Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
fiureitila bis fiurscalteri (Bd. 3, Sp. 931 bis 933)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis fiureitila sw. f. — Graff I, 252 s. v. amal.
fiur-eitilun: acc. pl. Gl 1,409,59 (Rb).
Herdmagd: salbarun inti fiureitilun inti proot- pechilun [filias quoque vestras faciet sibi (ein König)] unguentarias, et focarias, et panificas [1. Reg. 8,13].
 
Artikelverweis 
fiuren sw. v., mhd. viuren, nhd. feuern; mnd. vren; ae. fýrian. — Graff III, 677 s. v. gafiurit.
gi-viurtero: part. prt. gen. pl. Gl 1,649,16 (M, 5 Hss., davon 2 Hss. -uiur-).
glühend machen, im Part. Praet.: feurig, glühend: [posui te in monte sancto dei, in medio lapidum] ignitorum [ambulasti, Ez. 28,14] (1 Hs. fiurîn).
 
Artikelverweis 
fiurên sw. v., mhd. viuren, nhd. feuern; mnd. vren. Graff III, 677.
fiur-: 3. sg. -ęt Gl 2,314,26 (Rb); part. prs. gen. sg. f. -entûn Nb 22,15 [24,19]; acc. sg. m. -enten Nc 746,11/ 12 [84,7/8].
zu Feuer werden, aufflammen:
a) glühen, vom Blitz: noh in nebrutet ter scuz tero fiurentun donerstralo . tiu hohiu turre diccho niderslat aut via ardentis fulminis . soliti ferire celsas turres Nb 22,15 [24,19];
b) Flammen, Feuer speien, vom Drachen: truog er (Saturn) an dero zeseuuun einen fiurenten dracchen . der daz iar bezeichenet pretendebat dextera . flammivomum quendam draconem Nc 746,11/12 [84,7/8];
c) übertr.: vor Leidenschaft entbrennen, innerlich erglühen: fiuręt [(ut) ipse quoque in aeternae vitae dilectione non torpeat, sed ad bonorum caelestium desideria] ignescat [Greg., Hom. I, 20 p. 1 523] Gl 2,314,26.
 
Artikelverweis 
fiureofan st. m.; vgl. mhd. Lexer viuroven, nhd. feuerofen; mnd. vrōven. — Graff I, 176.
fiure-ouene: dat. sg. Npgl 21,5 (getrennt geschr.).
glühender Ofen, Feuerofen: vnsere forderen dington an dih . unde du lostost sie . also du tate ... tres pueros de camino ignis (triu chint uzer fiure ouene) (Npw eitofan). [Bd. 3, Sp. 932]
 
Artikelverweis 
fiurfaro adj., mhd. Lexer viurvar, nhd. feuerfarb, -farben. Graff III, 701.
fiur-fareuue: nom. pl. m. Nc 742,22 [79,7].
feuerfarbig, rötlich: uuas iro (Juno) ouh anagetan . iro houbetpant . keuuorhtez uzer tiuren gimmon. Tar uuas ana ... ter drato bligskimo cerauniorum die fiurfareuue sint . unde fone demo blicche genamot sint [vgl. ceraunium Grece fulmen dicitur. Hinc et ceraunius lapis vocatur. Igneum (sc. colorem) per ceraunium (sc. designat), Rem.].
 
Artikelverweis 
[? fiurgard as. st. m.
Nicht eindeutig: fiur-gard (wohl nicht -gardo, vgl. Anm. 2): acc. sg. Wa 101,13 (Düsseld. F. 1, 9./10. Jh.; u und ar undeutlich); vgl. Gl 2,587 Anm. 1, wo Steinm. über furcam ferens furga edo liest.
Feuergabel (?) als Werkzeug des Feuerschürers: furcifer furcam fiurgard ferens [zu: inpune tantas, furcifer (Glosse: exclamative, succensor ignis), Prud., P. Laur. (II) 317] Wa 101,13 (vgl. Gl 2,587 Anm. 1); die ahd. Wortwahl ist wesentlich mit durch das Interpretament zu furcifer, succensor ignis, beeinflußt worden.]
 
