Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
feiz(i)t bis fel. (Bd. 3, Sp. 695 bis 700)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis feiz(i)t part.-adj., mhd. Lexer veiet, veit, nhd. feist; mnd. mnl. vet; ae. fætt. — Graff III, 738 f.
feizzit: Grdf. Gl 1,16,10 (Pa). 219,22 (K). O FP 1,1,67; feizit: dass. Gl 1,16,10 (Ra). 219,22 (Ra). O V 1,1,67; dat. sg. m. -]omo Gl 2,682,28 (Schlettst., 12. Jh.); comp. nom. pl. f. -]ero 1,659,6 (M); veizit: Grdf. 308,58 (M); veizeder: nom. sg. m. 3,384,28 (Jd); ueizit: Grdf. 1,308,58 (M); nom. sg. m. -]er 3,146,9 (SH A, Trier 31, 13. Jh., Hs. uezi, die Korr. von jüngerer Hand, vgl. Anm. z. St.); ueizeter: comp. nom. pl. f.? (oder comp. Grdf.?) 1,659,8 (M, clm 13 002, 13. Jh.).
feizt: Grdf. Np 64,13. Npgl 99,3; acc. sg. m. -]en Npw 49,8; -]in Npgl ebda.; acc. sg. n. -]az S 234,14 (B); nom. pl. m. -]e Np 21,13. Npgl ebda.; -]a Npw ebda.; nom. pl. f. -]e NpNpw 143,14; gen. pl. -]ero Gl 2,120,34 (M, 5 Hss.); dat. pl. -]en 1,308,54 (M). Thoma, Glossen S. 19,34; acc. pl. f. -]o Gl 1,285,54 (Jb-Rd); veizt: Grdf. 3,360,66 (Wien 901,13. Jh.); nom. sg. m. -]er 1,659,9 (M). 4,166,32 (Sal. c, mus. Brit. Add. 18 379, 13. Jh.). Festschr. Leid. S. 97 (cgm 5248/2, 11. Jh.); acc. pl. f. -]i Gl 1,308,57 (M, clm 6217, 13./14. Jh.); comp. nom. pl. f. -]orun 659,5 (M, 2 Hss.); vaizt: Grdf. 308,58 (M, clm 14 745, 14. Jh.); comp. nom. pl. f. -]eri 659,6 (M, clm 4606, 12. Jh.); væizter: dass.? (oder comp. Grdf.?) 8 (M, clm 6217, 13./14. Jh.); ueizt-: nom. sg. m. -er 3,146,9 (SH A, Eins. 171, 12. Jh.). 4,111,7 (Sal. a 1, clm 17 152, 12. Jh.); nom. pl. m. -a 2,636,59 (clm 18 059, 11. Jh.; zu a für e vgl. Velthuis S. 59); acc. pl. n. -iu 1,308,56 (M, 2 Hss.); acc. pl. f. -i 57 (clm 4606, 12. Jh.); comp. nom. pl. f. [Bd. 3, Sp. 696] -ero 659,6 (M); -eri 7 (M, clm 14 584, 12. Jh.); -er 8 (M, clm 17 403, 13. Jh., oder comp. Grdf.?); vueiztiu: acc. pl. n. 308,55 (M, Wien 2723, 10. Jh.; zu uu- für f- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 166, weiterhin vuezti 308,42 derselben Hs. unter feiz(i)tî st. f.).
feistero: gen. pl. Gl 2,120,35 (M, clm 19 440, 10./11. Jh.; zu s für spirantisches z vgl. Braune, Ahd. Gr.12 § 160 Anm. 2).
Mit e für ei in der Hs. clm 22 201, 12. Jh. (vgl. Matzel § 49 b S. 62 ff.): vezziter: nom. sg. m. Gl 1,373,14 (M); vezt-: acc. pl. f. -e 308,59 (M); comp. nom. pl. f. -ere 659,7 (M); uezter: nom. sg. m.? 433,27 (M; Matzel § 37 S. 44 sieht darin eine Verschreibung für uezte als nom. pl. m.).
feitit: Grdf. Pw 67,16 (zum Nebeneinander von feit und feitit vgl. Anm. 16).
Verschrieben: frezzit: Grdf. Gl 1,16,10 (K); ferzit: dass. 297,44 (Paris 2685, 9. Jh., l. feizit, Steinm. z. St.; vgl. auch Bergmann, Mfrk. Glossen S. 283); vazits: comp. nom. pl.? 659,9 (M, clm 14 745, 14. Jh.); hierher wohl auch: uehtter: nom. sg. m. 3,179,53 (SH B, S. Blasien 12. Jh.); zur Verschreibung für eine ueizt-Form vgl. Schützeichel, Festschr. Quint S. 210; anders E. Linke, Beitr. (Halle) 82 (Sonderband), 237, die uētter (ht = t) lesen möchte und das als Vorstufe von fett betrachtet.
1) fett, feist, dick, beleibt, wohlgenährt, gemästet:
a) von Menschen bzw. von Teilen des menschlichen Körpers: vezziter gimester incrassatus [est dilectus, et recalcitravit: incrassatus,] impinguatus [, dilatatus, dereliquit deum factorem suum, Deut. 32,15] Gl 1,373,14 (5 Hss. irfeiztên, 2 Hss. feiztên, 1 Hs. mesten). veiztorun [post dies autem decem apparuerunt vultus eorum (der Knaben) meliores, et] corpulentiores (1 Hs. corpulentus) [prae omnibus pueris, qui vescebantur cibo regio, Dan. 1,15] 659,5. veizter corpulentus [zu ebda.] Festschr. Leid. S. 97. ueizter crassus Gl 3,146,9 (im Abschn. De notis ł viciis in homine). uehtter crassus pinguis 179,53 (im Abschn. De homine et eius membris; s. o. Formenteil); substant.: feiztero corporatorum [enim maxime periculum considerandum est, qui contra praecepta dei, magno terrore coguntur ad spectacula convenire, Conc. Afr. LXI] 2,120,34;
b) von Tieren bzw. von Teilen des tierischen Körpers: preid feizzit edo kifotit opimus saginatus vel crassus Gl 1,219,22. feizto [putabam me stare super ripam fluminis, et septem boves de amne conscendere, pulchras nimis, et] obesis (Hs. obesas) [carnibus, Gen. 41,18] 285,54 (wohl auf bovesdie Kühebezogen). uꝑlataniv ł feizten obesis (Hss. meist obesas) [ebda.] 308,54 (5 Hss. nur feiz(i)t, 4 Hss. frezzen). kelatenen feizten sineuuellen obesis productis crassis pinguibus [zu: obesis carnibus, Comm. in Gen. = Gen. 41,18] Thoma, Glossen S. 19,34 (vgl. Gl 5,227,38 f. 231,11). feizit [mulier autem illa habebat vitulum] pascualem [in domo, 1. Reg. 28,24] Gl 1,297,44. uezter hosen [decem] boves pingues [, et viginti boves pascuales, 3. Reg. 4,23] 433,27 (vgl. o. Formenteil; 6 Hss. mastohso, 1 Hs. gimestit ohso). ueizta [illi (dem Fohlen) ardua cervix argutumque caput, brevis alvos] obessa [-que terga, luxuriatque toris animosum pectus, Verg., G. III,80] 2,636,59. .. feiztas .. ir zuanamut quod (von den Schafen) crassum videbatis, adsumebatis, et quod debile erat, proiciebatis S 234,14. iro scaf sint feselig ... Iro chuoe sint feizte oves eorum fetosae ... Boves eorum crassae NpNpw 143,14. uuanda ih nemalon dih . ziu du mir nebringest taurum pinguem (feiztin phar) . alde hircum optimum (poccho bezzesten) NpglNpw 49,8; von den Stieren als Bild der Kraft und Stärke: manigi des liutes uituli multi . die herosten . tauri pingues (die sint feizte pharre) Npgl ebda.;
c) übertr.: feizit uuerdan + abstr. Gen.: innerlich reich werden an etw., erfüllt werden von etw.: so [Bd. 3, Sp. 697] uuerdent feizt dero tugedo . ioh die uzzerosten gentes . die desertum uuaren . unz an Christi aduentum pinguescent fines deserti Np 64,13. vueliche sint die pascuae? Âne diuinae scripturae . quibus saginatur anima (goteliche scrifte dero diu sela feizt uuirt) Npgl 99,3;
d) Glossenwort: veizt crassus Gl 3,360,66. veizeder crassus (darauf pinguis idem. Obesus idem) 384,28 (vgl. Anm. z. St.).
2) fett, fettig, vom Fleisch: ubarspichi fleisc feizzit mittilacarni edo smero arvina caro pinguis ferina aut adeps Gl 1,16,10.
3) fett, vom Mist als Dünger: kirozzatimo. feizitomo miste [arida tantum ne saturare] fimo pingui [pudeat sola neve effetos cinerem in mundum iactare per agros, Verg., G. I,80] Gl 2,682,28.
4) reich an etw., gut ausgestattet mit etw., mit Präp. mit + Dat. d. Sache: (das Frankenland) ist filu feizit ... mit managfalten ehtin; nist iz bi unsen frehtin. Zi nuzze grebit man ouh thar er inti kuphar O 1,1,67.
5) mächtig, gewaltig, vom Bergmassiv: berg godis, berg feit, berg sueuot, berg feitit mons dei mons pinguis, mons coagulatus, mons pinguis Pw 67,16 (vgl. auch de Grauwe 2,44).
6) ölig, dickflüssig, feucht, saftig (?): ueizter uvidus Gl 4,111,7. uvidus umidus 166,32.
Abl. feiz(i)tî, feizita; feiztên.
Vgl. E. Linke, Beitr. (Halle) 82 (Sonderband), 235 ff., Schützeichel, Festschr. Quint S. 203 ff., de Grauwe 1,366 ff.
Vgl. feit aostndfrk. adj.
 
