Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
zuo-fuoren bis gi-fuorlîh (Bd. 3, Sp. 1355 bis 1358)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis zuo-fuoren sw. v., mhd. zuovüeren, nhd. DWB zuführen; mnl. toevoeren. — Graff III, 597.
zo-ga-forit: part. prt. Gl 1,43,29 (R); zuo-fuor-: 3. pl. -ent Np 71,10; 3. sg. conj. -e 83,4 (m. Sehrt, N.-Glossar gegen fuoren + thara zuo N.-Wortsch.); inf. -en Nb 267,5 [287,28].
1) jmdm. etw. hinbringen, -schaffen, m. Akk. d. Sache: m. Dat. d. Pers.: chuninga fone Arabia fone Saba fuorent imo geba zuo dona adducent Np 71,10; m. thara: min lichamo findet dia stat . dara er siniu uuerch zuofuore 83,4.
2) etw. herbeibringen: zogaforit zogatragan advectus adportatus Gl 1,43,29; bildl.: etw. herbeiführen: m. Akk. d. Sache: uuaz lustet iuuih ... zuofuoren mit hende den tod? sollicitare fatum propria manu Nb 267,5 [287,28].
 
Artikelverweis 
fuorento adv. — Graff III, 593 s. v. fôrjan.
fuor-endo: Np Cant. Deut. 42; -ente Npw ebda. (oder als part. prt. nom. pl. m. aufzufassen?)
wegführend, -bringend, verschleppend: so rachen sih uictores an iro hostibus slahendo . unde in ellende fuorendo . unde bescorne ferchoufendo [vgl. captivati tondebantur, et vendebantur, Randgl. Sg 27].
 
Artikelverweis 
gi-fuorhaft adj.
ke-uoor-afteme: dat. sg. m. n. Gl 2,143,46 (Leipzig Rep. II. A. 6, 9. Jh.).
vorteilhaft, günstig: [Vok.-Übers. zu: constitutiones sanctorum patrum] compendioso (‘abgekürzt’) manifestamus indiculo, Decr. Cael. III].
 
Artikelverweis 
fuori Gl 4,280,39 s. AWB fuogâri.
 
Artikelverweis 
gi-fuori adj., mhd. gevüere. — Graff III, 600.
ca-for-: Grdf. -i Gl 1,8,16 (Pa K); nom. sg. m. (?) -o (nach Splett, Stud. S. 177 kaum Adv.) 112,10. 116,34 (beide Pa); ka-: nom. sg. f. (oder nom. pl. n.?) -iu 9,16 (Rx). 39,30 (R); comp. nom. sg. (n.?) -ira 4,223,34 (clm 19 410, 9. Jh.); ki-: Grdf. -i 1,8,16 (Ra). 257,36 (K); nom. sg. m. (? Vgl. o.) -o 112,10 (K). 166,34 (K); superl. nom. sg. f. -osta (K), -asta (Ra) 248,9. — ca-foar-: Grdf. -i Gl 1,8,37 (Pa K). 38,30 (K); (?) dat. sg. m. -en 38,30 (Pa). — ki-fuari: Grdf. Gl 1,18,37 (Ra). — ka-fuoriu: nom. sg. f. Gl 2,344,63 (clm 2365, 9. Jh.).
1) passend, geeignet, tauglich zu, für etw., einer Sache, Person angemessen: cafori apta Gl 1,8,16. 18,37. 38,30. 166,34. kafokiu uł kaforiu apta 9,16. 39,30. kiforosta optima 248,9. kafuoriu [(vox lectoris) ad omne pronuntiationis genus] accomodata [Is., De off. 2,11 p. 431] 2,344,63.
2) günstig, vorteilhaft: caforo prosperum Gl 1,112,10. kifori opportunum 257,36.
3) unverständlich: kaforiu compendio (ist compendiosus gemeint? Vgl. gifuorhaft, -sam; dann zu 2 gehörig) Gl 4,223,34.
Komp. ungifuori; Abl. gifuoro, gifuori st. n.
 
