Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
fatôn bis -fazzida (Bd. 3, Sp. 666 bis 670)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis fatôn sw. v. — Graff III, 378.
ka-uatot: part. prt. Gl 2,333,65 (clm 14 747, 10. Jh.); nom. pl. m. -]e 52 (ebda.).
Verstümmelt: .afatot: part. prt. Gl 2,224,49 (clm 18 550, 1, 9. Jh.).
Vielleicht gehört hierher auch: fatôt: Np 147,14 (Kelle, Psalmen S. 79 Anm. 2, S.-St., Raven II,127 verschr. für satôt, Schützeichel, Ahd. Wb. S. 49 setzt ein Verb fatôn an).
1) jmdn. ernähren:
a) eigentl.: kauatot [quinque millia hominum, et quatuor millia, quae] pasta [sunt in eremo, Hier. in Matth. 16,8—12] Gl 2,333,65; wohl von einem Reflexivum ist auszugehen in: kauatote [canes autem ethnici propter idolatriam dicuntur, qui esui sanguinis] dediti [, et cadaveribus mortuorum, feruntur in rabiem, ebda. 15,25. 26] 52 (Umbildung der lat. Konstruktion);
b) hierher vielleicht auch: bildl., mit Akk. d. Pers.: diu anasiht (Gottes) ist adeps frumenti . si ist tugedheit dero uuiste . uuanda si fatot die . die sia niezzent Np 147,14 (s. o. Formenteil).
2) jmdn. gut ernähren, gleichsam mästen: sint kafatot [qui cum accepta non tribuunt, in proximorum nece] grassantur [Greg., Cura 3,21 p. 66] Gl 2,224,49.
Abl. fatunga.
 
Artikelverweis 
fatunga (st.?) f. — Graff III, 378.
fatunga: nom. oder dat. sg. Gl 2,331,30 (clm 14 747, 10. Jh.). [Bd. 3, Sp. 667]
Nahrung, Speise, bildl.: [ecclesiae autem consuetudo ad passionem domini et resurrectionem per humilitatem carnis venit, ut spirituali] saginae (Hs. sagine) [ieiunio corporis praeparemur, Hier. in Matth. 9,15].
 
Artikelverweis 
fatureo Gl 1,225,18 s. AWB fetiro.
 
Artikelverweis 
faul Gl 5,9,6 s. AWB phâl.
 
Artikelverweis 
fauuo s. AWB phâo.
 
