Wörterbuchnetz
Althochdeutsches Wörterbuch Bibliographische AngabenLogo SAW
 
fuoztuoh bis gi-furben (Bd. 3, Sp. 1370 bis 1371)
Abschnitt zurück Abschnitt vor
Artikelverweis fuoztuoh st. m. (auch n.?), mhd. Lexer vuotuoch n., nhd. fußtuch n., mnd. vôtdôk, mnl. voetdoec m. — Graff V, 366.
Maskulinum: fuaz-duoch-: acc. pl. -a Gl 2,53,46 = Wa 82,14; fuoz-: nom. sg. -a 3,624,15; -tuoch-: nom. pl. -a 618,10; acc. pl. -a 2,51,48 (Jc); uuoz-: nom. pl. -i 3,623,24; fz-tuhh-: dass. -a 4,85,20 (Sal. a 1); uouz-tch-: dass. -a 3,620,46; fuz-tuch-: dass. -a 4,85,21 (Sal. a 1, 2 Hss.).
Nicht eindeutig: voz-dvc: nom. sg. Gl 3,389,63 (clm 13 090, 14. Jh.); -tch: nom. pl. (?) 619,29 (Schlettst., u-); fuaz-tuah: dass. 618,10; fz-tuoch: dass. 4,85,22 (Sal. a 1); uz-dch: nom. sg. 3,377,25 (Jd); fuez-tvch: nom. pl. (?) 4,85,23 (Sal. a 1); fuz-tuoch: dass. 22 (Sal. a 1); -tvh: nom. sg. 3,357,62; wuz-duch: nom. pl. (?) 174,52 (SH A).
Verschrieben: fusztubha: nom. pl. Gl 4,85,20 (Sal. a 1).
Fußtuch, -lappen (s. Heyne, Hausalt. 3, 284 f.): fuoztuocha. uuintinga [nos ... sufficere credimus monachis ... cucullam et tunicam ... et scapulare propter opera, indumenta pedum,] pedules [et caligas, Reg. S. Ben. 55] Gl 2,51,48. fuazduocha pedules [ebda.] 53,46 = Wa 82,14. wuzduch pedida Gl 3,174,52. fuztvh pedile 357,62. 377,25. 389,63. fuoztuocha pedules 618,10. 619,29. 620,46. 623,24. 624,15. 4,85,20.
 
Artikelverweis 
fur s. AWB furi.
 
Artikelverweis 
fur Gl 3,400,65 s. AWB fiur.
 
Artikelverweis 
fur Beitr. (Halle) 85,75,109 s. AWB fir-thorrên.
 
Artikelverweis 
fur- als Präfix s. fir- und furi-.
 
Artikelverweis 
-fûr vgl. urfûr.
 
Artikelverweis 
fura Gl 1,212,30 s. fuora2.
 
Artikelverweis 
furahi s. AWB furh.
 
Artikelverweis 
furapimeintiu Gl 2,117,12 s. AWB fora-bi-meinen.
 
