs. vz-); fuore ... uz: 2. sg. NpNpw Cant. Abac. 13 (Np ûz); fuorun uz: 3. pl. T 219,1; fuoren ... uz: dass. F 15,21. 20,1. — uz-fur: 3. sg. Gl 1,574,61 (M, 12. Jh.). — Verstümmelt: .. or uz: 3. sg. F 8,4. 1) herausgehen, -treten, -fahren, ausziehen aus etw.: a) eigentl.: α) von Personen, Tieren, als Lebewesen Gedachtem: uzuare [vinclis o utinam corporis] emicem [liber, Prud., Praef. 44] Gl 2,400,23. vzfare emicem (Interpr. transirem) [ebda.] 413,33. so bizzet siun (die Schlange das Krokodil) innan, unzin er stirbit, unde uerit siu gesunt uz Hydrus autem ... exiet vivus de visceribus eius S 126,51. see fuor uz daer sait saan sinan .. ecce exiit qui seminat, seminare semen suum F 8,4. thaz wir nifaren furdir uz (sc. aus dem Himmelreich) O 1,28,17. wio fuarun thiu diufilir uz thar zi Petruses hus 3,14,53. vz ne faro ih . so ih in sin hus inphangen uuirdo. Furder bin ih dar non emigrabo Np 61,7 [Bd. 3, Sp. 614] (doch vgl. u. Pw 61,7). (under demo burgetore) dar die liute in unde uzfuoren [vgl. nam sicut porta euntium ac redeuntium turbas excipit, Cass.] 68,13; — m. Bez. von Ausgangspunkt u. Ziel durch Adv. thann, Adv. fram, Präp. untar + Akk.: thaz er fuari thanan fram uz untar woroltman O 1,23,5; — m. Bez. d. Ausgangspunktes: durch Präp. fon(a) + Dat.: fuorun uz sliumo fon themo grabe exierunt cito de monumento T 219,1; durch relatives Adv. thanân: ih huuirfu in miin hus danan ih uzfuor revertar in domum meam unde exivi F 7,14; spez.: auswandern, fliehen: uuanda hie got min in neriando min, hulpere min: ne sal ic utfaron quia ipse deus meus et salvator meus, adiutor meus: non emigrabo Pw 61,7 (vgl. aber o. Np 61,7); β) von der Seele: uzuerit [lota (d. i. lauta) mens in fonte rubro sede cordis] exsilit [Prud., P. Calag. (I) 30] Gl 2,425,15. vzuor erupit [... spiritus (sc. aus dem toten Körper), Prud., P. Laur. (II) 487] 435,33; b) übertr.: hervorgehen aus, ausgehen von etw.: uzfur [ego (die Sapientia) ex ore altissimi] prodivi [primogenita ante omnem creaturam, Eccli. 24,5] Gl 1,574,61 (clm 22201, 3 Hss. fuor). 2) hinausgehen, -ziehen von etw. zu, auf, in etw.: m. Bez. d. Ausgangspunktes durch Präp. fon(a) + Ortsbez.: enti im uzfarantem fona Hierihho folgetun imo folc manegiu et egredientibus eis ab Hiericho, secutae sunt eum turbae multae F 14,17; — m. Bez. d. Richtung, d. Zieles durch: Präp. in + Akk.: ferit auuar uz in daz kalaz dero uuego ite ergo ad exitus viarum 15,19. enti fuorun uz sine scalcha in dea uuega et egressi servi eius in vias 21. in dero naht farent uz in iro uueida alliu uualdtier alliu dęmonia in ipsa pertransibunt omnes bestiae silvae NpNpw 103,20; Präp. ingegin + Dat.: fuorun uz ingegin brutigomin enti bruti exierunt obviam sponso et sponsae F 20,1; — m. Angabe d. Zweckes durch Präp. zi + Dat.: du fater fuore uz an Christo ze heili dines liutes egressus es in salutem populi tui in salutem cum Christo tuo NpNpw Cant. Abac. 13. Vgl. ûzfart.
