Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
feizt bis bi-fel(a)han (Bd. 3, Sp. 699 bis 701)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis feizt s. AWB feiz(i)t.
 
Artikelverweis 
feiztên sw. v. (daneben auch feizten, gi-feizten als -jan-Verb? Vgl. Raven I,38, Ahd. Gl.-Wb. S. 145), mhd. veiten, nhd. (älter) feiszten; mnd. mnl. vetten; vgl. ae. fættian; an. feita; zu den -ên-Verben vgl. Aumann S. 9. — Graff III,740 s. vv. feiztjan, giueiziter.
faizt-: 3. sg. -& Gl 1,164,33 (Pa); vaizt-: dass. -et 4,214,20 (Wien 804. Würzb. Mp. th. f. 4°60, beide 12. Jh.; nach Raven I,38 -jan-Verb); feizt-: dass. -& 1,165,33 (R); gi-ueiztetori: part. prt. nom. sg. m. 373, 13/14 (M, Göttw. 103, 12. Jh.; nach Raven -jan-Verb).
Mit Synkope (vgl. Krüer S. 290): gi-uaizter: part. prt. nom. sg. m. Gl 1,373,20 (M, clm 17 403, 13. Jh.); -ueiziter: dass. 13 (M, clm 13 002, 12. Jh.; -it- wohl in Anlehnung an feizit adj.); Raven setzt die Formen unter dem -jan-Verb an.
fett werden, dick werden, als Part. Praet.: fett, feist: fotit faiztet uuahsit gliscit pinguiscit crescit Gl 1,164,33. feiztet pinguiscet 165,33. giueiziter incrassatus [est dilectus, et recalcitravit, Deut. 32,15] 373,13 (5 Hss. irfeiztên, 1 Hs. mesten, 1 feizit). giuaizter [incrassatus,] impinguatus [, dilatatus, dereliquit deum factorem suum, ebda.] 20 (8 Hss. mesten). vaiztet crassatur 4,214,20.
 
Artikelverweis 
ir-feiztên sw. v. (daneben auch ir-feizten als -jan-Verb? Vgl. Raven I,38, Ahd. Gl.-Wb. S. 145), nhd. DWB erfeisten; vgl. mhd. Lexer erveiten; zu den -ên-Verben vgl. Aumann S. 9. — Graff III, 740 s. v. arfeiztjan.
ar-feizteter: part. prt. nom. sg. m. Gl 1,620,45 (Rb; nach Raven I,38 -jan-Verb); ir-veizteter: dass. 373,12 (M; nach Raven I,38 -jan-Verb); -ueizteter: dass. 11 (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -); -ueiziteiter: dass. 12/13 (M, clm 14 689, 11./12. Jh.; zu -ei- als Bindevokal vgl. Krüer S. 24; -it- wohl in Anlehnung an feizit adj.);
-ueis: 3. sg. 2,288,12 (M, clm 19 440, 10./11. Jh.; Graff III, 740 liest irueistit).
1) fett werden, dick werden, im Part. Praet.: fett, feist, von Personen: irueizteter gimaster incrassatus [est dilectus, et recalcitravit: incrassatus,] impinguatus [, dilatatus, dereliquit deum factorem suum, Deut. 32,15] Gl 1,373,11 (2 Hss. feiztên, 1 Hs. feiz(i)t, 1 mesten; vgl. o. Formenteil).
2) fettig werden, als Part. Praet.: fettig, vom Schwert: arfeizteter [gladius domini repletus est sanguine,] incrassatus [est adipe, de sanguine agnorum, Is. 34,6] Gl 1,620,45.
3) fettölig, zu fettem Öl werden (?): irueistet [sic uva calcibus tunditur, et in vini saporem liquatur. Sic oliva contusionibus expressa amurcam suam deserit, et in olei liquorem] pinguescit [Greg., Hom. I,15 p. 1490] Gl 2,288,12; oder liegt Vok.-Übers. mit der allgem. Bed.fett werdenvor?
 
Artikelverweis 
feizti s. AWB feiz(i)tî.
 
Artikelverweis 
[fêkanlîko as. adv.; ae. fácenlíce; vgl. an. feiknligr.
Verstümmelt: f..lico: Gl 4,303,38 = Wa 60,34/35 (Ess. Ev., 9. Jh.; l. fecanlico? Steinm.; Wa fe(ca)n(l)ico; vgl. Anm. z. St.).
in hinterlistiger Weise: the ina fecanlico an quamin a pontificibus atque Pharisaeis ministros accepit fraudis meditandae [zu: Iudas ergo cum accepisset cohortem, et a pontificibus, et Pharisaeis ministros, venit illuc cum laternis, et facibus, et armis, Job 18,3].]
 
Artikelverweis 
fekna, -i s. AWB feihhan(i).
 
Artikelverweis 
fel st. n., mhd. vel, nhd. fell; as. fel, mnd. mnl. vel; afries. fel; ae. fel; an. fjall; got. (þruts-)fill; aus lat. pellis. — Graff III, 469.
fel: nom. sg. Gl 1,212,25 (R). 480,15 (Würzb. Mp. th. f. 3, 8. Jh.). 3,18,20. 246,27 (SH a 2, 3 Hss.). 280,13 (SH b, 3 Hss.). 354,17; gen. sg. -]les 1,541,56 (Rb; das [Bd. 3, Sp. 700] zweite l mit Rasur aus d, Steinm.); dat. sg. -]le O 5,20, 30; acc. sg. -] S 374 B,4; vel: nom. sg. Gl 1,479,47 (M, 3 Hss.). 4,272,18 (2 Hss.); dat. sg. -]le S 374 B,4; uel: nom. sg. Gl 1,479,45 (M, 10 Hss.). 3,363,54 (Jd). 4,272,17 (M). 18. 414,19. 5,6,19 (M; -e- auf Rasur); dat. sg. -]li Pw 71,6 (zu -i vgl. Gr. I § 56); ł: nom. sg. Gl 5,93,9 (= uel, Steinm., nach Gl 1,476,20; S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.).
væl: nom. sg. Gl 1,479,48 (M, clm 6217, 13./14. Jh.).
1) Haut, Fell:
a) allgem.: hut fel cutis pellis Gl 3,354,17. 363,54;
b) die Haut des menschl. Körpers bzw. von Teilen des menschl. Körpers: huut fel har cutis pellis capillus Gl 3,18,20 (im Abschn. De membris humanis). thie selbe irstantent alle fon thes lichamen falle, ... uz fon theru asgu ... mit themo selben beine, andere niheine, mit fleisge joh mit felle [vgl. et rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo deum meum, Hiob 19,26] O 5,20,30; — thaz innara fel Zwerchfell’ (vgl. auch Lexer, Hwb. 3,50 f. s. v. vel): cum in sicca aura homo interdum siccus est inner uel eius interdum exsiccatur Gl 4,414,19;
c) das Fell des tierischen Körpers, Schaffell, Vlies: nithestigon sal also regan an uelli, in also dropon driepinda ouir ertha descendet sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram, Pw 71,6; — die Lederhaut des Pferdefußes (vgl. Eis, Zaubersprüche S. 14 f.): gang uz, Nesso, mit niun nessinchilinon, uz ... fonna demu fleiske in daz fel, fonna demo velle in diz tulli S 374 B,4;
d) hierher wohl auch: abuhes felles [liberat animas testis fidelis: et profert mendacia] versipellis [Prov. 14,25] Gl 1,541,56, wobei das Lemma in seine Bestandteile zerlegt und Glied um Glied vokabelmäßig glossiert wurde.
2) dünnes inneres Häutchen: uel [coepit albugo ex oculis eius, quasi] membrana (Hss. membranum) [ovi, egredi, Tob. 11,14] Gl 1,479,45. 480,15. 4,272,17. 18. 5,6,19. 93,9 (nach Gl 1,476,20); hierher wohl auch: fel membranum 3,246,27. membranum ł membranula 280,13.
3) Schaffell als Kleidungsstück der Mönche: daz fel municha fora im tragant melotis [vgl. melotes: pellis ovina simplex qua[m] monachi utuntur, ex uno latere dependens, Gloss. Lat. V ME 9] Gl 1,212,25.
Komp. buoh-, geiz(i)-, gold-, hirni-, kurtimes-, loskes-, ougafel, schurze-, smerevel mhd.; Abl. fellilî(n), vellichen mhd., -vellære mhd., -filli; fillîn; fillen; vgl. ferner AWB vellen mhd.
 