Artikelverweis 
furben sw. v., mhd. Lexer vürben, Lexer vurben, nhd. fürben; as. furvian (s. u.). — Graff III, 680. [Bd. 3, Sp. 1371]
furp-: 2. pl. imp. -& Gl 1,627,1 (M); inf. dat. sg. -anne AJPh. 55,228 (clm 6293, 9. Jh.); 3. pl. prt. -tun Gl 2,661,23; 3. sg. conj. prt. -ti 1,385,12 (M, 6 Hss.); ca-: part. prt. -it 128,16 (Pa); uurp-: 2. pl. imp. -& 626,73 (M, 4 Hss., davon 3 vu-); 3. sg. prt. -ti 440,44 (M); gi-: part. prt. dat. sg. m. n. -temo 2,655,11 (vu-). furb-: 1. sg. -o Gl 1,439,53 (M). 442,51 (M); 3. sg. -it Npgl 49,3; 2. pl. -it F 17,23; 2. pl. imp. -it Gl 1, 627,1 (M, 2 Hss.); inf. -in Npgl 80,7; 3. sg. prt. -ta (4 Hss.), -te (2 Hss.) Gl 1,440,42. 43 (M); gi-: part. prt. -it T 57,7; ki-uurbtiu: nom. sg. f. Gl 4,336,34. — furftun: 3. pl. prt. Gl 2,711,35 (Paris Lat. 9344, 11. Jh.); gi-fvrvid: part. prt. 578,21 = Wa 92,26 (Düsseld. F. 1, 9. oder 10. Jh.). — ka-furi-bit: part. prt. Gl 1,409,26 (Rb); gi-furiuidemo: dat. sg. m. n. 2,717,38 = Wa 113,3 (Jh). — fiurbete: 3. sg. conj. prt. Gl 1,385,13 (M).
Verschrieben: ge-uupdan: part. prt. acc. sg. m. Gl 2, 714,12 (l. geuurpdan, Steinm.); verschrieben sind wohl auch: furbet: 3. sg. prt. 1,440,43 (M; oder 3. sg. prs. ?); fiurbite: 2. pl. imp. 627,2 (M); verstümmelt: ge-uur.temo: part. prt. dat. sg. m. n. Gl 2,708,25 (Paris Lat. 9344, 11. Jh.; l. geuurftemo, Steinm.); .vripet: 2. pl. imp. Festschr. Leid. S. 96 (M).
1) fegen; reinigen; putzen:
a) etw. ausfegen, auskehren, reinigen: huuanta ir furbit daz uzana ist des khelihhes quia mundatis quod deforis est calicis F 17,23. (thie unsubiro geist) findit (hus) zuomigaz mit besemen gifurbit invenit (domum) vacantem scopis mundatam T 57,7; — bildl.: furbo mundabo [reliquias domus Ieroboam, sicut mundari solet fimus usque ad purum, 3. Reg. 14,10] Gl 1,439,53. 442,51 (d. h.jmdn. hinwegfegen, ausrotten’);
b) abs.: sauber machen: chophinus ist ein chorb . den man bruhhet ad seruilia opera . so man sol mundare (furbin) Npgl 80,7;
c) Metallgegenstände putzen, glätten, polieren: givurptemo [cnosia bina dabo] levato [lucida ferro spicula ... ferre, Verg., A. V, 306] Gl 2,655,11. 708,25. 717,38 = Wa 113,3. furptun [pars levis clipeos et spicula lucida] tergent (Hs. tergunt) [arvina pingui, Verg., A. VII, 626] 661,23. uegedun. furftun tergent [ebda.] 711,35. kiuurbtiu [proxima roboreis iamiam radicibus instat ... acies] levata [securis, Juv. 1,335] 4,336,34; — hierher wohl auch: geuurpdan nitentem (in einer Anm. am andern Rande zu Verg., A. IX, 363, Steinm.) Gl 2,714,12;
d) Getreide von Spelzen reinigen: furpti [cumque Gedeon ... excuteret atque] purgaret [frumenta in torculari, Jud. 6,11] Gl 1,385,12. ventilabrvm in manv eivs . et mvndabit aream svam (uuinda ist an sinero hant . unde furbit er sin tenne) Npgl 49,3;
e) Verfehlung, Unrecht sühnen: kafuribit [iuravi domui Heli quod non] expietur [iniquitas domus eius victimis et muneribus, 1. Reg. 3,14] Gl 1, 409, 26;
f) jmdn., etw. läutern: kahluttrit cafurpit expiati expurgati Gl 1,128,16. gifvrvid [quidquid] casta [chelys ... resultat, ... Christum concelebrat, Prud., Apoth. 388] 2,578,21 = Wa 92,26.
2) (Gehölze) beschneiden: furpanne [qui ... sacerdos ... contigit ut ad] putandam [vineam esset occupatus, Greg., Dial. 1,12 p. 204] AJPh. 55,228.
3) (Brachland neu) pflügen, umbrechen: vurpet novate [vobis novale, et nolite serere super spinas, Jer. 4,3] Gl 1,626,73. Festschr. Leid. S. 96.
4) etw. wiederherstellen, herrichten: furbta curavit [(Elias) altare domini, quod destructum fuerat, 3. Reg. 18,30] Gl 1,440,42.
Abl. furbida.
 
