Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
fêh bis feheuuarta (Bd. 3, Sp. 676 bis 680)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis fêh adj., mhd. vêch, nhd.&ecircfech as. fêhae. fág; got. -faihs; vgl. an. fáinn. — Graff III, 425 f.
feeh: Grdf. Gl 3,6,13 (Sg 913, 8. Jh.). F 27,13; feh: dass. Gl 1,286,69 (Jb-Rd). S 373; nom. sg. n. -]az Gl 1,707,7 (clm 19 410, 9. Jh.); -]iz 3,618,39; gen. sg. m. -]es 2,690,74. 704,56; dat. sg. m. oder n. -]emo O 2,19, 24; acc. sg. f. -]a Gl 1,303,38. 2,462,30 (sofern nicht st. Fem., s. u. 4) (2 Hss.). Thoma, Glossen S. 15,24; acc. sg. n. -]az 1,542,69 (Rb); dat. pl. f. -]en 2,689,6; acc. pl. n. -]iu Thoma, Glossen S. 9,18. — vech: Grdf. Gl 3,412,52 (Hd.); veh-: nom. sg. m. -er 488,49; nom. pl. m. -e 174,45 (falls auf zebelen bezogen, s. u. Bed.-Teil; SH A, u-); nom. sg. n. -az 1,648,4 (M, 5 Hss., davon 2 u-); -iz (M, 4 Hss., davon 3 u-); nom. pl. m. -e 531,17 (M, 3 Hss., u-). 2,718,7 = Wa 113,3 (Jh, u-); dat. pl. m. -en 1,531,15 (M, 4 Hss., davon 2 u-); -un 17 (M, u-); -an 17 (M, u-).
1) verschiedenfarbig, bunt: feh polimeta multicoloria [zu: (Jakob) fecitque ei (Joseph) tunicam polymitam, Gen. 37,3] Gl 1,286,69. feha polimitam [ebda.] 303,38. keflumota feha polymitam (Hs. polimetam) multicoloram id est variam [Comm. in Gen. = Gen. 37,3] Thoma, Glossen S. 15,24. uehen ł froniscen [stravi (das Bett) tapetibus] pictis [Bd. 3, Sp. 677] [ex Aegypto, Prov. 7,16] Gl 1,531,15 (9 Hss., davon 6 nur fêh). fehaz stragulatam [vestem fecit (das tugendhafte Weib) sibi: byssus, et purpura indumentum eius, Prov. 31,22] 542,69. gotauveppi vehaz byssus (Hs. bissus) varia [de Aegypto texta est tibi in velum, Ez. 27,7] 648,4 (9 Hss., davon 3 nur weppi). uehe picti pictus [zu: et Sacranae acies et picti scuta Labici (eilen zum Kampf), Verg., A. VII,796] 2,718,7 = Wa 113,3. feeh varius 3,6,13. polimitus 412,52. fehiz lahhin trugulum (Parallel-Hss. stragulum) 618,39 (1 Hs. fêhlahan); — hierher auch: fehaz naevo 1,707,7? Das lat. Lemma naevo (Hs. neuo) ist wohl unter Einfluß des vorausgehenden lanugo verschrieben; denn fehaz setzt einen Nom./Akk. Neutr. voraus u. läßt ein Subst. als Bezugswort erwarten (mâl?).
2) gefleckt, gesprenkelt, scheckig: fehen [praeterea duo nec tuta mihi valle reperti capreoli,] sparsis [etiam nunc pellibus albo, Verg., E. II,41] Gl 2,689,6. fehes [succinctam pharetra et] maculosae [tegmine lyncis (sc. die Gefährtinnen der Venus), Verg., A. I,323] 690,74. 704,56. feeh varius 3,174,45 (wohl zu beziehen auf das voraufgehende zebelen ‘Zobel’); fehiu [gyra omnes greges tuos, et separa cunctos oves] varias [Comm. in Gen. = Gen. 30,32] Thoma, Glossen S. 9,18; hierher wohl auch: also sciero werde disemo — cuiuscumque coloris sit, rot, suarz, blanc, ualo, grisel, feh — rosse des erręheten buoz S 373; — in Verbindung mit dem Mask. thistil wahrscheinl. die weißgefleckte Mariendistel Silybum Marianum Gärtn., vgl. Marzell, Wb. 2,308, Pritzel-Jessen S. 377 f.: veher distel hirin (verstümmelt für hiringium, d. i. eryngium, vgl. CGL III,565,12) Gl 3,488,49.
3) verschieden, ungleich: er selbo uueiz kauuisso manno gadancha hluttre so unhreine uuorto enti uuercho gimang so huueo feeh so iz in muote ist kalegan ille enim cognovit cogitationes hominum mundas et immundas, verborum et operum varietates in corde latentes F 27,13. gewisso, thaz ni hiluh thih, thoh sint thie liuti missilih, fehemo muate, ubile joh guate O 2,19,24.
4) Unsicher in der Bed.: feha [involvit vitreo quos (sc. oculos)] lucida [palla obice, Prud., Ham. 868] Gl 2,462,30; fêh in der Bed.hell, klar, leuchtendu. als Übers. von lucidus findet sich sonst nirgends, ist auch nach den andern Belegen von fêh nicht zu erwarten. Steinm. z. St. weist darauf hin, daß die Übers. in den Hss. über palla stehe. Zu palla gibt es eine lat. Erklärung: hic pro pellicula, quae tegit pupillam, Glosse. Handelt es sich gar nicht um fêh, sondern um Übers. von palla mit seha? Vgl. auch DWb. X,1,128 s. v. sehe.
Komp. bluom-, fedar-, fizzil-, gikkilfêh; Abl. fêhen, fêhî(n).
 