Artikelverweis 
fel. Gl 2,675,8 s. AWB feld.
 
Artikelverweis 
felachan, felachin Gl 4,195,30. 2,23,8 s. AWB fêhlahhan.
 
Artikelverweis 
fel(a)han st. v.; mnd. vēlen; ae. feolan; an. fela; got. filhan; vgl. auch mnl. velen, afries. fella mit anderer Bedeutung. — Graff III, 500.
Praet.: valah, ualah, valach, ualach: 3. sg. Gl 1,440, 52. 53 (M).
fuluhin: 3. pl. conj. Gl 1,274,42 (Jb-Rd).
Part. Praet. ki-folahan: Gl 1,274,29 (Jb-Rd); -uolahan: 553,31 (Ja); gi-: acc. pl. f. -]o, -]i (Göttw. 103, 12. Jh.) 549,19. 19/20 (M). — ke-folaan: Thoma, Glossen S. 20,32 (z. Ausfall von -h- vgl. Braune, Ahd. Gr.12 § 154 Anm. 1). — ki-folohnen: acc. sg. m. Gl 1, 301,3 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.). — ke-uolehen: Thoma, Glossen S. 20,21. — gi-uolihiniu: acc. pl. n. Gl 1,549,20/21 (M). — gi-volh-an-: acc. pl. f. -o (2 Hss., davon 1 Hs. -u-), -a (clm 18 140, 11. Jh.) Gl 1,549,18. 20 (M); -in: Grdf. 699,43 (M, clm 22 201, 12. Jh.). — ge-uolana: acc. sg. f. Gl 2,708,29 (Paris Lat. 9344, 11. Jh.; z. Ausfall von -h- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 242). [Bd. 3, Sp. 701]
1) etw. zusammensetzen, aufschichten, von Holzscheiten: valah composuit [ligna: divisitque per membra bovem, et posuit super ligna, 3. Reg. 18,33] Gl 1,440,52 (2 Hss. bifel(a)han); attribut. Part. Praet.: ana kifolohnen [cumque alligasset (Abraham) Isaac filium suum, posuit eum in altare] super (Hs. in) struem [lignorum, Gen. 22,9] 301,3 (wohl auf ein zu ergänzendes ahd. hûfo bezogen, vgl. Gl 1,312,67).
2) etw. kunstvoll bearbeiten: Schmuckstücke, Waffen filigranieren, ziselieren: givolhano [murenulas aureas faciemus tibi,] vermiculatas [argento, Cant. 1,10] Gl 1,549,18 (2 Hss. far(a)uuen). geuolana [dabo ... spicula] caelatam [-que argento ferre bipennem, Verg., A. V, 307] 2,708,29.
3) Land besäen, bepflanzen(?): kiuolahan [genae illius sicut areolae aromatum] consitae [a pigmentariis, Cant. 5,13] Gl 1,553,31.
4) etw. aufbewahren: kifolahan uuerde [omne frumentum sub Pharaonis potestate] condatur [, serveturque in urbibus, Gen. 41,35] Gl 1,274,29. keuolehen uuerde condatur [Comm. in Gen. = Gen. 41,35] Thoma, Glossen S. 20,21. fuluhin conderent (fehlt Vulg., Gegenglosse zu sialzin condirent, Gen. 50,2, vgl. Steinm.) Gl 1,274,42. kesamanot kefolaan [omnis etiam frugum abundantia in singulis urbibus] condita est [Comm. in Gen. = Gen. 41,48] Thoma, Glossen S. 20,32.
5) jmdm. etw. in Verwahrung geben, anvertrauen: givolhin [qui (deus) de] depositis [legem posuit, ut his, qui deposuerant ea, salva custodiret, 2. Macc. 3,15] Gl 1,699,43 (7 Hss. bifel(a)han).
Abl. felahanto, felaho, gifol(a)han, gevelech mhd.; vgl. ferner AWB enphelhen mhd.
 