Artikelverweis 
gi-fuori st. n., mhd. gevüere; as. gifori, mnl. gevoere. Graff III, 601 f.
ka-for-: nom. sg. -i Gl 1,77,25 (R); acc. sg. -i 2,228,39 (S. Flor. III 222 B, Wien 848, beide 9. Jh., letztere Hs. aus -uori korr.); ca-: dass. -i Mayer, Glossen S. 82,12 (clm 6312, 9. Jh.); dat. pl. -un ebda. S. 51,28 (clm 4542, 8./9. Jh.); ga-: dat. sg. -e Gl 1,39,29 (R); acc. sg. -i 2,147,48 (Frankf. 64, 9. Jh.); ki-: nom. sg. -i 1,232,10 (Ra). — ka-fuar-: dat. sg. -re H 22,3,3; [Bd. 3, Sp. 1356] acc. sg. -i 1,276,17 (Jb-Rd); ki-: nom. sg. -i 4,20,39 (Jc); gi-: nom. sg. -i O 3,6,33. 4,19,27; gen. sg. -es 8,27; dat. sg. -e 1,4,82. 2,14,16; acc. sg. -i 43. 5,23,127. — ki-fuor-: dat. sg. -e Gl 2,142,17 (Leipzig Rep. II. A. 6, 9. Jh.); nom. pl. -i 4,24,53 (Jc); gi-: gen. sg. -es 2,80,13; dat. sg. -e 5,15,62 (-vo-); acc. sg. -i 2,91,5 (Würzb. Mp. th. f. 146, 9. Jh.); acc. pl. -i 112,27. Mayer, Glossen S. 102,7 (oder sg.?); -iu Gl 2,92,39 (Würzb. Mp. th. f. 146, s. o.); -u T 67,12 (z. -u als typisch ostfrk. vgl. Franck, Afrk. Gr. § 134); ge-: nom. sg. -e Gl 3,232,25 (SH a 2; --); dat. sg. -e 1,716,24/25 (Brüssel 18 725, Xanten, 9. Jh.); acc. sg. -e Npw 40,6. W 103,26; dat. pl. -in Beitr. 73,227,12; gi-fur- (12. Jh.): nom. sg. -i Gl 4,170,19 (Sal. d); ge-: dass. -e 3,232,25 (SH a 2).
ka-uori: acc. sg. Gl 2,228,39 (Wien 949, 9./10. Jh.; in -fori korr.); ga-uor-: acc. pl. -i Gl 2,218,44 (clm 18 550,1, 9. Jh.); gi-: dat. pl. -in 286,35 (M, 10. Jh.). ki-uuor-: nom. sg. -i Gl 2,735,48 (-vu-); acc. pl. -i 179,21 (M). 683,50; gi-: nom. sg. -i 131,72 (M, 5 Hss., 4 -vuo-, 1 Hs. -uvo-); gen. sg. -es 747,20 (-vuo-); dat. sg. -e 1,716,24; acc. sg. -i 2,644,54 (-vuo-); dat. pl. -in 286,34 (M, 2 Hss., -vuo-); acc. pl. -i 112,27 (M, 3 Hss., 2 -vuo-, 1 Hs. -uvo-). 116,33 (M, 2 Hss., -vuo-, -uvo-); ge-: acc. sg. -e Np 40,4; gi-uovro: nom. (acc.?) sg. Gl 1,545,26 (M, clm 22 201, zu -o vgl. Matzel § 73); ki-uuerre: dat. sg. 4,2,25 (Jc). — gi-uurin: dat. pl. Gl 2,286,34 (M, 10./11. Jh. u. 11. Jh., 1 Hs. -vu-); -uvri: acc. pl. 2,116,34.
ki-fori Gl 1,241,31 (K) ist Verschreibung für kifogi (vgl. Ra), d. i. gifuogi.
1) Gewinn, Nutzen, Vorteil:
a) nicht-geistlich: kafori compendium Gl 1,77,25. kasuah kafuari [peregrinari voluit, ubicumque sibi] commodum (lucrum) [reperisset, Jud. 17,8] 276,17. giuovro [habent enim] emolumentum [societatis suae, Eccles. 4,9] 545,26 (clm 22 201 gegen bezzirunga der anderen Hss.). givuori [nemo quod suum est, quaeret, sed] quod alterius [Decr. Leon. XLI] 2,131,72. kifuore [pro suo turpissimi lucri] commodo [Conc. Chalc. II] 142,17. 147,48. kiuuori [cumque sua et non aliorum] lucra [cogitant, Greg., Cura 1,5 p. 6] 179,21. givurin [(mercenarius est) qui ... terrenis] commodis [inhiat, Greg., Hom. I, 14 p. 1485] 286,34. Mayer, Glossen S. 51,28. gifuri emolumentum, commodum Gl 4,170,19. compendia gifuori commoda [zu: ut (sc. secreta silvarum) ... magna victus praebere] compendia [(sc. possint), Cassian, Coll. 1283 B] Mayer, Glossen S. 102,7. vbe er ilta geuuunnen hus ... unde eigen unde ander geuuore NpNpw 40,4. uuante sie alliu iro uuerch tuont ... durh irdisc gefuore W 103,26; als gewinnbringendes Ereignis: gifuores [haec sunt igitur fortuiti causa] compendii [Boeth., Cons. 5,1 p. 123,46] Gl 2,80,13; im Plur.: Einkünfte: gifuoriu [si (sc. der Bischof) ... transferat in necessitates domesticas ecclesiasticas res vel] commoda [quaelibet ecclesiae, Cons. Ant. XXV] 92,39. gifuori [si ... convertat (sc. der Bischof) ... res ecclesiae in suos usus domesticos et eius] commoda [... pertractet, ebda. CIII] 112,27; Ansehen als Lohn, Gewinn einer guten Tat: givuori [etiam hunc ipsum vitae mortalis] honorem [quem mihi ... pecudum custodia ... extuderat ..., relinquo, Verg., G. IV, 326] 644,54;