ûz-ir-faran st. v. Part. Praet.: uz-ar-faraniu: nom. sg. f. AJPh. 55,231 (clm 6293, 9. Jh.). aus etw. herausfahren, etw. verlassen: [quia neque animae corpore] exutae [aperire nobis ... sacri eloquii secreta potuerunt, Greg., Dial. 4,42 p. 448]; der Sing. erklärt sich wohl daraus, daß animae nach den vorausgehenden singularischen nullus in coelo, angelus, nullus in terra, homo vivens in corpore, nullus subtus terram bei der Übers. ebenfalls als Sing. gefaßt wurde (sêla). Bei der Deutung als Plur. müßte das Bezugswort animae mit einem Neutr. übers. worden sein (muot), wofür aber vom Inhalt der Stelle her nichts spricht.
uuidar(i)-faran st. v., mhd. widervarn, nhd. widerfahren; mnd. weddervaren, mnl. wedervaren; vgl. ae. wiþfaran. — Graff III,568. Praes.: vuidar-faran: inf. Gl 2,286,52; uuider-faren: dass. Nb 14,19 [16,1]; widir-uaren: 1. pl. Gl 2,214,8. — uvidar-ferit: 3. sg. Gl 2,659,26; uuider-fert: dass. Nb 14,17 [15,25]; vuidiri-verit: dass. Gl 2,441,39. Praet.: fuorun uuidar: 3. pl. T 12,3. 82,12; vuidir-uvor: 3. sg. Gl 1,699,64 (M, 2 Hss., 1 Hs. uvidir-). — Verschrieben: vuida-ur: 3. sg. Gl 1,699,64 (M; Hs. --); wirdi-wr: dass. 65 (M; das r klein, oben zwischen das erste -i- u. -d- geschr.). I. entsprechend der Bed. ‘gegen, entgegen’ von uuidar: 1) sich aus entgegengesetzter Richtung auf etw. zu bewegen, ihm entgegenziehen, m. Dat. d. Sache: von Planeten auf ihrer Bahn: (uuanda er [Bd. 3, Sp. 615] uuissa) daz tero iogelih uuiderfert temo andermo [vgl. quia sciebat ... quando unus planeta ingreditur circulos alterius et retro graditur, Rem.] Nb 14,17 [15,25]. so uuir Martem sahen uuiderfaren demo manen 19 [16,1]. 2) (feindlich) entgegentreten, sich widersetzen: a) einer Person: vuidarfaran [ex adverso quippe ascendere, est quibuslibet potestatibus prave agentibus, rationis libera voce] contraire [Greg., Hom. I,14 p. 1486] Gl 2,286,52; b) einer Anordnung: widiruaren [nam cum praepositis delinquimus, eius ordinationi qui eos nobis praetulit,] obviamus [Greg., Cura 3,4 p. 39] Gl 2,214, 8. II. entsprechend der Bed. ‘zurück’ von uuidar: 1) zurücklaufen, -eilen, -kehren, umkehren: a) zu einer Person: vuidaruor [Heliodorus autem ...] repedabat [ad regem, 2. Macc. 3,35] Gl 1,699,64 (4 Hss., 3 weitere irfaran); b) an einen Ort: m. Präp. zi + Ortsbez.: inti inan ni findanti fuorun uuidar zi Hierusalem inan suohhenti et non invenientes regressi sunt in Hierusalem requirentes eum T 12,3; — Glossen: vuidiriverit [mox huc (sc. vom jenseitigen an das diesseitige Flußufer)] recurrit [(sc. der die Opfer darbringende Priester) duplicatque vota, Prud., P. Petri et Pauli (XII) 64] Gl 2,441,39. uidarferit [hinc Dardanus ortus; huc] repetit [... Apollo, Verg., A. VII,241] 659,26. 2) sich zurückziehen von jmdm.: fon thanan manege sinero iungerono fuorun uuidar inti giu nalles mit imo giengun ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro et iam non cum illo ambulabant T 82,12. Vgl. uuidarfart.