Artikelverweis 
feizita st. f.; zu den Abstraktbildungen auf -a neben in spätbair. Quellen vgl. Braune, Ahd. Gr.12 § 231 Anm. 2. — Graff III, 739.
ueiz-: nom. sg. -ita Gl 1,503,12 (M, clm 13 002, 12. Jh., clm 14 689, 11./12. Jh.); -eta ebda. (M, clm 17 403, 13. Jh.; z aus Korr., vgl. Anm. z. St.).
Feistheit, Dicke, vom Gesicht: ueizita [operuit faciem eius (des Gottlosen)] crassitudo [, et de lateribus eius arvina dependit, Iob 15,27] (6 Hss. feiz(i)tî).
Vgl. feiz(i)tî.
 
Artikelverweis 
feiz(i) st. f., mhd. Lexer veiete, Lexer veite st. sw. f., nhd. (älter) feiszte; mnd. mnl. vette. — Graff III, 739 s. vv. feiztî, ueiztin, einfeizti.
veiziti: dat. sg.? Gl 1,342,10 (Stuttg. theol. et phil. fol. 218, 12. Jh.; lat. abl. pl.); ueiziti: acc. sg. 324,41 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.).
feizt-: nom. sg. -i Gl 2,540,37 (mus. Brit. Add. 34 248, 11. Jh.). 555,5 (Trier 1464, 11. Jh.). 3,19,46 (Sg 242, 10. Jh.). Thoma, Glossen S. 19,20. Np 140,7; -a Npw ebda.; gen. sg. -i Np 147,14; dat. sg. -i Gl 2,732,4 (clm 14 747, 10. Jh.). Np 62,6; acc. sg. -i Gl 1,324,42 (2 Hss., darunter Sg 295, 9. Jh.); veizzto: nom. sg. Gl 1,503,11 (M, clm 22 201, 12. Jh.; zu -o vgl. Matzel § 76 a S. 109); veizti: dass. 308,41 (M, 2 Hss.). 503,10 (M, 2 Hss.); dat. sg. 2,736,43; ueizt-: nom. sg. -i 1,308,41 (M). 503,10 (M, 2 Hss.); -o 11 (M, Göttw. 103, 12. Jh.); dat. sg.? (lat. abl. pl.) -i 342,10 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh., Hs. ueizti); acc. sg. -i 324,41 (Sg 9, 9. Jh.); dat. pl.? -in 342,4 (Sg 9, 9. Jh., vgl. Anm. z. St.); ueisti: nom. sg. 2,168,45 (clm 6277, 9. Jh.; zu s für spirantisches z vgl. Braune, Ahd. Gr.12 § 160 Anm. 2).
vuezti: nom. sg. Gl 1,308,42 (M, Wien 2723, 10. Jh., vgl. Gl 5,89,22); zu uu- für f- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 166, weiterhin vueiztiu Gl 1,308,55 derselben Hs. unter feiz(i)t adj.
Wohl mit Vokalapokope (vgl. Paul, Mhd. Gr.20 § 24,6, auch Matzel §§ 69 b. 75 c. 76 c): faist: nom. sg. [Bd. 3, Sp. 698] Gl 4,141,51 (Sal. c, mus. Brit. Add. 18 379, 13. Jh., Glosse erst 15. Jh., vgl. Beitr. 73,214).
vezzet: nom. sg. Gl 1,308,42 (M, clm 22 201, 12. Jh.; zu e für ei vgl. Matzel § 49 b S. 62 ff. und weitere e- Formen der Hs. unter feiz(i)t adj.); eine eigene Bildung feiz(i)t st. n., mhd. veit, nhd. (älter) feiszt erscheint zu unsicher.
Hierher wohl auch: faistin: nom. sg. Gl 4,84,41 (Sal. a 1, Ink., 15. Jh.); vgl. mhd. veiten st. f., von dem auf veiete, veite st. sw. f. verwiesen wird.
Unsicher: ueiziden: dat. sg.? Gl 3,605,20 (mus. Brit. Harl. 4986, 11. Jh.); wohl mit -en für -în (vgl. Weinhold, Mhd. Gr. § 462); aber die d-Schreibung für die wohl obd. Hs. bleibt auffällig; das Ahd. Gl.-Wb. setzt feiida st. f.(?) an.