b) geistlich: givuores [in quo ita nostri quoque rationem] commodi [ducimus, ut ... aeternum a deo praemium exspectemus, Sulp. Sev., Mart. 1 p. 111, 10/11] Gl 2,747,20. todes uuihes kafuarre lip saligan pisizzant mortis sacrae compendio vitam beatam possident H 22,3,3.
2) Wohlergehen, Gedeihen, Glück als Zustand: kifori salida prosperitas felicitas Gl 1,232,10. gauori [sua] commoda [propinquorum bona deputare, Greg., Cura 2,2 p. 14] 2,218,44; von der Glückseligkeit im Paradies: nist man ..., ther thaz gifuari irzelle [Bd. 3, Sp. 1357] , joh wio sih man thar frowent O 5,23,127; zi gifuore uuerdan m. sachl. Subj. u. Dat. d. Pers.: jmdm. gut tun, jmdn. erquicken: wird mir zi gifuare, thaz ih mih nu gikuale (sc. durch einen Schluck Wasser) O 2,14,16; ein gifuori gituon m. Dat. d. Pers.: jmdm. etw. Gutes tun, eine Annehmlichkeit erweisen: thu mohtis ... ein gifuari mir giduan, mit themo brunnen ... mih wenegun gidranktist 43.
3) günstiger Umstand, vorteilhafte Gegebenheit: thar was ... grases ouh gifuari, mammunti ginuagaz O 3,6,33.
4) günstiger Zeitpunkt, gute (zeitliche) Gelegenheit, Möglichkeit: cafori [(diabolus)] occasionem [quaerens si posset inclinare salvatorem, Ps.Aug., Quaest. p. 2269] Mayer, Glossen S. 82,12. sie (die Hohenpriester) thahtun thes gifuares (sc. Jesus gefangenzunehmen) O 4,8,27; m. Gen. d. Sache u. Dat. d. Pers.: ni ward in (den Hohenpriestern) es gifuari, thaz si nan (Jesus) ... bizelitin mit waru (‘mit Recht beschuldigten’) 19,27.
5) Einklang, Übereinstimmung: gifuori tuon: (einer Forderung) Genüge tun, sich zu einer bestimmten Haltung bequemen: gifuori tuonter [(der pflichtvergessene Bischof) communione privetur, quoad usque consentiat oboedientiam] commodans [Can. apost. XXXVII] Gl 2,91,5.
6) Geziemendes, Schickliches: gefuorin [(otiosum verbum est) si omissis] seriis [, de rebus frivolis loquamur, Hier. in Matth. 12,34 ff.] Beitr. 73,227.
7) Pflicht als das jmdm. Zukommende: kiuuori [posthabui tamen illorum mea] seria [ludo, Verg., E. VII, 17] Gl 2,683,50.
8) als zur Erreichung eines Zieles Angemessenes: Aufwand, Kosten: uuelih iuuer ist ther uuolle turra zimbron, nibi her êr sizenti zele thiu gifuoru thiu thar notthurft sint ...? computat sumptus qui necessarii sunt T 67,12.
9) brauchbares, nützliches Gerät: alliu kifuori. uuecnest utensilia [viatici sumptus vel usibus necessaria, CGL IV, 581,32] Gl 4,24,53, hierher sicher auch al kifuari alli(u) azasi suppellectile 20,49, die vom Ahd. Wb. 1,223. 230 als Komp. angesetzt worden sind. Zugrunde liegt Kontamination zweier Affatim-Glossen: suppellectile utensilia u. suppellex omnia utensilia domus, vgl. CGL IV, 571,4. 9, vgl. Götz, Glossen S. 149 f.
10) Heim, heimischer Besitz: zi gifuore m. Poss.-Pron. u. m. Verb d. Fortbewegung: nach Hause: heimortes zi sinemo giuuore [illi ... abierunt, alius] in villam suam [, alius vero ad negotiationem suam, Matth. 22,5] Gl 1,716,24/25. 5,15,62. fuar er (Zacharias) ... zi sinemo gifuare [vgl. abiit in domum suam, Luc. 1,23] O 1,4,82.
11) Speise, Nahrung: kivri [quorum (sc. panum] copia [tanta fuit, ut usque diem Pentecostem ... sufficerent, Vitae patr. 463 a] Gl 2,735,48.
12) (?) Schmuck, Zierde: kafori (Vok.-Übers.) ł first (d. i. frist) [(ira) quae turbatum cor et sine iustitiae] praetextum [confundit, Greg., Cura 3,16 p. 57] Gl 2,228,39.
13) Glossenwort: za gafore ad commodum Gl 1,39,29. gefre commodum 3,232,25. zi kiuuerre accommoda (Hs. acomoda, als ad commoda verstanden) 4,2,25; Fehlglossierung (aufgrund der Abtrennung von in-) ist: givuori [si propter pupillos et viduas ... (sc. episcopi) susceperint peregrinationis] incommoda [Conc. Sard. X] 2,116,33 (3 Hss., 1 Hs. textgerecht ungifuori).
Komp. ungifuori.
 