Artikelverweis 
bi-fel(a)han st. v., mhd. Lexer bevelhen, nhd. DWB befehlen; as. bifelhan, mnd. bevēlen, mnl. bevelen; afries. bifella, befella; ae. befelan, befeolan. — Graff III, 501 ff.
Praes.: pi-filahu: 1. sg. Gl 1,180,28 (Pa K). 200,33 (K Ra). 266,37 (K); -vilah: 2. sg. imp. 2,656,15. — pi-filuhu: 1. sg. Gl 1,180,28 (Ra); bi-: dass. O 4,33,24; -uiluhu: dass. T 208,6. — pi-uilih-: 1. sg. -o S 188,74. Npw 141,6; 2. sg. imp. -] Gl 2,655,61 (-v-); bi-filihit: 3. sg. T 108,5. 124,4; be-uiliho: 1. sg. Npw 30,6. — bi-uileh-: 1. sg. -o Gl 4,136,41 (Sal. c); be-: 3. sg. -et 139,37 (Sal. c). — pi-filhu: 1. sg. S 311,11 (S. Emm. Geb., 9. Jh.). — pe-uile: 2. sg. imp. Np 71,2 (vgl. Kelle, Psalmen S. 62); bi-filu: 1. sg. O 5,25,87; be-uilo: dass. Np 30,5/6; z. Ausfall von -h- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 242.
pi-felah-: 3. pl. conj. -en S 281,11 (B); inf. -an Gl 1,200,36 (K Ra). S 205,1/2 (B); -uelah-: 2. sg. conj. -es Gl 1,310,35 (M). 569,61 (M, 2 Hss.); inf. -an 2,130,7 (M, 4 Hss., davon 1 Hs. -v-); bi-felahanne: inf. dat. sg. T 149,7; -uelahente: part. nom. pl. m. Gl 1,380,11 (Rb). — pi-uelihist: 2. sg. conj. Gl 1,569,62 (M, 3 Hss.). — pi-felehen: inf. Gl 1,392,4 (S. Paul XXV d/82, 9./10. Jh.); -veleh-: 2. sg. conj. -es 569,62 (M); 3. sg. conj. -e 2,30,53; -veleæhes: 2. sg. conj. 1,569,61 (M); pe-felehent: 3. pl. 790,41; -uelehet: 2. pl. imp. S 162,23 (-&); bi-uelehanton: part. acc. pl. n.? Gl 2,140,47 (Leipzig Rep. II. A. 6, 9. Jh.); befelehen: inf. Nc 784,15 [138,5]; -uelehe: 3. sg. conj. W BCK 124,9. — pi-felhe: 3. sg. conj. Beitr. 52,164 (clm 14 461, 9. Jh.); -velh-: 2. sg. conj. -est Gl 1,569,63 (M); -ast ebda. (M; -u-); 3. sg. conj. -e 2,345,11 (clm 6325, 9. Jh.; -u-); inf. -en 1,706,29 (M); inf. dat. sg. -anne 2,331,4 (-u-). — pe-felchest: 2. sg. conj. Thoma, Glossen S. 25,15. — be-uele: 3. sg. conj. W A 124,9.
Praet.: pi-ualah: 3. sg. Gl 1,439,24 (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -v-). 444,7 (das erste -a- aus -u- korr., Steinm.). 813,12 (M, 4 Hss., davon 1 Hs. -v-); pe-: dass. 5,15,55; -ualach: dass. 1,716,16. 2,774,6; bi- [Bd. 3, Sp. 702] falah: dass. 357,27. F 40,6. T 124,1. O 4,15,62 (PV). 32,8 (PV); -falach: dass. 15,62 (F). 32,8 (F); be-: dass. Gl 1,716,18 (Brüssel 18 725, 9. Jh.). — bi-ualich: 3. sg. Gl 1,440,53 (M, 2 Hss., davon 1 Hs. -v-). — pi-ualeh: 3. sg. Gl 1,439,26 (M). — pi-falh: 3. sg. Gl 2,342,33 (clm 6325, 9. Jh.); -ualh: dass. 1,813,13 (M; oder 1. sg. nach lat. locaui?). 2,280,49 (M, 2 Hss., davon 1 Hs. -v-). 50 (M, 2 Hss., davon 1 Hs. -v-). 281,6 (M, 5 Hss., davon 2 -v-). 291,64 (M, 2 Hss., -v-); -ualch: dass. 1,439,25 (M, 4 Hss., davon 1 Hs. -v-); pe-falch: dass. Np 134,4; -ualh: dass. Nb 29,22 [33,9]; bi-falh: dass. Npw 134,4; be-ualh: dass. Nb 74,30 [84,5]. NpNpw 104,27. Np 77,5. Npw 110,9. — bi-fal: 3. sg. Gl 2,719,3 = Wa 114,6 (Jh); be-: dass. Np 110,9; -ual: dass. Gl 2,53,31 (Trier 1464, 11. Jh.).
pi-fulahun: 3. pl. Gl 1,292,44 (Jb). — pi-fuluhun: 3. pl. Gl 1,292,43 (Rd); bi-: dass. T 108,6. — pi-vulihi: 3. sg. conj. Gl 2,747,44. — be-uuleh-: 2. sg. -e Nb 57,1 [64,27]; 2. sg. conj. -îst 56,29 [64,23]. — pi-uulhun: 3. pl. Gl 2,333,20; ꝓe-vlhe: 3. sg. conj.? MGh Poetae Lat. VI,1 p. 9,17 (sehr undeutlich, davor noch ein Zeichen).
Part. Praet.: pi-folah-an: Gl 1,92,39 (Pa K). 2,334, 21 (Ja). S 201,11/12 (B). 279,4 (B); gen. sg. n. -]es 201,24 (B); dat. sg. n. -]emu 248,25/26 (B; -o- aus -u-, -ne- aus -m- korr.); acc. sg.n. -]az 237,29 (B). 272,30/ 273,1 (B); acc. sg. f. -]a Gl 1,274,6 (Jb-Rd); gen. pl. -]ero S 201,28 (B); dat. pl. -]eem 202,13 (B); -enem: dass. 234,8 (B); -na: nom. pl. m.? Gl 2,477,7 (clm 18 922, 11. Jh. Auf ein zu ergänzendes ahd. lidi nom. pl. bezogen?); -uolah-an: Grdf. 1,346,34 (M). 741,15 (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -v-). 2,131,10 (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -v-). 179,28 (M, 4 Hss., davon 1 Hs. -v-); dat. pl. -]en 1,699,41 (M, 2 Hss.); -en: Grdf. 2,131,11 (M, -v-); -uolaħ: dass. 749,18; pe-folaan: dass. Thoma, Glossen S. 17,24; bi-folah-an: dass. Gl 1,775,4 (Wolf. Wiss. 47, 9. Jh.). O 5,3,18; -eno: nom. pl. f. Gl 2,92,30 (Würzb. Mp. th. f. 146, 9. Jh., vgl. Beitr. (Halle) 85,83); -uolah-an: Grdf. 1,774,9 (Wolf. Wiss. 47, 9. Jh.); -na: acc. pl. m. S 186,58. — pi-folohan: Gl 1,282,35 (Rd); -uolohanun: acc. pl. n. 2,172,6 (clm 6277, 9. Jh.; oder -onun, Steinm.); bi-uolohon: Grdf. S 186,52. — pi-uolehen: Gl 2,199,42 (clm 3767, 9. Jh.). S 156,4; bi-: acc. sg. m. -]nan Gl 2,554,1; be-uoleh-an: Grdf. W BCK 144,3. 146,1. 4; -en: dass. Gl 2,489,3 (-l). Np 98,7. — pi-folhan: Gl 2,52,29 (clm 19 410, 9. Jh.). Mayer, Glossen S. 81,4 (clm 6305, 8./9. Jh.); nom. sg. f. -]iu 346,52 (clm 14 461, 9./10. Jh.; -f- aus -p- korr., Steinm.); nom. pl. m.? -]a 431,1 (2 Hss.; auf ein zu ergänzendes ahd. lidi nom. pl. bezogen?). — pi-uolh-an: Gl 1,741,16 (M, 2 Hss., davon 1 Hs. -v-). 2,333,19; dat. pl. -]en 1,699,40 (M, 3 Hss., davon 1 Hs. -v-); -in: Grdf. 741,18 (M, 2 Hss.); dat. pl. -]un, -]nin 699,42 (M); -volhe: Grdf. 741,18 (M, clm 22 201, 12. Jh.; z. Abfall von -n vgl. Matzel S. 148); be-uolhen: dass. S 359,64; nom. sg. n. -]ne Gl 3,419,4 (-v-). — pi-folaan: Gl 1,282,35 (Jb; z. Ausfall von -h- vgl. Braune, Ahd. Gr.12 § 154 Anm. 1); -folan: Mayer, Glossen S. 98,5 (clm 18 550 a, 8. Jh.); -folen: Gl 2,38,19; -uolanaz: nom. sg. n. 75,10; pe-uolên: Grdf. Nb 76,1 [85,13]; bi-folana: nom. pl. n. Gl 4,298,16 = Wa 56,12 (Ess. Ev., 9. Jh.); be-uolan: Grdf. W A 146,1. 4; z. Ausfall von -h- vgl. Schatz, Ahd. Gr. § 242; -folner: nom. sg. m. Gl 2,615,36 (vgl. Pauly, Glossen S. 84). pe-uoł: dat. pl. Gl 2,237,56.