Artikelverweis 
faz st. n., mhd. va, nhd. faß; as. fat, mnd. mnl. vat; ae. fæt; an. fat. — Graff III, 727 ff.
faz: nom. sg. Gl 1,279,62 (Jb-Rd). 2,6,11. 3,214,57 (SH B). 215,4 (SH B). 4,14,1 (Jc; oder pl.? s. u. 1 c β). 210,27 (f- aus u- korr., vgl. Katara S. 186 Anm. 6). S 276,1 (B). T 208,2. O 3,7,59. Nb 159,2 [170,23]; gen. sg. -]zes O 2,14,27; dat. sg. -]ze Gl 2,82,22 (Sg 193, 9. Jh.). O 2,14,22; -]e Nc 811,22 [174,10]; acc. sg. -] T 25,2. 117,3. O 2,14,85. NpNpw 2,9; nom. pl. -] Gl 1,44,33 (Pa K). 204,29 (K). 411,51 (Rb). 2,373,15. O 2,8,34. 9,95. Nb 228,9 [246,23]. Npgl 7,14; gen. pl. -]zo O 2,9,19; dat. pl. -]zun Npw 103,15; -]zin Npgl 103,14; acc. pl. -] Gl 1,86,12 (Pa K). 447,34 (Rb). 463,47 (Rb). 620,55 (Rb). 637,28 (Rb). S 237,5 (B). 6 (B). F 10,20. T 45,5. 77,3. 148,2. O 2,8,42 (FP). 9,11. 10,3. Np 7,14. Npgl 81,1.
uaz: nom. sg. Gl 3,263,42 (SH a 2, 2 Hss.; v-). 4,106,24 (Sal. a 1, 5 Hss., davon 1 Hs. v-). 164,19 (Sal. c). 210,27 (u- in f- korr., vgl. Katara S. 186 Anm. 6). 229,14 (clm 14 456, 9. Jh.). Nk 495,1. NpNpw 30,13 (= Npw 14); dat. sg. -]ze Nk 495,6; acc. sg. -] Pw 2,9; nom. pl. -] Npw 7,14; dat. pl. -]zen Np 70,22; acc. pl. -] Gl 1,643,55 (M, clm 22 201; v-; oder nom.?). 2,613,10. T 62,6. OV 2,8,42. Npw 7,14. 118 G, 52 (2); vasz: nom. pl. Gl 2,593,22 (Zürich Rhein. 62, 11. Jh.).
uaton: dat. pl. Pw 70,22.
1) Gefäß, Behältnis:
a) allgemein: noh intprennent lioht inti sezzent iz ... untar giborgana steti noh untar faz neque accendunt lucernam et ponunt eam ... in loco abscondito neque sub vaso T 25,2. korp theist scalklichaz faz O 3,7,59. ube in so mahtiges herren hus . taz alles tinges kerechenot ist . undiuriu faz uuerd uuarin . unde aber tiuriu unuuerd uuarin vilia vasa ... colerentur . pretiosa sordescerent Nb 228,9 [246,23]. uuir cheden unsih haben . daz in uazze ist haec igitur omnia habere dicuntur . ut in vase Nk 495,6. also ferloren uaz . daz ferbrochen unde feruuorfen ist ... also unuuerd pin ih . uuorden minen fienden factus sum tamquam vas perditum NpNpw 30,13 (= Npw 14);
b) Gefäß aus bestimmtem Material, von bestimmter Herstellungsart: ubirguldit faz cresentida Gl 3,214,57 (vgl. Diefb., Nov. Gl. p. 119 a s. v. crestantia, crestendia). irdin faz fictilia vel frebula 215,4 (vgl. Diefb., Gl. 248 a s. v. friuolus). warun steininiu thiu faz [vgl. erant autem ibi lapideae hydriae, Joh. 2,6] O 2,8,34, ähnl. 9,11 (vas; vgl. zu beiden Belegen auch c α); kidrativ uaz [cum tabulas signa] toreumata [emunt, Sall., Cat. 20 p. 166,2] Gl 2,613,10. drataz uaz toregma 4,229,14 (vgl. Diefb., Gl. 588 a s. v. toreuma). also uaz bilitheres cebrekan saltu si tanquam vas figuli confringes eos Pw 2,9, z. gl. St. NpNpw 2,9; in bildl. Umschreibungen auf den Menschen bezogen: min denne .. kerot skerran rosomon si keprohhan faz in ipsam (ipsa Daab) autem correptionem prudenter agat et ne quid nimis ne dum nimis cupit eradere eruginem frangatur vas S 276,1. sceidet er (Christus) sie (die Israeliten) . ex eadem consparsione faciens alia uasa in honorem . alia in contumeliam (uzzir einemo chenetemeleuue uuurchente einiu faz ze eron andriu ze uneron) Npgl 81,1 (vgl. zu beiden Belegen auch d);