Artikelverweis 
gi-fêh adj., mhd. Lexer gevêch; mnl. gevee. — Graff III, 384 f.
gi-feh: Grdf. Gl 2,353,26. ebda. (Randglosse). S 106, 19. gi-ueh-: acc. sg. m. -an Gl 1,307,35 (M); -en ebda. (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -v-).
1) in der Verbindung gifêh sîn mit jmdm. feind sein, feindlich gesinnt sein, mit Dat. d. Pers.: alle die mir rietun den unrehton rihtuom, die sint fienta din, mit den uuillih gifeh sin nonne eos, qui te oderunt, oderam et super inimicos tuos tabescebam? S 106,19.
2) widerwärtig, verhaßt: giuehan [turbastis me, et] odiosum [fecistis me Chananaeis, Gen. 34,30] Gl 1,307,35.
3) geächtet, der Fehde, der Verfolgung (durch die Verwandten des Getöteten) ausgesetzt: gifeh [si quis hominem per iussionem regis vel ducis sui ... occiderit, non requiratur ei nec] feidosus [sit, quia iussio domini sui fuit, Lex Baiv. p. 301,6 (vgl. Brunner, DRG 1,222 f.)] Gl 2,353,26.
Abl. gefêhida. [Bd. 3, Sp. 678]
 