zi-faran st. v.; as. tefaran, mnd. tovaren, mnl. tevaren; ae. tófaran. — Graff III,573. Praes.: za-far-: 3. pl. -ant F 19,18; 3. sg. conj. -e Gl 2,346,4 (clm 6325, 9. Jh.); part. gen. sg. n. -antin F 30,2; zi-: 3. sg. conj. -e T 25,5; part. nom. sg. f. -ande I 3,17/18 (z. Endg. vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 347); ze-: 3. pl. -ent Np 1,4; inf. -en 65,12; -uar-: 3. pl. -ent 1,4; inf. -en Nb 199,18 [215,26]; ti-: 3. pl. -ad Gl 2,719,39 = Wa 114,21; te-far-: 3. pl. -ad [Wa 108,17]; 3. pl. conj. -in Pw 67,3. 70,13; part. nom. pl. m. -ande Gl L 670. — za-ferit: 3. sg. F 19,17; te-: dass. Gl L 238. Pw 67,3. 70,9. Praet.: zi-vuor: 3. sg. Gl 1,693,30 (M, 5 Hss., 2 -uuor); -uor: dass. 31 (M, 2 Hss., 1 Hs. -u- oben zwischen -i- u. -o-); ci-fuor: dass. 2,35,69; ce-uuron: 3. pl. 709,7; te-fuor: 3. sg. Gl L 669. Pw 54,12. 72,26; 3. pl. -]un 68,4; -]on 63,7. 72,19. Part. Praet.: zi-fareneru: dat. sg. f. I 31,14/15. 1) in verschiedene Richtung auseinandergehen: a) von Reitern: auseinandersprengen: ceuuron [olli (d. i. illi)] discurrere [pares, Verg., A. V,580] Gl 2,709,7; b) von Bienen: in alle Richtungen schwärmen: tiuarad [illae (sc. apes) intus trepidae rerum per cerea castra] discurrunt [Verg., A. XII,590] Gl 2,719,39 = Wa 114,21. 2) auseinandergehen im Sinne einer Auflösung, des Zerfalles: sich auflösen, zerfallen (in, zu etw.): a) vom Heer: auseinanderlaufen, sich zerstreuen, sich auflösen: zivuor [et vidit Iudas quod] defluxit [exercitus suus, 1. Macc. 9,7] Gl 1,693,30; b) von Unpersönlichem: cifuor [glacies tepefacta veneni] solvitur [in cineres, Ar. II,1176] Gl 2,35,69. [tefarad [si carpas (sc. poma),] fatiscunt [, ac resolvuntur in cinerem, Is., Et. XIV,3,25] Wa 108,17]; [Bd. 3, Sp. 616] — in bildhaftem Vergleich: vuir uuurden so geeitet (‘hartgebrannt’) in demo fiure . daz uuir nieht nemahton . zefaren in demo uuazzere [vgl. vas autem, si solidatum igne non fuerit, tamquam lutum aqua solvetur, Aug., En.] Np 65,12. 3) vergehen, zugrundegehen, umkommen: a) von Personen: tefarante [(inimici domini)] deficientes [, quemadmodum fumus deficient, Ps. 36,20] Gl L 670. uuar iu sagem daz diz manchunni ni zaferit ær danne diz al uuirdit amen dico vobis, quia non praeteribit haec generatio donec haec omnia fiant F 19,17. tefuoron suokinda irsuokenussi defecerunt scrutantes scrutationes Pw 63,7. also teferit rouc, tefarin sicut deficit fumus, deficiant 67,3. gescendida uuerthin in tefarin afterthinsinde selon minro confundantur et deficiant detrahentes animae meae 70,13. san tefuoron, farduruon thuro unreht sin subito defecerunt, perierunt propter iniquitatem suam 72,19. nube sie zefarent also daz stuppe dero erdo [vgl. (homo terrenus) de soliditate terrae viventium quasi pulvis abiicitur, Cass.] NpNpw 1,4; b) von Unpersönlichem: vergehen, zu Ende gehen, aufhören zu sein, (dahin-)schwinden, verlorengehen: zafare [quamvis autem per regenerationem] pereat [originale peccatum, Is., De off. 2,25] Gl 2,346,4. teferit [concupiscit, et] deficit (Hs. defecit, vgl. Sab. 2,169) [anima mea in atria domini, Ps. 83,3] Gl L 238. tefuor [quoniam] defecit [in dolore vita mea, Ps. 30,11] 669. tefuor periit [fuga a me, Ps. 141,5] ebda. himil enti ærda zafarant miniu uuort auuar ni bilidant caelum et terra transibunt, verba vero mea non praeteribunt F 19,18. after Moysise dodemu endi dheru euu zifaranero defuncto Moyse, id est defuncta lege 31,14/15. er thanne zifare himil inti erda donec transeat caelum et terra T 25,5. in ne tefuor fan straton iro prisma in losunga et non defecit de platiis eius usura et dolus Pw 54,12. also teferit rouc sicut deficit fumus 67,3 (vgl. o. a). tefuorun ougon min, so ic getruon an gode minin defecerunt oculi mei, dum spero in deum meum 68,4. so teferit craft min, ne farlat tu mi! cum defecerit virtus mea, ne derelinquas me! 70,9. tefuor fleisc min in herta min defecit caro mea et cor meum 72,26. (neuueist tu ... allero dingolih ...) zegan ioh zeuaren . so iz ein neist? Nb 199,18 [215,26]; — Part. Praes. adjekt. zifaranti: vergänglich: dhiu zifarande chiscaft dhero dodhliihhono condicio caduca mortalium I 3,17/18; — Part. Praes. substant. thaz zifaranta: das Vergängliche, vergängliches Gut: al daz siu habet deses zafarantin cuncta quae hic transitoriae possedit F 30,2. Vgl. zifarantlîh.
zir-faran st. v., mhd. Lexer zervarn, nhd. DWB zerfahren. Part. Praet.: cer-uaren: Gl 2,695,51 (Melk n. sign., 12. Jh.; oder liegt angesichts des obliquen Kasus des Lemmas u. der Übersetzung des Bezugswortes spumam mit scûm Verschreibung eines Akk. Sing. Mask. -uare vor?). zergehen: vom emporgeschleuderten Schaum auf den Wogen: zersprühen: ceruaren exclusam [Randgl. zu: ter spumam] elisam [et rorantia vidimus astra, Verg., A. III,567].
zisamane-faran st. v., nhd. DWB zusammenfahren. — Graff III,552. Praes.: cisamine-farin: inf. Gl 2,677,11. — zesamene-ferit: 3. sg. Gl 2,478,28. Praet.: zasamana-fuor: 3. sg. Gl 2,592,49; fuarun ... zisamane (PV), zi-samene (F): 3. pl. O 2,15,6. 1) zusammenlaufen, zusammenkommen: a) eigentl.: von Personen: (in Menge, in Scharen) zusammenkommen, zusammenströmen: thaz mari ward ouh managfalt ubar Judeono lant, ubar liuti manage, thie fuarun al zisamane O 2,15,6; [Bd. 3, Sp. 617] b) übertr.: α) von der Milch: gerinnen: zesameneferit [perque coagula densa liquor in solidum] coit [Prud., H. a. cib. (III) 69] Gl 2,478,28. β) von Teilen eines Kleidungsstückes: sich zusammenschließen, sich vereinen: zasamanafuor [carbasea ex humeris summo conlecta] coibat [palla sinu, Prud., Psych. 186] Gl 2,592,49. 2) feindlich zusammenstoßen, aufeinandertreffen: übertr. vom Aufeinanderprall der Winde: cisaminefarin [omnia ventorum] concurrere [proelia vidi, Verg., G. I,318] Gl 2,677,11.