c) Gefäß, Behältnis für bestimmte Zwecke:
α) zum Aufbewahren oder Schöpfen von Flüssig [Bd. 3, Sp. 668] keiten (Wasser, Wein, Essig, Öl u. a.): Faß, Eimer, Krug; Flasche; Behälter: uuoginne faz uuines crateras vasa vinaria Gl 1,86,12. faz [super] apothecas [autem olei, Ioas, 1. Paral. 27,28] 463,47. ist arscaffan fona fazze [quomodo navis] sentinatur a situla [, sic anima ab omnibus malis oratione dominica liberatur, Caes., Hom. XXXII = CCXXXV p. 890] 2,82,22. fullet thiu faz mit uuazaru implete hydrias aqua T 45,5. thio uuisun (Jungfrauen) uuarlihho intfiengun oli in iro faz mit liohtfazzon acceperunt oleum in vasis suis 148,2. faz uuas thar gisezzit fol ezziches vas ergo positum erat aceto plenum 208,2. iz filu wola irkantun, theiz wazzar lutaraz was, tho sie fultun thiu vaz O 2,8,42. thiu faz thiu namun lides zuei odo thriu mez 9,95. „ni habes ..., fro min, fazzes wiht zi thiu herain, thu ... wiht thesses sar giscepphes ...“ 14,27. fvtile heizet taz ungehaba faz . taz zelechen . alde eruuorten ist [vgl. futile dicitur vas quoddam in sacris Vestae positum superius latum inferius acuminatum, Rem.] Nb 159,2 [170,23]. in diutiskun cheden uuir . taz uaz kehebit ten uuin vinum enim habere lagena dicitur Nk 495,1; ferner: O 2,9,19. 10,3 (hydria). 14,85 (hydria);
β) zum Trinken: Becher: diu kitrata vasz [ubi cantharus ingens despuit effusi spumantia dampna Falerni ... uda ubi multo fulcra mero veterique] toreumata [rore rigantur, Prud., Psych. 370] Gl 2,593,22 (vgl. auch b). faz lith poculum [potum vel vasa ad bibendum, CGL IV,554,12] 4,14,1 (oder ist vasa übersetzt?);
γ) für Speisen: wanta thio zua liuti ni eigun muas gimuati ... in einemo fazze O 2,14,22;
δ) für den Kultgebrauch: Opfergefäß: dahinaz faz vas [autem] fictile (Hss. fictile uas) [, in quo cocta est, confringetur, Lev. 6,28] Gl 1,279,62; — Krug als Tempelgerät: faz [fecitque Salomon omnia vasa in domo domini: altare aureum ... et] hydrias [, et fuscinulas, 3. Reg. 7,50] 447,34. faz [omnia vasa aerea, quae in ministerio fuerant, tulerunt: et] hydrias [, et thymiamateria, Jer. 52,19] 637,28;
ε) Ölbehälter einer Lampe: daz ist faz leohtfazzo id est vasa lucernae Gl 1,204,29;
ξ) zur Aufnahme, zum Aufbewahren von Sachen (Gerätschaft, Fische u. a.): faz [ostendit eis cellam aromatum, et argenti, et auri ... et omnes] apothecas [supellectilis suae, Is. 39,2] Gl 1,620,55. vaz [tu ergo fili hominis, fac tibi] vasa transmigrationis [, et transmigrabis per diem coram eis, Ez. 12,3] 643,55 (2 Hss. giziug firfuorida, 2 Hss. giziug, 1 Hs. ziug). aruuelitun dea guotun (Fische) in iro faz elegerunt bonos (pisces) in vasa F 10,20, z. gl. St. T 77,3; Weihrauchkästchen: do danchota si (die Philologia) ze erest Athanasię . mit iro rouche . daz si uzer iro faze nam ex aromate praeparato . acerraque propria Nc 811,22 [174,10];