1) Fett des tierischen oder menschlichen Körpers bzw. der Eingeweide:
a) festes Fett, Schmer: ueiziti [tolles adipem de ariete, et caudam et] arvinam [, quae operuit vitalia, Ex. 29,22] Gl 1,324,41 (2 Hss. feiztî unslit, 2 Hss. nur unslit). ueizti [adipem vero qui erat super vitalia, et reticulum iecoris, duosque renunculos, cum] arvinulis [suis adolevit super altare, Lev. 8,16] 342,10; zu dieser Stelle gehört wohl auch ueiztin 342,8, das irrtümlich zu: in pabulum. in nutrimentum [Lev. 3,11] gestellt ist (vgl. Anm. z. St.). smero spint feizti mist adeps arvina pinguitudo stercus 3,19,46. sagimine quod feceris ex illo ueiziden. quod dicitur hochrippe 605,20 (vgl. o. Formenteil; zu sagimen vgl. Diefb., Gl. 507 a). faist exibue (Fehler für exungia? Steinm. Vgl. Diefb., Gl. 64 a s. v. axungia) pinguedo 4,141,51 (vgl. Beitr. 73,214); in einem Bilde: also mit spinde . unde mit feizti uuerde irfullet min sela. Alles kuotes uuerde si sat . in enero uuerlte sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea Np 62,6;
b) flüssiges, geschmolzenes Fett: feizti smalz arvina [posthinc igneum inpressa cauterem lavit, Prud., P. Vinc. (V) 229] Gl 2,540,37. feizti arvina [ebda.] 555,5.
2) Feistheit, Dicke, Beleibtheit, (Körper-) Fülle:
a) vom Menschen bzw. vom menschlichen Gesicht: ueizti [operuit faciem eius (des Gottlosen)] crassitudo [, et de lateribus eius arvina dependet, Iob 15,27] Gl 1,503,10. in feizti [frater, ego erubesco pro te, quia sic] in sagina [nutristi corpus tuum, Vitae patr. 666 a] 2,732,4. veizti sagina [ebda.] 736,43; — als Ausdruck der menschlichen Gesundheit und Kraft: ueisti vita [carnium sanitas cordis, putredo ossium invidia, Greg., Cura 3,10 p. 46 = Prov. 14,30] 168,45;
b) von Tieren, spez. von den 7 fetten Kühen: veizti [aliae quoque septem emergebant de flumine, foedae, confectaeque macie ... devoraveruntque eas, quarum mira species et] habitudo [corporum erat, Gen. 41,4] Gl 1,308,41. ketat karauui feizti habitus [zu: habitudo corporum, Comm. in Gen. = Gen. 41,4; vgl. habitudo corporum id est crassitudo, Gl 5,227,37] Thoma, Glossen S. 19,20;
c) übertr.: Dicke, Prallheit und Ergiebigkeit der Getreidekörner: vnde er gesatot dih dero feizti chorinuuuocheris daz chit . dero bezestun uuiste et adipe frumenti satiat te Np 147,14.
3) Fruchtbarkeit des Erdreichs aufgrund fetten Bodens, als Ausdruck des Mächtigseins: sie gehorent miniu uuort . uuanda diu gemachton . eniu uuaren chraftelos. Fone diu cham also feizti dero erdo . daz pluot dero martyrum. Dannan iruuuohs der heiligo ezesg . daz uberal Christiani uuurden audient verba mea quoniam potuerunt. Sicut crassitudo terrae eructuata est NpNpw 140,7.
4) Fütterung, Mästung (?): faistin pastura Gl 4,84,41 (8 Hss. mestî).
Vgl. feizita; feitî aostndfrk. [Bd. 3, Sp. 699]
 