Artikelverweis 
gi-furben sw. v., mhd. Lexer gevürben. — Graff III, 680.
gi-vurpit: 3. sg. Gl 2,304,19 (M). — ki-furaptin: [Bd. 3, Sp. 1372] 3. pl. conj. prt. Gl 1,469,33 (Rb); ga-uuripanne: inf. dat. sg. 336,64 (Rb); gi-uurapta: 3. sg. prt. 444,29 (clm 9534, nach Bischoff S. 202 9. Jh.).
1) reinigen; putzen:
a) (mit der Feile) Eisen glätten; aus-, abfeilen: givurpit [si hoc (das Eisen) non] eraserit [alienae lima pravitatis, Greg., Hom. II, 38 p. 1638] Gl 2,304, 19;
b) etw. entsündigen; Verfehlung sühnen: gauuripanne [et vitulum pro peccato offeres per singulos dies] ad expiandum [Ex. 29,36] Gl 1,336,64. kifuraptin [(Levitae) ingressi sunt ... ut] expiarent [domum dei, 2. Paral. 29,15] 469,33.
2) etw. wiederherstellen, herrichten: giuurapta curavit [(Elias) altare domini, quod destructum fuerat, 3. Reg. 18,30] Gl 1,444,29.

 

furben
 1) fegen; reinigen; putzen:
 a) etw. ausfegen, auskehren, reinigen: huuanta ir furbit daz uzana ist des khelihhes quia mundatis quod deforis est calicis F 17,23. (thie unsubiro geist) findit (hus) zuomigaz mit besemen gifurbit invenit (domum) vacantem
 b) abs.: sauber machen: chophinus ist ein chorb . den man bruhhet ad seruilia opera . so man sol mundare (furbin) Npgl 80,7;
 c) Metallgegenstände putzen, glätten, polieren: givurptemo [cnosia bina dabo] levato [lucida ferro spicula ... ferre, Verg., A. V, 306] Gl 2,655,11. 708,25. 717,38 = Wa 113,3. furptun [pars levis clipeos et spicula
 d) Getreide von Spelzen reinigen: furpti [cumque Gedeon ... excuteret atque] purgaret [frumenta in torculari, Jud. 6,11] Gl 1,385,12. ventilabrvm in manv eivs . et mvndabit aream svam (uuinda ist an sinero
 e) Verfehlung, Unrecht sühnen: kafuribit [iuravi domui Heli quod non] expietur [iniquitas domus eius victimis et muneribus, 1. Reg. 3,14] Gl 1, 409, 26;
 f) jmdn., etw. läutern: kahluttrit cafurpit expiati expurgati Gl 1,128,16. gifvrvid [quidquid] casta [chelys ... resultat, ... Christum concelebrat, Prud., Apoth. 388] 2,578,21 = Wa 92,26.
 2) (Gehölze) beschneiden: furpanne [qui ... sacerdos ... contigit ut ad] putandam [vineam esset occupatus, Greg., Dial. 1,12 p. 204] AJPh. 55,228.
 3) (Brachland neu) pflügen, umbrechen: vurpet novate [vobis novale, et nolite serere super spinas, Jer. 4,3] Gl 1,626,73. Festschr. Leid. S. 96.
 4) etw. wiederherstellen, herrichten: furbta curavit [(Elias) altare domini, quod destructum fuerat, 3. Reg. 18,30] Gl 1,440,42.
 
gi-furben
 1) reinigen; putzen:
 a) (mit der Feile) Eisen glätten; aus-, abfeilen: givurpit [si hoc (das Eisen) non] eraserit [alienae lima pravitatis, Greg., Hom. II, 38 p. 1638] Gl 2,304, 19;
 b) etw. entsündigen; Verfehlung sühnen: gauuripanne [et vitulum pro peccato offeres per singulos dies] ad expiandum [Ex. 29,36] Gl 1,336,64. kifuraptin [(Levitae) ingressi sunt ... ut] expiarent [domum dei,
 2) etw. wiederherstellen, herrichten: giuurapta curavit [(Elias) altare domini, quod destructum fuerat, 3. Reg. 18,30] Gl 1,444,29.