η) Korb für Bienen: chaftaere faz pineo alvearia (Hss. alueriaria) vasa apium Gl 1,44,33;
d) bildl. für den Menschen: darana habet er (Gott) gemachot faz des todes . uuanda unrehto fernomeniu scrift machot hereticos in eo paravit vasa mortis NpNpw 7,14. hereticos . die sint uasa mortis (faz todis) NpglNpw ebda. ih irhugeta dinero urteile die du tate uone anagenge ubir dei uaz des zornis ... uuanda ioh mit den skeindist du die rihtuomi dinero guotlichi in dei uaz dere gnadicheite Npw 118 G, 52 (Np vasa irae, vasa misericordiae); hierher wohl auch: daz du got fater so Christvm geougest fone erdo . de uasis fictilibus (fone tainen fazzin) . in dien apostoli habeton thesaurum doctrinę NpglNpw 103,14 (= Npw 15);
e) Glossenwort: faz hoc vas vasis [Alc., Gr. p. 864] Gl 2,6,11. vaz vas 3,263,42. faz vas vasis 4,210,27 (vgl. Katara S. 186 Anm. 6). winigiz uaz (1 Hs. wing uaz, 2 Hss. en lucil uaz, 1 Hs. ein luzzilz vaz, 1 Hs. vingiz [Bd. 3, Sp. 669] vazlli) vascillus (1 Hs. vascillum) 106,24. uaz vascillus 164,19.
2) Gerät, Instrument:
a) allgemein: alliv faz inti alla eht inti so altarres faz keuuihtiv pisehe omnia vasa cunctamque substantiam acsi altaris vasa sacrata conspiciat S 237,5. vvuo mag einig ingangan in hus strenges inti sinu uaz gineman in thiu her anagitruuueta quomodo potest quisquam intrare in domo fortis et vasa eius diripere in quibus confidebat (es liegt eine widersprüchliche Textverbindung von Matth. 12,29 u. Luc. 11,22 vor) T 62,6. ni liez (Jesus) thaz eining fuorti faz thuruh thaz tempal ut quisquam transferret vas per templum 117,3 (oder zu 1 a?);
b) für den Kultgebrauch: alliv faz ... inti so altarres faz keuuihtiv pisehe omnia vasa ... acsi altaris vasa sacrata conspiciat S 237,6;
c) in bestimmter Verbindung für das Musikinstrument des Psalters: ic begian sal thi an uaton salmis uuarheide thina ego confitebor tibi in vasis psalmi veritatem tuam Pw 70,22, z. gl. St. an dien uazzen des hochsanges iieho ih dinero uuarheite. An demo psalterio singo ih dir . daz darana gesungen uuirt . daz heizzet psalmus [vgl. vasa psalmi, psalterium, Aug., En.] Np 70,22.
3) mit Lehnbedeutung nach lat. vas: männliches Geschlechtsteil: inti uuarun faz chnehto uuihiu [equidem, si de mulieribus agitur: continuimus nos ab heri et nudiustertius ...] et fuerunt vasa puerorum sancta [1. Reg. 21,5] Gl 1,411,51.
4) Unklar: faz ultricia [Prisc., Inst. II,348,1] Gl 2,373,15.
Komp. ampullûn-, asc-, bî-, binuzzîn-, bior-, bisam-, buoh-, thrâ-, êr-, ezzih-, fuoz-, gelt-, gioz-, glasa-, gôz-, guz-, hant-, huoti-, kâsi-, kellar-, korn-, kresam-, leit-, lîd-, lioht-, [h]lôz-, marmor-, melc-, miluh-, offar-, oli-, ophar-, rouh-, salb-, salz-, sil(a)bar-, skenki-, skephi-, skina-, stanc-, sulz(i)-, treso-, trinc-, uuazzar-, uuîhrouh-, uuîn-, zeinfaz, reicheva; Abl. veelîn mhd.; vgl. fazzôn1; fǽtels ae.
 