Artikelverweis 
fiurgot st. m., nhd. feuergott. — Graff IV, 151.
fiur-got: nom. sg. Nc 736,15/16 [69,17/18]; nom. pl. -]a Gl 2,481,56.
Feuergott, Gott des (Herd-) Feuers:
a) als Bez. für Pluto, den Gott der Unterwelt: einer der fiurgot uuanda er des prutegomen (Merkurs) fetero ist . ter uuard tara geladot solus Pluton quod patruus sponsi est convocatur Nc 736,15/16 [69,17/18];
b) als Bez. für die Laren, die Schutzgottheiten des häuslichen Herdfeuers: fiurgota [fuliginosi ture placantur] lares [Prud., P. Rom. (X) 261] Gl 2,481,56.
 
Artikelverweis 
fiurîn adj., mhd. Lexer viurîn, nhd. (älter) feuerin; mnd. vren; ae. fýran. — Graff III, 677.
fiurin: Grdf. Nc 755,8 [97,6]; dat. sg. m. -]en 734,15. 840,3 [66,23. 211,11]; nom. pl. m. -]en 715,17 [40,19] (-în-); gen. pl. -]ero 706,7. 832,7 (-în-) [27,11. 200,17]; -]er Gl 1,649,17 (M); dat. pl. -]en NpglNpw 104,19; acc. pl. m. -]e Nc 816,30 [181,4] (fiv-); acc. pl. f. -]o Gl 1,363,54 (Rb); -]en Nc 819,9 [183,21]; uiuriner: gen. pl. S 154,42.
fuirinem: dat. pl. Gl 2,760,36 (clm 14 747, 10. Jh.).
1) feurig, glühend, leuchtend, feurig glänzend:
a) allgem.: fiuriner [posui te in monte sancto dei, in medio lapidum] ignitorum [ambulasti, Ez. 28,14] Gl 1,649,17 (5 Hss. fiuren). (in dero hello) der uersvelehente loug, die wallenten stredema uiuriner dunste S 154,42. mit rehte habet Sol den namen . uuanda sin scona houbet . follez ioh umberingtez fiurinero skimon sih kelichez machot kuldinemo fahse Solis augustum caput perfusum circuactumque flammantibus radiis Nc 706,7 [27,11]. noh tie fiurinen bliccha ferbergen ne mugen Iouis uuillen nec (possunt occultare) rutilantia fulmina Iouis arbitrium 715,17 [40,19]. souuio er (Iuppiter) nio aba sinemo fiurinen stuole neerbeizti licet numquam ille de sede corusca descenderet 734,15 [66,23]. hier rauuent tie unsundigen sela . nah iro libe. Tie ioh tia sunnun uberfarent . unde die fiurinen festina . dero planetarum . ube sie michelero frehte sint circulum solis . ac flammantia septa transiliunt 819,9 [183,21]. taz skef pezeichenet cursum Solis ... Follez allero giredo ... follez fiurinero hufon diversa cupiditate plenissimum. Cunctaque flammarum congestione 832,7 [200,17]. uuanda si (Philologia) in (Iuppiter) sah ... in sinemo fiurinen uuerltstuole ... mandegen sizzen quoniam extramundanas beatitudines eum transcendisse cognoverat . empyrio quodam . i. igneo . intellectualique mundo gaudentem 840,3 [211,11]; züngelnde Flammen, Feuerzungen: vuanda er [Bd. 3, Sp. 933] (spiritus dei) fiur ist . unde linguas prophetantium zundet . pe diu skein er in linguis igneis (in fiurinen zungon) super apostolos NpglNpw 104,19;
b) von göttlichen Erscheinungen: er (Apollo) uuas selbo fiurin . taz skinet an sinero heizi corpus autem eius flammeum totum Nc 755,8 [97,6]. tie uuir fivrine sehen . unde uuallonde fone demo himele . unz ze dero sunnun ringe . die heizent cota illi inquit quos ignitae substantiae . flammantisque suspicimus ... ipsi dicuntur dii 816,30 [181,4];
c) von giftigen Schlangen, den Saraphen: fiurino natarun [quamobrem misit dominus in populum] ignitos serpentes [, ad quorum plagas et mortes plurimorum, Num. 21,6] Gl 1,363,54.
2) Feuer gebend, Feuer tragend, von Geschossen: fuirinem stralom fartripane [fugiunt pagani, partim ferro hostium, partim] igniferis impulsi sagittis [Mem. Mich., PL 95,1 523] Gl 2,760,36.
 