Artikelverweis 
feizt s. AWB feiz(i)t.
 
Artikelverweis 
feiztên sw. v. (daneben auch feizten, gi-feizten als -jan-Verb? Vgl. Raven I,38, Ahd. Gl.-Wb. S. 145), mhd. veiten, nhd. (älter) feiszten; mnd. mnl. vetten; vgl. ae. fættian; an. feita; zu den -ên-Verben vgl. Aumann S. 9. — Graff III,740 s. vv. feiztjan, giueiziter.
faizt-: 3. sg. -& Gl 1,164,33 (Pa); vaizt-: dass. -et 4,214,20 (Wien 804. Würzb. Mp. th. f. 4°60, beide 12. Jh.; nach Raven I,38 -jan-Verb); feizt-: dass. -& 1,165,33 (R); gi-ueiztetori: part. prt. nom. sg. m. 373, 13/14 (M, Göttw. 103, 12. Jh.; nach Raven -jan-Verb).
Mit Synkope (vgl. Krüer S. 290): gi-uaizter: part. prt. nom. sg. m. Gl 1,373,20 (M, clm 17 403, 13. Jh.); -ueiziter: dass. 13 (M, clm 13 002, 12. Jh.; -it- wohl in Anlehnung an feizit adj.); Raven setzt die Formen unter dem -jan-Verb an.
fett werden, dick werden, als Part. Praet.: fett, feist: fotit faiztet uuahsit gliscit pinguiscit crescit Gl 1,164,33. feiztet pinguiscet 165,33. giueiziter incrassatus [est dilectus, et recalcitravit, Deut. 32,15] 373,13 (5 Hss. irfeiztên, 1 Hs. mesten, 1 feizit). giuaizter [incrassatus,] impinguatus [, dilatatus, dereliquit deum factorem suum, ebda.] 20 (8 Hss. mesten). vaiztet crassatur 4,214,20.
 