zuo-faran st. v., mhd. zuovarn, nhd. DWB zufahren; mnl. toevaren; afries. tōfara. — Graff III,573. Praes.: zov-uaren: 3. pl. conj. Gl 2,180,36 (clm 21525, 10. Jh.; z. -ov- für -uo- vgl. Braune, Ahd. Gr.11 § 40 Anm. 2). — zuo-uerit: 3. sg. Gl 2,640,23 (Hs. urspr. -uuerit, aber von zweiter Hand durch je zwei Tilgungspunkte unter u. über dem zweiten -u- korr.). Praet.: zuo-fuore: 3. sg. conj. Nc 814,9/10 [177,13/ 14]; -vuo: 3. pl. Gl 1,797,6 (M); -uvorun: dass. ebda. (M); zu-uuren: dass. 7 (M); Verschreibungen (wohl nach der Endg. d. lat. Lemmas) sind: zuo-vuo-runt, -uorunt: dass. 8. 7 (M). 1) sich hinbegeben, hingehen zu etw.: zuouerit [quod iam tenebris et sole cadente (sc. mulsit), sub lucem exportans calathis] adit [oppida pastor, Verg., G. III,402] Gl 2,640,23. 2) herankommen zu jmdm., sich jmdm. nahen: a) eigentl.: tar uuard zeuuizenne . daz tero goto hireisara zuofuore nuntiatur advenire subito deorum pronuba Nc 814,9/10 [177,13/14]; b) übertr. von Unpersönlichem: auf jmdn. zukommen, an jmdn. herantreten: zovuaren [quia nimirum sancta ecclesia quae ex causis singulis tentamenta] prodeant [, per discretionem conspicit, Greg., Cura 1, 11 p. 11] Gl 2,180,36. 3) hinzukommen, sich jmdm. zugesellen: zuovuoren subintroierunt [enim quidam homines ... impii, Judae 4] Gl 1,797,5 (5 Hss., 2 untarfaran, 1 Hs. zuofuoren). Vgl. zuofart.
zuo-gi-faran st. v., mhd. zuogevarn. — Graff III,573. Praet.: zu-gi-uuor: 1. sg. Gl 2,752,48 (clm 18547,2, 11. Jh.). etw. aufsuchen, besuchen, bereisen: [duo beati Antoni monasteria] adii [Sulp. Sev., Dial. 1,17 p. 169,17]. |
| umbi-faran
| | 1) sich um etw. herum bewegen: | | | a) von Personen: herumgehen um etw.: vmbiuar gyra [omnes greges tuos, et separa cunctas oves varias, et sparso vellere, Gen. 30,32] Gl 1,303,28; | | | b) von Unpersönlichem: | | | | α) vom Meer: etw. umfließen: umbeuerit. anasleit [quia ex utraque parte] alluit [mare, Randgl. zu bimaris aus: bimarisque Corinthi moenia iuncta petens, Ar. II,507] Gl 2,31,3; | | | | β) von der Sonne: eine Umlaufbahn ziehen: umbifuor [quae (sc. anima d. i. die Sonne) cum secta duos motum] glomeravit [in orbes, Boeth., Cons. 3,9 p. 71,15] Gl 2,79,11. | | 2) umherlaufen, -ziehen: | | | a) von Personen: umpivarenta [sicarii plebibus admixti occultatis pugionibus] oberrantes [Ruf., Hist. eccl. II,20 p. 161] Gl 2,601,60; | | | b) von einem Gewässer: zwischen etw. umherfließen: umbeuareniu [(die Schattengestalten) noviens Styx] interfusa [coercet, Verg., G. IV,480] Gl 2,704,21. 722,12. | | 3) ein Land, Gebiet durchstreifen, bereisen: umpeuorun [tum terris cecidere simul mundumque vacantem intrant (sc. Adam u. Eva) et celeri] perlustrant [omnia cursu, Av., Poem. lib. 3,198] Gl 2,2,22. umbifaranan | | 4) Glossenwort: umbifaru ambio Gl 4,327,36. | | untar-faran