Artikelverweis 
fiurkella sw. (st.?) f. — Graff IV, 385.
Schwach: fiur-chell-: acc. pl. -un Gl 1,330,61 (M, 2 Hss., davon 1 Hs. -vn); -in 62/63 (M); fior-: dass. -un 62 (M, 10. Jh.).
Wohl stark: fiur-chella (1 Hs.), -cella (3 Hss.): acc. pl. Gl 1,330,63 (M); hierher wohl auch mit u für iu (vgl. Matzel § 51): vver-cella: dass. 64 (M, clm 22 201, 12. Jh.).
Feuerbecken: fiurchellvn [faciesque in usus eius lebetes ... et] ignium receptacula (1 Hs. receptaculum ignium) [. Omnia vasa ex aere fabricabis, Ex. 27,3] Gl 1,330,61.
 
Artikelverweis 
[fiurpanna as. sw. f., mnd. vrpanne, mnl. vuurpanne; mhd. Lexer viurphanne, nhd. feuerpfanne; ae. fýrpanne. — Graff III, 676 (ohne Beleg).
fiur-pannę: nom. sg. Gl 4,245,27 = Wa 111,26 (Jh).
Glutpfanne, Glutbecken als Wärmequelle (vgl. Heyne, Hausalt. 1,121): fiurpannę ł herd arula (vgl. Mlat. Wb. 1,1007).]
 
Artikelverweis 
fiurscalteri st. m.
Undeutlich und nicht ganz sicher (vgl. Steinm.): fuor-scalteri: nom. sg. Gl 2,560,70 (Köln LXXXI, 11. Jh.); zu uo für û aus iu vgl. Braune, Ahd. Gr.12 § 49 Anm. 1; vgl. auch fuorarinni ‘Herdmagd’ Gl 1, 398,55.
Feuerschürer: [inpune tantas,] furcifer (Glosse: exclamative, succensor ignis) [strophas cavillo mimico te nexuisse existimas, dum scurra saltas fabulam? Prud., P. Laur. (II) 317]; anders Wolf, Glossen S. 24.

 

fiurên
 a) glühen, vom Blitz: noh in nebrutet ter scuz tero fiurentun donerstralo . tiu hohiu turre diccho niderslat aut via ardentis fulminis . soliti ferire celsas turres Nb 22,15 [24,19];
 b) Flammen, Feuer speien, vom Drachen: truog er (Saturn) an dero zeseuuun einen fiurenten dracchen . der daz iar bezeichenet pretendebat dextera . flammivomum quendam draconem Nc 746,11/12 [84,7/8];
 c) übertr.: vor Leidenschaft entbrennen, innerlich erglühen: fiuręt [(ut) ipse quoque in aeternae vitae dilectione non torpeat, sed ad bonorum caelestium desideria] ignescat [Greg., Hom. I, 20 p. 1 523] Gl 2,314,26.
 
fiurgot
 a) als Bez. für Pluto, den Gott der Unterwelt: einer der fiurgot uuanda er des prutegomen (Merkurs) fetero ist . ter uuard tara geladot solus Pluton quod patruus sponsi est convocatur Nc 736,15/16 [69,17
 b) als Bez. für die Laren, die Schutzgottheiten des häuslichen Herdfeuers: fiurgota [fuliginosi ture placantur] lares [Prud., P. Rom. (X) 261] Gl 2,481,56.
 
fiurîn
 1) feurig, glühend, leuchtend, feurig glänzend:
 a) allgem.: fiuriner [posui te in monte sancto dei, in medio lapidum] ignitorum [ambulasti, Ez. 28,14] Gl 1,649,17 (5 Hss. fiuren). (in dero hello) der uersvelehente loug, die wallenten stredema uiuriner dunste S 154,42.
 b) von göttlichen Erscheinungen: er (Apollo) uuas selbo fiurin . taz skinet an sinero heizi corpus autem eius flammeum totum Nc 755,8 [97,6]. tie uuir fivrine sehen . unde uuallonde fone demo himele . unz ze dero
 c) von giftigen Schlangen, den Saraphen: fiurino natarun [quamobrem misit dominus in populum] ignitos serpentes [, ad quorum plagas et mortes plurimorum, Num. 21,6] Gl 1,363,54.
 2) Feuer gebend, Feuer tragend, von Geschossen: fuirinem stralom fartripane [fugiunt pagani, partim ferro hostium, partim] igniferis impulsi sagittis [Mem. Mich., PL 95,1 523] Gl 2,760,36.