Artikelverweis 
gi-fehan st. v.; ae. gefeohan, geféon. — Graff III, 417 ff.
Nur Tatian-Belege.
Praes.: gi-fih-: 3. sg. -it T 174,4. 6; 2. sg. imp. -] 149,4. 151,5. — gi-uih-: 1. sg. -u 135,7; 3. sg. -it 21,6. 96,3.
gi-feh-: inf. -an T 88,11. 97,8; part. -enti 154,2. — gi-ueh-: 3. sg. conj. -a 87,8; 2. pl. imp. -et 22,17. 67,6. 96,2. 5; part. -enti 96,2. 114,1. 116,4. 196,4.
gi-uuehen: inf. T 67,6 (verschrieben? Ausg. giuehen. Vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 166).
Praet.: gi-fah: 3. sg. T 4,2. 4. 5. 103,5. 131,24 (2); 3. pl. -]un 4,10. 8,6; 2. pl. conj. -]it 165,7. — gi-uah: 3. sg. 67,7; 3. pl. -]un 232,4.
1) sich freuen über jmdn. oder etw., froh sein über etw.:
a) mit Gen. d. Sache: thie (die Hohenpriester) thaz gihorenti uuaren es (über des Judas Bereitschaft zum Verrat) gefehenti, inti gisaztun imo thrizzuc scazo qui audientes gavisi sunt, et constituerunt ei XXX argenteos T 154,2;
b) mit Dat. d. Sache: giuahun uuarlicho thie iungoron gisehenemo throhtine gavisi sunt ergo discipuli viso domino T 232,4;
c) mit Präp.-Obj.:
α) mit Präp. ubar + Akk. (Tier). her (der Hirt) giuihit uber thaz (das wiedergefundene Schaf) mer thanna ubar niun inti niunzog thiu dar ni giirrotun gaudebit super eam magis quam super nonaginta novem quae non erraverunt T 96,3;
β) mit Präp. in + Dat. d. Sache: inti al thaz folc gefah in then (sc. über die Taten Christi) thiu dar tiurlicho uuarun fon imo et omnis populus gaudebat in universis quae gloriose fiebant ab eo T 103,5; mit Dat. d. Pers.: inti gifah min geist in gote minemo heilante et exultavit spiritus meus in deo salutari meo 4,5; ähnl. 67,6 (exultare);
d) mit Nebensatz: giuehet uuarlihho thaz iuuere namon sint giscribane in himile gaudete autem quod nomina vestra scripta sunt in caelis T 67,6; ferner: ebda. (gaudere). 131,24 (exultare);
e) ohne Obj. oder Präp.-Obj.: gifah thaz kind in ira (Elisabeths) reue exultavit infans in utero eius T 4,2; abur gisihih iuuuih, inti gifihit iuuuer herza iterum autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum 174,6. gifih, guot scalc inti gitriuuui euge, bone serve et fidelis 149,4. inti gihortun thaz tho ira (Elisabeths) nahiston inti ira cundon ... inti gifahun mit iru et audierunt vicini et cognati eius ... et congratulabantur ei 4,10. giuehet in themo tage inti blidet gaudete in illa die et exultate 22,17; ferner: 87,8 (gaudere). 88,11 (exultare). 96,2 (congratulari). ebda. (gaudere). 5 (congratulari). 97,8. 114,1. 116,4. 131,24. 135,7 (alle gaudere). 151,5 (euge). 165,7. 174,4. 196,4 (alle gaudere).
2) in Verbindung mit dem Dat. des Mask. gifeho: sich hoch erfreut zeigen, große Freude äußern; gifeho erscheint dabei, in Entsprechung zum Lat., sowohl ohne als auch mit Präp.: sie tho gisehente then sterron gifahun mihhilemo gifehen thrato videntes autem stellam gavisi sunt gaudio magno valde T 8,6. thie thar stentit inti horit inan, inti giueen giuihit qui stat et audit eum, gaudio gaudet 21,6. gifah in gifehen kind in minemo reue exultavit in gaudio infans in utero meo 4,4.
Abl. gifeho; vgl. AWB feginôn.
 
Artikelverweis 
fêhthistil st. m., mhd. Lexer vêchdistel st. m., nhd. fechdistel f.; mnd. vêdistel m. — Graff V, 232.
veh-distil: nom. sg. Gl 3,504,13 (Mülinensche Rolle, 11./12. Jh.); fech-disteles: gen. sg. 488,11 (Wien 10, 11. Jh.). [Bd. 3, Sp. 679]
die weißgefleckte Mariendistel, Silybum Marianum Gaertn., vgl. Marzell, Wb. 2,308, Fischer, Pfl. S. 284, Pritzel-Jessen S. 377 f.: des fechdisteles eringi .i. semen Gl 3,488,11; — für miroballanum 504,13 (vgl. Fischer, Pfl. S. 276, u. Steinm.).
 
Artikelverweis 
fehe s. AWB fihu.
 
Artikelverweis 
vêhedistel mhd. st. m.
vehe-distel: nom. sg. Gl 4,414,11 (Berl. Lat. 4° 674, 13. Jh.; z. Fugenvokal vgl. Gröger § 14).
die weißgefleckte Mariendistel, Silybum Marianum Gaertn., vgl. Marzell, Wb. 2,308, Fischer, Pfl. S. 284, Pritzel-Jessen S. 377 f.: suco ardentis urtice perfundatur et vehedistel superponatur.
Vgl. fêhthistil.
 
Artikelverweis 
fêhen1 sw. v., mhd. vêhen; ae. fágian. — Graff III, 426 f.
feh-: 3. sg. -it Gl 2,774,40; ke-: part. prt. nom. sg. f. -tiu Nc 742,1 [78,4] (-fê-); ge-: nom. sg. f. -ta 748,23 [87,13] (-fê-); dat. sg. m. -temo 741,29 [77,20] (-fê-). 770,29 [118,11]. — gi-veh-: part. prt. gen. sg. n. -tes Gl 2,443,5; ge-: part. prt. -et Nb 91,3 [101,10] (-u-).
etw. bunt machen, schmücken:
1) eigentlich, im Part. Praet.:
a) schön gefärbt, geschmückt: maht tu geuehet uuerden . nah tien bluomon? an vernis floribus ipse distingueris? Nb 91,3 [101,10]. tiu corona . diu mit indisken bluomon gefehet ist . diu glanzta sih sertum, quod ardet ... floribus nise montis indici redimitur Nc 770,29 [118,11]; — spez.: bunt bestickt, gewirkt: givehtes [(Agnes) ridetque ... inlusa] pictae [vestis inania, Prud., P. Agn. (XIV) 105] Gl 2,443,5;
b) bunt gesprenkelt, gefleckt: er (Jupiter) saz aber an einemo bizucche . uzer fauuenfederon geuuebemo . unde gefehtemo insidebat autem ex pavonum pennis intertextae oculataeque pallae Nc 741,29 [77,20]; ferner: 742,1 [78,4] (variare). 748,23 [87,13] (varius).
2) übertragen:
refl.: sich verschieden zeigen, variieren, auf den Inhalt von Aussagen bezogen: fehit sich [sic] variat [narrantis opus (des Lucas, vgl. Acta 9,7 u. 22,9), Ar. II,981] Gl 2,774,40.
 