| | 1) unter etw., zwischen etw. gelangen: | | | a) von Personen: sich unter, in eine Schar, Menge mischen, sich in sie einschleichen: untiruuren subintroierunt [enim quidam homines ... impii, Judae 4] Gl 1,797,9 (M, 2 späte Hss. gegen zuofuorun in 5 Hss.); | | | b) von Pflanzen, Unkraut: dazwischenwachsen: ni untaruaren ne subeant [herbae neu pulvere victa fatiscat (sc. area, die Tenne), Verg., G. I,180] Gl 2,627, 45; | | | c) von einem Quellfluß: in etw. einfließen, sich untermischen: untirfarest [sic tibi, cum fluctus] supterlabere [Sicanos, Doris amara suam non intermisceat undam, ders., E. X,4] Gl 2,680,47. | | 2) Glossenwort: sint untarfaran [Vok.-Übers. zu: cesset ira,] sopiantur (Hs. subeantur) [iugia, Greg., Hom. I,16 p. 1495] Gl 2,312,3. | | ûz-faran
| | 1) herausgehen, -treten, -fahren, ausziehen aus etw.: | | | a) eigentl.: | | | | α) von Personen, Tieren, als Lebewesen Gedachtem: uzuare [vinclis o utinam corporis] emicem [liber, Prud., Praef. 44] Gl 2,400,23. vzfare emicem (Interpr. transirem) [ebda.] 413,33. so bizzet siun (die Schlange | | | | β) von der Seele: uzuerit [lota (d. i. lauta) mens in fonte rubro sede cordis] exsilit [Prud., P. Calag. (I) 30] Gl 2,425,15. vzuor erupit [... spiritus (sc. aus | | | b) übertr.: hervorgehen aus, ausgehen von etw.: uzfur [ego (die Sapientia) ex ore altissimi] prodivi [primogenita ante omnem creaturam, Eccli. 24,5] Gl 1,574,61 (clm 22201, 3 Hss. fuor). | | 2) hinausgehen, -ziehen von etw. zu, auf, in etw.: m. Bez. d. Ausgangspunktes durch Präp. fon(a) + Ortsbez.: enti im uzfarantem fona Hierihho folgetun imo folc manegiu et egredientibus | | uuidar(i)-faran
| | I. entsprechend der Bed. ‘gegen, entgegen’ von uuidar: | | | 1) sich aus entgegengesetzter Richtung auf etw. zu bewegen, ihm entgegenziehen, m. Dat. d. Sache: von Planeten auf ihrer Bahn: (uuanda er uuissa) daz tero iogelih uuiderfert temo andermo [vgl. quia sciebat ... quando unus planeta | | | 2) (feindlich) entgegentreten, sich widersetzen: | | | | a) einer Person: vuidarfaran [ex adverso quippe ascendere, est quibuslibet potestatibus prave agentibus, rationis libera voce] contraire [Greg., Hom. I,14 p. 1486] Gl 2,286,52; | | | | b) einer Anordnung: widiruaren [nam cum praepositis delinquimus, eius ordinationi qui eos nobis praetulit,] obviamus [Greg., Cura 3,4 p. 39] Gl 2,214, 8. | | II. entsprechend der Bed. ‘zurück’ von uuidar: | | | 1) zurücklaufen, -eilen, -kehren, umkehren: | | | | a) zu einer Person: vuidaruor [Heliodorus autem ...] repedabat [ad regem, 2. Macc. 3,35] Gl 1,699,64 (4 Hss., 3 weitere irfaran); | | | | b) an einen Ort: m. Präp. zi + Ortsbez.: inti inan ni findanti fuorun uuidar zi Hierusalem inan suohhenti et non invenientes regressi sunt in Hierusalem requirentes eum T 12,3; — Glossen: vuidiriverit [mox | | | 2) sich zurückziehen von jmdm.: fon thanan manege sinero iungerono fuorun uuidar inti giu nalles mit imo giengun ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro et iam non cum illo ambulabant T 82,12. | | zi-faran