Artikelverweis 
-fuori vgl. auch un-, zeihhanfuori.
 
Artikelverweis 
fir-fuorida st. f. — Graff III, 600. [Bd. 3, Sp. 1358]
vir-vuor-: acc. sg. -ida Gl 1,604,48 (M, 2 Hss., 1 Hs. -uvo-); gen. sg. 643,52/53 (M, 2 Hss.).
1) Wegziehen, Auszug, Auswanderung: giziuch virvuorida [fac tibi] vasa transmigrationis [Ez. 12,3] Gl 1,643,52/53 (3 Hss. nur (gi-)ziug, clm 22 201 faz).
2) Wegführen in die Gefangenschaft, Vertreibung: für die Vertriebenen selbst: virvuorida [sic minabit rex Assyriorum ...] transmigrationem [Aethiopiae, Is. 20,4] Gl 2,604,48.
 
Artikelverweis 
zi-fuorida st. f.
ze-fr-ede: nom. sg. Gl 3,234,14 (SH a 2); -fvr-: dass. ebda.
Verlust (?): zefuorede dispendium.
 
Artikelverweis 
fuor(i)sal st. n. — Graff III, 599.
fuor-sal: nom. sg. Gl 3,152,25 (SH A, --, --). 213,14 (SH B, --). Hildebrandt I, 334,283 (SH A, --); fur-: dass. Gl 3,152,26 (SH A, 2 Hss., 12./13. Jh.); r-: dass. ebda. (12. Jh.).
Nahrung: tisc libnara frsal mensa alimonia alimentum Gl 3,152,25. Hildebrandt I, 334,283. disc ... ezzin libnara frsal mensa ... cibus alimonia vel victus alimentum Gl 3,213,14.
 
Artikelverweis 
gi-fuorlîh adj. — ae. geférlíc. — Graff III, 604.
ka-foor-lihhiu: nom. sg. f. Gl 1,9,16 (R); gi-wr-lichez: nom. sg. n. 441,54 (M, clm 22 201, 12. Jh.).
angemessen, passend, zweckmäßig: kafokiu ł kafoorlihhiu apta Gl 1,9,36. giwrlichez [(dabo tibi) vineam meliorem, aut si] commodius [tibi putas, argenti pretium, 3. Reg. 21,2] 441,54 (andere Hss. gimahhôr, gimahlhhôr).
Abl. gifuorlîhho.

 

zuo-fuoren
 1) jmdm. etw. hinbringen, -schaffen, m. Akk. d. Sache: m. Dat. d. Pers.: chuninga fone Arabia fone Saba fuorent imo geba zuo dona adducent Np 71,10; m. thara: min lichamo findet dia
 2) etw. herbeibringen: zogaforit zogatragan advectus adportatus Gl 1,43,29; bildl.: etw. herbeiführen: m. Akk. d. Sache: uuaz lustet iuuih ... zuofuoren mit hende den tod? sollicitare fatum propria manu Nb 267,5 [287,28].
 