Artikelverweis 
ir-feiztên sw. v. (daneben auch ir-feizten als -jan-Verb? Vgl. Raven I,38, Ahd. Gl.-Wb. S. 145), nhd. DWB erfeisten; vgl. mhd. Lexer erveiten; zu den -ên-Verben vgl. Aumann S. 9. — Graff III, 740 s. v. arfeiztjan.
ar-feizteter: part. prt. nom. sg. m. Gl 1,620,45 (Rb; nach Raven I,38 -jan-Verb); ir-veizteter: dass. 373,12 (M; nach Raven I,38 -jan-Verb); -ueizteter: dass. 11 (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -); -ueiziteiter: dass. 12/13 (M, clm 14 689, 11./12. Jh.; zu -ei- als Bindevokal vgl. Krüer S. 24; -it- wohl in Anlehnung an feizit adj.);
-ueis: 3. sg. 2,288,12 (M, clm 19 440, 10./11. Jh.; Graff III, 740 liest irueistit).
1) fett werden, dick werden, im Part. Praet.: fett, feist, von Personen: irueizteter gimaster incrassatus [est dilectus, et recalcitravit: incrassatus,] impinguatus [, dilatatus, dereliquit deum factorem suum, Deut. 32,15] Gl 1,373,11 (2 Hss. feiztên, 1 Hs. feiz(i)t, 1 mesten; vgl. o. Formenteil).
2) fettig werden, als Part. Praet.: fettig, vom Schwert: arfeizteter [gladius domini repletus est sanguine,] incrassatus [est adipe, de sanguine agnorum, Is. 34,6] Gl 1,620,45.
3) fettölig, zu fettem Öl werden (?): irueistet [sic uva calcibus tunditur, et in vini saporem liquatur. Sic oliva contusionibus expressa amurcam suam deserit, et in olei liquorem] pinguescit [Greg., Hom. I,15 p. 1490] Gl 2,288,12; oder liegt Vok.-Übers. mit der allgem. Bed.fett werdenvor?
 
Artikelverweis 
feizti s. AWB feiz(i)tî.
 
Artikelverweis 
[fêkanlîko as. adv.; ae. fácenlíce; vgl. an. feiknligr.
Verstümmelt: f..lico: Gl 4,303,38 = Wa 60,34/35 (Ess. Ev., 9. Jh.; l. fecanlico? Steinm.; Wa fe(ca)n(l)ico; vgl. Anm. z. St.).
in hinterlistiger Weise: the ina fecanlico an quamin a pontificibus atque Pharisaeis ministros accepit fraudis meditandae [zu: Iudas ergo cum accepisset cohortem, et a pontificibus, et Pharisaeis ministros, venit illuc cum laternis, et facibus, et armis, Job 18,3].]
 
Artikelverweis 
fekna, -i s. AWB feihhan(i).
 
Artikelverweis 
fel st. n., mhd. vel, nhd. fell; as. fel, mnd. mnl. vel; afries. fel; ae. fel; an. fjall; got. (þruts-)fill; aus lat. pellis. — Graff III, 469.
fel: nom. sg. Gl 1,212,25 (R). 480,15 (Würzb. Mp. th. f. 3, 8. Jh.). 3,18,20. 246,27 (SH a 2, 3 Hss.). 280,13 (SH b, 3 Hss.). 354,17; gen. sg. -]les 1,541,56 (Rb; das [Bd. 3, Sp. 700] zweite l mit Rasur aus d, Steinm.); dat. sg. -]le O 5,20, 30; acc. sg. -] S 374 B,4; vel: nom. sg. Gl 1,479,47 (M, 3 Hss.). 4,272,18 (2 Hss.); dat. sg. -]le S 374 B,4; uel: nom. sg. Gl 1,479,45 (M, 10 Hss.). 3,363,54 (Jd). 4,272,17 (M). 18. 414,19. 5,6,19 (M; -e- auf Rasur); dat. sg. -]li Pw 71,6 (zu -i vgl. Gr. I § 56); ł: nom. sg. Gl 5,93,9 (= uel, Steinm., nach Gl 1,476,20; S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.).
væl: nom. sg. Gl 1,479,48 (M, clm 6217, 13./14. Jh.).
1) Haut, Fell:
a) allgem.: hut fel cutis pellis Gl 3,354,17. 363,54;
b) die Haut des menschl. Körpers bzw. von Teilen des menschl. Körpers: huut fel har cutis pellis capillus Gl 3,18,20 (im Abschn. De membris humanis). thie selbe irstantent alle fon thes lichamen falle, ... uz fon theru asgu ... mit themo selben beine, andere niheine, mit fleisge joh mit felle [vgl. et rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo deum meum, Hiob 19,26] O 5,20,30; — thaz innara fel Zwerchfell’ (vgl. auch Lexer, Hwb. 3,50 f. s. v. vel): cum in sicca aura homo interdum siccus est inner uel eius interdum exsiccatur Gl 4,414,19;
c) das Fell des tierischen Körpers, Schaffell, Vlies: nithestigon sal also regan an uelli, in also dropon driepinda ouir ertha descendet sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram, Pw 71,6; — die Lederhaut des Pferdefußes (vgl. Eis, Zaubersprüche S. 14 f.): gang uz, Nesso, mit niun nessinchilinon, uz ... fonna demu fleiske in daz fel, fonna demo velle in diz tulli S 374 B,4;
d) hierher wohl auch: abuhes felles [liberat animas testis fidelis: et profert mendacia] versipellis [Prov. 14,25] Gl 1,541,56, wobei das Lemma in seine Bestandteile zerlegt und Glied um Glied vokabelmäßig glossiert wurde.
2) dünnes inneres Häutchen: uel [coepit albugo ex oculis eius, quasi] membrana (Hss. membranum) [ovi, egredi, Tob. 11,14] Gl 1,479,45. 480,15. 4,272,17. 18. 5,6,19. 93,9 (nach Gl 1,476,20); hierher wohl auch: fel membranum 3,246,27. membranum ł membranula 280,13.
3) Schaffell als Kleidungsstück der Mönche: daz fel municha fora im tragant melotis [vgl. melotes: pellis ovina simplex qua[m] monachi utuntur, ex uno latere dependens, Gloss. Lat. V ME 9] Gl 1,212,25.
Komp. buoh-, geiz(i)-, gold-, hirni-, kurtimes-, loskes-, ougafel, schurze-, smerevel mhd.; Abl. fellilî(n), vellichen mhd., -vellære mhd., -filli; fillîn; fillen; vgl. ferner AWB vellen mhd.
 