Verschrieben: bi-ualath: 3. sg. prt. Gl 1,716,17; bi-lah: dass. 2,357,19 (Sg 299, 9./10. Jh.; l. bifalah, das übergeschr. fi aus f. verlesen, Steinm.); verstümmelt: ..niv: part. prt. nom. pl. n. 1,528,17 (M, 2 Hss.; d. h. etwa (piuolha)niv, Steinm.; oder vielleicht nur die Endung geschrieben); pi-uel..: inf. dat. sg. 2,757,50 (l. piuelhanne, -el- unsicher, vgl. Steinm.); p..: 1. sg. S 158,9 (Ausg. piuiliho; von p nur die vordere Hälfte vorhanden, Anm. z. St.); ..uiliho: dass. 11/12 (Ausg. piuiliho). [Bd. 3, Sp. 703]
I. transitiv:
1) anvertrauen:
a) jmdm. etw., jmdm. jmdn. anvertrauen, in Obhut geben, anheimgeben:
α) mit Dat. d. Pers. u. Akk. d. Sache: daz demv meer ist pifolahan meer fona imv uuirdit ersvahhit quia cui plus committitur plus ab eo exigitur S 201, 11/12. thaz dar iuuuer ist, uuer bifilihit iz iu quod vestrum est quis credit vobis T 108,5. der (der Kaiser) Dioteriche ze sinen triuuon daz lant peualh . unde die liute Nb 29,22 [33,9] (mit dem Akk. d. Pers. auch zu β gehörig); ferner: T 108,6 (commendare);
β) mit Dat. d. Pers. u. Akk. d. Pers.: ih piuiliho dih demo demo ih ouh mih selben piuiliho [vgl. illius iudicio te committo, cuius iudicio me commendo, Beitr. 63,276] S 158,9. bifalah ther sun guater (Jesus) themo (einem Jünger) sina muater O 4,32,8. andere gentes pefalch er angelis . Israhelem nam er in sin selbes inphliht [vgl. ceteras (gentes) angelis commisit, sibi istam possidendam servendamque deputavit, Aug., En.] NpNpw 134,4;
γ) Glossen: piuolahan [anima quae ... negaverit proximo suo depositum quod fidei eius] creditum [fuerat, Lev. 6,2] Gl 1,346,34. pivelehe [(abbas) eis (fratribus) singula (Dinge aus dem Klosterbesitz), ut utile iudicaverit,] consignet [custodienda atque recolligenda, Reg. S. Ben. 32] 2,53,30. bifolaheno [(episcopus) cui totius plebis animae videntur esse] commissae [Conc. Ant. XXIV, PL 84,128] 92,30. pivalh [sed homo iste (im Gleichnis für Christus) ... servis suis bona sua] tradidit[, quia fidelibus suis spiritalia dona concessit, Greg., Hom. I,9 p. 1464] 280,49. pivalh [uni quidem quinque talenta, alii duo, alii vero] commisit [unum, ebda.] 50. pivalh [diem, quo ... rationem cum servis suis, quibus talenta] credidit [, ponet, ebda. 17 p. 1504] 291,64. pivilih [huic] trade [amissis superant qui navibus, Verg., A. V, 713] 655,61; mit Ellipse des lat. Dat.: piualh [dominus qui talenta] contulit [, rationem positurus redit, Greg., Hom. I,9 p. 1464] 281,6;
δ) attribut. Part. Praet. mit u. ohne Dat. d. Pers.: pifolahana [gubernabat (Ioseph)] creditam [sibi domum, et universa quae ei tradita fuerant, Gen. 39,4] Gl 1,274,6. pefolaan creditam [Comm. in Gen. = Gen. 39,4] Thoma, Glossen S. 17,24. indi nalles einin unfroma des chortres imv pifolahanes ni si kedoleet et non solum detrimentum gregis sibi commissi non patiatur S 201,24. fora allu min altinonti edo luzzil mezzinti heilii selono imv pifolahanero ante omnia ne dissimulans aut parvipendens salutem animarum sibi commissarum 28. indi so simblum forahtanti zuauuarta kesuahhida des hirtes fona pifolahaneem scaffum et ita semper timens futuram discussionem pastoris de creditis ovibus 202,13. .. horski .. min einikas .. pifolahenem .. debet (abbas) ... industria curare ne aliquam de quibus sibi creditis (ovibus) perdat 234,8; ferner: 272,30/273,1 (committere);
ε) substant.: das Anvertraute, das in Verwahrung Gegebene, das Hinterlegte: piuolhanen [qui (deus) de] depositis [legem posuit, ut his, qui deposuerant ea, salva custodiret, 2. Macc. 3,15] Gl 1,699, 40 (1 Hs. fel(a)han). piuolohanun [ut sollicite perpendant, ne] commissa [indigne distribuant, Greg., Cura 3,20 p. 64] 2,172,6. daz hingelegte daz gehaltene ł daz bevolhenne depositum pignus ad tempus commendatum quasi diu positum 3,419,4; — der jmdm. Anvertraute: peuolhenen [isti (discant) quomodo etiam] commissis [sibi exempla bene vivendi exterius praebeant, Greg., Cura 3,4 p. 38] 2,237,56. daz si (unsre rihtara) sih selben megin grihten unte alla in untertana iouh biuolahna quatenus se sibique subditos valeant regere S 186,58;
b) jmdm. etw. verpachten; bei jmdm. Geld auf Zins anlegen: [Bd. 3, Sp. 704]
α) mit Dat. d. Pers. u. Akk. d. Sache: ubile ubilo furliusit inti then uuingarton bifilihit andaren accarbigengon malos male perdet et vineam locavit aliis agricolis T 124,4, ähnl. 1 (locare). W 146,1 (tradere, Haimo in Cant. p. 356). gilampf thir zi bifelahanne minan scaz munizzerin oportuit ergo te committere pecuniam meam numulariis T 149,7;
β) Glossen: kestatota peualach [homo erat paterfamilias, qui plantavit vineam ... et] locavit [eam agricolis, Matth. 21,33] Gl 1,716,16. 5,15,55. piualah locavit (1 Hs. locaui) [ebda.] 1,813,12;
c) jmdm. etw. Geistiges, geistliche Güter, die Kirche anvertrauen, in Obhut geben:
α) mit Dat. d. Pers. u. abstr. Akk.: vvan sinan cote pifelahan spem suam deo committere S 205,1/2. in zuein (Moses u. Aaron) beualh er (Gott) diu uuort . unde diu arende sinero zeicheno unde sinero uuundero posuit in eis verba signorum suorum et prodigiorum NpNpw 104,27. niuuua beneimeda befal er uns daz uuir carnaliter nedenchen terram lacte et melle manantem mandavit in aeternum testamentum suum 110,9. daz er ... sin euangelium unte diu mysteria regni caelestis uurebringe unte sie dara nah sinen apostolis ... beuelehe W 124,9. min sponsus hat sine ecclesiam biderben agricolis beuolehan, prophetis, apostolis, doctoribus 144,3, ähnl. 146,4;
β) Glossen: biuolahan [sicut probati sumus a deo ut] crederetur [nobis evangelium, 1. Thess. 2,4] Gl 1,774,9. kap; pifalh [sacrificium ... Christus ... instituit, quando] commendavit [apostolis corpus et sanguinem suum, Is., De off. 1,18] 2,342,33;
d) seine Seele, seinen Geist, sein Inneres u. sein Handeln Gott, seiner Gnade, seiner Gewalt anvertrauen, jmdn. dem Segen Gottes anbefehlen:
α) mit abstr. Akk. u. Dat. d. Pers.: bifiluhu thir ouh ... then minan eiginan geist [vgl. pater, in manus tuas commendo spiritum meum, Luc. 23,46] O 4,33,24. vuanda du min schirm bist . dir beuilo ih min sela quoniam tu es protector meus . in manus tuas commendabo (Npw commendo) spiritum meum NpNpw 30, 5/6;
β) mit abstr. Akk. u. Präp. in + abstr. Akk.: in dino kanada enti in dino miltida, uuiho truhtin, pifilhu min herza ia minan cadanc ia minan uuillun ia minan mot ia minan lip ia miniu uuort ia miniu uuerh S 311,11. fater, in thino henti biuiluhu ih minan geist pater, in manus tuas commendo spiritum meum T 208,6, ähnl. Npw 141,6 (Np commendare); vgl. auch S 188,74 in II 1 b β;
γ) mit Akk. d. Pers. u. Präp. in + abstr. Akk.: bifalah tho thie thegana in sines fater segana O 4,15, 62;
δ) Glosse: pefelehent [et hi, qui patiuntur ... fideli creatori] commendent (Hs. commendant) [animas suas in benefactis, 1. Pet. 4,19] Gl 1,790,41;
e) etw., jmdn. einer Sache anvertrauen:
α) mit Akk. d. Sache u. Dat. d. Sache:
den Samen der Erde: ube du dero erdo dinen samen beuulehist . so uuagist tu be note guotiu iar . unde vbeliv si crederes semina arvis . pensares inter se . feraces annos . et steriles Nb 56,29/30 [64,23];
β) Glossen:
einen Leichnam einem Grabmal, der Erde: beuolehen uuirdit [nisi quod res] creditur [illis (monumentis) non mortua, sed data sompno? Prud., H. ad. exequ. def. (X) 55] Gl 2,489,3; attribut. Part. Praet.: biuolehennan [tu] depositum [tege corpus, ebda. 133] 554,1;
seine Glieder dem Fenster = sich ins Fenster legen: beual [Eutychus ... mersa sopore gravi] commisit [membra fenestrae, Ar. 2,762] Gl 2,31,53. 774,6; [Bd. 3, Sp. 705]
Geistiges einem Gefäß, Blättern (= aufschreiben), der Überlieferung (= berichten), dem Gedächtnis anvertrauen: piuolhaniv [sciat magis nostra intelligi, quae ... statim de prelo purissimae] commendata [testae, suum saporem servaverint, Praef. in libros Sal. p. XXI] Gl 1,528,17; nipivilah [foliis tantum ne carmina] manda [Verg., A. VI,74] 2,656,15; piuolahan [res digna miraculo recte memoriae] mandabitur [Sulp. Sev., Mart. 22,6 p. 132,6] 749,18; piuelhe [exorcista redigit in suam diligentiam totius regni domini secreta, ut memoriae] mandet [de scripturarum sacramentis, Is., De off. 2,13] 345,11. Beitr. 52,164;
f) Glossenwort, Vok.-Übers.: pimahot pifolahan casacit (vgl. Baesecke, Abrog. S. 42) conmissum creditum depositum Gl 1,92,39. biuelahente committentes [Kontext nicht bestimmbar, vgl. Steinm.] 380,11. biuileho 4,136,41; pivelhen [(Nicanor) cogitavit cum omni impetu die sabbati] committere [bellum, 2. Macc. 15,1] 1,706,29 (clm 22 201; 5 Hss. then uuîg tuon). bifolahan [cum venerit (dominus) ... admirabilis fieri in omnibus, qui crediderunt, quia] creditum [est testimonium nostrum super vos in die illo, 2. Thess. 1,10] 775,4; von der Form her könnte Vok.-Übers. auch sein: piuolhan [multi habentes obligatos aere alieno, et nolentes sibi] creditum [reddere, Hier. in Matth. 15,4 ff.] 2,333,19. 334,21.
2) jmdm. etw. zuweisen, übergeben, Glossen: pivalah [qui (Pharao) dedit ei domum, et cibos constituit, et terram] delegavit [3. Reg. 11,18] Gl 1,439,24. 444,7. ipsum piuulhun. diligabant [zu: nolentes sibi creditum reddere, delegabant sacerdotibus, Hier. in Matth. 15,4 ff.] 2,333,20 (vgl. Steinm.). beuilehet delegit (gemeint ist delegat, vgl. Steinm. u. Gl 1,439,24) 4,139,37.
3) jmdm. eine Würde, ein Amt übertragen, verleihen:
α) Glossen: piuelahan [ut hoc (die Bischofswürde) his, qui non deo, sed saeculo militaverunt, aestiment nos posse] conferre [Decr. Cael. XXI] Gl 2,130,7. piuolahan [quis ambigat, nequaquam ab istis esse tribuendum, quod non doceatur fuisse] conlatum [? Decr. Leon. XV] 131,10. pivulihi [si id ei officii] imponeret [, in quo quidam locus iniuriae videretur, Sulp. Sev., Mart. 5,2 p. 115,9/10] 747,44;
β) attribut. Part. Praet.: pifolhan [(cellerarius) aequo animo impleat officium sibi] commissum [Reg. S. Ben. 31] Gl 2,52,29. piuolanaz collata [improbis dignitas non modo non efficit dignos, sed prodit potius et ostentat indignos, Boeth., Cons. 2,6 p. 42,57] 75,10; mit Dat. d. Pers.: erfulle ambahti imu pifolahanaz impleat officium sibi commissum S 237,29.
4) jmdm. eine Aufgabe übertragen, einen Auftrag zuweisen, eine Verpflichtung, ein Gebot auferlegen, etw. befehlen; etw. bestimmen:
α) mit Dat. d. Pers. u. abstr. Akk.: non illum intellegere debemus ... sed de lege et prophetis et de diuinis pręceptis. the themo folka bifolana uuarun (Text so nicht verständlich, vgl. auch Gallée, Sprachdenkm. S. 46) [zu: fili, tu semper mecum es, et omnia mea tua sunt, Luc. 15,31] Gl 4,298,16 = Wa 56,12. andere uastetage oder die mir vur mine sunte ze buozze beuolhen wurden, die han ich so nicht geuastet ... so ich solte S 359, 64. sid si iz allez fure sia tuon mahti . ube si iz iro befelehen uuolti cum ipsa . i. Periergia haec cuncta si Philologia iniungeret . valeret implere Nc 784,15 [138,5]. vuieo manegiu precepta (gebot) er beualh unseren forderen quanta mandavit patribus nostris Np 77,5 (oder zu 1 c α?). daz sie behuoton siniu urchunde unde siniu gebot . diu er in beuolehen habeta custodiebant testimonia eius . et praecepta quae dedit illis 98,7, mit Ellipse des Nom. im Passiv: .. managem ist pifolahan .. ubarmuatoe ut dum pluribus committitur unus non (vgl. Anm. z. St. u. Daab) superbiat S 279,4; [Bd. 3, Sp. 706]
β) mit Dat. d. Pers. u. Inf.-Konstr.: got peuile demo chuninge des chuninges sune . din gerihte zetuonne . unde din reht zeforderonne deus iudicium tuum regi da . et iustitiam tuam filio regis Np 71,2;
γ) mit Dat. d. Pers. u. abstr. Akk. + Inf. mit zi: sito uuas ze Romo ... daz man demo allero gesprachesten beualh taz sigelob . zetuonne in Capitolio Nb 74,30 [84,5]. temo daz lob uuart peuolen zetuonne . alde der scaz zespendonne 76,1 [85,13];