gi-fuori
 1) passend, geeignet, tauglich zu, für etw., einer Sache, Person angemessen: cafori apta Gl 1,8,16. 18,37. 38,30. 166,34. kafokiu kaforiu apta 9,16. 39,30. kiforosta optima 248,9. kafuoriu [(vox lectoris) ad omne
 2) günstig, vorteilhaft: caforo prosperum Gl 1,112,10. kifori opportunum 257,36.
 3) unverständlich: kaforiu compendio (ist compendiosus gemeint? Vgl. gifuorhaft, -sam; dann zu 2 gehörig) Gl 4,223,34.
 
gi-fuori
 1) Gewinn, Nutzen, Vorteil:
 a) nicht-geistlich: kafori compendium Gl 1,77,25. kasuah kafuari [peregrinari voluit, ubicumque sibi] commodum (lucrum) [reperisset, Jud. 17,8] 276,17. giuovro [habent enim] emolumentum [societatis suae, Eccles. 4,9]
 b) geistlich: givuores [in quo ita nostri quoque rationem] commodi [ducimus, ut ... aeternum a deo praemium exspectemus, Sulp. Sev., Mart. 1 p. 111, 10/11] Gl 2,747,20. todes uuihes kafuarre lip saligan pisizzant
 2) Wohlergehen, Gedeihen, Glück als Zustand: kifori salida prosperitas felicitas Gl 1,232,10. gauori [sua] commoda [propinquorum bona deputare, Greg., Cura 2,2 p. 14] 2,218,44; von der Glückseligkeit im Paradies: nist
 3) günstiger Umstand, vorteilhafte Gegebenheit: thar was ... grases ouh gifuari, mammunti ginuagaz O 3,6,33.
 4) günstiger Zeitpunkt, gute (zeitliche) Gelegenheit, Möglichkeit: cafori [(diabolus)] occasionem [quaerens si posset inclinare salvatorem, Ps.Aug., Quaest. p. 2269] Mayer, Glossen S. 82,12. sie (die Hohenpriester) thahtun thes gifuares (
 5) Einklang, Übereinstimmung: gifuori tuon: (einer Forderung) Genüge tun, sich zu einer bestimmten Haltung bequemen: gifuori tuonter [(der pflichtvergessene Bischof) communione privetur, quoad usque consentiat oboedientiam] commodans [Can.
 6) Geziemendes, Schickliches: gefuorin [(otiosum verbum est) si omissis] seriis [, de rebus frivolis loquamur, Hier. in Matth. 12,34 ff.] Beitr. 73,227.
 7) Pflicht als das jmdm. Zukommende: kiuuori [posthabui tamen illorum mea] seria [ludo, Verg., E. VII, 17] Gl 2,683,50.
 8) als zur Erreichung eines Zieles Angemessenes: Aufwand, Kosten: uuelih iuuer ist ther uuolle turra zimbron, nibi her êr sizenti zele thiu gifuoru thiu thar notthurft sint ...? computat sumptus qui necessarii sunt T 67,12.
 9) brauchbares, nützliches Gerät: alliu kifuori. uuecnest utensilia [viatici sumptus vel usibus necessaria, CGL IV, 581,32] Gl 4,24,53, hierher sicher auch al kifuari alli(u) azasi suppellectile 20,49, die vom Ahd. Wb. 1,223. 230
 10) Heim, heimischer Besitz: zi gifuore m. Poss.-Pron. u. m. Verb d. Fortbewegung: nach Hause: heimortes zi sinemo giuuore [illi ... abierunt, alius] in villam suam [, alius vero ad negotiationem
 11) Speise, Nahrung: kivri [quorum (sc. panum] copia [tanta fuit, ut usque diem Pentecostem ... sufficerent, Vitae patr. 463 a] Gl 2,735,48.
 12) (?) Schmuck, Zierde: kafori (Vok.-Übers.) ł first (d. i. frist) [(ira) quae turbatum cor et sine iustitiae] praetextum [confundit, Greg., Cura 3,16 p. 57] Gl 2,228,39.
 13) Glossenwort: za gafore ad commodum Gl 1,39,29. gefre commodum 3,232,25. zi kiuuerre accommoda (Hs. acomoda, als ad commoda verstanden) 4,2,25; Fehlglossierung (aufgrund der Abtrennung von in-) ist: givuori
 
fir-fuorida
 1) Wegziehen, Auszug, Auswanderung: giziuch virvuorida [fac tibi] vasa transmigrationis [Ez. 12,3] Gl 1,643,52/53 (3 Hss. nur (gi-)ziug, clm 22 201 faz).
 2) Wegführen in die Gefangenschaft, Vertreibung: für die Vertriebenen selbst: virvuorida [sic minabit rex Assyriorum ...] transmigrationem [Aethiopiae, Is. 20,4] Gl 2,604,48.