Artikelverweis 
fel. Gl 2,675,8 s. AWB feld.

 

feiz(i)t
 1) fett, feist, dick, beleibt, wohlgenährt, gemästet:
 a) von Menschen bzw. von Teilen des menschlichen Körpers: vezziter gimester incrassatus [est dilectus, et recalcitravit: incrassatus,] impinguatus [, dilatatus, dereliquit deum factorem suum, Deut. 32,15] Gl 1,373,14 (5 Hss. irfeiztên,
 b) von Tieren bzw. von Teilen des tierischen Körpers: preid feizzit edo kifotit opimus saginatus vel crassus Gl 1,219,22. feizto [putabam me stare super ripam fluminis, et septem boves de amne conscendere, pulchras nimis,
 c) übertr.: feizit uuerdan + abstr. Gen.: innerlich reich werden an etw., erfüllt werden von etw.: so uuerdent feizt dero tugedo . ioh die uzzerosten gentes . die desertum uuaren . unz an Christi aduentum pinguescent
 d) Glossenwort: veizt crassus Gl 3,360,66. veizeder crassus (darauf pinguis idem. Obesus idem) 384,28 (vgl. Anm. z. St.).
 2) fett, fettig, vom Fleisch: ubarspichi fleisc feizzit mittilacarni edo smero arvina caro pinguis ferina aut adeps Gl 1,16,10.
 3) fett, vom Mist als Dünger: kirozzatimo. feizitomo miste [arida tantum ne saturare] fimo pingui [pudeat sola neve effetos cinerem in mundum iactare per agros, Verg., G. I,80] Gl 2,682,28.
 4) reich an etw., gut ausgestattet mit etw., mit Präp. mit + Dat. d. Sache: (das Frankenland) ist filu feizit ... mit managfalten ehtin; nist iz bi unsen frehtin. Zi nuzze grebit man ouh thar
 5) mächtig, gewaltig, vom Bergmassiv: berg godis, berg feit, berg sueuot, berg feitit mons dei mons pinguis, mons coagulatus, mons pinguis Pw 67,16 (vgl. auch de Grauwe 2,44).
 6) ölig, dickflüssig, feucht, saftig (?): ueizter uvidus Gl 4,111,7. uvidus umidus 166,32.
 