| | 1) in verschiedene Richtung auseinandergehen: | | | a) von Reitern: auseinandersprengen: ceuuron [olli (d. i. illi)] discurrere [pares, Verg., A. V,580] Gl 2,709,7; | | | b) von Bienen: in alle Richtungen schwärmen: tiuarad [illae (sc. apes) intus trepidae rerum per cerea castra] discurrunt [Verg., A. XII,590] Gl 2,719,39 = Wa 114,21. | | 2) auseinandergehen im Sinne einer Auflösung, des Zerfalles: sich auflösen, zerfallen (in, zu etw.): | | | a) vom Heer: auseinanderlaufen, sich zerstreuen, sich auflösen: zivuor [et vidit Iudas quod] defluxit [exercitus suus, 1. Macc. 9,7] Gl 1,693,30; | | | b) von Unpersönlichem: cifuor [glacies tepefacta veneni] solvitur [in cineres, Ar. II,1176] Gl 2,35,69. [tefarad [si carpas (sc. poma),] fatiscunt [, ac resolvuntur in cinerem, Is., Et. XIV,3,25] Wa 108,17]; | | 3) vergehen, zugrundegehen, umkommen: | | | a) von Personen: tefarante [(inimici domini)] deficientes [, quemadmodum fumus deficient, Ps. 36,20] Gl L 670. uuar iu sagem daz diz manchunni ni zaferit ær danne diz al uuirdit amen dico vobis, quia non | | | b) von Unpersönlichem: vergehen, zu Ende gehen, aufhören zu sein, (dahin-)schwinden, verlorengehen: zafare [quamvis autem per regenerationem] pereat [originale peccatum, Is., De off. 2,25] Gl 2,346,4. teferit [concupiscit, et | | zisamane-faran
| | 1) zusammenlaufen, zusammenkommen: | | | a) eigentl.: von Personen: (in Menge, in Scharen) zusammenkommen, zusammenströmen: thaz mari ward ouh managfalt ubar Judeono lant, ubar liuti manage, thie fuarun al zisamane O 2,15,6; | | | b) übertr.: | | | | α) von der Milch: gerinnen: zesameneferit [perque coagula densa liquor in solidum] coit [Prud., H. a. cib. (III) 69] Gl 2,478,28. | | | | β) von Teilen eines Kleidungsstückes: sich zusammenschließen, sich vereinen: zasamanafuor [carbasea ex humeris summo conlecta] coibat [palla sinu, Prud., Psych. 186] Gl 2,592,49. | | 2) feindlich zusammenstoßen, aufeinandertreffen: übertr. vom Aufeinanderprall der Winde: cisaminefarin [omnia ventorum] concurrere [proelia vidi, Verg., G. I,318] Gl 2,677,11. | | zuo-faran
| | 1) sich hinbegeben, hingehen zu etw.: zuouerit [quod iam tenebris et sole cadente (sc. mulsit), sub lucem exportans calathis] adit [oppida pastor, Verg., G. III,402] Gl 2,640,23. | | 2) herankommen zu jmdm., sich jmdm. nahen: | | | a) eigentl.: tar uuard zeuuizenne . daz tero goto hireisara zuofuore nuntiatur advenire subito deorum pronuba Nc 814,9/10 [177,13/14]; | | | b) übertr. von Unpersönlichem: auf jmdn. zukommen, an jmdn. herantreten: zovuaren [quia nimirum sancta ecclesia quae ex causis singulis tentamenta] prodeant [, per discretionem conspicit, Greg., Cura 1, 11 p. 11] Gl | | 3) hinzukommen, sich jmdm. zugesellen: zuovuoren subintroierunt [enim quidam homines ... impii, Judae 4] Gl 1,797,5 (5 Hss., 2 untarfaran, 1 Hs. zuofuoren). |
|