δ) Glossen: pifolohan uuirdit [nec ei quippiam necessitatis] iniungetur (Hss. iniungitur) [publicae, Deut. 24,5] Gl 1,282,35. pifolen uuard [discipulisque piis, quibus hoc baptisma] iubetur [, mystica causa dedit numerum remeare priorem, Ar. I,117] 2,38,19. pivolahan uverde [ut cura sanctae ecclesiae ei qui hanc bene regere praevalet,] imponatur [Greg., Cura 1,5 p. 7] 179,28. 199,42. Mayer, Glossen S. 98,5; etw. bestimmen (von Gesetzen): pifolhan [Romanis eum (Pilatum) legibus ministrasse, quibus] sancitum (Hs. sanctitum) [est, ut qui crucifigitur, prius flagellis verberetur, Hier. in Matth. 27,26] ebda. S. 81,4;
ε) attribut. Part. Praet. mit Dat. d. Pers.: .. in kezeihhantemv imv pifolahanemu .. pihafter acsi forte quis in adsignato sibi commisso fuerit occupatus S 248,25/26;
ζ) zi ambahte bifel(a)han: jmdm. etw. als Aufgabe zuweisen: zanpahte pivolahan vuard (6 Hss. nur piuolahan vuard) [cui non inmerito scribendorum apostolorum actuum potestas] in ministerio datur [Acta, Praef. p. 2] Gl 1,741,15.
5) jmdn. (jmdm.) empfehlen; jmdn. preisen, auszeichnen; jmdn. beliebt, angenehm machen:
α) mit Akk. d. Pers.: saligiu uuituuua, du uone gote in allen dingen so piuolehen uuirdest oh quam beata es, vidua, quae in omnibus taliter commendaris a domino! S 156,4; vielleicht gehört hierher auch mit Verschreibung von xpē für xpān: bi diu uuela Paulus snottarlihho sih uuidarfenc xpē bifalah quad ideo bene Paulus utiliter se contemnens illum commendans ... inquid F 40,6 (oder zu II 1 a α?);
β) Glossen: inibita (= liubta?) ł bifalah [quem (Moyses) praeter paternae scientiae hereditatem etiam formae pulchritudo] commendabat [Oros. 1,8 p. 50] Gl 2,357,19. 27;
γ) attribut. Part. Praes.: empfehlend, Empfehlungs-: biuelehanton buohc [si quis clericus, aut laicus ... ad aliam properet civitatem, et suscipiatur praeter] commendatitias literas [Can. apost. XIII] Gl 2,140,47.
6) jmdm., einer Sache etw. zubilligen, zuerkennen, Glossen: ze piuelhanne [ne his quidem] accommodandam (Hs. commodandam) [fidem, qui cum polleant integritate fidei, turpiter vivunt, Hier. in Matth. 7,21] Gl 2,331,4; einem Text Glauben schenken: pifelehen [interroga quemlibet hebraeorum cui magis] accommodare [debeas fidem, Prol. in Vulg. p. XIII] 1,392,4 (2 Hss. intlîhan).
7) etw. an etw. anpassen: pifolhaniu [vox lectoris simplex erit, et clara, et ad omne pronuntiationis genus] accommodata [Is., De off. 2,11] Gl 2,346,52.
8) jmdn. in etw. bergen: befolner [tutusque (Ionas) in ventre ferino] depositum (Hs., Laa. depositus) [, non praeda fuit, Sed., Carm. pasch. I, 195] Gl 2,615,36.
9) jmdn., jmds. Gebeine bestatten, begraben:
α) mit Akk. d. Pers.: peuelehet den toten, helfet demo nothaften S 162,23;
β) Glossen: piuelahes [auferas me de terra hac,] condas [-que in sepulchro maiorum meorum, Gen. 47,30] Gl 1,310,35. pefelchest condas [Comm. in Gen. = Gen. 47,30] Thoma, Glossen S. 25,15, hierher wohl auch: zi piuelhanne [noster est monachus (Martinus), nobis [Bd. 3, Sp. 707] abba extetit, nos requiremus] commendatum [Greg. Turon. I, 1,1 p. 32,10/11] 2,757,50 (Die ahd. Glosse ist wohl als Weiterführung des lat. Satzes zu verstehen. Oder liegt Vok.-Übers. von commendatum vor?);
γ) attribut. Part. Praet.: pifolhana [(ossa) subiecta nam sacrario imamque ad aram] condita [caelestis auram muneris ... hauriunt, Prud., P. Vinc. (V) 518] Gl 2,431,1. 477,7.
10) opfern: plozzu pifilahu immolo victimo Gl 1, 180,28. pifilahu ploazzu prinku libo sacrifico offero 200,33. pifelahan ploazzan kiantheizzon libare sacrificare immolare 36. kariuuic pifilahu victima immolo 266,37.
11) Holzscheite zurechtlegen, aufschichten(?): biualich composuit [ligna: divisitque per membra bovem, et posuit super ligna, 3. Reg. 18,33] Gl 1,440,53 (4 Hss. fel(a)han. Ist das seltene Simplex mechanisch durch das häufige bifel(a)han ersetzt worden?).
II. reflexiv:
1) sich anvertrauen:
a) sich jmdm. anvertrauen, anheimgeben:
α) mit Dat. d. Pers.: ih piuiliho dih demo demo ih ouh mih selben piuiliho ze irteilenne [vgl. illius iudicio te committo, cuius iudicio me commendo, Beitr. 63,276] S 158,11/12. tu beuulehe dih Fortunę . daz si din flage dedisti te regendum Fortunae Nb 57,1 [64,27]; vgl. auch O 5,3,18 in b α;
β) hierher vielleicht auch die Glosse: piuelahes [non] credas [inimico tuo in aeternum, Eccli. 12,10] Gl 1, 569,61;
b) sich jmds. Gebet, der Gnade Gottes, dem Segen des Kreuzes anvertrauen, anbefehlen:
α) mit abstr. Dat.: ze sentenne .. kepete pifelahen dirigendi fratres in via omnium fratrum vel abbatis (Linderbauer) se orationi commendent S 281,11; im Zustandspassiv: mit thiu si ih io ... bifolahan sinen seganon joh allen gotes theganon O 5,3,18 (mit dem Dat. d. Pers. auch zu a α gehörig);
β) mit Präp. in + abstr. Akk.: dara nah bito ih umba alla die, die sih in min gibet haban biuolohon pro his etiam, qui semet ipsos ... in mei peccatoris orationem commendare curabant S 186,52. zi lezzist piuiliho ih mih selben unta alla mina arbeita, allen minen fliz in dina gnada in manus tuas, domine, commendo spiritum et corpus meum pariterque omne studium vel curam 188,74 (mit dem abstr. Akk. auch zu I 1 d β gehörig);
c) sich einer Gegend anvertrauen, d. h. in einer Gegend bleiben(?), Glosse: ꝓevlhe (davor noch ein Zeichen) [utrum sub tuto per densa silentia castro sisteret, an vastis heremi] committeret [arvis, Walth. 1137] MGh Poetae Lat. VI,1 p. 9,17.
2) sich jmdm. empfehlen, mit Dat. d. Pers.: nu bifilu ih mih hiar then beziron allen in war, allen gotes theganon mit selben Kristes seganon O 5,25,87.
3) sich dem Altar der Götter als Opfer weihen: bifal [ille (Turnus) quidem ad superos, quorum se] devovet [aris, succedet, Verg., A. XII, 234] Gl 2,719,3.
4) sich verdingen: sih meaton sih pifuluhun [repleti prius, pro panibus] se locaverunt [: et famelici saturati sunt, 1. Reg. 2,5] Gl 1,292,43.
Abl. bifel(a)hanto, bifelahantlîh, bifolahanlîh; ?bifel(a)hida, bifolahanunga; vgl. AWB bifel(a)hâri.