Artikelverweis 
gi-fêhen sw. v. — Graff III, 426.
ki-veh-: 3. sg. -it Gl 2,441,9. 685,70 (-ue-).
gi-feh-: 3. sg. prt. -ta Gl 1,487,33 (Rf).
1) etw. bunt, schillernd machen, schmücken: kivehit [omnicolor vitreas pictura superne] tingit [undas, musci relucent et virescit aurum, Prud., P. Petri et Pauli (XII) 39] Gl 2,441,9; — auf das Haar bezogen (bunt machen durch Einflechten von Bändern oder Perlenschnüren?): gifehta [et unxit (sc. Judith) se myro optimo, et] discriminavit, vgl. Sab. 1,772 Anm. 3: nonnullis tamen exceptis, nempe, ornavit, pro pectinavit [crinem capitis sui, Jud. 10,3] 1,487,33.
2) etw. mit Sprenkeln bedecken, beflecken: kiuehit [ille (die Sonne) ubi nascentem maculis] variaverit [ortum, ... suspecti tibi sint imbres, Verg., G. I,441] Gl 2,685,70.
 
Artikelverweis 
fêhen2 sw. v., mhd. vêhen, frühnhd. fehen DWb. III,1418; mnd. vê(y)en, mnl. vegen; ae. féogan; vgl. as. a-fehian; got. bi-, ga-faihōn. — Graff III, 384.
feh-: 3. sg. -it Gl 2,521,59; 2. sg. -est 1,515,72 (M).
veh-: 2. sg. -ist Gl 1,515,73 (M); -est 71 (M). 73 (M); ueh-: dass. -est 72 (M); 2. pl. (oder 3. sg.?) -et 4,274,43 (Goslar, 14. Jh.; lat. 2. sg., s. u. Bedeutungsteil).
1) jmdn. als Feind behandeln, niederstoßen, vernichten: fehit [(Abram) reges superbos ... pellit fugatos, sauciatos] proterit [, frangit catenas et rapi- [Bd. 3, Sp. 680] nam (sc. Abrams Neffe Loth) liberat, Prud., Psych. Praef. 28] Gl 2,521,59.
2) auf jmdn. eifersüchtig sein, jmdn. beneiden, hassen: hazist. ł fehist [noli aemulari in malignantibus: neque] zelaveris [facientes iniquitatem, Ps. 36,1] Gl 1,515,69 (6 Hss., 6 Hss. fîadôn, 1 Hs. fîant uuesan). hazzit. uehet zelaveris [ebda.] 4,274,43.
 
Artikelverweis 
feh&a S 4,27 Anm. 3 s. AWB fehta.
 
Artikelverweis 
feheuuarta O 1,13,1 s. AWB fihuuuart.

 

fêh
 1) verschiedenfarbig, bunt: feh polimeta multicoloria [zu: (Jakob) fecitque ei (Joseph) tunicam polymitam, Gen. 37,3] Gl 1,286,69. feha polimitam [ebda.] 303,38. keflumota feha polymitam (Hs. polimetam)
 2) gefleckt, gesprenkelt, scheckig: fehen [praeterea duo nec tuta mihi valle reperti capreoli,] sparsis [etiam nunc pellibus albo, Verg., E. II,41] Gl 2,689,6. fehes [succinctam pharetra et] maculosae [tegmine lyncis (
 3) verschieden, ungleich: er selbo uueiz kauuisso manno gadancha hluttre so unhreine uuorto enti uuercho gimang so huueo feeh so iz in muote ist kalegan ille enim cognovit cogitationes hominum mundas et immundas, verborum
 4) Unsicher in der Bed.: feha [involvit vitreo quos (sc. oculos)] lucida [palla obice, Prud., Ham. 868] Gl 2,462,30; fêh in der Bed.hell, klar, leuchtend u. als Übers. von lucidus findet
 