feiz(i)tî
 1) Fett des tierischen oder menschlichen Körpers bzw. der Eingeweide:
 a) festes Fett, Schmer: ueiziti [tolles adipem de ariete, et caudam et] arvinam [, quae operuit vitalia, Ex. 29,22] Gl 1,324,41 (2 Hss. feiztî unslit, 2 Hss. nur unslit). ueizti [adipem vero qui erat
 b) flüssiges, geschmolzenes Fett: feizti smalz arvina [posthinc igneum inpressa cauterem lavit, Prud., P. Vinc. (V) 229] Gl 2,540,37. feizti arvina [ebda.] 555,5.
 2) Feistheit, Dicke, Beleibtheit, (Körper-) Fülle:
 a) vom Menschen bzw. vom menschlichen Gesicht: ueizti [operuit faciem eius (des Gottlosen)] crassitudo [, et de lateribus eius arvina dependet, Iob 15,27] Gl 1,503,10. in feizti [frater, ego erubesco pro te,
 b) von Tieren, spez. von den 7 fetten Kühen: veizti [aliae quoque septem emergebant de flumine, foedae, confectaeque macie ... devoraveruntque eas, quarum mira species et] habitudo [corporum erat, Gen. 41,4] Gl 1,308,41. ketat
 c) übertr.: Dicke, Prallheit und Ergiebigkeit der Getreidekörner: vnde er gesatot dih dero feizti chorinuuuocheris daz chit . dero bezestun uuiste et adipe frumenti satiat te Np 147,14.
 3) Fruchtbarkeit des Erdreichs aufgrund fetten Bodens, als Ausdruck des Mächtigseins: sie gehorent miniu uuort . uuanda diu gemachton . eniu uuaren chraftelos. Fone diu cham also feizti dero erdo . daz pluot dero martyrum. Dannan iruuuohs der
 4) Fütterung, Mästung (?): faistin pastura Gl 4,84,41 (8 Hss. mestî).
 
ir-feiztên
 1) fett werden, dick werden, im Part. Praet.: fett, feist, von Personen: irueizteter gimaster incrassatus [est dilectus, et recalcitravit: incrassatus,] impinguatus [, dilatatus, dereliquit deum factorem suum, Deut. 32,15] Gl 1,373,11 (
 2) fettig werden, als Part. Praet.: fettig, vom Schwert: arfeizteter [gladius domini repletus est sanguine,] incrassatus [est adipe, de sanguine agnorum, Is. 34,6] Gl 1,620,45.
 3) fettölig, zu fettem Öl werden (?): irueistet [sic uva calcibus tunditur, et in vini saporem liquatur. Sic oliva contusionibus expressa amurcam suam deserit, et in olei liquorem] pinguescit [Greg., Hom. I,15
 
fêkanlîko
 Verstümmelt: f..lico: Gl 4,303,38 = Wa 60,34/35 (Ess. Ev., 9. Jh.; l. fecanlico? Steinm.; Wa fe(ca)n(l)ico; vgl. Anm. z. St.).
 
fel
 1) Haut, Fell:
 a) allgem.: hut fel cutis pellis Gl 3,354,17. 363,54;
 b) die Haut des menschl. Körpers bzw. von Teilen des menschl. Körpers: huut fel har cutis pellis capillus Gl 3,18,20 (im Abschn. De membris humanis). thie selbe irstantent alle fon thes lichamen falle, ...
 c) das Fell des tierischen Körpers, Schaffell, Vlies: nithestigon sal also regan an uelli, in also dropon driepinda ouir ertha descendet sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram, Pw 71,6; die
 d) hierher wohl auch: abuhes felles [liberat animas testis fidelis: et profert mendacia] versipellis [Prov. 14,25] Gl 1,541,56, wobei das Lemma in seine Bestandteile zerlegt und Glied um Glied vokabelmäßig glossiert wurde.
 2) dünnes inneres Häutchen: uel [coepit albugo ex oculis eius, quasi] membrana (Hss. membranum) [ovi, egredi, Tob. 11,14] Gl 1,479,45. 480,15. 4,272,17. 18. 5,6,19. 93,9 (nach Gl 1,476,20); hierher wohl auch:
 3) Schaffell als Kleidungsstück der Mönche: daz fel municha fora im tragant melotis [vgl. melotes: pellis ovina simplex qua[m] monachi utuntur, ex uno latere dependens, Gloss. Lat. V ME 9] Gl 1,212,25.