 

ir-feiztên
 1) fett werden, dick werden, im Part. Praet.: fett, feist, von Personen: irueizteter gimaster incrassatus [est dilectus, et recalcitravit: incrassatus,] impinguatus [, dilatatus, dereliquit deum factorem suum, Deut. 32,15] Gl 1,373,11 (
 2) fettig werden, als Part. Praet.: fettig, vom Schwert: arfeizteter [gladius domini repletus est sanguine,] incrassatus [est adipe, de sanguine agnorum, Is. 34,6] Gl 1,620,45.
 3) fettölig, zu fettem Öl werden (?): irueistet [sic uva calcibus tunditur, et in vini saporem liquatur. Sic oliva contusionibus expressa amurcam suam deserit, et in olei liquorem] pinguescit [Greg., Hom. I,15
 
fêkanlîko
 Verstümmelt: f..lico: Gl 4,303,38 = Wa 60,34/35 (Ess. Ev., 9. Jh.; l. fecanlico? Steinm.; Wa fe(ca)n(l)ico; vgl. Anm. z. St.).
 
fel
 1) Haut, Fell:
 a) allgem.: hut fel cutis pellis Gl 3,354,17. 363,54;
 b) die Haut des menschl. Körpers bzw. von Teilen des menschl. Körpers: huut fel har cutis pellis capillus Gl 3,18,20 (im Abschn. De membris humanis). thie selbe irstantent alle fon thes lichamen falle, ...
 c) das Fell des tierischen Körpers, Schaffell, Vlies: nithestigon sal also regan an uelli, in also dropon driepinda ouir ertha descendet sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram, Pw 71,6; die
 d) hierher wohl auch: abuhes felles [liberat animas testis fidelis: et profert mendacia] versipellis [Prov. 14,25] Gl 1,541,56, wobei das Lemma in seine Bestandteile zerlegt und Glied um Glied vokabelmäßig glossiert wurde.
 2) dünnes inneres Häutchen: uel [coepit albugo ex oculis eius, quasi] membrana (Hss. membranum) [ovi, egredi, Tob. 11,14] Gl 1,479,45. 480,15. 4,272,17. 18. 5,6,19. 93,9 (nach Gl 1,476,20); hierher wohl auch:
 3) Schaffell als Kleidungsstück der Mönche: daz fel municha fora im tragant melotis [vgl. melotes: pellis ovina simplex qua[m] monachi utuntur, ex uno latere dependens, Gloss. Lat. V ME 9] Gl 1,212,25.
 
fel(a)han
 1) etw. zusammensetzen, aufschichten, von Holzscheiten: valah composuit [ligna: divisitque per membra bovem, et posuit super ligna, 3. Reg. 18,33] Gl 1,440,52 (2 Hss. bifel(a)han); attribut. Part. Praet.: ana kifolohnen [cumque alligasset (
 2) etw. kunstvoll bearbeiten: Schmuckstücke, Waffen filigranieren, ziselieren: givolhano [murenulas aureas faciemus tibi,] vermiculatas [argento, Cant. 1,10] Gl 1,549,18 (2 Hss. far(a)uuen). geuolana [dabo ... spicula] caelatam [-que
 3) Land besäen, bepflanzen(?): kiuolahan [genae illius sicut areolae aromatum] consitae [a pigmentariis, Cant. 5,13] Gl 1,553,31.
 4) etw. aufbewahren: kifolahan uuerde [omne frumentum sub Pharaonis potestate] condatur [, serveturque in urbibus, Gen. 41,35] Gl 1,274,29. keuolehen uuerde condatur [Comm. in Gen. = Gen. 41,35] Thoma, Glossen S. 20,21.
 5) jmdm. etw. in Verwahrung geben, anvertrauen: givolhin [qui (deus) de] depositis [legem posuit, ut his, qui deposuerant ea, salva custodiret, 2. Macc. 3,15] Gl 1,699,43 (7 Hss. bifel(a)han).
 