gi-fêh
 1) in der Verbindung gifêh sîn mit jmdm. feind sein, feindlich gesinnt sein, mit Dat. d. Pers.: alle die mir rietun den unrehton rihtuom, die sint fienta din, mit den uuillih gifeh sin nonne eos, qui te
 2) widerwärtig, verhaßt: giuehan [turbastis me, et] odiosum [fecistis me Chananaeis, Gen. 34,30] Gl 1,307,35.
 3) geächtet, der Fehde, der Verfolgung (durch die Verwandten des Getöteten) ausgesetzt: gifeh [si quis hominem per iussionem regis vel ducis sui ... occiderit, non requiratur ei nec] feidosus [sit, quia iussio domini
 
gi-fehan
 1) sich freuen über jmdn. oder etw., froh sein über etw.:
 a) mit Gen. d. Sache: thie (die Hohenpriester) thaz gihorenti uuaren es (über des Judas Bereitschaft zum Verrat) gefehenti, inti gisaztun imo thrizzuc scazo qui audientes gavisi sunt, et constituerunt ei XXX argenteos
 b) mit Dat. d. Sache: giuahun uuarlicho thie iungoron gisehenemo throhtine gavisi sunt ergo discipuli viso domino T 232,4;
 c) mit Präp.-Obj.:
 α) mit Präp. ubar + Akk. (Tier). her (der Hirt) giuihit uber thaz (das wiedergefundene Schaf) mer thanna ubar niun inti niunzog thiu dar ni giirrotun gaudebit super eam magis quam super nonaginta
 β) mit Präp. in + Dat. d. Sache: inti al thaz folc gefah in then (sc. über die Taten Christi) thiu dar tiurlicho uuarun fon imo et omnis populus gaudebat in universis quae gloriose fiebant
 d) mit Nebensatz: giuehet uuarlihho thaz iuuere namon sint giscribane in himile gaudete autem quod nomina vestra scripta sunt in caelis T 67,6; ferner: ebda. (gaudere). 131,24 (exultare);
 e) ohne Obj. oder Präp.-Obj.: gifah thaz kind in ira (Elisabeths) reue exultavit infans in utero eius T 4,2; abur gisihih iuuuih, inti gifihit iuuuer herza iterum autem videbo vos, et gaudebit
 2) in Verbindung mit dem Dat. des Mask. gifeho: sich hoch erfreut zeigen, große Freude äußern; gifeho erscheint dabei, in Entsprechung zum Lat., sowohl ohne als auch mit Präp.: sie tho gisehente then sterron gifahun mihhilemo
 
fêhen1
 1) eigentlich, im Part. Praet.:
 a) schön gefärbt, geschmückt: maht tu geuehet uuerden . nah tien bluomon? an vernis floribus ipse distingueris? Nb 91,3 [101,10]. tiu corona . diu mit indisken bluomon gefehet ist . diu glanzta sih sertum, quod ardet ... floribus
 b) bunt gesprenkelt, gefleckt: er (Jupiter) saz aber an einemo bizucche . uzer fauuenfederon geuuebemo . unde gefehtemo insidebat autem ex pavonum pennis intertextae oculataeque pallae Nc 741,29 [77,20]; ferner: 742,1 [78,4] (variare).
 2) übertragen:
 
gi-fêhen
 1) etw. bunt, schillernd machen, schmücken: kivehit [omnicolor vitreas pictura superne] tingit [undas, musci relucent et virescit aurum, Prud., P. Petri et Pauli (XII) 39] Gl 2,441,9; auf das Haar
 2) etw. mit Sprenkeln bedecken, beflecken: kiuehit [ille (die Sonne) ubi nascentem maculis] variaverit [ortum, ... suspecti tibi sint imbres, Verg., G. I,441] Gl 2,685,70.
 
fêhen2
 1) jmdn. als Feind behandeln, niederstoßen, vernichten: fehit [(Abram) reges superbos ... pellit fugatos, sauciatos] proterit [, frangit catenas et rapi- nam (sc. Abrams Neffe Loth) liberat, Prud., Psych.
 2) auf jmdn. eifersüchtig sein, jmdn. beneiden, hassen: hazist. ł fehist [noli aemulari in malignantibus: neque] zelaveris [facientes iniquitatem, Ps. 36,1] Gl 1,515,69 (6 Hss., 6 Hss. fîadôn, 1 Hs. fîant