Artikelverweis 
fazsezzâri st. m. — Graff VI, 306 s. v. sezari.
vas-sezari: nom. sg. Gl 1,634,15 (M, clm 6217, 13./14. Jh., clm 14 745, 14. Jh.).
Verschrieben: uaziczari: nom. sg. Gl 4,280,38 (M, Goslar 2, 14. Jh.).
jmd., dem die Lagerung von Weinfässern obliegt, Kellermeister oder Schröter: [mittam ei (Moab)] ordinatores (Hss. ordinationes) [, et stratores laguncularum, et sternent eum, et vasa eius exhaurient, et lagunculas eorum collident, Jer. 48,12] Gl 1,634,15 (8 Hss. sezzâri, 1 Hs. sezzâra ł fuogâra, 1 scaffâri). ordinatores [ebda.] 4,280,38.
 
Artikelverweis 
fazuuesca (st.?) f. — Graff I,1081.
faz-uuescon: dat. pl. Npgl 17,46.
Gefäßreinigung: daz ist in geschehen ... fone iro adinuentionibus . so die sint de non lotis manibvs de calicibvs (fone hanttualon fone fazuuescon).
 
Artikelverweis 
fazza st. f.; an. fata. — Graff III, 732.
fazz-: nom. sg. -a Gl 4,95,3 (Sal. a 1); dat. sg. -o 337,62; dat. pl. -on (Rd), (Jb) 1,292,39. — vaz-: nom. sg. -za Gl 4,159,4 (Sal. c); gen. sg. -o 1,751,66 (M, 5 Hss., davon 3 Hss. u-); dat. pl. -zon S 71,82 (Musp., 9. Jh.; u-).
1) Bündel: fazzo [pleno nam tempore messis secretum lolium conexo] fasce [iubebo ignibus exuri, Juv. 2,809] Gl 4,337,62.
2) Bürde, Gepäck: fazzon purdinū [vidit senex sedentem hominem cum] sarcinulis [suis in platea civitatis, Jud. 19,17] Gl 1,292,39. fazza sarcina 4,95,3. 159,4. [Bd. 3, Sp. 670]
3) Last: (zum Jüngsten Gericht) scal manno gilih fona deru moltu arsten, lossan sih ar dero leuuo uazzon S 71,82 (oder ‘(Grab-)Kammer? Vgl. auch fazzî u. mhd. va des toten ‘Sarg’, Lexer, Hwb. 3,34); spez. von der Ladung eines Schiffes: vazo [video quoniam cum iniuria, et multo damno non solum] oneris [, et navis, sed etiam animarum nostrarum incipit esse navigatio, Acta 27,10] Gl 1,751,66 (1 Hs. fazzungi).
Vgl. fazzôn1.
 
Artikelverweis 
fazzî st. f., nhd. dial. schweiz. fassi f. Schweiz. Id. 1,1062.
fazzi: acc. oder nom. pl. oder nom. sg. Gl 2,93,30 (Schlettst., 12. Jh.).
Grabstätte: legir fazzi cymiteria sepulturae vel domus mortuorum vel dormitorium [zu: quod non permittantur ecclesiastici ad haereticorum coemeteria ... accedere, Conc. Laod. CXII oder zu: quia non longe portanda sunt sacramenta, nec nos per coemeteria diversa constitutis presbyteris destinamus, Decr. Inn. V, vgl. hierzu Duc. 2,388 b].
Vgl. fazza.
 
Artikelverweis 
-fazzida st. f. vgl. ubargifazzida.

 

fatôn
 1) jmdn. ernähren:
 a) eigentl.: kauatot [quinque millia hominum, et quatuor millia, quae] pasta [sunt in eremo, Hier. in Matth. 16,8—12] Gl 2,333,65; wohl von einem Reflexivum ist auszugehen in: kauatote [canes autem ethnici propter idolatriam
 b) hierher vielleicht auch: bildl., mit Akk. d. Pers.: diu anasiht (Gottes) ist adeps frumenti . si ist tugedheit dero uuiste . uuanda si fatot die . die sia niezzent Np 147,14 (s. o. Formenteil).
 2) jmdn. gut ernähren, gleichsam mästen: sint kafatot [qui cum accepta non tribuunt, in proximorum nece] grassantur [Greg., Cura 3,21 p. 66] Gl 2,224,49.
 