bi-fel(a)han
 I. transitiv:
 1) anvertrauen:
 a) jmdm. etw., jmdm. jmdn. anvertrauen, in Obhut geben, anheimgeben:
 α) mit Dat. d. Pers. u. Akk. d. Sache: daz demv meer ist pifolahan meer fona imv uuirdit ersvahhit quia cui plus committitur plus ab eo exigitur S 201, 11/12. thaz dar iuuuer ist, uuer
 β) mit Dat. d. Pers. u. Akk. d. Pers.: ih piuiliho dih demo demo ih ouh mih selben piuiliho [vgl. illius iudicio te committo, cuius iudicio me commendo, Beitr. 63,276]
 γ) Glossen: piuolahan [anima quae ... negaverit proximo suo depositum quod fidei eius] creditum [fuerat, Lev. 6,2] Gl 1,346,34. pivelehe [(abbas) eis (fratribus) singula (Dinge aus dem Klosterbesitz),
 δ) attribut. Part. Praet. mit u. ohne Dat. d. Pers.: pifolahana [gubernabat (Ioseph)] creditam [sibi domum, et universa quae ei tradita fuerant, Gen. 39,4] Gl 1,274,6. pefolaan creditam [Comm.
 ε) substant.: das Anvertraute, das in Verwahrung Gegebene, das Hinterlegte: piuolhanen [qui (deus) de] depositis [legem posuit, ut his, qui deposuerant ea, salva custodiret, 2. Macc. 3,15] Gl 1,699, 40 (1
 b) jmdm. etw. verpachten; bei jmdm. Geld auf Zins anlegen:
 α) mit Dat. d. Pers. u. Akk. d. Sache: ubile ubilo furliusit inti then uuingarton bifilihit andaren accarbigengon malos male perdet et vineam locavit aliis agricolis T 124,4, ähnl. 1 (locare). W 146,1
 β) Glossen: kestatota peualach [homo erat paterfamilias, qui plantavit vineam ... et] locavit [eam agricolis, Matth. 21,33] Gl 1,716,16. 5,15,55. piualah locavit (1 Hs. locaui) [ebda.] 1,813,12;
 c) jmdm. etw. Geistiges, geistliche Güter, die Kirche anvertrauen, in Obhut geben:
 α) mit Dat. d. Pers. u. abstr. Akk.: vvan sinan cote pifelahan spem suam deo committere S 205,1/2. in zuein (Moses u. Aaron) beualh er (Gott) diu uuort . unde diu
 β) Glossen: biuolahan [sicut probati sumus a deo ut] crederetur [nobis evangelium, 1. Thess. 2,4] Gl 1,774,9. kap; pifalh [sacrificium ... Christus ... instituit, quando] commendavit [apostolis corpus et sanguinem suum, Is.,
 d) seine Seele, seinen Geist, sein Inneres u. sein Handeln Gott, seiner Gnade, seiner Gewalt anvertrauen, jmdn. dem Segen Gottes anbefehlen:
 α) mit abstr. Akk. u. Dat. d. Pers.: bifiluhu thir ouh ... then minan eiginan geist [vgl. pater, in manus tuas commendo spiritum meum, Luc. 23,46] O 4,33,24. vuanda du min schirm bist . dir beuilo
 β) mit abstr. Akk. u. Präp. in + abstr. Akk.: in dino kanada enti in dino miltida, uuiho truhtin, pifilhu min herza ia minan cadanc ia minan uuillun ia minan mot ia minan lip ia miniu uuort ia
 γ) mit Akk. d. Pers. u. Präp. in + abstr. Akk.: bifalah tho thie thegana in sines fater segana O 4,15, 62;
 δ) Glosse: pefelehent [et hi, qui patiuntur ... fideli creatori] commendent (Hs. commendant) [animas suas in benefactis, 1. Pet. 4,19] Gl 1,790,41;
 e) etw., jmdn. einer Sache anvertrauen:
 α) mit Akk. d. Sache u. Dat. d. Sache:
 β) Glossen:
 f) Glossenwort, Vok.-Übers.: pimahot pifolahan casacit (vgl. Baesecke, Abrog. S. 42) conmissum creditum depositum Gl 1,92,39. biuelahente committentes [Kontext nicht bestimmbar, vgl. Steinm.] 380,11. biuileho 4,136,41; pivelhen [(Nicanor) cogitavit
 2) jmdm. etw. zuweisen, übergeben, Glossen: pivalah [qui (Pharao) dedit ei domum, et cibos constituit, et terram] delegavit [3. Reg. 11,18] Gl 1,439,24. 444,7. ipsum piuulhun. diligabant [zu: nolentes sibi
 3) jmdm. eine Würde, ein Amt übertragen, verleihen:
 α) Glossen: piuelahan [ut hoc (die Bischofswürde) his, qui non deo, sed saeculo militaverunt, aestiment nos posse] conferre [Decr. Cael. XXI] Gl 2,130,7. piuolahan [quis ambigat, nequaquam ab istis esse tribuendum,
 β) attribut. Part. Praet.: pifolhan [(cellerarius) aequo animo impleat officium sibi] commissum [Reg. S. Ben. 31] Gl 2,52,29. piuolanaz collata [improbis dignitas non modo non efficit dignos, sed prodit potius et ostentat
 4) jmdm. eine Aufgabe übertragen, einen Auftrag zuweisen, eine Verpflichtung, ein Gebot auferlegen, etw. befehlen; etw. bestimmen:
 α) mit Dat. d. Pers. u. abstr. Akk.: non illum intellegere debemus ... sed de lege et prophetis et de diuinis pręceptis. the themo folka bifolana uuarun (Text so nicht verständlich, vgl. auch Gallée, Sprachdenkm. S. 46)
 β) mit Dat. d. Pers. u. Inf.-Konstr.: got peuile demo chuninge des chuninges sune . din gerihte zetuonne . unde din reht zeforderonne deus iudicium tuum regi da . et iustitiam tuam filio regis Np
 γ) mit Dat. d. Pers. u. abstr. Akk. + Inf. mit zi: sito uuas ze Romo ... daz man demo allero gesprachesten beualh taz sigelob . zetuonne in Capitolio Nb 74,30 [84,5]. temo daz lob
 δ) Glossen: pifolohan uuirdit [nec ei quippiam necessitatis] iniungetur (Hss. iniungitur) [publicae, Deut. 24,5] Gl 1,282,35. pifolen uuard [discipulisque piis, quibus hoc baptisma] iubetur [, mystica causa dedit
 ε) attribut. Part. Praet. mit Dat. d. Pers.: .. in kezeihhantemv imv pifolahanemu .. pihafter acsi forte quis in adsignato sibi commisso fuerit occupatus S 248,25/26;
 ζ) zi ambahte bifel(a)han: jmdm. etw. als Aufgabe zuweisen: zanpahte pivolahan vuard (6 Hss. nur piuolahan vuard) [cui non inmerito scribendorum apostolorum actuum potestas] in ministerio datur [Acta, Praef. p. 2] Gl
 5) jmdn. (jmdm.) empfehlen; jmdn. preisen, auszeichnen; jmdn. beliebt, angenehm machen:
 α) mit Akk. d. Pers.: saligiu uuituuua, du uone gote in allen dingen so piuolehen uuirdest oh quam beata es, vidua, quae in omnibus taliter commendaris a domino! S 156,4; vielleicht gehört hierher auch mit
 β) Glossen: inibita (= liubta?) ł bifalah [quem (Moyses) praeter paternae scientiae hereditatem etiam formae pulchritudo] commendabat [Oros. 1,8 p. 50] Gl 2,357,19. 27;
 γ) attribut. Part. Praes.: empfehlend, Empfehlungs-: biuelehanton buohc [si quis clericus, aut laicus ... ad aliam properet civitatem, et suscipiatur praeter] commendatitias literas [Can. apost. XIII] Gl 2,140,47.
 6) jmdm., einer Sache etw. zubilligen, zuerkennen, Glossen: ze piuelhanne [ne his quidem] accommodandam (Hs. commodandam) [fidem, qui cum polleant integritate fidei, turpiter vivunt, Hier. in Matth. 7,21] Gl 2,331,4;
 7) etw. an etw. anpassen: pifolhaniu [vox lectoris simplex erit, et clara, et ad omne pronuntiationis genus] accommodata [Is., De off. 2,11] Gl 2,346,52.
 8) jmdn. in etw. bergen: befolner [tutusque (Ionas) in ventre ferino] depositum (Hs., Laa. depositus) [, non praeda fuit, Sed., Carm. pasch. I, 195] Gl 2,615,36.
 9) jmdn., jmds. Gebeine bestatten, begraben:
 α) mit Akk. d. Pers.: peuelehet den toten, helfet demo nothaften S 162,23;
 β) Glossen: piuelahes [auferas me de terra hac,] condas [-que in sepulchro maiorum meorum, Gen. 47,30] Gl 1,310,35. pefelchest condas [Comm. in Gen. = Gen. 47,30] Thoma, Glossen S. 25,15, hierher wohl auch:
 γ) attribut. Part. Praet.: pifolhana [(ossa) subiecta nam sacrario imamque ad aram] condita [caelestis auram muneris ... hauriunt, Prud., P. Vinc. (V) 518] Gl 2,431,1. 477,7.
 10) opfern: plozzu pifilahu immolo victimo Gl 1, 180,28. pifilahu ploazzu prinku libo sacrifico offero 200,33. pifelahan ploazzan kiantheizzon libare sacrificare immolare 36. kariuuic pifilahu victima immolo 266,37.
 11) Holzscheite zurechtlegen, aufschichten(?): biualich composuit [ligna: divisitque per membra bovem, et posuit super ligna, 3. Reg. 18,33] Gl 1,440,53 (4 Hss. fel(a)han. Ist das seltene Simplex mechanisch durch das häufige
 II. reflexiv:
 1) sich anvertrauen:
 a) sich jmdm. anvertrauen, anheimgeben:
 α) mit Dat. d. Pers.: ih piuiliho dih demo demo ih ouh mih selben piuiliho ze irteilenne [vgl. illius iudicio te committo, cuius iudicio me commendo, Beitr. 63,276] S 158,11/
 β) hierher vielleicht auch die Glosse: piuelahes [non] credas [inimico tuo in aeternum, Eccli. 12,10] Gl 1, 569,61;
 b) sich jmds. Gebet, der Gnade Gottes, dem Segen des Kreuzes anvertrauen, anbefehlen:
 α) mit abstr. Dat.: ze sentenne .. kepete pifelahen dirigendi fratres in via omnium fratrum vel abbatis (Linderbauer) se orationi commendent S 281,11; im Zustandspassiv: mit thiu si ih io ... bifolahan sinen seganon
 β) mit Präp. in + abstr. Akk.: dara nah bito ih umba alla die, die sih in min gibet haban biuolohon pro his etiam, qui semet ipsos ... in mei peccatoris orationem commendare curabant S 186,52. zi lezzist
 c) sich einer Gegend anvertrauen, d. h. in einer Gegend bleiben(?), Glosse: ꝓevlhe (davor noch ein Zeichen) [utrum sub tuto per densa silentia castro sisteret, an vastis heremi] committeret [arvis,
 2) sich jmdm. empfehlen, mit Dat. d. Pers.: nu bifilu ih mih hiar then beziron allen in war, allen gotes theganon mit selben Kristes seganon O 5,25,87.
 3) sich dem Altar der Götter als Opfer weihen: bifal [ille (Turnus) quidem ad superos, quorum se] devovet [aris, succedet, Verg., A. XII, 234] Gl 2,719,3.
 4) sich verdingen: sih meaton sih pifuluhun [repleti prius, pro panibus] se locaverunt [: et famelici saturati sunt, 1. Reg. 2,5] Gl 1,292,43.