faz
 1) Gefäß, Behältnis:
 a) allgemein: noh intprennent lioht inti sezzent iz ... untar giborgana steti noh untar faz neque accendunt lucernam et ponunt eam ... in loco abscondito neque sub vaso T 25,2. korp theist scalklichaz faz O 3,7,59. ube in so
 b) Gefäß aus bestimmtem Material, von bestimmter Herstellungsart: ubirguldit faz cresentida Gl 3,214,57 (vgl. Diefb., Nov. Gl. p. 119 a s. v. crestantia, crestendia). irdin faz fictilia vel frebula 215,4 (vgl. Diefb.,
 c) Gefäß, Behältnis für bestimmte Zwecke:
 α) zum Aufbewahren oder Schöpfen von Flüssig keiten (Wasser, Wein, Essig, Öl u. a.): Faß, Eimer, Krug; Flasche; Behälter: uuoginne faz uuines crateras vasa vinaria Gl 1,86,12. faz [super] apothecas
 β) zum Trinken: Becher: diu kitrata vasz [ubi cantharus ingens despuit effusi spumantia dampna Falerni ... uda ubi multo fulcra mero veterique] toreumata [rore rigantur, Prud., Psych. 370] Gl 2,593,22 (vgl. auch b). faz
 γ) für Speisen: wanta thio zua liuti ni eigun muas gimuati ... in einemo fazze O 2,14,22;
 δ) für den Kultgebrauch: Opfergefäß: dahinaz faz vas [autem] fictile (Hss. fictile uas) [, in quo cocta est, confringetur, Lev. 6,28] Gl 1,279,62; Krug als Tempelgerät: faz [fecitque Salomon
 ε) Ölbehälter einer Lampe: daz ist faz leohtfazzo id est vasa lucernae Gl 1,204,29;
 ξ) zur Aufnahme, zum Aufbewahren von Sachen (Gerätschaft, Fische u. a.): faz [ostendit eis cellam aromatum, et argenti, et auri ... et omnes] apothecas [supellectilis suae, Is. 39,2] Gl 1,620,55. vaz
 η) Korb für Bienen: chaftaere faz pineo alvearia (Hss. alueriaria) vasa apium Gl 1,44,33;
 d) bildl. für den Menschen: darana habet er (Gott) gemachot faz des todes . uuanda unrehto fernomeniu scrift machot hereticos in eo paravit vasa mortis NpNpw 7,14. hereticos . die sint uasa mortis (faz
 e) Glossenwort: faz hoc vas vasis [Alc., Gr. p. 864] Gl 2,6,11. vaz vas 3,263,42. faz vas vasis 4,210,27 (vgl. Katara S. 186 Anm. 6). winigiz uaz (1 Hs. wing uaz, 2 Hss.
 2) Gerät, Instrument:
 a) allgemein: alliv faz inti alla eht inti so altarres faz keuuihtiv pisehe omnia vasa cunctamque substantiam acsi altaris vasa sacrata conspiciat S 237,5. vvuo mag einig ingangan in hus strenges inti sinu uaz gineman in thiu
 b) für den Kultgebrauch: alliv faz ... inti so altarres faz keuuihtiv pisehe omnia vasa ... acsi altaris vasa sacrata conspiciat S 237,6;
 c) in bestimmter Verbindung für das Musikinstrument des Psalters: ic begian sal thi an uaton salmis uuarheide thina ego confitebor tibi in vasis psalmi veritatem tuam Pw 70,22, z. gl. St. an dien uazzen des hochsanges
 3) mit Lehnbedeutung nach lat. vas: männliches Geschlechtsteil: inti uuarun faz chnehto uuihiu [equidem, si de mulieribus agitur: continuimus nos ab heri et nudiustertius ...] et fuerunt vasa puerorum sancta [1. Reg. 21,5
 4) Unklar: faz ultricia [Prisc., Inst. II,348,1] Gl 2,373,15.
 
fazza
 1) Bündel: fazzo [pleno nam tempore messis secretum lolium conexo] fasce [iubebo ignibus exuri, Juv. 2,809] Gl 4,337,62.
 2) Bürde, Gepäck: fazzon purdinū [vidit senex sedentem hominem cum] sarcinulis [suis in platea civitatis, Jud. 19,17] Gl 1,292,39. fazza sarcina 4,95,3. 159,4.
 3) Last: (zum Jüngsten Gericht) scal manno gilih fona deru moltu arsten, lossan sih ar dero leuuo uazzon S 71,82 (oder ‘(Grab-)Kammer? Vgl. auch fazzî u. mhd. va des totenSarg